Dzień 1
a) zapoznanie z historią i geologią
Ośrodek Kopalń Ustrzyki zajmuje się eksploatacją 11 złóż ropy naftowej i 3 złoża gazu ziemnego. Kiedyś działalność była prowadzona na 35 złożach. Obecnie w eksploatacji jest 426 otworów ropnych i 34 otwory gazowe
Geologiczno - wiertnicza działalność na terenie polskiego „zagłębia naftowego” trwa już prawie 150 lat. Objęty tą działalnością obszar znajduje się na terenie Polskich Karpat Fliszowych a jego powierzchnia liczy blisko 20 tysięcy km2. Do dnia dzisiejszego w wyniku tej działalności odkryto 67 złóż ropy naftowej i 17 złóż gazu ziemnego. Ze złóż tych wydobyto prawie 12 mln ton ropy naftowej oraz około 13 mld m3 gazu ziemnego doprowadzając je do ponad 90% zczerpania.
Warunki większości odkrytych dotychczas złóż są skomplikowane przez co złoża te są niewielkiej zasobności. Tylko 8 złóż posiadało zasoby większe od 2mln ton ropy. Należą do nich: Wańkowa ,Węglówka ,Bóbrka-Równe, Rogi, Gorlice, Dominikowice, Kryg, Lipinki
Poznanie budowy geologicznej i perspektywicznego głębszego piętra strukturalnego fliszu jest nieporównywalnie słabsze. Powodem tego stanu rzeczy jest znikome rozpoznanie sejsmiczne obszaru oraz fragmentaryczność informacji wynikających z niewielkiej ilości zrealizowanych głębokich otworów badawczych typu Paszowa - 1, Kuźnina - 1.Powodem tych ograniczeń badań są wysokie koszty wiercenia otworów w skomplikowanych warunkach geotechnicznych.
Na podstawie dokonanych dotychczas badań można rokować nadzieje na perspektywiczność niższego piętra strukturalnego wschodniej części Polskich Karpat Fliszowych. Stwierdzono bowiem bardzo dobre własności zbiornikowe piaskowców na głębokości 4200 m w otworze Kuźmina - 1 (porowatość 12 - 15%) i występowanie horyzontu gazowo-solankowego, dolnokrośnieński poziom ropno-solankowy zalegający na głębokości 4200 - 4690 m w otworze Lutowiska - 1 oraz duże prawdopodobieństwo występowania szeroko-promiennych pułapek strukturalnych.
Ruchy górotwórcze rozbiły Karpaty na szereg płaszczowinowych jednostek tektonicznych nasuniętych i obalonych w kierunku północnym: Magurska, Dukielska, Śląska, Podśląska, Skolska
Ośrodek Kopalń Ustrzyki prowadzi działalność eksploatacyjną na dwóch jednostkach: śląskiej i skolskiej.
Jednostka śląska - zajmuje największy obszar w Karpatach. Charakteryzuje się pełnym rozwojem utworów fliszu od dolnej kredy do oligocenu.
Stratygrafia jednostki śląskiej:
Kreda dolna;
Kreda górna;
Paleocen i eocen;
Oligocen
W jednostce śląskiej odkryto 37 złóż ropy naftowej, z czego do Ośrodka Kopalń Ustrzyki należą i są obecnie eksploatowane:
Strachocina; odkryte w 1928 roku, eksploatację zakończono w 1982 roku i przeznaczono na podziemny magazyn gazu;
Roztoki; jest złożem gazowo kondensatowym o wykładniku 22296 m3/m3 i zaliczane jest do złóż średnio kondensatowych. Obecnie w eksploatacji pozostało 35 otworów, w tym 23 otwory gazowe;
Turze Pole; odkryte w 1883 roku, pierwotnie eksploatowane studniami o głębokości 27 metrów, wiercenia rozpoczęto w 1890 roku. Od 1896 r. do 1952 r. na tym obszarze odwiercono 120 otworów z czego do dnia dzisiejszego w eksploatacji pozostało 44 otwory;
Grabownica; eksploatację rozpoczęto w 1896 r. odwiercając 243 otwory (31 obrotowych i 212 udarowych)a czego do dziś pozostało 86 otworów. Złoże to jest złożem wielochoryzontowym. Zalega na głębokości od 260 do 1200 metrów, powierzchnia złoża wynosi 183 ha.
