Wykład 1,

POLIS - np. Ateny, Sparta, zamieszkiwali POLITES. Wśród POLITES pewną grupę stanowili obywatele tj. mężczyźni, ludzie wolno urodzeni, cieszący się pewną swobodą praw obywatelskich, zobowiązani do wypełnienia obowiązków z tych praw płynących. Taki obywatel miał interesować się sprawami wchodzącymi w zakres polityki miasta - państwa, a więc sprawami POLITYKE. Obowiązek - uczestnictwo w życiu społecznym Polis. Ustrój demokratyczny starożytnej Grecji ( Aten) - jedyny w swoim rodzaju wymagał od obywateli zaangażowania. Nie było innego państwa, w którym obywatele rządzili bądź sami byli rządzeni.

POLITYKE - sztuka rządzenia, a jej uprawianie było zajęciem obywateli POLITES.

Cywilizacja grecka osiągnęła najwyższy poziom rozwoju między 495 - 429 rokiem przed narodzeniem Chrystusa. ( Okres ochrony miasta przed najazdem Persów na Spartę). Czasy uznawane za okres największego rozwoju polityczno - kulturalnego Aten.

Perykles jest dumny ze swojego miasta, co głosi w słowach:

„ kochamy, bowiem piękno, ale z prostotą kochamy

Kochamy wiedzę, ale bez zniewieściałości,

U nas ludzie zajmują się sprawami państwa, zajmują się też swymi osobistymi...”

POLITYKE - sztuka rządzenia przydatna była w OIKOS - gospodarstwach domowych obywateli greckich. Jednak sztuki tej nie wykonywać nie obywatele, kobiety, dzieci, niewolnicy, obcy przybysze - metoikowie.

Współcześnie polityka to nie tyle sztuka rządzenia, co dążenie do zdobycia władzy, utrzymanie jej i wykonywanie zobowiązań na różnych szczeblach władzy samorządowej i lokalnej. Przesunięcie znaczenia wiąże się z dalszymi konsekwencjami. Do niedawna używano słowa polityczny na określenie sposobu działania. Sposób ten podziwiano i pochwalano. Aby uprawiać politykę rozumianą jako sztukę trzeba posiadać talent, specyficzne uzdolnienia. Obecnie wydaje się, że nic takiego nie jest potrzebne. Dziś politykiem może zostać każdy obywatel - kobiety mają równe prawa z mężczyznami, niewolnictwo jest zakazane. Nadal na miarę obywatela zasługuje jednostka zaangażowana społecznie.

Obecnie POLITYKA jest to rozległa dziedzina działalności człowieka. Obejmuje aktywność w dziedzinie wewnętrznych spraw państwa, w dziedzinie stosunków zewnętrznych z innymi państwami.

Polityka ekonomiczna i polityka gospodarcza znaczą to samo.

POLITYKA EKONOMICZNA PAŃSTWA - obszar zainteresowania państwa, czyli gospodarka narodowa. Jej głównym podmiotem jest państwo.

Rozróżniamy:

1. EKONOMIĘ POZYTYWNĄ, - która skupia się na badaniu czynników rządzących działalnością człowieka. Odpowiada na pytania:, w jaki sposób funkcjonuje gospodarka, co określa podział dochodu. Celem dociekań jest zrozumienie obiektywnego stanu rzeczy w gospodarce. Co i jak jest?

2. EKONOMIA NORMATYWNA - rozważania ekonomiczne łączy z rozważaniami etycznymi. Sądy normatywne odpowiadają na pytanie, co i jak powinno być w gospodarce.

Rozróżnienie między ekonomią pozytywną a normatywną znane jest od czasów twórcy teorii zysków...

„ nie da się logicznie wyprowadzić z jest tego, co należy, co powinno być”. Królestwo faktów zostało oddzielone od królestwa wartości - gilotyna HUMA

3. SZTUKA EKONOMII - dotyczy polityki. Na gruncie tej sztuki dochodzi do wzajemnych powiązań ekonomii pozytywnej z ekonomią normatywną. Odpowiada na pytanie, skoro z jednej strony gospodarka funkcjonuje tak jak funkcjonuje, a z drugiej strony nasze cele są takie, jakie są, to, w jaki sposób te cele można osiągnąć?

Metodologia ekonomii pozytywnej - formalna, zmatematyzowana, chodzi o odkrycie praw rządzących działalnością gospodarczą człowieka. Metodologia stosowana w sztuce ekonomii jest bardziej skomplikowana. Zajmuje się współzależnościami polityki oraz czynnikiem ekonomicznym i społecznym.

POLITYKA GOSPODARCZA - nauka i praktyka.

- Jako nauka stanowi systematyczną refleksje na temat celu interwencjonalizmu państwa w sferę gospodarki oraz skuteczności stosowanych narzędzi. Obejmuje rozważania na temat warunków społeczno - polityczno - ekonomicznych, jakie powinny być spełnione, aby stopień osiągnięcia celu polityczno - gospodarczego był możliwie największy. Najbliższym zapleczem teoretycznym polityki gospodarczej jest teoria ekonomiczna ( ekonomia normatywna).

- Jako praktyka to codzienna działalność urzędu, rządu, parlamentu, agend rządowych, komisji, ministerstw, banku centralnego i innych instytucji państwowych, - która to działalność wpływa na warunki, w jakich przebiegają procesy w sferze gospodarki narodowej.

Współczesna demokracja na podstawie umów społecznych dokonuje podziału zadań urzędu na:

• Państwową administrację

• Zadania banku centralnego

• Zadania grup społecznych

Mają one różne role i zadania do spełnienia, muszą im sprostać, o ile chcą uzyskać najwyższy stopień realizacji celu.

Z punktu widzenia społecznego najlepszym rozwiązaniem byłoby gdyby podmiot gospodarczy i jednostka prywatna porozumiały się w sprawie współpracy jako koordynacji swych działań. Cele jednostek nie są zgodne, gdyż realizowane są interesy partykularne. Uczestnicy tej grupy najczęściej realizują strategie nie kooperacyjne, czego skutkiem jest, że rozwiązania są możliwe do realizacji, ale są drugie, trzecie... Najlepsze.

W ekonomii rozróżnia się następujące skale gospodarcze:

1. Skala całej gospodarki narodowej - makroskala

2. Skala jednostkowa - mikroskala

Okazuje się, że procesy ekonomiczne w makroskali nie są sumą procesów w mikroskali.

AGREGACJE - przejście z mikroskali do makroskali.

Dla polityki gospodarczej, gdzie podmiotem jest państwo najwłaściwsza jest makroskala.

DEFINICJA POLITYKI GOSPODARCZEJ - odnosząca się do całej gospodarki narodowej działalność państwa jako zbiorowego podmiotu, polegająca na wykorzystaniu dostępnych instrumentów ekonomicznych, prawnych i politycznych w celu odpowiedniego kształtowania stosunków ekonomicznych wewnątrz kraju i za granicą. Dla polityki gospodarczej jakość porozumiewania się ma istotne znaczenie.

