Ehrlich „Socjologia prawa”
czy istnieje „prawo światowe”? czy raczej trzeba mówić o „prawach” odmiennych w zależności od różnych państw?
laicy i część prawników odpowiedzą twierdząco na drugie pytanie. Jest przecież prawo angielskie, francuskie, polskie.
Ci, którzy są za mnogością praw, przez „prawo” rozumieją „przepisy prawne”, a te są inne w każdym państwie.
Jednak muszą istnieć ponad tą różnorodnością, jakieś uniwersalne prawa i idee.
Ci, którzy szukają wspólnego elementu pośród tej różnorodności, skupiają uwagę nie na przepisach, ale na porządku społecznym, a ten w głównych zarysach jest zbliżony w cywilizowanych państwach i narodach.
Porządek społeczny opiera się na podstawowych instytucjach społecznych, tj: małżeństwo, rodzina, własność, zawieranie umów, dziedziczenie.
Przepis prawny jest to instrukcja skierowana do sądów i zawierająca sformułowania dotyczące tego, jak rozstrzygać przypadki prawne, lub instrukcja adresowana do urzędników administracji i pouczająca jak rozpatrywać poszczególne przypadki
czy możliwy jest system prawny bez przepisów? (taki, w którym byłby on tożsamy z porządkiem społeczny?) TAK- społeczeństwo jest starsze niż wszelkie przepisy prawne i musiało dysponować jakimś rodzajem uporządkowania zanim te powstały.
W prehistorii prawa nie ma jeszcze sądów. Spory były załatwiane w drodze kompromisu, albo były załatwiane jako krwawe wojny. Jednak taki sposób załatwiania sporów nie trwał długo- powstawały coraz to nowsze problemy, dla rozwiązania których był potrzebny większy wysiłek umysłowy. Pojawiają się ludzie, którzy spisują dekrety sędziowskie, gromadzą je, porządkują. Pojawia się kwestia, by każdy nowy przypadek, który jest choć trochę podobny do już rozpatrzonego, był rozstrzygany z zastosowaniem tych samych przepisów.
Przepis prawny w pierwotnej formie to decyzja sądowa.
prawo prawnicze w wielu wypadkach zastąpiło każde inne prawo (XVI i XVII w.) sądy nie polegały już na wcześniejszych sędziowskich decyzjach, lecz także na tekstach prawników. Fałszywym okazuje się więc przypuszczenie, że całe prawo jest tworzone przez państwo mocą jego ustaw.
ale nie należy z tego wnioskować, że nie istnieje taki przedmiot jak prawo państwowe- prawo tworzone przez państwo w trybie legislacyjnym. Państwo powołuje prawo do istnienia poprzez kreowanie instytucji dzięki swojej sile przymusu i dostarcza im sprawnych regulacji prawnych.
Prawo państwowe zawiera przede wszystkim samą konstytucję państwa, prawo odnoszące się do armii, finansów, ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, opieki społecznej, ubezpieczeń. Prawo państwowe składa się w dużej części z reguł administracyjnych.
Ustawodawstwo- najstarsze, pierwotne, właściwe zadanie państwa. Jednak ustawodawstwo pojawia się później, pierwotne państwo jest centrum potęgi wojskowej i nie zajmuje się prawem i sądami. Państwo dopóki się nie zeuropeizowało, nie zna legislacji.
Z właściwym prawodawstwem spotykamy się po raz pierwszy w Atenach, gdzie dokonano dokładnego rozróżnienia między decyzją odnoszącą się do określonej reguły i decyzją zawierającą przepis prawny.
nie wystarczy, że ustawa zostanie przyjęta, musi być zdolna narzucić jej przestrzeganie. W tym celu państwo powinno mieć w osobach sędziego i innych urzędników organa zdolne do wcielenia prawa w praktykę.
błędem jest przyjmowanie przez wielu, że instytucje społeczne: małżeństwo, związki rodzinne, własność, umowy, sukcesja- zostały powołane do istnienia przez przepisy prawne, lub przez ustawy. Tylko instytucje państwowe są tworzone na mocy ustaw, a większość przepisów nie powstaje dzięki zapisom ustawowym, ale dzięki prawu sądowemu i prawniczemu.
państwo jest starsze niż prawo państwowe. Przepisy prawne o małżeństwie i rodzinie zakładają istnienie małżeństwa i rodziny. Przepisy prawne stanowiące prawo własności nie mogłyby zostać rozwinięte zanim nie pojawił się system własności.
porządek prawny podlega ciągłym przekształceniom. Stare instytucje znikają, na ich miejsce pojawiają się nowe, a te które pozostają, bezustannie ewoluują.
przepisy prawne w żaden sposób nie mogą ogarnąć całego prawa. Postanowienia sądowe są następstwem tylko tych przypadków, które są wnoszone do sądu, a tylko niewielka część spraw dostaje się przed jego oblicze.
przepis prawny zależy od społeczeństwa- nie może zaistnieć dopóki w społeczeństwie nie ma instytucji, do których by się odnosił. Zawartość przepisu pochodzi z postanowień dotyczących konfliktów interesów, które rodzą się w społeczeństwie i dla których najczęściej już znaleziono rozwiązania sądowe.