Sanok - Zabłotce; odkryte w 1951 roku i jest nadal eksploatowane. Średnio miesięcznie wydobywa się ok. 400 tyś. m3 gazu w okresie zimowym i 200 tyś. w okresie letnim, przy pomocy 7 odwiertów;
Grabownica - Wieś;
Zatwarnica; odkryte w 1964 r., odwiercono 8 otworów, z których w eksploatacji pozostało 5. Złoże charakteryzuje się małymi wielkościami porowatości i przepuszczalności;
Czarna; odkryte i eksploatowane od 1937 roku, wiercenia na tym obszarze zakończono w 1964 roku. Odwiercono ogółem 130 otworów, w tym 41 metodą obrotową. Aktualnie w eksploatacji powstało 6 otworów, dwa przeznaczone do zatłaczania wody i jeden z wodą zmineralizowaną. W złożu wydzielono 11 horyzontów ropnych, których głębokość zalegania wynosi od 150 do 1200 m. W pierwszym okresie eksploatacji głównym czynnikiem energetycznym był gaz rozpuszczony w ropie. Zasoby ropy jakie obliczono wynosiły ponad 264 tyś. ton z czego w ciągu 60-letniej eksploatacji wydobyto ok. 261 tyś. ton;
Dwarnik; eksploatowane aktualnie przez pięć otworów. Jest to złoże ropne;
Jaszczew; ropa naftowa zawiera dużą ilość parafiny, ma gęstość 0,85 g/cm3. Gaz należy do grupy gazów gazolinowych o średniej zawartości gazoliny 90 g/nm3. Ogółem do końca 2002 roku ze złoża wydobyto ok. 228 tys. ton ropy naftowej, oraz ok. 2264 mln nm3 gazu ziemnego. Obecnie w eksploatacji pozostały 22 otwory, w tym 11 to gazowe.
Jednostka skolska - ciągnie się od Karpat Rumuńskich przez okolice Skolego i Przemyśla, obszar położony na południe od Rzeszowa i Dębicy do Tarnowa, gdzie kryje się pod jednostką śląska. Jej szerokość wynosi ponad 40 km na wschodzie, zwęża się ku zachodowi i zanika pomiędzy Tarnowem a Bochnią. Na wschodzie płaszczowinowy charakter jednostki skolskiej uwypuklają tworzące ją wielkie fałdy. Wszystkie fałdy w południowej strefie Karpat mają kierunek NW-SE, w okolicach Przemyśla skręcają gwałtownie ku północy, tworząc tzw. sigmoidę przemyską.
Jednostka skolska zbudowana jest z utworów od dolnej kredy do oligocenu włącznie.
Do kredy dolnej zaliczamy: zlepieńce
łupki czarne i piaskowce spaskie
łupki zielone
Do kredy górnej zaliczamy:
warstwy inoceramowe Do paleocenu należą:
najwyższa, łupkowa część warstw inoceramowych
piaskowce jameńskie, znane ze Słonnego Do eocenu należą:
łupki barwy zielonej i czerwonej
piaskowce hieroglifowe (eocen domy)
warstwy menilitowe (eocen górny) - piaskowce kliwskie są zbiornikiem ropo-gazonośnym tej części Karpat fliszowych.
Łupki menilitowe stanowią skałę macierzystą dla ropy i gazu.
Do oligocenu zaliczamy:
warstwy krośnieńskie (dolna, najbardziej piaszczysta ich część zawiera nagromadzenia ropy i gazu).
W jednostce skolskiej odkryto 8 złóż ropy i gazu, są to złoża:
Brzegi Dolne - w latach 1956 - 1959 odwiercono obrotowo 11 otworów, z których 2 pozostały w eksploatacji na koniec 1999 roku. Ze zlikwidowanych 9 odwiertów 2 wymagają ponownej likwidacji;
Łodyna składa się z dwóch elementów: Łodyna Stara i Łodyna Nowa.
Tyrawa Solna - na złożu tym odwiercono w latach 1900 - 1944 41 otworów, z których 10 zlikwidowano ze względu na negatywny wynik opróbowania. Eksploatacja 30 otworów trwała do 1990 roku. W wyniku likwidacji prowadzonej w latach 1991 - 1999 pozostało na złożu 12 odwiertów.