Wykład 2

UZASADNIENIA POLITYKI GOSPODARCZEJ

Polacy całe życie, do 1989 roku, przeżyli w systemie scentralizowanej gospodarki socjalistycznej. Uzasadnienie polityki gospodarczej było żądaniem, bo dla nich państwo i gospodarka to właściwie jedno, państwo kieruje gospodarką (mono partia robotnicza).

Państwo kieruje gospodarką narodową. Jest różnica między kierowaniem gospodarką a prowadzeniem polityki gospodarczej. Kierowanie gospodarką jest innym terminem, znaczy, co innego niż polityka gospodarcza.

Kieruje się czymś jakimś układem zależnym, w pełni zależnym. W odniesieniu do polityki gospodarczej w socjalizmie można było użyć terminu KIROWANIE GOSPODARKĄ, bo przemysł był własnością państwa, stąd był całkowicie zależny w stosunku do posunięć państwa.

PROWADZENIE POLITYKI GOSPODARCZEJ - wykorzystanie instrumentów bezpośredniego lub pośredniego oddziaływania na podmioty gospodarcze autonomiczne, czyli są względnie niezależne w podejmowaniu istotnych decyzji gospodarczych. Wykorzystywanie tych instrumentów bezpośrednich jest korzystniejsze.

FORMY ODDZIAŁYWANIA:

1. Państwo ustala normy współżycia, współdziałania. Normy te obowiązują wszystkich.

2. Autonomiczne podmioty podejmują swoje decyzje gospodarcze na podstawie posiadanych informacji o popycie, podaży, kursach walut, procencie...

Funkcjonowanie gospodarki kapitalistycznej wyobrazić sobie można bez państwa, bądź z jego minimalnym udziałem (1850 - 1890) - okres leseferyzmu, gospodarka kapitalistyczna w najwyższym stopniu spełniała warunki modelu konkurencji doskonałej. Zaangażowanie państwa było najmniejsze. Przed i po tym okresie obserwujemy wzrost zaangażowania państwa w gospodarkę. Stan, w którym państwo jest minimalnie zaangażowane w gospodarkę nie może się długo utrzymywać, bo społeczeństwo wymaga, aby państwo wpływało, kształtowało warunki funkcjonowania społeczeństwa.

A. SMITH - ekonomia klasyczna, w „badaniach nad naturą i przyczyną bogactwa narodu” sformułował następujące zadania do wypełnienia przez państwo:

W myśl systemu naturalnej wolności panujący będzie miał spełniać jedynie trzy obowiązki, obowiązki wielkiej wagi, ale jasne i powszechnie zrozumiałe:

1. Obowiązek obrony społeczeństwa przed gwałtem i inwazją ze strony innych niezależnych społeczeństw

2. Obowiązek jak najdalej idącej obrony każdego członka społeczeństwa przed niesprawiedliwością i uciskiem wszystkich innych członków społeczeństwa (ustanowienie prawidłowego wymiaru sprawiedliwości)

3. Ustanowienie i utrzymywanie pewnych urządzeń publicznych, których to ustanowienie i utrzymywanie nie może leżeć w interesie jednej jednostki lub niewielkiej grupie jednostek, dlatego że dochód nie pokryje kosztów jednostek lub grupy jednostek, choć koszty, jakie poniosło jakieś społeczeństwo może pokryć z nadwyżką społeczną.

Obecnie zadania państwa ujmuje się w formie funkcji państwa:

• Socjalna i opieka społeczna

• Publiczna

• Gospodarcza

Funkcja publiczna - jej wypełnienie oznacza bezpośrednią aktywność państwa w administrację obrony narodowej, bezpieczeństwa wewnętrznego, sądownictwa dyplomacji... Państwo dba, aby tworzyć sprawiedliwe prawo.

Państwo w wypełnianiu funkcji ma możliwość wykorzystania niezbędnej przemocy, także fizycznej, która jest wykorzystywana zgodnie z prawem, tylko państwo może tak postąpić.

Wypełniania funkcji publicznej przez państwo ma następujące interpretacje:

• Rozszerzającą, każde rozszerzenie wiąże się z koniecznością zwiększenia środków, które w tym celu muszą być wydane.

• Redukującą

• Zawężającą, wystąpienie braków, poczucie rosnącego zagrożenia.

Stosunkowo łatwo znaleźć zwolenników interpretacji rozszerzającej i zawężającej.

Sztuką jest rozważanie wszystkich wchodzących w grę racji i co w danym czasie jest konieczne, niezbędne, potrzebne.

Wypełnianie funkcji socjalnej oznacza:

1. Ochrona zdrowia obywateli

2. Szkolnictwo

3. Pomoc i opieka społeczna dla nie potrafiących znaleźć środków do życia

Funkcja socjalna może ulec też przerostowi (z tym przerostem mieliśmy do czynienia w socjalizmie realnym).

Funkcja gospodarcza oznacza kształtowanie przez państwo stosunków ekonomicznych przez prowadzenie polityki ekonomicznej przez podejmowanie wszelkich działań regulacyjnych, bezpośrednie uczestnictwo państwa w procesach gospodarczych (istnienie przedsiębiorstw państwowych).

Funkcja regulacyjna państwa - potrzeby działań państwa wynikają z ujawniającej się okresowo nieefektywności wolno konkurencyjnego rynku i z faktu powstania tak zwanych zewnętrznych efektów prowadzących działalność gospodarczą a również z powodu braku możliwości prowadzenia negocjacji między zainteresowanymi bezpośrednio stronami, w sprawach kompensat za powstanie niekorzystnych efektów zewnętrznych albo w sprawach zapłaty za czerpanie korzyści. Stronami są wielkie grupy społeczne (związki zawodowe, związki pracodawców).

Państwo tworzy też specyficzny niekorzystny rynek efektów zewnętrznych działalności gospodarczej ludzi.

Efekt zewnętrznej działalności gospodarczej - to nie jest motyw podejmowania działalności gospodarczej. Celem podejmowania działalności gospodarczej jest efekt działalności gospodarczej człowieka.

Gospodarka rynkowa jest wtedy, gdy niemal wszystko może być obrotem na rynku. Jest to urządzenie starsze niż państwo, może istnieć bez państwa w ostateczności. Cykliczne pojawianie się rozwoju gospodarki rynkowej i recesji kryzysu, bezrobocie to przejaw nieefektywności regulacji rynkowej.

Potrzeba występowania państwa w roli arbitra w konfliktach i sporach grup społecznych oraz zewnętrzne efekty działalności gospodarczej korzystnie i niekorzystnie uzasadniają współcześnie potrzebę prowadzenia polityki gospodarczej.

Prowadzenie polityki gospodarczej wymaga nakładów środków, społeczeństwo ponosi ciężar prowadzenia polityki gospodarczej.

