WYBÓR

METOD

REKULTYWACJI

NIEUŻYTKÓW

Praca projektowa

1. Wykonać prezentację dotyczącą rekultywacji terenów

trudnych do zalesienia i odnowienia. Objętość prezentacji do
20 slajdów ze zdjęciami i opisami wybranego przez siebie
obiektu.

2. W części pierwszej, która będzie odnosiła się do I etapu

działań związanych z rekultywacją należy wykonać
inwentaryzacji obszaru zdegradowanego oraz należy ustalić
przyczyny, stopień, zasięg degradacji opisywanego terenu.

3. W części drugiej, należy przedstawić techniczne-

ekononomiczne aspekty dla przyjętej metody rekultywacji.

4. W części trzeciej wskazać ograniczenia przyjętej metody

rekultywacji dla wybranego obiektu i ,

POJĘCIE NIEUŻYTKÓW

• Miejsca, w których produkcja roślinna bez

szczególnych nakładów i zabiegów nie jest
możliwa, a które nie mogą być danych
warunkach również wykorzystywane w
inny sposób (Paczowski 1937).

• Tereny, które nie dają żadnej produkcji,

ani też nie są w żaden inny sposób
użytkowane (Włoczewski, Ilmurzyński
1957).

POJĘCIE NIEUŻYTKÓW CD.

• Obszar gruntu, który z powodu naturalnych

warunków siedliskowych lub na skutek
działalności rolniczej, przemysłowej, leśnej
lub innej nie posiada lub utracił wartość
użytkową.

Nieużytki nie mają wartości użytkowej, ale często
mają dużą wartość przyrodniczą (dotyczy to
zwłaszcza nieużytków naturalnych). Tego typu
obiekty nie powinny być przekształcane w celach
użytkowych lecz chronione jako użytki ekologiczne.

PRZYCZYNY POWSTAWANIA

NIEUŻYTKÓW

• Czynniki antropogeniczne:

– górnictwo

– przemysł (energetyka, hutnictwo )

– przemysł chemiczny

– transport

– chemizacja

– intensyfikacja rolnictwa

– gospodarka komunalna

– wycieki produktów ropopochodnych podczas ich produkcji,

transportu i magazynowania

– deforestacje (wylesianie)

– urbanizacja związana z osadnictwem

• klęski żywiołowe

• erozja

– wietrzna

– wodna

• zmiany klimatyczne (lokalne i globalne)

KATEGORIE NIEUŻYTKÓW

•

Nieużytki dzieli się na właściwe i leśne (STRZELECKI, SOBCZAK 1972).

•

Do grupy nieużytków leśnych zaliczyć można:



silne zabagnione lub podmokła powierzchnie leśne pozbawione

drzewostanu z rudawcem lub rudą darniową,



halizny opanowane przez trzcinnik itd..,



nieużytki powstałe wskutek oddziaływania przemysłu.

•

Do grupy nieużytków właściwych zaliczyć można:



grunty nieprzydatne do dalszej uprawy rolniczej (wyjałowione,

piaszczyste grunty, a obecnie także grunty zbędne dla gospodarki

rolnej),



zniszczone przez erozję wietrzną (wydmy śródlądowe i nadmorskie)

oraz wodną na nizinach i w górach (wąwozy, strome zbocza,

gołoborza, piargi, rumosze i osypiska),



grunty nadmiernie uwilgotnione (bagna i torfowiska),



nieużytki powstałe w wyniku działalności przemysłu

(wyeksploatowane piaskownie, żwirownie, glinianki, kamieniołomy,

tereny po eksploatacji węgla brunatnego i kamiennego, hałdy górnicze

i hutnicze, przemysłu chemicznego, zbiorniki odpadów poflotacyjnych

oraz tereny w strefach ochronnych zakładów przemysłowych).

•

Należy unikać zalesiania bagien i torfowisk, traktując je jako istotny

element w gospodarce wodnej krajobrazu. Wszystkie pozostałe nieużytki

właściwe powinny być w zasadzie zalesione lub zadrzewione.

•

Nieużytki leśne w większości sytuacji, przy obecnym podejściu, będziemy

zaliczali do kategorii ochronnej „użytek ekologiczny”.

PRZYKŁADY

NIEUŻYTKÓW I TERENÓW

PODDANYCH REKULTYWACJI

1.Utrwalanie wydm,

 Mechaniczne,

 Biologiczne.

2.Wzbogacanie w substancję

organiczną,

3.Tworzenie wydmy szarej,
4.Zalesienie.

ETAPY ZALESIANIA WYDM

• wykładanie międzyrzędów upraw chrustem,

faszyną,

• wysadzanie na piaskach wydmowych traw:

piaskownicy nadmorskiej, wydmuchrzycy

piaskowej, żytnicy bałtyckiej,

• wysadzanie krzewów: wierzby kaspijskiej,

karagany syberyjskiej, rokitnika zwyczajnego,

• umacnianie brzegu betonowymi elementami –

ostrogami, kamieniami narzutowymi

• stosowanie opasek, falochronów, drenażu.