Wańkowa - odkryte zostało w roku 1848, eksploatacja trwała do roku 1885. ogółem odwiercono na złożu metodą udarową 482 otwory.
Wara
Stebnik
Witryłów
8) Hłomcza - złoże zostało udostępnione w latach 30-tych 3 otworami udarowymi, aktualnie w eksploatacji pozostały 2 odwierty.
b) plan ruchu zakładu górniczego
Plan ruchu zakładu górniczego - jest to jeden z dokumentów decydujący o wydobyciu węglowodorów ze złoża.
Pierwszym z nich jest dokumentacja geologiczna złoża kopaliny następnie projekt zagospodarowania złoża (dokumentacja technologiczna, projekty instalacji) a na trzecim miejscu znajduje się plan ruchu zakładu górniczego.
W skład planu ruchu wchodzi:
ujęcie kwestii bezpieczeństwa (np: pożarowe, higieny)
racjonalna gospodarka złoża
ochrona środowiska
zapobieganie szkodom (szkody w górnictwie otworowym są najmniejsze)
Plan ruchu zakładu górniczego zatwierdza Urząd Dozoru Górniczego.
Plan ruchu składa się z dwóch części:
a) Część ogólna (podstawowa) zawiera rzeczy które nie ulegną zmianie np: adres. Sporządza się ją na okres ważności koncesji na wydobycie ze złoża;
b) Część szczegółowa posiada rzeczy które mogą ulec zmianie bowiem sporządza się ja na okres 3 lat.
Plan ruchu może istnieć w formie uproszczonej, kiedy mamy do czynienia z kopalina pospolitą. Należy pamiętać że to co nie jest kopaliną podstawową jest kopaliną pospolitą np: to co wydobywamy na morzu zalicza się do kopalin podstawowych.
Przepisy planu ruchu zakładu górniczego mówią nam że w razie zagrożenia życia bądź zdrowia i bezpieczeństwa załogi należy niezwłocznie wstrzymać ruch zakładu i przystąpić do usuwania awarii.
Restrykcyjnych przepisów nie stosujemy dla zakładów wydobywających kopalinę pospolitą gdy obszar wydobycia jest mniejszy niż 2 ha i roczne wydobycie nie przekracza 20 tys m3.
Dzień 2
a) kopalnia Łodyna
Łodyna Stara została odkryta w 1880 r. W 1930 roku w eksploatacji pozostawało 20 odwiertów. Taki stan ilościowy utrzymywał się do lat 80-tych.Od 1990 r. trwają prace likwidacyjne, ich efektem jest likwidacja 17 odwiertów. Aktualnie na Łodynie pozostały 3 otwory.
Łodyna Nowa została odkryta w 1943 r. Prace wiertnicze trwały do 1984 r. Ogółem odwiercono udarowo i obrotowo 49 otworów. Obecnie w eksploatacji pozostały 32 otwory; Ogółem na Łodynie odwiercono 95 odwiertów, aktualnie w eksploatacji pozostały 43 otwory.Głębokości otworów wahają się od 230 do 650 metrów. Średnie dobowe wydobycie wynosi:
-Ropy naftowej - ok. 7 ton
-gazu ziemnego - ok. 1600 m3
- Wody złożowej - 4 tony;
b) Ośrodek Intensyfikacji Wydobycia w Sanoku
Celem prac prowadzonych przez Ośrodek Intensyfikacji Wydobycia w Sanoku jest polepszenie wydajności otworów wiertniczych. Prace intensyfikacyjne wykonuje się zarówno na otworach będących w eksploatacji już dziesiątki lat, jak i na otworach nowych, w których przypływy węglowodorów do odwiertu są małe.
Głównym zabiegiem intensyfikacyjnym jest szczelinowanie.
Zabieg ten polega na zatłaczaniu do otworu wiertniczego cieczy szczelinującej pod odpowiednim ciśnieniem. Ciśnienie szczelinowania dobiera się tak, aby przekraczało wytrzymałość skały ale nie przekraczało wytrzymałości rur okładzinowych. Na skutek wywartego na skałę ciśnienia, powstaje pęknięcie w skale (szczelina) o zasięgu nawet 40-60 metrów.