Wszelkie inicjatywy państwa w stosunku do gospodarki to działanie z zewnątrz na układ gospodarki, przejaw interwencjonizmu państwa.

Wykład 3

Rola państwa w rozwoju kapitalistycznej gospodarki rynkowej.

Od 1776r, gdy ukazały się „Badania nad naturą i przyczyną” A.Smith zyskał na popularności zwrot o „niewidzialnej ręce rynku”, która sama, bez wsparcia potrafi kierować rozwojem gospodarki. Są to mechanizmy rynku prawdziwie wolnej konkurencji. Motywem podejmowania działalności gosp. - jest chęć bogacenia się, dążenie do max bogactwa i niczym nieskrępowanego prawa popytu i podaży miały by być najlepszą gwarancją rozwoju gosp. w długim i krótkim okresie czasu oraz miałby być gwarancją powiększania dobrobytu społeczeństwa i narodu.

W myśl tej koncepcji rola państwa sprowadza się do tego, aby nie przeszkadzać swobodnie działającemu mechanizmowi konkurencji. Państwo miało:

• Stać na straży

• Bronić prawa własności prywatnej, zwrot „o świętym prawie własności”. Nie można przecenić roli mech. syst. wolnej konkurencji w okresie historycznym

• Dużą rolę odegrał mech „invisible hand”.

Z drugiej strony pewną rolę odegrała wspomagająca „widzialna ręka” rządu - obecna przez cały czas od II poł XVII w. po dzień dzisiejszy. Wspomaganie przez państwo mechanizmu rynkowego w różnych epokach przyjmowało różne formy (czasem nasilało się, czasem słabło), ale zawsze była obecna. Dziś jest kwestia „czy gospodarka rynkowa bez wspomagania państwa rozwinęłaby się czy nie i do jakiego stopnia. Interwencja w różnych formach w sferze gospodarczej jest tak stara jak to państwo, które z własnej woli lub nie było podmiotem gospodarczym, ale jego znaczenie zmieniło się.

W początkach rozwoju kapitalistycznej gospodarki rynkowej w okresie rewolucji przemysłowej do połowy XIX w. państwa starały się ochraniać wzrost rodzimego przemysłu produkcji popierając wynalazki, zakładało szkoły techniczne, nagradzali tych, którzy mogli osiągnąć coś w praktyce.

Prof.. Sadzikowski w „200lat gosp. rynkowej” - uważa, że głównym bodźcem (impulsem) wynalazczości była konkurencja, zaś motywem wykonania i wdrożenia wynalazków w produkcji była pogoń za nadzwyczajnymi zyskami.

Zachęty ze strony rządu odegrały znaczącą rolę dla wspomagania rozwoju wynalazczości.

W 1794r. rząd francuski założył pierwszą na świecie uczelnię politechniczną, której zadaniem było kształcenie inżynierów dla przemysłu.

1820r. - Szkoła Sztuk Przemysłowych - miała dokształcać przemysłowców, dofinansowywać wyjazdy inżynierów do Anglii by się zapoznawali z nowościami technicznymi i wynalazkami w praktyce.

1856r. - założono czasopismo o tematyce technicznej, popularyzujące wynalazki angielskie.

Rząd Anglii pod koniec XVIII w. zaczął przyznawać nagrody za zwiększanie wydajności pracy. Motywem zwiększania wydajności była konieczność sprostania wymogom konkurencji międzynarodowej na zagranicznych rynkach.

Anglia, Francja, Niemcy, jak również USA przez cały XIX w. prowadziły politykę protekcjonistyczną ochraniającą rozwój własnego przemysłu, ograniczając wpływ konkurencji zagranicznej. W Anglii początkowo stosowano tę politykę w okresie powstawania wielkiego przemysłu, później zaniechana ja całkowicie. W innych krajach protekcjonizm zachował się przez cały XIX w.

Znaczącą rolę w tworzeniu warunków dla rozwoju rodzimego przemysłu na przełomie XVIII/XIX w. odegrał rząd USA - wspierał budowę dróg, kanałów, kolei, osadnictwo (darmowa ziemia).

Od 1789r. w USA przyznawano nagrody za nowe metody wdrażania w dziedzinie produkcji. W 1792r. powstał Urząd Patentowy w celu pobudzenia wynalazczości i ochrony praw wynalazków. Gdy niedostateczny rozwój dróg i transportu okazał się barierą dla rozwoju przemysłu, przedsiębiorstwa aktywnie tworzyły infrastrukturę transportową (rząd dawał subsydia, ułatwiał) w efekcie działania mechanizmu rynkowego, pogoni za zyskiem, a także w efekcie stosowania nadzwyczajnych ułatwień stosowanych przez rządy Francji, Anglii, Niemiec i USA bardzo wydatnie wzrosły możliwości transportu drogowego i morskiego.

W USA w latach 1850-1888 długość dróg żelaznych wzrosła 17-krotnie (z 14430 do 249730km) zaś w Anglii, Francji i Niemczech łączna długość dróg wzrosła 5-krotnie (do 103970km). Rozwój komunikacji umożliwił wzrost światowego handlu o 50% w 1 dziesięcioleciu od 1850 do 1890r.

W stosunkach z zagranicą ingerencja instytucjonalna państwa w swobodne działanie mechanizmu rynkowego wystąpiła poprzez protekcjonizm i politykę celną.

W stosunkach wewnętrznych ingerencja instytucjonalna najwcześniej wystąpiła w odniesieniu do rynku pracy, bo pracownicy nie byli w stanie sami pokryć np.: kosztów ubezpieczenia emerytalnego.

Najwcześniej w Anglii upowszechnił się 10-godzinny dzień pracy dla mężczyzn i nieco krótszy dla kobiet i dzieci.

Po wydaniu specjalnej ustawy w 1880r. wprowadzono odpowiedzialność pracodawców za szkody, jakie ponosili zatrudnieni pracownicy z ich zaniedbań.

W latach 80-tych XIX w. w Niemczech Bismarck po raz pierwszy na świecie wprowadził obowiązkowe ubezpieczenia społeczne. Koszt tych ubezpieczeń obciążał pracodawcę. Wyjątek stanowiły ubezpieczenia zdrowotne, które w 50% ponosił pracodawca i w 50% robotnik.

Wczesny okres rozwoju kapitalistycznej, gosp. rynkowej pomiędzy 1850-1890 r., aż do powstania różnych form monopolu jest przez ekonomistów dość zgodnie uznawany za dzieło „niewidzialnej ręki rynku”, czyli konkurencji.

Sama ingerencja, jeśli miała miejsce, to służyła prywatnej przedsiębiorczości.

