31. Jednostki morfologiczne średniowiecznego Wrocławia

1) Ostrów Tumski - wyspa oblana wodą (fosa), odrębna dzielnica pod władzą kościelną

2) zamek kasztelański z kaplica zamkową, piwnice Uniwersytetu, to piwnice zamku

3) rynek

4) ratusz (z więzieniem w podziemiach), a obok niego pręgierz

5) kościoły i place kościelne zagospodarowane pod cmentarze (wyjątkiem jest Plac Solny)

6) wyspa piaskowa - sprowadzenie augustianów ( w XI wieku) ze Ślęży

7) kurie książęce nad samą Odrą

8) nowe miasto bez rynku (z odrębną ulicą pełniąca rolę rynku) utworzone w 1263 roku

1241- Tatarzy, zasługi bł. Czesława

1211 lewobrzeżna część miasta dostaje prawa miejskie-Plac Nowy Targ( 1 miasto lokacyjne)

32. Okres nasilenia lokacji miast na prawie magdeburskim (stulecie) na Śląsku, w Wielkopolsce, Małopolsce, na Mazowszu

Lokowanie miast na prawie magdeburskim rozpoczęło się w Xiii. Na szerszą skalę rozwinęło się w XIV wieku. I trwało do końca XV w. Lokowanie miast rozpoczęło się na obszarach Śląska i rozprzestrzeniało się na pozostałe obszary Polski przez Wielkopolskę, Małopolskę aż na Mazowsze (na Mazowszu ulegało największym modyfikacja, nie były przestrzegane określone rozplanowania miast).

Miasta lokowane na prawie magdeburskim to to samo co lokowane na prawie niemieckim, czyli:

-zorganizowane rozplanowanie przestrzenne miasta

-dziedziczenie w jednej linii

33. Wieś folwarczna, geneza, schemat wsi

Folwarki, a później też folwarki szlacheckie (dwory) i kolejno wsie folwarczne, powstały w wyniku różnicowania się społecznego wsi w średniowieczu, w wyniku działania renty czynszowej, najczęściej tworzono je z gospodarstw sołtysich, na których pracowali najemni robotnicy. Folwarki pełniły różne funkcje (np. Krzyki we Wrocławiu - folwark warzywniczy) i ich układ był różny w zależności od lokalizacji i pełnionej przezeń funkcji

O wsi folwarcznej mówimy, gdy cały rozłóg wsi należy do folwarku pańszczyźnianego.

Folwark składa się z:

a) części zagrodniczej

- zabudowania gospodarcze (stodoły, stajnie, obory etc.)

- domy robotników (znacznie mniejsze niż zabudowania kmiece)

b) części rezydencjonalnej (np. pałac z parkiem) - ta część może być, ale nie musi

gospodarka folwarczna-forma prowadzenia gospodarki rolnej, polegajaca na zmianie formy renty feudalnej, zaczęła przeważać pańszczyzna

wsie folwarczne-XV i XVIw., na rozplanowanie wsi duży wpływ miał folwark, układ pól wieloblokowy lub mieszany z udziałem wieloblokowego

34. Schemat modelowego miasta renesansowego

- Plan twierdzy o zarysach okrągłych z szachownicowym podziałem bloków urbanistycznych i rynkiem jako centralnym placem handlowo - administracyjnym pośrodku i szeregiem innych placów, a rezydencja i zamkiem obronnym z boku.

- środkiem układu jest ulica dzieląca miasto na dwie części, prowadząca od bramy miasta ku przeciwległemu zamkowi

- układ ulic promienisty - zbieżny w środku

- miasto HORYZONTALNE z poziomymi gzymsami budynków i małą ilością budynków wybijających się

- ujednolicona architektura, co wynika z większej perspektywy

- budowa świątyń na planie krzyża greckiego ze spiętrzoną kopułą, która jest źródłem światła we wnętrzu

- obecność rezydencji otwartych - PAŁACÓW w otoczeniu parkowym (park angielski lub park francuski)

- zastosowanie ROZDROŻA (przełom XVII i XVIII wieku) np. Wersal, Pizza del Poppolo w Rzymie

Za pierwsze miasto renesansowe w Polsce uznaje się Głogów Małopolski. Został on zbudowany na planie krzyża, w którym każdy z narożników jest wypełniony budynkami użyteczności publicznej.

35. Układ ulic w mieście renesansowym

Ulice rozchodzą się promieniście od centrum ku obrzeżom. Środkiem układu jest ulica dzieląca miasto na dwie części, prowadząca od bram miasta, ku zamkowi, leżącemu po przeciwnej stronie miasta.

36. Przykłady miast idealnych z renesansu

Palma Nuova (1592 r.) - sześcioboczny plac w środku, trzy rzędy fortyfikacji, klasyczny promienisty układ miasta renesansowego, miasto zaplanowane na „surowym korzeniu”.

 La Vallette (XVI wiek) - największe miasto - twierdza budowane według renesansowego schematu przez Zakon Kawalerów Maltańskich na Malcie przeciwko Turkom 

Zamość (1580 r.) - polskie miasto - twierdza, założony przez Hetmana Zamojskiego na terenach bezmiejskich. Stolica późniejszej Ordynacji Zamojskiej. Miasto z częścią rezydencjonalną otwartą. Ulice krzyżują się w centrum rynku - zaburzony układ szachownicowy. Ratusz wzdłuż jednej z pierzei (ze schodami do pierwszego piętra).

37. Zarys miasta średniowiecznego i renesansowego - przyczyny zmian

ŚREDNIOWIECZE	RENESANS
- miasto WERTYKALNE - miasto złożone z grodu i podgrodzia o kształcie okrągłym lub owalnym - szachownicowy układ bloków urbanistycznych i ulic - zamek z fortyfikacjami - kościoły z grubymi murami (styl romański) lub strzelistymi wieżami i cienkimi ścianami (styl gotycki) - funkcja obronna i administracyjna	- miasto HORYZONTALNE - promienisty układ ulic i mury obronne z wysuniętymi narożami obronnymi - ujednolicona architektura - świątynie na planie krzyża greckiego ze spiętrzoną kopuła, która jest źródłem światła - pałac z rozdrożem - dominacja funkcji obronnej

Przyczyny zmian:

Okres renesansu wprowadził inna koncepcję urbanistyczną związaną z nowym systemem obronnym. Rola zamku, rezydencji w obrębie miasta staje się przewodnia ideą planów regularnych miast tego okresu. Funkcja obronności miasta zdecydowanie dominowała nad innymi funkcjami miasta.

Zmiana ideologii renesansu w stosunku do ideologii średniowiecza i inny pogląd dotyczący człowieka i świata spowodowały przemiany w sztuce i architekturze, co zaowocowało odmiennym wyglądem miast i pojedynczych budowli.

---