SPOSOBY UTRWALANIA WYDM

NADMORSKICH

REKULTYWACJA

Rekultywacja - przywracanie wartości użytkowych i
przyrodniczych terenom (przede wszystkim

leśnym

i

rolniczym

)

zdewastowanym

i

zdegradowanym

przez

działalność

człowieka.

Nie wszystkie tereny zniszczone nadają się bezpośrednio do
rekultywacji rolnej lub leśnej. Przy silnych zanieczyszczeniach i
dużej toksyczności gruntu trzeba stosować rekultywację
specjalną. Dopiero po wielu latach grunty te mogą być
przywrócone rolnictwu lub leśnictwu.
Wszystkie zabiegi rekultywacyjne są bardzo energochłonne i
długotrwałe.

REKULTYWACJA

Rekultywacja polega na ukształtowaniu
technicznym powierzchni zniszczonego terenu,
następnie na mechanicznej uprawie gruntu,
bogatym nawożeniu
i uprawie roślin próchnicotwórczych.

•

Nie wszystkie tereny zniszczone nadają się
bezpośrednio do rekultywacji rolnej lub leśnej.

•

Przy silnych zanieczyszczeniach i dużej toksyczności
gruntu trzeba stosować rekultywację specjalną.

•

Dopiero po wielu latach grunty te mogą być
przywrócone rolnictwu lub leśnictwu.

•

Wszystkie zabiegi rekultywacyjne są bardzo
energochłonne i długotrwałe.

OCENA

NIEUŻYTKÓW

POPRZEMYSŁOWYCH

Uproszczony podział wybranych nieużytków poprzemysłowych,

opracowany na podstawie czasu ich zarastania i stopnie pokrycia przez

roślinność naczyniową wkraczającą w drodze sukcesji (Krzaklewski 1988)

Czas zarastania

Branżowe
pochodzenie
nieużytków
poprzemysłowyc
h

Nazwa nieużytków
poprzemysłowych

Orientacyjny
stopień trudności
rekultywacji
biologicznej

Główne czynniki
hamujące występowanie
roślin

Nieużytki
poprzemysłowe
zarastające
bardzo wolno lub
praktycznie nie
zarastające -
roślinność
naczyniowa
występuje
najczęściej nie
wcześniej niż po
10 latach od
zakończenia robót
ziemnych

Zakłady hutnicze

Zwałowiska odpadów
hut cynku i ołowiu

Specjalnie trudna

Nadmierne zawartości Zn i
Pb

[1]

Zakłady
wzbogacania i
przeróbki rud
cynku i ołowiu oraz
miedzi

Zwałowiska z
zakładów cynkowo-
ołowiowych
(poflotacyjne,
popłuczkowe),
zbiorniki odpadów po
flotacji rud miedzi

Bardzo trudna lub
trudna

Nadmierna zawartość Zn i
Pb

[2]

Nadmierna zawartość Pb i
Cu (zbiorniki po flotacji Cu),
erozja eoliczna

Zakłady przemysłu
chemicznego

Niektóre zwałowiska
lub zbiorniki
odpadowe zakładów
przemysłu
chemicznego

Specjalnie trudna
lub bardzo trudna

Nadmierna zawartość
pierwiastków
oddziaływujących
fitotoksycznie np. Pb, Cr, As,
itp.

Górnictwo soli

Tereny pogórnicze i
zwałowiska
towarzyszące
eksploatacji soli

Bardzo trudna lub
specjalnie trudna

Nadmierne zasolenie

Górnictwo siarki

Tereny pogórnicze po
otworowej
eksploatacji siarki

Bardzo trudna lub
specjalnie trudna

Nadmierne zasiarczenie

[3]

Górnictwo
odkrywkowe węgla
brunatnego

Niektóre wyrobiska i
zwałowiska lub ich
części w górnictwie
odkrywkowym węgla
brunatnego

Trudna lub bardzo
trudna

Nadmierne zakwaszenie –
niskie pH

[1]

złe własności fizyczne

[2]

jw

[3]

tereny zalane wodą lub „podtopione”

Uproszczony podział wybranych nieużytków poprzemysłowych, opracowany

na podstawie czasu ich zarastania i stopnie pokrycia przez roślinność

naczyniową wkraczającą w drodze sukcesji (Krzaklewski 1988)

Czas zarastania

Branżowe
pochodzenie

nieużytków
poprzemysłowych

Nazwa nieużytków
poprzemysłowych

Orientacyjny stopień
trudności

rekultywacji
biologicznej

Główne czynniki
hamujące występowanie

roślin

Nieużytki
poprzemysłowe
zarastające wolno
- roślinność
naczyniowa
występuje
najczęściej nie
wcześniej niż po 5
latach

Górnictwo surowców

skalnych

Zbocza wyrobisk

górnictwa skał zwięzłych

Bardzo trudna lub

specjalnie trudna

Nadmierne spadki,

urwistość ścian

Zakładów hut żelaza

Zwałowiska odpadów
hutnictwa żelaza i stali

Trudna

Nadmierna zawartość Cr,
zbyt wysokie pH, zasolenie

[1]

Zakładów
wzbogacania

Osadniki po flotacji rud
siarki

Trudna

Nadmierne zasiarczenie

Zakładów

energetycznych

Zwały popiołów i żużla.