Ingerencja w prywatne przedsiębiorstwa tylko wtedy, aby przyciągnąć zewnętrzny kapitał np.: w USA. Te przejawy wspomagające działania rządu, co nastąpiło w końcu XIX w., a zwłaszcza na początku XX w. - to dość ostrożne i nieśmiałe ingerowanie państwa. Ówczesne warunki nie sprzyjały regulacji państwu, bo rozdrobnienie produkcji było znaczne - małe przedsiębiorstwa nie mogły na rynku dyktować warunków, ponad to panujące poglądy przemawiały za pozostawieniem prywatnej inicjatywie swobody.

Główne czynniki rozwoju gospodarki kapitalistycznej w XVIII i XIX w.

Za decydujące dla rozwoju kapitalistycznej gosp. rynkowej należy uznać (przez cały wiek XIX)

1. Dążenie prywatnych przedsiębiorców do max prywatnego bogactwa, zysków - czynnik motywacyjny.

2. Wolnokonkurencyjny i dość żywiołowo działający mechanizm rynkowy jako czynnik regulacyjny.

3. Ingerencja państwa w sferę gospodarczą jako czynnik wspomagający.

1890-1914 - wczesny okres monopolizacji gospodarki kapitalistycznej.

W sferze ekonomicznej nacechowany był on zmianami z końca poprzedniego okresu (leseferyzm - wolna konkurencja), które były słabe, ale w jakimś stopniu zaznaczyły się:

1. Przede wszystkim nasilił się proces fuzji przedsiębiorstw, czyli łączenia się dotychczas niezależnych jednostek gosp. w większe, silniejsze, mogące niekiedy narzucać swoje warunki wymiany, ceny, itp.

2. Pogłębiał się proces koncentracji kapitału, który doprowadził do powstania różnych form monopolu. Postępująca ewolucja porozumień między innymi firmami.

3. Stopniowo w głównych krajach zachodnich (USA, Anglia, Niemcy, Francja) dotychczasowa wolna konkurencja była zastępowana konkurencją ograniczającą (monopolistyczną). Proces ten łączył się z bezwzględną walką na rynku np.: walka cenowa. Tracili na tym farmerzy, kupcy i drobni handlarze.

Proces koncentracji kapitału i ewolucja form monopolu jest procesem naturalnym, dającym się wyprowadzić z idei konkurencji doskonałej. Uzyskanie przewagi konkurencyjnej można uznać za „spiritus movens” konkurowania.

Konieczność prowadzenia badań nad postępem technicznym wymagała coraz większych środków i to środków w takich rozmiarach, na które nie stać było drobnych przedsiębiorców czy pojedynczego właściciela kapitału.

Z drugiej strony konieczność wprowadzenia nowoczesności technologicznych, wielkość środków pogłębiała proces koncentracji.

Teoria ekonomii dominująca w latach 1890-1900 zasadniczo tkwiła w problematyce poprzedniego okresu, czyli problemie wolnej konkurencji i nie potrafiła reagować na nowe zjawiska (brak elastyczności). Nie ulegał zmianie repertuar reakcji państwa wobec gospodarki.

1. Nie przeciwstawiano się powiększaniu przedsiębiorstw,

2. Ostre regulacje stosowano tylko wobec tych jednostek gosp., które zbyt mocno narzucały swoje warunki,

3. Brakowało uregulowań prawnych - ustaw antymonopolowych.

Stąd też drobni przedsiębiorcy łączyli się w większe przedsiębiorstwa.

W 1887r. w USA wydano ustawę, która delegalizowała umowy o wymianie międzynarodowej z zagranicą.

Ustawa (1911r.) - by złamano monopol, ale do I wojny św. był to martwy przepis prawa, pozostałe kraje nie wprowadzały podobnych aktów prawnych. Występuje różnica w ingerencji państwa w politykę gosp. między okresem wolnej konkurencji a monopolem, różnica między krajami w stopniu ingerencji państwa.

NIEMCY

Dotrzymywały na tym względnie kroku USA. Jednak o ile przemiany gospodarki USA (monopolizacja, przejście do oligopolu, przejście do nowych technologii) było spowodowane siłami wewnętrznej gosp., o tyle w przypadku Niemiec był to efekt świadomej działalności państwa. Państwa niemieckie było w wysokim stopniu zaangażowane w sprawy rozwoju gosp.

Działając pośrednio państwo niemieckie prowadziło politykę protekcji celnej przed zagranicą. Chodziło o ustanowienie przeszkód dla produkcji angielskiej i amerykańskiej.

Ta polityka celna prowadzona przez Niemcy była wygodna dla przemysłowców niemieckich, bo umożliwiała im osiągnięcie nadzwyczajnych zysków, które były osiągane przez sprzedaż na rynku krajowym.

Państwo niemieckie wyraźnie sprzyjało i popierało tworzenie karteli, co w dużym stopniu przyczyniło się do zwiększenia postępu technicznego.

Te działania podejmowane przez państwo niemieckie w sferze polityki (prowadzenia polityki protekcyjnej, przyspieszona kartelizacja) doprowadziły do szybkiej poprawy konkurencyjności produktów niemieckich na rynku światowym. Dokonała się ona ze szkoda dla społeczeństwa konsumentów niemieckich, ponieważ codzienną praktyką było stosowanie podwójnego systemu cen (wyższych na rynku krajowym, niższym na rynku zagranicznym - dumping). Takie praktyki umożliwiała POLITYKA PROTEKCJI CEN.

Państwo niemieckie angażowała się bezpośrednio w działania gosp. stając się właścicielem lub współwłaścicielem przedsiębiorstw.

Niemcy posunęły się nawet do przymusu wykupu linii kolejowych przez państwo, które stało się właścicielem kolei.

Uzyskanie konkurencyjnej przewagi, wysokiego poziomu rozwoju, samowystarczalności w produkcji żywności, powiększanie sektora własności publicznej (szczególnie wobec wydarzeń I wojny św.) - te działania były podyktowane przygotowaniem militaryzacji. W znacznym stopniu rola państwa niemieckiego w gospodarkę była inspirowana polityką przygotowującą do I wojny św.

Przemiany, jakie dokonały się w tym okresie w USA i Niemczech w zakresie i formie, wpływały też na pozostałe kraje tzn.: Francję i Anglię.

W skali przemian gospodarczych i tempie, w jakim zostały dokonane może świadczyć to, że ogólny poziom cywilizacji materialnej osiągnięty do wybuchu I wś. różnił się niewiele od stanu, który istniał w momencie wybuchu II wś.

Okres międzywojenny (1919-1939)

Z punktu widzenia roli państwa w gospodarce, przemian w polityce gosp., zmieniających się poglądów ekonomicznych ma szczególnie duże znaczenie. Nie był to okres jednolity. Największe zmiany, jakie się tu dokonały nastąpiły w II części tego okresu, tj. w latach 30-tych.

Największy w dotychczasowej historii światowy kryzys ekonomiczny z 1929roku wpłynął na radykalne zmiany poglądów na temat jak państwo powinno zachowywać się w obliczu przemian.

Do momentu wybuchu tego kryzysu nie kwestionowano samodzielnego funkcjonowania mechanizmu gosp. rynkowej.

