Opracowanie: Agata Tomaszewska

Rekultywacja terenów poeksploatacyjnych

W wyniku odkrywkowej eksploatacji złoża węgla brunatnego Turowie powstały i ulegają dalszemu rozwojowi dwie wielkoprzestrzenne antropogeniczne formy terenowe: odkrywkowe wyrobisko górnicze
o powierzchni ponad 22,4 km2 i głębokości dochodzącej do 202 m oraz nadpoziomowe zwałowisko nadkładu o powierzchni 21,75 km2 i wysokości dochodzącej do 225m. Obiekty te, połączone w całość przez infrastrukturę kopalnianą oraz pod względem funkcjonalnym i przestrzennym zespół górniczo - energetyczny.

Ochrona środowiska w KWB „Turów” jest traktowana jako bardzo ważny element działalności górniczej. Kopalnia konsekwentnie realizuje program dostosowania eksploatacji do obowiązujących wymagań ochrony środowiska, przekazując znaczne środki finansowe. Nakłady na ochronę środowiska stanowiły w ostatnich latach 3 - 5 % całkowitych kosztów eksploatacji.

Jednych z podstawowych warunków ograniczenia oddziaływania kopalni na środowisko jest odpowiednio wcześniejsze przewidywanie i rozpoznawanie skutków dla otoczenia projektowanych i realizowanych przedsięwzięć technologicznych. W tym celu kopalnia posiada odpowiednio zorganizowany i stale ulepszany system monitorowania oddziaływania eksploatacji na środowisko oraz rozpoznawania zagrożeń naturalnych.

Niezbędnym elementem procesu eksploatacji odkrywkowej jest rekultywacja terenów pogórniczych zwałowisk i wyrobiska. W kopalni „Turów” została rozpoczęta w latach sześćdziesiątych i wówczas była działalnością innowacyjną i eksperymentalną w tej dziedzinie w kraju. Już wtedy przyjęto koncepcję leśnego zagospodarowania zwałowiska zewnętrznego. Jej podstawowym celem jest ukształtowanie warunków siedliskowych w takim stopniu aby umożliwić prowadzenie upraw leśnych o składzie gatunkowych dostosowanym do aktualnych i potencjalnych możliwości produkcyjnych. Ze względu na niemal bezpośrednie sąsiedztwo z Niemcami i Czechami, rekultywacja terenów zwałowiska i wyrobiska ma także zasadnicze znaczenie dla ograniczenia oddziaływania kopalni na wody graniczne i przyległe terytoria tych państw. Prowadzona jest
w kopani systematycznie i na bieżąco, w miarę możliwości równocześnie
z postępem frontów zwałowania.

Proces rekultywacji zwałowisk nadkładu obejmuje:

• roboty ziemne polegające na ukształtowaniu zboczy zwałowiska
  w układ skarp i półek,

• regulację stosunków wodnych poprzez budowę obiektów i urządzeń hydrotechnicznych,

• budowę dróg

• użyźnianie i polepszenie właściwości fizykochemicznych i biologicznych gruntów i wód

• wprowadzenie roślinności zielnej i drzewiastej odtwarzającej warunki biologiczne terenu oraz zabezpieczającej przed erozją.

Odtwarzanie gleb realizowane jest również przez przykrywanie skarp humusem pozyskiwanym wcześniej z terenów przeznaczonych pod odkrywkę i zwałowisko.

Dotychczasowy zakres wykonanej rekultywacji jest następujący:

• zrekultywowano 1215 ha zwałowisk, z czego 685 ha przekazano Lasom Państwowym,

• wybudowano 41 232 m rowów na poziomach i przedpolu zwałowiska

• wybudowano 27 sztuki zbiorników i osadników o łącznej pojemności 152 440 m3.

Na przestrzeni ostatnich sześciu lat zakończono rekultywację na 462 ha
i uzyskano decyzję administracyjną potwierdzającą zakończenie rekultywacji na 467 ha. W tym czasie przekazano regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych 120 ha zrekultywowanych terenów i przygotowano do przekazania następnych 70 ha. Aktualnie kopalnia wykonuje rocznie ok. 70 ha nasadzeń leśnych na powierzchni zwałowiska zewnętrznego. Wykonuje się także zalesienia na terenach otaczających zwałowisko.

W przyszłości projektuje się budowę:

• 35 suchych przepływowych zbiorników retencyjnych i piaskowników
  o łącznej pojemności 415 450 m³,

• 61 220 m rowów,

• 290 m sprowadzeń wód z poziomów i półek zwałowiska w postaci bystrotoków i rurociągów,

Jednocześnie konieczne będzie przeprowadzenie renowacji części już istniejących urządzeń hydrotechnicznych, ponieważ każdemu większemu opadowi na zwałowisku towarzyszy znaczna erozja.

W ramach rekultywacji wykorzystywana będzie sprawdzona już biologiczna metoda odtworzenia gleby, w której rolę głównego czynnika glebotwórczego powierza się zabiegom agrotechnicznym oraz odpowiednio dobranej roślinności drzewiastej i zielnej.

Ten etap rekultywacji musi być przeprowadzony niezwłocznie po zakończeniu rekultywacji technicznej, aby nowo kształtowane powierzchnie nie pozostawały bez roślinności. Szata roślinna na zwałowisku włącznie z roślinnością „naturalną” zajmie ostatecznie obszar
o powierzchni 2000 ha, w tym przeważającą część, bo ok. 1500 ha, stanowić będą tereny zalesione.

Realizując - wydaną w 1989 roku decyzję o ustanowieniu strefy ochronnej wokół KWB „Turów” i Elektrowni „Turów” - kopalnia wykwaterowała 56 rodzin z Wiganic oraz 109 z pozostałych miejscowości objętych strefą. Realizację wykwaterowań z Wiganic zakończono zgodnie z decyzją Urzędu Wojewódzkiego. Ponadto wykonano pas ochronny wokół zbiornika wody pitnej w Zatoniu na powierzchni ponad 20 ha.

Wzdłuż zwałowiska zewnętrznego od trony wsi Wyszków utworzono pas izolacyjno - ochronny o powierzchni 10 ha. Wokół całego zwałowiska planuje się wykonanie pasa zieleni ochronnej na powierzchni łącznie 150 ha.

Rys. 1 Mapa poglądowa wyrobiska „Turów”. Na zielono oznaczono obszary zrekultywowane (www.kwbturow.pgegiek.pl)

Fig 2. Fragment obszaru po rekultywacji (www.kwbturow.pgegiek.pl)

---