Osadniki popiołów

Trudna

Zbyt wysokie pH, erozja

eoliczna

[2]

Górnictwo rud cynku –

ołowiu

Zwały towarzyszące

kopalnictwu rud cynku i
ołowiu

Trudna

Podwyższona zawartość Zn

i Pb

Górnictwo
odkrywkowe węgla

brunatnego lub siarki

Zwałowiska lub części
zwałowisk zbudowane z

utworów jałowych lub o
bardzo niekorzystnych

własnościach fizycznych

Trudna

Jałowość materiału, brak
składników pokarmowych,

podatność na erozję, brak
powietrza glebowego lub

wody dostępnej dla roślin

Górnictwo węgla

kamiennego

Zwałowiska towarzyszące

eksploatacji węgla
kamiennego

Trudna

Nadmierne zasolenie,

skokowe zmiany odczynu,
czynność termiczna

Górnictwo piasków

podsadzkowych

Wyrobiska zbudowane z

piasków luźnych na
terenach z wodą

gruntową, zalegającą
poniżej 1m i zbocza

wyrobisk

Trudna

Jałowość materiału, brak

odpowiedniej ilości wody,
erozja

Zakłady sodowe

Zwały Janikowskich
Zakładów Sodowych

Trudna

Nadmierne zasolenie

Górnictwo rud żelaza

Zwałowiska górnictwa

rud żelaza

Biologiczna trudna,

rzadko łatwa

Nadmierna zwięzłość

(zlewność)

[1]

Nadmierna zwięzłość

[2]

Nie dotyczy odpadów paleniskowych z dużym udziałem

żużla

Uproszczony podział wybranych nieużytków poprzemysłowych,

opracowany na podstawie czasu ich zarastania i stopnie pokrycia przez

roślinność naczyniową wkraczającą w drodze sukcesji (Krzaklewski 1988)

Czas zarastania

Branżowe
pochodzenie
nieużytków
poprzemysłowych

Nazwa nieużytków
poprzemysłowych

Orientacyjny
stopień trudności
rekultywacji
biologicznej

Główne czynniki
hamujące
występowanie roślin

Nieużytki
poprzemysłowe
zarastające
szybko
-roślinność
naczyniowa może
wystąpić nawet
po 1 roku,
najczęściej
jednak po 2-3
latach

Górnictwo rud żelaza

Zwałowiska
górnictwa rud żelaza

Biologiczna trudna,
rzadko łatwa

Nadmierna zwięzłość
(zlewność)

Górnictwo rud miedzi

Zwałowiska
górnictwa rud miedzi

Biologiczna łatwa lub
bardzo łatwa

Czynniki hamujące nie
występują lub są
krótkotrwałe

Górnictwo piasków
podsadzkowych

Wyrobiska i zbocza
wyrobisk z
wyłączeniem
terenów podanych
wyżej

Biologiczna łatwa
albo bardzo łatwa

Czynniki hamujące nie
występują lub są
krótkotrwałe

Górnictwo surowców
skalnych

Tereny po
eksploatacji
surowców
plastycznych
(glinianki) i kruszyw
naturalnych, glin
ogniotrwałych,
krzemionki itp.

Biologiczna łatwa
albo bardzo łatwa

Czynniki hamujące nie
występują lub są
krótkotrwałe

Górnictwo
odkrywkowe węgla
brunatnego i siarki

Zwałowiska i
wyrobiska górnictwa
węgla brunatnego i
siarki z wyłączeniem
terenów podanych
wyżej

Biologiczna łatwa
albo bardzo łatwa

Czynniki hamujące nie
występują lub są
krótkotrwałe

Uwaga!

Przez zarastanie roślinnością naczyniową rozumie się równomierne

powierzchniowe wystąpienie roślinności z pokryciem nieużytku lub jego części

na obszarze nie mniejszym niż 50 %.