Rolę państwa w większości poglądów postrzegano jako rolę wspomagającą, ochraniającą samodzielnie działające mechanizmy rynkowe. Do tej pory system, gdy popadł w kłopoty, ale bez ingerencji z zewnątrz, sam się wydobywał.

Wielki światowy kryzys ekonomiczny postawił pod znakiem zapytania cały problem samodzielności systemu gosp. wolnorynkowej, ale już nie wolnokonkurencyjnej.

Stawiano pytanie: „czy bez ingerencji ze strony państwa Gospodarka Wolnorynkowa może dobrze działać i rozwijać się?”

Od końca I wojny św. Do 1929roku nikt nie myślał, że taka kwestia będzie ważna. System oligopolu zorganizowanego zapewnił w USA wystarczający wzrost i rozwój po I wojnie św. Były to lata na ogół dobrej koniunktury. Ta koniunktura była w nierównym stopniu rozłożona między sektorami, grupami społecznymi, ale nie było dużych dysproporcji. Wdrażanie nowej techniki było skutkiem wdrażania wynalazków z okresów wcześniejszych. W okresie wojny dużo wynalazków wdrożono, a po wojnie znalazły zastosowanie. USA już przed I wojną św. Zapewniło sobie pozycje lidera gospodarczego w świecie, a po zakończeniu wojny jeszcze tą pozycje umocniło.

W okresie 1900-1913 Niemcy odznaczały się największą dynamiką produkcji. Po przegranej wojnie znalazły się w odwrotnej sytuacji.

Po I wojnie św. W Niemczech nastąpiła dezorganizacja życia społ. I politycznego. Po 1923roku mogło się w Niemczech ukształtować względnie normalna sytuacja gosp.

Po wojnie Niemcy musiały spłacać nałożone przez aliantów kontrybucję (głównie w naturze).

Po wojnie Niemcy zostały dotknięte inflacją popytową, która przerodziła się w katastrofalną hiperinflację.

Od stycznie 1922roku ceny i płace wzrosły 76-krotnie.

Dopiero reforma monetarna (wymiana 1 biliona marek na 1 nową markę) z 2 listopada 1023roku i przestrzeganie następujących zasad:

• Wprowadzenie do polityki fiskalnej zasady ścisłego przestrzegania równowagi budżetowej;

• Podniesienie podatków bezpośrednich;

• Uzyskanie pomocy kredytowej od USA (200mln dolarów);

• Zatwierdzenie planu Dawisa przez aliantów;

• Zmniejszenie sum do spłacenia w formie reperacji wojennych;

To miało przywrócić w Niemczech działanie samodzielnego mechanizmu rynkowego.

W okresie 1924-1930 gosp. niemiecka przeżywała boom i to niewiele słabszy niż ten, który przeżywała gosp. amerykańska.

Powstała Republika Weimarska, która dawała max swobody dla prywatnej przedsiębiorczości, poniżej 10% udział państwa np. budowa statków, poczta, łączność, elektryczność, wydobycie węgla, usługi budowlane. Większość z całkowitego wzrostu gosp. Niemiec przypada na sektor prywatny, a nie publiczny. Był to możliwe dzięki:

• Interwencjonizm bezpośredni państwa - przez subsydia rządowe dla budow. mieszk.

• Interwencji pośredniej państwa - pobudzając eksport.

Osiągnięty poziom rozwoju nie byłby możliwy gdyby nie działania samego państwa, ale także USA i Anglii wobec Niemiec.

ANGLIA

Z I wojny św. wyszła z gosp. osłabioną w stopniu podobnym do Niemiec. Nie ponosiła wprawdzie start terytorialnych, ale jej dług wobec USA (8mln $) i w znacznym stopniu został spłacony z zagranicznych inwestycji angielskich.

Tuż po wojnie i w 1921roku gosp. angielska przeżywała okres regresji, spowodowanej wycofaniem się rządu z bezpośredniej ingerencji w gospodarkę.

Od 1922roku do wybuchu Wielkiego Światowego Kryzysu Ekonomicznego w Anglii panowała wysoka koniunktura. Brak ingerencji państwa w sferze gosp. był dla Anglii charakterystyczny.

Pomimo, że gosp. angielska stosunkowo gorzej radziła sobie ze skutkiem wojny, mimo tego, że Keynes przekonywał o potrzebie interwencji państwa w sferze cen, w sektorze prywatnym czy eksporcie kapitału - rząd angielski powstrzymywał się przed stosowaniem polityki interwencji.

W tym okresie wśród decydentów przeważały i zwyciężały poglądy liberalne.

FRANCJA

Z wojny wyszła osłabiona gosp. bardziej niż Niemcy, mimo iż odzyskała Alzację i Lotaryngię. Wojna w znacznej mierze toczyła się na terytorium Francji i ta część został zdewastowana.

Gosp. można odbudować poprzez włączenie się państwa w ten proces. Dlatego we Francji ingerencja państwa w aferę gosp. podarki do WKE osiągnęła znaczne rozmiary.

Ingerencja rządu francuskiego dotyczyła:

• Sfery wywozu kapitału (zakaz wywozu);

• Sfery budżetowej (wzrost podatków od os. fizycznych, opodatkowanie zysków przedsiębiorstw);

• Sfery 22kredytowej (wykupu akcji niektórych przedsiębiorstw).

Na terenie Alzacji i Lotaryngii państwo przejmowało zakłady chemiczne.

Interwencjonizm państwa nie miał na celu ograniczenia sektora prywatnego, lecz raczej znaczna pomoc w uporaniu się z nadzwyczajnymi trudnościami.

Ogólny plan zwartych ingerencji z 1926roku uzupełniony w 1929 - nie został wprowadzony w życie, przeszkodził kryzys (1929r).

Posunięcia interwencyjne, które od początku lat 30-tych miały miejsce we Francji przyczyniły się do poważnego sukcesu gosp. francuskiej (podobnego do sukcesu gosp. amerykańskiej).

Ogólnie biorąc, pomijając specyfikę różnych krajów, dominującymi cechami gospodarki po I wojnie światowej, które najwcześniej zaznaczyły się w gosp. USA, były:

• Konkurencja monopolistyczna;

• Znaczny postęp w podziale pracy pogłębiający wewnętrzne związki ekonomiczne;

• Bardzo znaczny rozwój produkcji dla masowego odbiorcy;

• Wprowadzenie i upowszechnienie sprzedaży ratalnej;

• Pojawiający się stopniowo brak możliwości inwestycji wolnych kapitałów w produkcję nowości;

• Stopniowe obniżanie się krańcowej stopy zysku (szybszy wzrost zdolności produkcyjnych niż popytu końcowego) - groziło to wolniejszemu przyrostowi masy zysku w stosunku do przyrostu kapitału - to obniża skłonność do inwestycji kapitału.