Zabieg ten może być przeprowadzony na 2 sposoby:
Szczelinowanie z podsadzką - stosuje się ciecz na bazie polimerów naturalnych, do cieczy szczelinującej dodaje się piasek o ściśle określonej granulacji. Piasek ma celu niedopuszczenie do zamknięcia się szczeliny po usunięciu cieczy. Stanowi również swego rodzaju ośrodek porowy o dużej przepuszczalności, przez który mogą łatwo przepływać węglowodory ze złoża do odwiertu. Granulację piasku ustala się w zależności od własności skały w której ma powstać szczelina. Tak przygotowaną ciecz szczelinującą zatłacza się do otworu aż do powstania szczeliny. Ponieważ ciecz szczelinująca ma konsystencję żelu, pod koniec zabiegu dodaje się składnik zwany łamaczem, który upłynnia ciecz szczelinującą i umożliwia jej łatwe usunięcie przy rozpoczęciu eksploatacji;
Szczelinowanie cieczą kwasującą - ciecz szczelinującą stanowi mieszanina kwasu solnego z octowym stosowana przy skałach węglanowych. W przypadku piaskowców stosuje się kwas fluorowodorowy. Po zabiegu kwasowania ciecz kwasująca musi być natychmiast usunięta z otworu aby nie rozpuściła za bardzo skał przyotworowych (możliwość obsypywania się osłabionej calizny skały) oraz nie uszkodziła rur okładzinowych.
Do wypłukiwania cieczy kwasujących stosuje się ciekły azot.
Aby uzyskać dobre parametry wyjściowe, trzeba znać bardzo dużo czynników, które wpływają na przebieg szczelinowania, jak własności skały, opory w rurach, ciśnienie złożowe. Koszty tych zabiegów są bardzo duże.
Pompa do tłoczenia cieczy szczelinującej
silnik Detroit Diesel, moc 1267 KM (932 KW)
maksymalne ciśnienie tłoczenia - 1050 barów
przekładnia Allison USA DP8962
Sprężarka Manifold
- ciśnienie robocze do 1050 bar
możliwość podłączenia maksymalnie 6 pomp
Piaskomieszałka
maksymalna wydajność cieczy - 9540 l/min
maksymalna wydajność piasku - 7000 kg/min
możliwość dodawania dodatkowych odczynników, zgromadzonych w widocznych zbiornikach
Transporter piasku podsadzkowego posiada ładowność - 25 ton
Jednostka azotowa - służy do transportu ciekłego azotu oraz płukania odwiertu z cieczy szczelinującej:
pojemność 7600 litrów
ciśnienie tłoczenia pomp kriogenicznych - 700 barów
Zakład dysponuje również urządzeniem do instrumentalizacji otworu. Instrumentalizacja otworu są to czynności precyzyjnie wykonywane w otworze w przypadku awarii, np. wyciąganie z otworu urwanej sondy. Urządzenie to umieszczone jest na nadwoziu samochodu ciężarowego marki STAR.
Bardzo ważną jednostką centrum intensyfikacji złóż jest mini-bus marki Mercedes, w którym znajduje się centrum sterowania wszystkimi procesami intensyfikacji.
c) Budowa i działanie elektrowni wodnej na zaporze Solina
W tym samym dniu po zapoznaniu się z działalnością Zakładu Intensyfikacji pojechaliśmy na największą w Polsce zaporę, wybudowaną na rzece San w 1968r.
Powierzchnia utworzonego zbiornika wynosi 2200 hektarów (22 km2), długość zalewu wzdłuż Sanu - 26,25 km a pojemność 500 mln m3. Maksymalna głębokość zbiornika (przy zaporze) - 60 m. Elektrownia wodna w Solinie ma charakter szczytowo - pompowy a jej zadaniem jest wyrównywanie mocy w krajowym systemie energetycznym w czasie szczytów. W okresie zwiększonego zapotrzebowania na prąd elektrownia produkuje energię, a w okresach nadmiaru mocy zużywa jej nadwyżki na transportowanie wody do wyżej położonego zbiornika. W nocy woda z jeziora Myczkowskiego zostaje przepompowana z powrotem na górę do Zalewu Solińskiego
Zapora robi wrażenie betonowego monolitu, ale w rzeczywistości składa się z wielu odcinków (czyli tzw. sekcji dylatacyjnych) oddzielonych szczelinami. Zapora posiada długość 664,8 m i podzielona jest na 43 sekcje, z których typowa sekcja ma szerokość ok. 15 m. Maksymalna wysokość zapory liczona dla sekcji o najniższym posadowieniu wynosi 81,8 m. Objętość znajdującego się w niej betonu wynosi 760 000 m3.