KLASYFIKACJA GRUNTÓW DLA CELÓW

LEŚNYCH

PRZYKŁAD PRAWIDŁOWEGO KSZTŁTOWANIA

ZBOCZY

I ICH OBUDOWY BIOLOGICZNEJ

Za Krzaklewski (1988)

UDZIAŁ FAZY REKULTYWACJI TECHNIUCZNEJ I

BIOLOGICZNEJ NA PRZYKŁADZIE KOPALNI „BEŁCHATÓW”

(za Krzaklewski 1988)

TERENY BEZGLEBOWE

TERENY SZTUCZNYCH ODSŁONIĘĆ

TERENY SZTUCZNYCH USYPISK

•GRUNTY NASYPOWE I RODZIME:

•SKALISTE, RUMOSZOWE,

KAMIENISTE,

•PIASZCZYSTE, ŻWIROWE,

•PYŁOWE,

•GLINIASTE,

•ILASTE,

•ORGANICZNE,

•UTWORY POWSTAŁE W PROCESIE
PRZERÓBCZYM I INNYCH

•FORMY NADPOZIOMOWE:
NISKIE; ŚREDNIO WYSOKIE;
WYSOKIE; BARDZO WYSOKIE;

•FORMY PODPOZIOMOWE:
PŁYTKIE; SREDNIO GŁĘBOKIE;
BARDZO GŁEBOKIE;

•FORMY NWELACYJNE
/POZIOMOWE/

•FORMY STOKOWE

•WODA GRUNTOWO- GLEJOWA:

GŁĘBOKA
ŚREDNIO GŁĘBOKA
PŁYTKA
NA POWIERZCHNI
/TEREN ZATOPIONY/

UKSZTAŁTOWANIE

TERENU:

PRAWIDŁOWE

NIEPRAWIDŁOWE

KLASA PRZYDATNOŚCI

DO REKULTYWACJI:

A; B; C; D; E

RETENCYJNOŚĆ:

DUŻA, WADLIWA,
DUŻA, KORZYSTNA,
MAŁA,
WYBITNIE MAŁA

KLASY PRZYDATNOŚCI REKULTYWACYJNEJ

GRUNTÓW

(Krzaklewski 1988)

Klasa A – grunty bardzo dobre, przydatne dla rekultywacji

rolnej, LB . 75 pkt.

Klasa B – grunty dobre, mniej przydatne do rekultywacji rolnej,

natomiast bardzo przydatne do rekultywacji leśnej 50 < LB ≥
75 pkt.

Klasa C – grunty wadliwe, nieprzydatne dla rekultywacji rolnej,

a dla rekultywacji leśnej dopiero po częściowym ulepszeniu
21 < LB ≥ 50 pkt.

Klasa D – grunty złe jałowe tj. nieproduktywne i nieprzydatne

dla rekultywacji, wymagające podstawowego użyźnienia i
izolacji LB ≤ 21 pkt.

Klasa E – grunty toksyczne, nieprzydatne do rekultywacji,

wymagające neutralizacji lub izolacji, z wyróżnieniem EC –
LB > 21 pkt. i ED – LB ≤ 21 pkt.

WYBÓR KIERUNKU REKULTYWACJI

Podstawa wyboru kierunku rekultywacji jest:
• kategoria nieużytku,
• stopień degradacji i możliwości rekultywacji,
• rezultat rekultywacji technicznej,
• rezultat rekultywacji biologicznej,
• przy nieużytkach pochodzenia

poprzemysłowego kierunek
zagospodarowania wynikający z pozwolenia
na eksploatację.

ETAPY PROCESU REKULTYWACJI

I ZAGOSPODAROWANIA

Etap I - dokonuje się inwentaryzacji obszaru
zdegradowanego, należy ustalić przyczyny, stopień,
zasięg degradacji.

Etap II - opracowanie projektu techniczno-ekonomicznego

rekultywacji i zagospodarowania. Dokumentacja powinna
składać się z części technicznej i kosztorysowej.
Projektant powinien wybrać możliwie najskuteczniejszy
sposób

rekultywacji i zagospodarowania przy

minimalizowaniu

nakładów.

Etap III - realizacja projektu rekultywacji i
zagospodarowanie w terenie.

ETAPY REKULTYWACJI SKŁADOWISK

za B. Adamiec (

http://www.aknova.pl/Projektowanie-i-konsulting/Artyku-y/Etapy-rekultywacji

)

Proces rekultywacji terenów poskładowiskowych można umownie

podzielić na pięć etapów realizacji. Niektóre zadania etapu I i II mogą

być realizowane jednocześnie.

ETAP I - przygotowanie rekultywacji
1.

Sporządzenie dokumentacji geodezyjnej.

2.

Identyfikacja problemów rekultywacji wymagających rozwiązania w

realizowanym projekcie rekultywacji.

3.

Ustalenie kierunku zagospodarowania (zależny od stopnia degradacji terenu, a

także czynników przyrodniczych, ekonomicznych, technicznych i społecznych).

4.

Opracowanie dokumentacji projektowej oraz jej uzgodnienie.

ETAP II - rekultywacja techniczna
1.

Odpowiednie ukształtowanie złoża odpadów:

• zachowanie bezpieczeństwa geotechnicznego,

• ograniczenie możliwość infiltracji wód opadowych w rekultywowane

odpadami tereny,

• zagospodarowanie docelowe (zgodne z założonym kierunkiem rekultywacji).

2.

Właściwe ukształtowanie warunków wodnych (umożliwienie należytej

gospodarki wodami powierzchniowymi).

3.