Wykład 4

Wielki Światowy Kryzys Ekonomiczny z 1929roku rozpoczął się w USA. Prezydentem był od 1928 Huver, a w kongresie przeważnie republikanie. W tej sytuacji zmniejszono stopę podatku dochodowego, ale rozmiary spadku produkcji były wielkie i dlatego nic to nie dało w dziedzinie produkcji i konsumpcji.

Rząd Huver'a dbał o zrównoważony budżet, co w warunkach kryzysowych okazało się szkodliwe. Opóźniło to wyjście z kryzysu i ożywienia gosp.

Gospodarka USA pod koniec 1932roku (a nawet 1933) sięgnęła dna spadku produkcji i zatrudnienia. Formalnie zmiany polityki gospodarczej zainwestowały w 1933roku, gdy wybory wygrali demokraci, a prezydentem został Ruswelt.

Polityka demokratów polegała na zwiększeniu roli państwa w gosp. Umożliwiły to akty prawne dotyczące bankowości i rolnictwa, rynku pracy, prac socjologicznych, odbudowy przemysłu. Akty te zwiększały ingerencję państwa w gospodarkę. Było to formalną podstawę działań interwencyjnych państwa w tych dziedzinach.

W 1936roku - wydana „Ogólna teoria zatrudnienia” Keynes'a, ale polityka finansowa zwiększonych wydatków państwowych, deficytem budżetowym została zastosowana w 1940roku z powodu wojennych, a nie ze względów na kryzys.

1934-1936 - w USA wartość wydatków budżetowych rosła, ale zwiększały się też dochody budżetu z tytułu większego opodatkowania dochodów osobistych i przedsiębiorstw.

Od 1940 można mówić o szerokim wykorzystywaniu zaleceń antykryzysowych Keynes'a. Ukazywane przez niego zalecenia wcześniej nie uzyskały aprobaty prezydenta Ruswelt'a.

NIEMCY

Kryzys rozpoczął się w 1930roku. Podobnie jak w USA rozpoczął się załamaniem gospodarki.

Symptomami załamania gospodarczego:

• spadek poziomu dochodu narodowego;

• obniżenie poziomu produkcji, eksportu;

• obniżenie poziomu zatrudnienia.

Od momentu pojawienia się pierwszych symptomów kryzysu ekonomicznego w Niemczech, rząd kanclerza Brauninga podjął działania antykryzysowe, a metodę jaka zastosował to METODA DEFLACYJNA (administracyjnie zarządzono co najmniej o 10% obniżkę poziomu płac, cen i czynszu.

Kiedy jednak ta polityka antykryzysowa nie przyniosła spodziewanych rezultatów zastosowano POLITYKĘ PROINFLACYJNĄ przez przyjęcie programu robót publicznych finansowanych deficytem budżetowym.

Jednak rząd Brauninga nie zdążył wdrożyć tego programu, ponieważ 30.05.1930roku został zdymisjonowany.

Rząd objął Von Papa (Homera). Wdrożył on już nieco rozszerzony program robót publicznych. Program ten był wspierany specjalnym programem subsydiowania osób prywatnych, głównie poprzez stosowanie różnego rodzaju ulg podatkowych.

Skutki ekonomiczne tych posunięć rządu okazały się dość nieefektywne. Skutek w postaci ograniczenia mechanizmu wolnej konkurencji był oczywisty w ten sposób niejako przypadkowo został przygotowany grunt do wdrożenia dyktatury ekonomii. Powołanie rządu gen. Szlajchera w grudniu 1932roku było ostatnią próbą obrony programu demokratycznego przed przyjęciem władzy przez NSDAP. Jak się okazało była to próba bezskuteczna, ponieważ 30.01.1933 kanclerzem zostaje Hitler i od tej pory do 1945roku mechanizm wolnej konkurencji w Niemczech można uznać za wyłączony.

Od 1935roku było jasne, ze wzrost gosp. w Niemczech dokonywał się w celu przyśpieszenia militaryzacji i przygotowania do II wojny św.

Anglia

Kryzys rozpoczął się w 1930roku i trwał do 1933.

W reakcji na spadek poziomu dochodu narodowego o 5%, produkcji o 8,5%, eksportu o 32%i w reakcji na wzrost bezrobocia wzrósł o 22% w roku 1932 w stosunku do przeciętnego zatrudnienia z lat 1924-1929.

Właśnie w odpowiedzi na te zjawiska rząd angielski zastosował zewn. środki w postaci 40% dewaluacji funta szterlinga w stosunku do dolara amerykańskiego oraz wprowadzenie ustawy o cłach importowych. W 1932roku oznaczało to odejście od waluty złotej. Nowy parytet ustalono na poziomie 77 szylingów i 9 pensów za uncję złota. Ustalenie nowego poziomu parytetu nie zobowiązywało rządu angielskiego do jakichkolwiek interwencji na rynku pieniężnym np. gdyby kurs obniżył się poniżej tego parytetu.

To zawieszenie standardów złota w W.Brytanii pozwoliło na obniżenie krajowych stóp %, które w dość długim okresie 9od 1932-1939) utrzymywały się na poziomie 2%.

Skutki tych posunięć:

• wzrost inwestycji prywatnych, zwłaszcza w sektorze budownictwa mieszkaniowego;

• rozwój przemysłów, które na potrzeby mieszkaniowe pracują - budownictwo pełniło rolę lokomotywy - wyciągając kraj z kryzysu. Wzrósł popyt na wyroby przemysłu produkującego wyposażenie mieszkań.

W odpowiedzi na te (dość skromne) antykryzysowe działania rządu brytyjskiego już od 1933 roku zaczęła podnosić się z upadku. W 1937roku gosp. brytyjska osiągnęła poziom o 30% wyższy w stosunku do roku 1909 i o 61,1% wyższy niż w roku 1973 poprzedzającym wybuch I wojny św.

W reakcji na kryzys w Anglii nie zastosowano typowych posunięć antykryzysowych lansowanych przez Keynes'a np. robót publicznych czy też deficytu budżetowego. Dopiero od roku 1938-1939 mamy do czynienia w Anglii ze wzmożonym interwencjonalizmem państwa w sferę gospodarki. Było to podyktowane nową sytuacją - zagrożeniem ze strony Niemiec i koniecznością przygotowania się Anglii do obrony przed agresją hitlerowską.

Francja

Kryzys dał znać o sobie pod koniec 1930roku. Pomimo, że stanowił echo kryzysów innych krajów (Anglii, Niemiec, USA) to jednak trał dość długo.

Z drugiej strony kryzys ten nie został wywołany jakimiś czynnikami wewnętrznymi, ale został niejako zaimportowany od innych krajów. Trwał do 1936roku.

Ta długotrwałość pokryzysowej stagnacji gospodarki francuskiej spowodowana była specyficznymi warunkami gosp.

• rozdrobnieniem gospodarki francuskiej;

• błędnej polityki ekonomicznej.