Gdyby z betonu zużytego do jej budowy odlać sześciany o boku 1 m i ułożyć je jeden za drugim, to taki murek sięgnąłby od Soliny do wyspy Wolin!
Wewnątrz zapory na 4 poziomach biegną galerie komunikacyjno - kontrolne o łącznej długości 2073 m. Dylatacje pomiędzy sekcjami uszczelnione są gumowymi taśmami szerokości 50 i 36 cm zabetonowanymi w sąsiednich sekcjach. W sekcjach zapory przylegających do elektrowni wodnej zabetonowane są rurociągi stalowe doprowadzające wodę do turbin elektrowni; średnica rurociągów (2 nitki) prowadzących do turbin Francisa wynosi 6,0 m a do turbin rewersyjnych (pracujących w dwóch kierunkach - również 2 nitki) wynosi 4,0 m.
Poniżej sekcji przelewowo-upustowych zapory w celu rozpraszania energii wody, znajduje się podłoże w postaci betonowej płyty wypadowej uzbrojonej w dwa rzędy szykan.
Dla zabezpieczenia się przed nadmierną filtracją pod zaporą wykonana została w podłożu przesłona z zastrzyków cementowych składająca się z otworów wiertniczych o maksymalnej głębokości 60 m, (średnio 47 m).
Po modernizacji łączna moc elektrowni wynosi 200 MW.
Dzień 3
a)Kopalni Gazu Jodłówka
Kopalnia Gazu Jodłówka posiada łącznie 21 odwiertów z czego 19 jest w eksploatacji. Wydobycie gazu wynosi 300 tyś.m3/dobę co daje 210 m3/godzinę , natomiast zasoby szancuje sie na 3,5 mld m3.Złoże występuje w warstwach piaskowców mioceńskich, w antyklinie. Składa sie z 7 horyzontów o miąższości od 8-30 m. Głównymi składnikami wydobywanego gazu jest metan(98% CH4, gaz wysokometanowy), etan, propan, n-propan, śladowe ilości azotu. Gaz bezpośrednio po wydobyciu musi zostać osuszony. Osuszanie następuje w separatorach, gdzie odseparowana jest woda i gazolina. Separator składa się z:
separatora pomiarowego, który odmierza ile jest wody w określonej ilości gazu;
separatora zbiorczego.
Gaz z separatorów przechodzi następnie na węzły, które rozprowadzają gaz do poszczególnych odbiorców. Eksploatację przewiduje się do 2025 roku.
Każdy otwór wiertniczy wyposażony jest w głowicę eksploatacyjną o maksymalnym ciśnieniu roboczym 35 MPa. Bardzo ważnymi elementami w jakie musi być wyposażona każda głowica eksploatacyjna są dwie zasuwy: awaryjna i robocza. Zasuwa robocza montowana jest jako pierwsza i ma za zadanie tylko zamykanie przepływu gazu w razie konieczności wymiany zasuwy awaryjnej. Zasuwa awaryjna jest druga i służy do manewrowania przepływem gazu.
b) podziemny magazyn gazu Husów
Podziemny magazyn gazu Husów jest częściowo wyeksploatowanym złożem. Pierwsze odwierty pochodzą z lat 70-tych. Było to największe złoże gazu w kraju, posiadało ok. 12 horyzontów.
W Polsce mamy siedem magazynów gazu, z czego jeden jest w kawernach solnych w Mogilnie. Ma on objętość ok. 400 mln m3 gazu, docelowo planuje się zwiększyć do ponad 109 m3. Służy on na pokrycie szczytów dobowych, ponieważ można z niego pobierać bardzo duże ilości gazu w krótkim czasie. Poza tym większe znaczenie mają magazyny w Wierzchowicach i Jaśminie.