Całkowite lub częściowe odtworzenie gleb metodami technicznymi.

4.

Budowa dróg dojazdowych i infrastruktury.

 

ETAPY REKULTYWACJI SKŁADOWISK

za B. Adamiec (

http://www.aknova.pl/Projektowanie-i-konsulting/Artyku-y/Etapy-rekultywacji

)

ETAP III - rekultywacja biologiczna

1.

Zabezpieczenie stateczności zboczy, skarp obudową biologiczną.

2.

Przeciwerozyjna obudowa roślinnością zboczy, wierzchowin oraz skarp.

3.

Wprowadzenie odpowiedniej zabudowy spełniającej zadanie sanitacji

rekultywowanego terenu.

ETAP IV - zagospodarowanie docelowe

Zabiegi techniczne połączone z zagospodarowaniem biologicznym

mające na celu przywrócenie gospodarczej użyteczności

rekultywowanym terenom, zapewniające wykorzystanie

zrekultywowanych terenów do celów gospodarki leśnej, rolnej, wodnej,

komunalnej, do celów rekreacyjnych, budowlanych itp.
Zagospodarowanie docelowe obejmuje:

1.

Zagospodarowanie wstępne będące przedłużeniem rekultywacji

biologicznej (w zależności od kierunku zagospodarowania obejmuje

zadrzewienie, zalesienie albo realizację płodozmianu

rekultywacyjnego).

2.

Zagospodarowanie docelowe – ostateczne ukształtowanie terenu dla

ewentualnych potrzeb gospodarki wodnej, komunalnej, budownictwa

(m. in. przemysłowego) lub rekreacji.

 
ETAP V – monitoring efektów

RODZAJE REKULTYWACJI

Rekultywacja przygotowawcza

- dotyczy opracowania

dokumentacji technicznej i kosztorysowej,

szczegółowe zapoznanie nieużytku, ustalenie

kierunku rekultywacji i zagospodarowania.

Rekultywacja techniczna

- (podstawowa) dotyczy

najczęściej terenów po eksploatacji odkrywkowej,

składowaniu odpadów przemysłowych i

komunalnych. Która obejmuje następujące prace:

rozrzucenie nadkładu, wyrównanie i ukształtowanie

terenu.

Rekultywacja biologiczna

– wprowadzenie roślin

zielnych, krzewów lub leśnych gatunków

sukcesyjnych.

REKULTYWACJA TECHNICZNA

Podstawowe zadania rekultywacji technicznej

te:

• Uporządkowanie

terenów

przyległych

do

składowiska.

• Ukształtowanie skarp i wierzchowiny składowiska.

• Techniczna

regulacja

stosunków

wodnych

(techniczne zabezpieczenie wód podziemnych i

powierzchniowych przed przenikaniem do nich

odcieków z rekultywowanego składowiska).

• Wykonanie rekultywacyjnej warstwy glebotwórczej.

• Końcowe uporządkowanie terenu.

Uporządkowanie terenów przyległych

• Uporządkowanie terenów przyległych obejmuje:

• rozbiórkę infrastruktury technicznej wysypiska,

• uporządkowanie terenów przyległych,

REKULTYWACJA BIOLOGICZNA

• Rekultywacja biologiczna obejmuje następujące zabiegi

agrotechniczne:

 uprawa mechaniczna gruntu,
 nawożenie mineralne,
 nawożenie organiczne w tym wysiew głównie roślin motylkowych i

traw,

 sztuczne zasiedlenie podłoża szczepami bakterii np.: Bradyrhizobium,

Azobacter, Rhizobium,

 obudowę biologiczną skarp i wyrobisk w celu zabezpieczenia ich

stateczności oraz zapobiegania procesom erozji,

 regulację lokalnych stosunków wodnych przez budowę niezbędnych

urządzeń melioracyjnych

 ochronę wód przed zanieczyszczeniem,
 odtworzenie gleb metodami agrotechnicznymi.

• Wybór kierunku (celu) rekultywacji - oddanie terenów

produkcji rolniczej lub leśnej (zalesienie terenu lub
poddanie go naturalnej sukcesji).

• Zalesienie terenu lub poddanie go naturalnej sukcesji.

REKULTYWACJA BIOLOGICZNA

• Rekultywacja biologiczna jest procesem długotrwałym i

bardzo kosztownym.

• Długość rekultywacji biologicznej i wysokość nakładów

zależy

od

typu

nieużytku,

typu

wcześniejszego

zagospodarowania, właściwości fizykochemicznych podłoża,
stosunków wodnych oraz docelowego przeznaczenia
terenu.

DOBÓR SKŁADU GATUNKOWEGO WG SPEŁNIANYCH

FUNKCJI

(za Krzaklewski 1988)

GATUNKI SZCZEGÓLNIE PRZYDATNE DO SZYBKIEGO

ZABEZPIECZENIA PRZECIWEROZYJNEGO SKARP O

DUŻYM NACHYLENIU:

1.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia)

2.