Podczas gdy w USA miały miejsce procesy fuzji przedsiębiorstw oraz koncentracji kapitału; w Niemczech państwo stymulowało przebieg procesów kartelizacji gosp. - we Francji czegoś takiego nie było. Gospodarka była rozdrobniona i stąd nie można było spodziewać się pozytywnych efektów polityki antykryzysowej.

Tym bardziej, że rząd francuski zastosował niewłaściwą metodę walki z kryzysem (czyli metodę deflacyjną). Trudno oczekiwać wzrostu inwestycji, gdy obniża się poziom cen.

W 1936roku powołano Ministerstwo Gospodarki Narodowej, które miało pełnić funkcję komisji planowania rozwoju gospodarczego - idea centralnego planowania gospodarki nie została wprowadzona w życie.

POLITYKA FISKALNA

W środowisku ekonomistów i polityków poglądy na temat miejsca i roli państwa w wolnej gospodarce rynkowej nie były w przeszłości zgodne. Mamy tu do czynienia z dość zasadniczymi różnicami zdań.

Pomijając najważniejsze źródło nieporozumień - SZKOŁY EKONOMICZNE z jakich wywodzą się poszczególne osoby - zrobiliśmy bardzo duży błąd. Należy tu wskazać pozostałe bardzo ważne źródła nieporozumień jak braków umiejętności poglądów ekonomicznych i polityków w tym zakresie.

Współczesne systemy gosp. to systemy wielce złożone. Źródłem niepowodzeń są:

1. złożoność systemu gospodarczego i skomplikowalność;

2. aktywność państwa w gosp. - zależy to od danego kraju, może przybierać różne formy i przebiegać z różną intensywnością w poszczególnych okresach. Różne mogą być też formy instytucjonalnej obecności państwa w gosp.

To wszystko przyczynia się również do tego, że mamy do czynienia z różnymi stanowiskami w gosp. Cała złożoność badanej materii, ilość aspektów, jakie trzeba uwzględniać badając materiał sam w sobie, może być przyczyną różnych nieporozumień.

Pierwszy opis systemu gosp. z państwem jako głównym podmiotem nie może być doskonały i musi dopuszczać różne interpretacje. To oznacza, że żadnej z tych interpretacji nie można uznać z góry za błędną czy pewną. Prawda częściowo zawiera się w jednym z tych interpretacji. Jest to obiektywnie trudna sytuacja. Stanowi podstawę do własnych, gruntownych przemyśleń co do roli państwa.

W Polsce system wolnej gosp. rynkowej dopiero się kształtuje (sam się kształtuje oraz jest kształtowany przez innych).

Pewnych cech ten system nabiera bez świadomości uczestniczących w tym systemie ludzi. Inne cechy są mu nadawane z woli instytucji państwa, rządu, parlamentu itd.

I właśnie z tego świadomego nadawania cech systemowi gosp. poprzez reformy, wybór kierunków rozwoju z zakresu tempa tych świadczeń i ważne jest posiadanie możliwości dogłębnej wiedzy, wiadomości na temat tego co jest właściwe, pożądane, niezbędne i jednocześnie możliwe do zastosowania w Polsce jeśli chodzi o miejsce i rolę, a także obecność państwa w gosp.

W poprzednim systemie gosp. socjalistycznej w Polsce, rola państwa w gosp. była zbyt rozbudowana, zbyt duża. Obecnie chodzi o to, aby zrezygnować z postanowień i zasad poprzedniego systemu.

POLITYKA FISKALNA to jedna z głównych części ogólnej polityki gosp. Dotyczy nie tylko kwestii związanych z budżetem państwa, ale także oddziaływania na gosp. przez państwo za pomocą i8nstrumentów polityki fiskalnej, podatki, cła, dług publiczny, transfery i inne budżetowe wydatki, ulgi, zwolnienia itp.

Zakres ingerencji państwa w sprawy gosp. kraju określa się badając udział budżetu centralnego w tworzeniu i rozdysponowaniu dystrybucji PKB.

Budżet państwa, instrumenty jego tworzenia i wykorzystania stanowi tylko jedną z grup narzędzi za pomocą których współczesne państwo może oddziaływać na stosunki ekonomiczne.

Poza polityką budżetową (polityką fiskalną) państwo prowadzi politykę monetarną (starając się kontrolować popyt na pieniądz i podaż pieniądza). Państwo aktywnie uczestniczy w kształtowaniu bilansu płatniczego, prowadzi przecież politykę kursową (politykę handlu zagranicznego), politykę celną. Państwo określa również standardy jakościowe, określa normy jakie musza być spełnione przez towary sprowadzone do kraju z zagranicy. Państwo ustala również normy na niektóre produkty wytworzone w kraju.

Państwo określa również zasady na jakich mogą działać w kraju inwestorzy zagraniczni oraz jakie obowiązują zasady przy zawieraniu transferów zagranicznych.

Państwo określa również normy ochrony środowiska, prowadzi politykę dochodową, a nawet reguluje zasady kształtowania stosunków między pracodawcami a pracownikami.

To są te obszary gosp., w których państwo z większą aktywnością stara się działać, stara się być obecnym, aktywnym.

Tworzenie dochodów budżetu państwa a następnie ich wydatkowanie określa się jako POLITYKĘ FISKALNĄ.

Polityka fiskalna

• polega na wyborze i podejmowaniu na podstawie tego wyboru działań, które maja na celu osiągnięcie odpowiedniego poziomu dochodów budżetowych (dochodów na odpowiednio wcześniej założonym poziomie).

• Polega również na podejmowaniu działań związanych z wydatkowaniem środków budżetowych w związku z wykształconymi wcześniej celami, potrzebami, czy proporcjami wydatków.

W ramach polityki fiskalnej wyróżniamy:

1. Politykę budżetową - dotyczy szeroko pojętego funkcjonowania budżetu państwa.

2. Politykę podatkową - związana jest z optymalizowaniem systemów podatkowych w związku z ich wpływem na aktywność gosp. podmiotów.

Funkcjonowanie budżetu państwa obejmuje:

1. Politykę dochodową - czyli wszystkie te działania, których celem jest zapewnienie odpowiednio wysokich dochodów budżetowych.

2. Politykę wydatków budżetowych.

Polityka dochodowa i wydatków budżetowych mogą być prowadzone zarówno przy danym systemie podatkowym, jak i z odpowiednim uwzględnieniem zmian systemu podatkowego.

Kiedy mówimy o polityce podatkowej musimy zwrócić uwagę na wpływ jaki dana polityka z dziedziny podatków wywiera na ekonomiczną aktywność różnych podmiotów gosp. Oczywiście nie można zanegować pozytywnego wpływu polityki podatkowej na dochody budżetu państwa.

Decyzje podejmowane w ramach polityki fiskalnej wiążą się z różnorakimi skutkami zarówno dla gosp. jak i dla budżetu państwa.