Magazyn gazu w Husowie służy na pokrywanie szczytów sezonowych. Podstawowe dane:
miąższość warstwy gazonośnej wynosi 20 - 30 metrów;
wydajność pojedynczego odwiertu - 300 m3/min;
pojemność magazynu 400 mln m3;
bufor („poduszka”)- 500 mln m3;
Do zatłaczania gazu służą dwie sprężarki o napędzie elektrycznym (moc 4200 kW) i ciśnieniu tłoczenia od 3,8 do 12,5 MPa.
W 2000 roku przeprowadzono modernizację sprężarek polegającą na umożliwieniu płynnej regulacji wydajności tłoczenia. Oczywiście stosuje się te same odwierty do zatłaczania jak i do eksploatacji. Dla polepszenia wydajności magazynu, wykonano na dwóch klastrach odwierty kierunkowe: na jednym klastrze 6 a na drugim klastrze 8. Bufor 500 mln m3 jest to minimalna ilość gazu jaka musi pozostać w magazynie przy pobieraniu z niego gazu, bufora nigdy się nie zczerpuje aby trwale nie obniżyć parametrów złoża. Ciśnienie jest o 10 % zaniżone od pierwotnego.
Rola magazynu to kompensowanie nadwyżek gazu. W okresie, kiedy mamy nadwyżki gazu (lato) w sieci to zatłaczamy je do złoża a kiedy jest okres zwiększonego poboru gazu (zima) to magazyn pracuje jako złoże. Pobory gazu ze złoża są ustalone gdyż dla zczerpania zasobów potrzeba określonej ilości odwiertów.
Przy eksploatacji złoża następuje spadek ciśnienia, zaś przy zatłaczaniu odwrotnie-wzrost ciśnienia. Mamy więc „huśtawkę” ciśnienia co powoduje narażenie odwiertów na rozszczelnienie. W efekcie z czasem trzeba wykonywać dodatkowe otwory, które muszą spełniać znacznie wyższe wymogi niż przy normalnej eksploatacji złoża.
Na początku zatłaczania jak i po zatłaczaniu wykonuje się pomiary geofizyczne dla wykrycia ewentualnych nieszczelności w strefie przyodwiertowej jak i całego złoża. Dodatkowo są takie zabezpieczenia jak:
zawory wgłębne klapkowe, zamykają samoczynnie wypływ gazu w przypadku poważnej awarii głowicy ekspl. i zagrożeniem wybuchem;
czujniki metanu, włączają wentylację przy 50% dolnej granicy wybuchowości gazu;
czujniki na pompie
Zakład jest wyposażony w 2 ciągi instalacji do „obróbki” gazu:
- Jedna instalacja służy do obróbki gazu przy zatłaczaniu. Gaz po oczyszczeniu kieruje się do sprężarek, gdzie zostaje sprężony do odpowiedniego ciśnienia. Następnie kieruje się go na tzw. odolejacze, które oddzielają od gazu olej z instalacji smarowania pomp. Po sprężeniu gaz posiada temperaturę 120oC, dlatego ochładza się go do temp. 40oC. Ponieważ gaz posiada pewne ilości wody, osusza się go w prostych instalacjach opartych na metanolu.
- Druga instalacja służy do obróbki gazu przy eksploatacji. Jest to instalacja osuszania gazu oparta na glikolu. Glikol ma dobre właściwości absorpcyjne, jest tańszy od instalacji opartej na ciałach stałych a uzyskiwany punkt rosy -10oC jest wystarczający. Stosuje się glikol o stężeniu 98%, podczas adsorpcji koncentracja spada do 95-96%. Ponieważ gaz porywa ze sobą pewne ilości glikolu, należy go oczyścić. Osuszanie gazu przeprowadzone jest systemem kolumnowym i jest ono bardzo skuteczne, uzyskuje się punkt rosy nawet przy -25oC. Temperatura kontaktu powinna być zbliżona do siebie i na ogół temp. gazu wynosi 12oC a glikolu 17oC.
Glikol jest używany wielokrotnie dlatego poddaje się go regeneracji. W celu regeneracji, glikol podgrzewa się do temperatury 180oC. W wyższej temperaturze trwale zanikają jego własności absorpcyjne dlatego temperatura podczas regeneracji musi być ściśle kontrolowana. Odparowana woda gromadzi się w zbiorniku wody złożowej (obieg zamknięty) i jest pompowana z powrotem do złoża.