Rokitnik zwyczajny (Hippophäe rahmnoides)

3.

Karagana syberyjska ( Caragana arborscens)

4.

Oliwnik wąskolistny (Eleagnus angustifolia)

5.

Wierzby (Salix sp.) – przede wszystkim S. acutifolia. S.

caprea. S. vinimalis

GATUNKI O WŁAŚCIWOŚCIACH WYBITNIE

FITOMELIRACYJNYCH:

1.

Olsza czarna (Alnus glutinosa)

2.

Olsza szara (Alnus incana)

3.

Wierzba iwa (Salix caprea)

4.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia)

DOBÓR SKŁADU GATUNKOWEGO WG SPEŁNIANYCH

FUNKCJI

(za Krzaklewski 1988)

GATUNKI PRODUKCYJNE (DOCELOWE):

1.

Dąb szypułkowy (Quercus robur)

2.

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea)

3.

Dąb czerwony (Quercus rubra)

4.

Topole (Populus sp.) – przede wszystkim P. x ‘Robusta’, P. x

‘H-275’, P. x ‘I-214’

5.

Brzoza brodawkowata (Betula pendula)

6.

Modrzew europejski (Larix decidua)

7.

Modrzew japoński (Larix leptolepis)

8.

Klon jawor (Acer pseudoplatanus)

9.

Klon zwyczajny (Acer platanoides)

10. Wiąż górski (Ulmus glabra)
11. Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)
12. Sosna czarna (Pinus nigra)
13. Sosna zwyczajna (Pinus sylvestris)
14. Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

DOBÓR SKŁADU GATUNKOWEGO WG SPEŁNIANYCH

FUNKCJI

(za Krzaklewski 1988)

GATUNKI BICENOTYCZNE:

1.

Czeremcha amerykańska (Padus serotina)

2.

Czeremcha zwyczajna (Padus racemosa)

3.

Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia)

4.

Bez czarny (Sambucus nigra)

5.

Bez koralowy (Sambucus racemosa)

6.

Trzmielina pospolita (Euonymus europeus)

7.

Głóg dwuszyjkowy (Crategus oxyacantha) i inne

DOBÓR SKŁADU GATUNKOWEGO WG ZDOLNOŚCI

ADAPTACJI NA ZWAŁOWISKACH WĘGLA BRUNATNEGO (za

Krzaklewski 1988)

GATUNKI ADAPTUJĄCE SIĘ BARDZO SZYBKO O

DYNAMICZNYM WZROŚCIE:

1.

Olsza czarna (Alnus glutinosa)

2.

Olsza szara (Alnus incana)

3.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoaccacia)

4.

Rokitnik zwyczajny (Hippophäe rahmnoides)

5.

Oliwnik wąskolistny (Eleagnus angustifolia)

6.

Wierzby (Salix sp.) – przede wszystkim S. acutifolia. S.

caprea

7.

Brzoza brodawkowata (Betula pendula) - najlepsza z

samosiewu i siewu

8.

Topola osika (Populus teremula)

GATUNKI ADAPTUJĄCE SIĘ STOSUNKOWO SZYBKO:

1.

Modrzew europejski (Larix decidua)

2.

Modrzew japoński (Larix leptolepis)

3.

Topole (Populus sp.) – przede wszystkim P. x ‘Robusta’, P. x

‘H-275’, P. x ‘I-214’

4.

Dąb czerwony (Quercus rubra)

DOBÓR SKŁADU GATUNKOWEGO WG ZDOLNOŚCI

ADAPTACJI NA ZWAŁOWISKACH WĘGLA BRUNATNEGO (za

Krzaklewski 1988)

GATUNKI ADAPTUJĄCE SIĘ NA OGÓŁ WOLNIEJ:

1.

Dąb szypułkowy (Quercus robur)

2.

Dąb bezszypułkowy (Quercus petraea)

3.

Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

4.

Klon jawor (Acer pseudoplatanus)

5.

Klon zwyczajny (Acer platanoides)

6.

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica)

7.

Grab pospolity (Carpinus betulus)

8.

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior)

9.

Wiąż górski (Ulmus glabra, U. laevis., U. carpinifolia)

ZESTAWIENIE GATUNKÓW PROPONOWANYCH DO ZALESIEŃ NA

NIEKTÓRYCH RODZAJÓW NIEUZYTKÓW POPRZEMYSŁOWYCH

(SKAWINA 1977 ZA KRZAKLEWSKI 1988)

Grupa funkcyjna

Gatunek lub

odmiana

Rodzaj nieużytku

Zwały

górnictwa

odkrywko

wego –

węgla

brunatneg

o oraz

siarki

Zwały

górnictwa

węgla

kamienne

go

Wyrobiska po

eksploatacji

piasku

podsadzkowego

Zwały

górnictwa
surowców

skalnych

Gatunki docelowe
Sosna zwyczajna
Sosna czarna
Brzoza
brodawkowata
Dąb szypułkowy
Dąb czerwony
Modrzew europejski
Modrzew japoński
Lipa drobnolistna
Klon zwyczajny
Klon jawor
Jesion wyniosły
Jesion amerykański
Wiąż górski , W.
polny
Jedlica zielona
Buk zwyczajny
Grab pospolity
Olsza czarna
Topole – odmiany
Topola osika
Wierzba wiciowa
Rokitnik zwyczajny