Podaje się 8 litrów glikolu na 1000 m3 gazu. Ze względu na to, że glikol pochłania również sól, której nie można usunąć, trzeba go co jakiś czas wymieniać.
Dzień 4
a) Złoże JASZCZEW
Złoże Jaszczew (koło Jedlicz) położone jest w obrębie fałdu Potoka, w jego zachodniej części. W rejonie Jaszczwi fałd Potoka tworzy wąską strukturę.
W budowie geologicznej biorą udział warstwy od kredy dolnej do czwartorzędu. Kolektory ropy naftowej i gazu ziemnego stanowią:
kreda górna - dolne warstwy istebniańskie (czarnorzeckie), gdzie wydzielono 3 serie piaskowcowe: C, D, E;
paleocen - górne warstwy istebniańskie, w obrębie których wydzielono 2 kompleksy piaskowcowe: A i B
Horyzont A jest eksploatowany największą ilością otworów.
eocen - tutaj poziomem produktywnym jest II piaskowiec ciężkowiecki;
oligocen - piaskowce warstw krośnieńskich.
Budowa fałdu Potoka w rejonie złoża Jaszczew jest skomplikowana ze względu na występujące tutaj dyslokacje poprzeczne i podłużne oraz wtórne sfałdowania. Dyslokacje poprzeczne dzielą złoże na 4 bloki tektoniczne. Są to od zachodu:
blok Moderówki 1
blok Moderówki 2
blok Moderówki 4
blok Moderówki 6
Wszystkie bloki złoża przecina uskok podłużny, który biegnie wzdłuż osi fałdu.
Złoże Jaszczew należy do typu strukturalno - warstwowych, wielohoryzontalnych. Eksploatację prowadzi się z II piaskowca ciężkowickiego i horyzontów warstw istebniańskich.
Horyzonty złożowe występują w przegubowej strefie fałdu i każdy izolowany jest kompleksem łupków oraz posiada niezależne ciśnienie złożowe i własny kontur wodny. Miąższość horyzontów jest zmienna, wynosi od 32m do 120m.
Własności zbiornikowe horyzontów produktywnych są następujące:
porowatość 5 - 10 %
przepuszczalność 3 - 115 mD
zapiaszczenie 66 - 80 %
Obszar złoża Jaszczew można podzielić na dwie części zaziębiające się ze sobą: część gazowo - ropną i część czysto gazową.
Odwierty gazowo - ropne skupione są głównie w części zachodniej i wschodniej złoża;
Odwierty czysto gazowe skupione są głównie w części środkowej złoża.
Eksploatowana ropa naftowa zawiera dużą ilość parafiny, ma gęstość 0,85 g/cm3. Gaz należy do grupy gazów gazolinowych o średniej zawartości gazoliny 90 g/Nm3.
Ogółem do końca 2002 roku ze złoża Jaszczew wyeksploatowano ok. 228 tys. ton ropy naftowej, oraz ok.2264 m3 gazu ziemnego.
b) Złoże Roztoki
Złoże Roztoki położone jest w obrębie fałdu Potoka, który rozciąga się wzdłuż Centralnej Depresji Karpackiej.
W budowie geologicznej biorą udział warstwy od kredy dolnej oligocenu. Kreda dolna nie została dokładnie rozpoznana wierceniami.
Kolektory ropy naftowej i gazu ziemnego występują:
kreda górna - warstwy czarnorzeckie (istebniańskie), gdzie wydzielono 6 serii piaskowcowych C, D, E, F, G, H; poziomy F, G, H, wydzielono w otworze Sobniów-18 i nie były przedmiotem eksploatacji; poziomy C, D, E są głównymi zbiornikami węglowodorów w obrębie warstw istebiańskich
w paleolicie reprezentowanym przez górne warstwy istebniańskie wydzielono 2 horyzonty A i B; horyzont A jest eksploatowany największą ilością otworów.
eocen - tutaj poziomem produktywnym jest II piaskowiec ciężkowicki.
Złoże Roztoki leży w zachodniej części fałdu Potoka, który w tym rejonie ma charakter fałdu stojącego. Północne skrzydło tego fałdu jest wtórnie sfałdowane. Fałd poprzecinany jest podłużnymi uskokami, które tworzą dwie, a nawet trzy łuski. Głównym elementem gazonośnym jest łuska środkowa. Najsłabiej jest rozpoznana łuska południowa. Złoże Roztoki składa się z systemu bloków tektonicznych o odmiennych warunkach złożowych. Zasadnicze bloki to blok:
Sobniowa
Gliniczka
Roztok
Złoże Roztok zaliczane jest do jednych z większych złóż gazu ziemnego w zachodniej części fałdu Potoka. Charakteryzuje się obecnością podwyższonych ciśnień złożowych w obrębie warstw istebniańskich. Obecność ciśnień anormalnych związana jest z występowaniem łupków o ciśnieniach ponadhydrostatycznych. Łupki te w trakcie procesów tektonicznych nie zostały dostatecznie sprasowane tzn. woda z nich nie została wyparta i obecnie znajduje się w nich i posiada ciśnienie ponadhydrostatyczne. W związku z tym piaskowce nasycone gazem też muszą mieć ciśnienia anormalne równe ciśnieniom wody w niedostatecznie sprasowanych łupkach. Uwagi odnośnie ciśnień anormalnych wynikają z analizy opornościowej łupków przeprowadzonej w oparciu o pomiary geofizyczne.
Zmienną cechą złoża jest wydobywanie kondensatu, w składzie którego występują węglowodory cięższe niż w gazolinie.
Złoża gazowo - kondensatowe określane są przez wskaźnik - „wskaźnik gazowo - kondensatowy”.
Dla złoża Roztoki wykładnik gazowo - kondensatowy wynosi 22296 m3/m3 jest to więc złoże średniokondensatowe.
Obecnie w eksploatacji pozostało na złożu 35 otworów, w tym 23 otwory gazoweDzień 5
a) Podziemny magazyn gazu Strachocina
Historia zakładu:
1901 rok -pierwsze próby poszukiwania węglowodorów;
1928 rok - pierwszy odwiert o głębokości 260 metrów;
1933 rok - początek eksploatacji, zbudowano gazociąg Strachocina - Sanok.
Następnie odwiercono 6 odwiertów udarowych. Najwięcej odwiertów wykonano w latach 1950 - 1960. Wtedy złoże posiadało zasoby szacowane na 4,5 mld m3 gazu oraz ciśnienie równe 101 atmosfer.
Złoże posiada dwa horyzonty:
a) I - na głębokości 700 - 900 m o miąższości ok. 40 m i porowatości 20 - 25%, przepuszczalność 12 - 20 mD. Horyzont ten jest podzielony uskokami i posiada trzy przesunięcia:
wschodni
środkowy
zachodni
Zasoby tego horyzontu wynoszą 3,1 mld m3
b) II - na głębokości 880 - 1050 m o miąższości od 30 - 90 metrów i zasobach 1,1 mld m3.
Złoże było eksploatowane do 1982 roku, do końcowego ciśnienia 7 atmosfer i zostało zczerpane prawie w zupełności.
W roku 1982 podjęto pierwsze próby magazynowania gazu poprzez zatłaczanie gazu do pierwszego horyzontu. Jest to tzw. gaz buforowy, który stanowi 40% kosztów wykonania zbiornika gazu.
W celu zwiększenia wydajności wywiercono otwory kierunkowe i horyzontalne. W sumie jest 45 odwiertów: 33 eksploatacyjne, 5 piezometrycznych, pozostałe to odwierty kontrolne. Magazyn pracuje w całości bez sprężarek. Pod względem wielkości jest 3 magazynem w kraju. Docelowo planuje się uzyskać pojemność 1,2 mld m3, obecnie magazyn ma 110 mln m3 gazu.
b) Kopalnia gazu Zabłotce
Kopalnia Zabłotce - jest małą kopalnią gazu, część gazu jest dostarczana do rejonowych odbiorców gazu, reszta gazu jest przeznaczona do odbiorców indywidualnych. Maksymalny dozwolony pobór gazu wynosi 50 m3/min.
Głębokość odwiertu wynosi 900 metrów. Gaz jest osuszany glikolem za pomocą zbiornika barbotażowego oraz metanolem. Kopalnia jest wyposażona w stację redukcyjno-pomiarową.
12