X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

-

X
X
X
X
X
X
X
X
X

-
-
-

X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X

-
-
-

X
X

-
-

X
X
X
X
X
X
X

-
-
-
-
-
-
-
-
-

X
X
X
X
X

-
-

X
X
X
X
X
X
X
X
X

-

X

-

X
X

-

X
X

-

X

X – gatunek
zalecany do
wprowadzania w
zależności od
przyjętego
rodzaju
zagospodarowani
a, celu i lokalnych
warunków
siedliskowych

Grupa funkcyjna

Gatunek lub odmiana

Rodzaj nieużytku

Zwały

górnictwa

odkrywkow

ego –

węgla

brunatneg

o oraz

siarki

Zwały

górnictwa

węgla

kamienne

go

Wyrobiska

po

eksploatacji

piasku

podsadzkow

ego

Zwały

górnictwa
surowców

skalnych

Gatunki

fitomelioracyjne

(pielęgnacyjne

i przedplonowe)

Olsza czarna
Olsza szara
Wierzba iwa
Robinia akacjowa
Rokitnik zwyczajny

+
+
+
+
+

+
+
+
+
+

+
+
+
+
+

+
+
+
+
+

Gatunki

biocenotyczne

Jarząb pospolity
Kalina koralowa
Czeremcha zwyczajna
Czeremcha amerykańska
Głóg dwuszyjkowy
Leszczyna pospolita
Trzmielina
brodawkowata.
Dereń świdwa
Kruszyna pospolita
Suchodrzew wiciokrzew
Bez czarny
Bez koralowy

O
O
O
O
O
O
O
O

-
-

O
O

O
O
O
O
O
O
O
O
O

-

O
O

O

-

O
O

-
-
-
-

O

-
-
-

O
O

-
-

O
O

-

O
O
O
O
O

ZESTAWIENIE GATUNKÓW PROPONOWANYCH DO ZALESIEŃ NA

NIEKTÓRYCH RODZAJÓW NIEUZYTKÓW POPRZEMYSŁOWYCH

(SKAWINA 1977 ZA KRZAKLEWSKI 1988)

+ - gatunek
zalecany do
wprowadzania
w zależności od
funkcji jaka ma
pełnić i
lokalnych
warunków
siedliskowych

O – gatunek
zalecany do
wprowadzania
w zależności od
lokalnych
warunków
siedliskowych

PLANOWANIE ZALESIEŃ

• Zalesienia nie mogą się jednak odbywać na zasadzie wolnej podaży

gruntów, lecz według planów kształtowania struktury przestrzennej

w skali krajowej, regionalnej oraz lokalnej.

• W skali ogólnokrajowej, w myśl koncepcji „rusztu ekologicznego”,

właściwe jest kształtowanie pasów i węzłów przyrodniczych

tworzących system ciągłości ekologicznej.

• System ten powinien być oparty zarówno w skali kraju jak i regionu

na układzie wodnym oraz istniejących obszarach leśnych.

• W skali lokalnej należałoby dążyć przede wszystkim do

powiększania istniejących kompleksów leśnych, tworzenia korytarzy

łączących istniejące kompleksy leśne lub tworzenie nowych

kompleksów.

• Powierzchnia pojedynczego kompleksu leśnego nie powinna być

mniejsza niż ta, która zapewnia jego samodzielne funkcjonowanie,

czyli spełnienie zasady autonomii ekosystemów, a więc co najmniej

5,0 ha (2,0 ha). Mniejsze powierzchnie nieprzydatne dla gospodarki

rolniczej, kiedy nie da się ich włączyć w istniejące kompleksy,

powinny być zadrzewiane (Łonkiewicz 1990).

• Zalesienia, zmierzając do właściwego kształtowania granicy polno-

leśnej, nie powinny być lokalizowane przypadkowo i schematycznie,

aby nie wydłużać znacznie tej granicy.

PLANOWANIE ZALESIEŃ

• Zalesianie powinno odbywać się na podstawie

specjalnych planów zalesień, sporządzanych dla

podstawowej jednostki administracyjnej, jaką jest

gmina.

• Plan ten powinien być sporządzony na przesłankach

przyrodniczych i rozwiązywać problematykę zalesień

w gminie w sposób systemowy, będąc

uszczegółowieniem planu zagospodarowania

przestrzennego gminy, w zakresie wykazanych w

tym planie gruntów przewidzianych do zalesień.

• Zasady sporządzania planu zalesień dla gminy

zawiera opracowanie:

WAŻYŃSKI B.1994: Zasady sporządzania planu

zalesień dla gminy. Sylwan 138 (6): 5-29.)

ODTWARZANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

• Odtwarzanie ekosystemów leśnych na gruntach porolnych oraz

innych nieużytkach nie jest sprawa prostą.

• Traktowanie takich gruntów w sposób uproszczony, tak jak na

typowych glebach leśnych, może być czynnikiem predysponującym

zagrożenie takimi patogenami jak Heterobasidium annosum (Fr.) Bref,

oraz Armillaria mellea (Vahl. ex Fr.) P. Karst (SIEROTA 1995).

• Trudności wynikają z różnic miedzy gruntem leśnym a gruntem

porolnym w zakresie struktury gleby, właściwości fizykochemicznych,

a przede wszystkim biologicznych.

• Zachwianie gospodarki wodnej, niewłaściwa struktura gleby w

głębszych warstwach, nadmiar składników odżywczych, zwłaszcza

związków azotu, niewłaściwy odczyn gleby (zbyt niska kwasowość),

to przyczyny, które powodują osłabienie fizjologiczne drzew.

• Najważniejsze różnice mają jednak charakter biologiczny. Można je

sprowadzić do ilości, formy i struktury materii organicznej w profilu

glebowym oraz do związanej z nią flory i fauny (Rykowski 1990).

• Wprowadzony na nieużytkach las należy traktować jako zbiorowisko

przejściowe, które dopiero później ma być przekształcone na zgodne z

warunkami siedliskowymi (BERNADZKI 1990).

SPOSOBY WPROWADZANIA LASU NA NIEUŻYTKACH

(SOBCZAK 1996)

AKTYWNA RESTYTUCJA

• Aktywna restytucja lasu na gruntach porolnych i innych

nieużytkach musi polegać przede wszystkim na dokładnym

określeniu warunków siedliskowych, w tym głównie

glebowych oraz ustalenia zabiegów agrotechnicznych, które

stworzyłyby korzystne warunki dla wzrostu posadzonych

gatunków drzewiastych.

• Dobór tych gatunków, sposób ich zmieszania i zagęszczenie

początkowe to dalsze problemy, które należy rozwiązać.

• Same zabiegi uprawowe, czy dobór gatunków drzew i

krzewów nie rozwiązują jeszcze problemu. Konieczna staje

się aktywna introdukcja brakujących elementów biocenozy

np. fauny glebowej (Szujecki 1990).

• Często powstałe drzewostany traktuje się jako przedplonowe,

mające za zadanie wytworzenie środowiska leśnego.

ODTWARZANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

SPOSOBY WPROWADZANIA LASU NA

NIEUŻYTKACH

(SOBCZAK 1996)

STYMULOWANA SUKCESJA
• Stymulowana sukcesja lasu na grunty porolne

polega na sztucznym wprowadzaniu pionierskich
gatunków drzewiastych (sosny, brzóz, olsz), które
maja dodatni wpływ na zachodzące procesy
glebowe. Dopiero pod okap takich gatunków
(drzewostan przedplonowy) wprowadzać można
inne gatunki lasotwórcze, zgodnie z siedliskiem.

ODTWARZANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

SPOSOBY WPROWADZANIA LASU NA NIEUŻYTKACH

(SOBCZAK 1996)

NATURALNA SUKCESJA WTÓRNA
• Naturalna sukcesja wtórna, a więc restytucja pasywna

polega na zaniechaniu jakichkolwiek czynności hodowlano-
leśnych.

• Proces taki przebiega w bardzo długich okresach, a przy

dużej degradacji może wystąpić nawet silne osłabienie
naturalnej zdolności regeneracyjnej.

• Wykorzystanie tego procesu zaleca się na terenach byłych

użytków zielonych oraz na terenach przyległych do
owocujących zbiorowisk leśnych.

ODTWARZANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

ODTWARZANIE EKOSYSTEMÓW LEŚNYCH

ZAKOŃCZENIE

• Naturalne procesy, nawet stymulowane, przebiegają w długich

okresach.

• Wprowadzanie lasu na grunty porolne oraz inne kategorie

nieużytków powinno się odbywać przede wszystkim drogą

aktywnej restytucji.

• Pozostałe drogi wprowadzania lasu nie są jednak wykluczone.
• Można także łączyć na tej samej powierzchni różne sposoby

odtwarzania ekosystemów leśnych.

• Inne podejście, to tworzenie plantacji sztucznych zbiorowisk

wyselekcjonowanych potomstw gatunków leśnych (klonów),

ukierunkowanych na intensywną produkcję drewna. Poza trwałym

i szybkim wiązaniem CO

2

, plantacje takie odciążałyby lasy od

obowiązku dostawy drewna. Takie rozwiązanie wydaje się do

przyjęcia, szczególnie na terenach o wysokiej lesistości i wtedy,

gdy zalesienia zmierzałyby do utworzenia nowych niewielkich
kompleksów leśnych (RYKOWSKI

1990).