Polityka dochodowa niekiedy stoi w sprzeczności z odpowiednia polityką podatkową - wówczas, gdy pierwsza zmierza do wzrostu stóp procentowych ze względu na zapewnienie odpowiedniego wzrostu dochodów budżetu państwa, podczas gdy druga dąży do obniżenia tych stóp podatkowych chcąc doprowadzić do wzmożenia aktywności politycznej tych podmiotów.

Pozytywne rozstrzygnięcie sprzeczności między polityką podatkową, a dochodową - mogłoby nastąpić przyjęcie optymalnych stóp podatkowych, które nie wywierają negatywnego wpływu na aktywność ekonomiczną podmiotów i jednocześnie zapewniają max dochody budżetu państwa (z różnego rodzaju podatków). Obecnie nie są jednak znane metody wyznaczania optymalnego poziomu stóp podatkowych.

Można zastosować różne podziały w odniesieniu do polityki fiskalnej. Taki podział powinien być jednak uzasadniony celami ekonomicznymi.

Sfera realna aktywności ekonomicznej państwa w gosp. jest to ta część gosp. narodowej, w której państwo bezpośrednio prowadzi działalność gosp., tzn., że państwo jest właścicielem przedsiębiorstw państwowych. To określenie sektora państwowej własności państwa - jako sfery realnej, zaś powstałej sfery aktywności państwa - jako sfery regulacyjnej pochodzi od węgierskiego ekonomisty Janusa Kornack'a, który po raz pierwszy ten podział wprowadził w książce „ANTIEGUILIBR” (co oznacza „Przeciw gospodarce”).

Sfera realna ekonomicznej aktywności państwa w gosp. - można powiedzieć, że funkcjonowanie tej sfery niewiele różni się od funkcjonowania sfery gosp. opanowanej przez inicjatywę prywatną.

Tutaj przedsiębiorstwa państwowe działają na zasadach skomercjalizowanych, prowadzą działalność na podstawie rachunku ekonomicznego.

Takie kategorie ekonomiczne jak: dochód, płace, zysk, cena i inne są kategoriami realnymi w gosp. rynkowej. Natomiast przedsiębiorstwa państwowe finansują swoja działalność z uzyskanych ze sprzedaży swych usług czy produktów - dochodów.

Skoro te kategorie mają charakter realny, to można powiedzieć, że przedsiębiorstwa prywatne niczym nie różnią się od państwowych w ramach sfery realnej, gdyż oba rodzaje przedsiębiorstw funkcjonują na tych samych zasadach.

Z drugiej str. musimy zauważyć, że istnieją (oprócz przeds. państwowych)również inne instytucje państwowe jak np. szpitale, jednostki składające się na sferę bezpieczeństwa publicznego, obrony narodowej, dyplomacji itp. W tych jednostkach kategorie kosztów i dochodów są tożsame. W odniesieniu do tych jednostek, w stosunku do których używa się pojęcia k-ty funkcjonowania - ich koszty i dochody są różne od k-tów i dochodów przedsięb. państwowych. Jednostki te otrzymują dochody z budżetu państwa (niewypracowują zysków - nie ma ku temu ekonomicznych podstaw). Treść ekonomiczna tych kategorii k-tów i dochodów w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcyjnych i np. szpitali jest zasadniczo różna.

SEKTOR PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH (sektor realny) I SEKTOR PAŃSTWOWYCH JEDNOSTEK FINANSOWANYCH Z BUDŻETU TO SEKTOR PUBLICZNY.

Trzeba pamiętać, że chociaż kryterium nieprywatna własność majątku i funduszy wg którego odróżniamy sektor publiczny jest wspólnie dla skomercjalizowanych przedsiębiorstw państwowych i usługowych - treść ekonomiczna procesów zachodzących w tych jednostkach jest zasadniczo różna.

SFERA REAGULACYJNA AKTYWNOŚCI PAŃSTWA w sferze gosp. (polityka ekon., gosp.) - sfera polityki gosp.

Więc niekiedy polityka ekonomiczna - może polegać na powstrzymywaniu się państwa przed interwencjonizmem (czyli braku polityki ekonomicznej); czyli min zaangażowaniu państwa w sprawy gosp. państwa.

Pominąwszy jakieś szczególne przypadki - państwo nie może stać się neutralne względem gosp. narodowej, wynika to z funkcji jakie społ. nakłada na państwo i oczekuje, że państwo je zrealizuje.

Do funkcji tych zaliczamy: f publiczna, f gosp., f socjalna.

Gosp. narodowa, sytuacja ekonomiczna członków społ., finanse publiczne - to dziedziny życia społ. zbyt ważne, aby mogły pozostawać na marginesie zainteresowań państwa, polityków i polityki.

Polityka fiskalna - to tworzenie dochodów budżetu państwa i wydatkowanie tych dochodów w danym, przyjętym okresie.

Budżet państwa - jest terminem, pojęciem i narzędziem za pomocą którego możemy określić charakter polityki fiskalnej. Mówiąc o BUDŻECIE CENTRALNYM mamy na myśli dwojakiego ujęcia dochodów i wydatków budżetowych w danym okresie:

1. PLAN - głównie, gdy dotyczy on jednego z przyszłych okresów; planujemy poziom przyszłych dochodów i wydatków budżetowych.

2. BUDŻET TERAŹNIEJSZY - dotyczy faktycznie osiągniętych dochodów i dokonywanych wydatków w danym teraźniejszym okresie (na podst. planu budżetowego z poprzedniego okresu).

Możemy mówić zarówno o wykonywaniu budżetu, jak i planu budżetu. Strona dochodowa budżetu ujmuje dochody budżetowe z różnego rodzaju ceł, dywidend i zysku.

Obejmuje wydatki wg przeznaczenia: dotacje, świadczenia społ., środki na utrzymanie sfery budżetowej, środki na spłatę długu publicznego, wydatki majątkowe i instytucyjne. W Polsce głównym źródłem dochodów budżetowych są podatki od os. fiz. i prawnych (w '91 roku 60% ogółu dochodu). Po stronie wydatków - wydatki na utrzymanie sfery budżetowej (ok. 50% w `91roku)

Budżet określamy mianem zrównoważonego, gdy:

1. Dochody = wydatków

2. dochody > wydatków

Gdy dochody są < wydatków to budżet jest niezrównoważony (deficytowy).

W tym samym czasie budżet wykazuje niedobór dochodów a więc występuje DEFICYT, który wymaga sfinansowania (pokrycia). Wybór sposobów finansowania deficytu budżetowego to ważny moment w polityce fiskalnej. Mamy kilka sposobów. Decyzja w tej sprawie nie jest obojętna dla gospodarki, gdyż wiąże się z powiększeniem długu publicznego, który podlega spłacie wraz z odsetkami.

Sposoby finansowania deficytu budżetowego:

1. Zaciągnięcie przez państwo pożyczek w bankach lub jednostkach sfery finansowo - rzeczowej.

2. Zaciąganie przez państwo pożyczek zagranicznych: w innych państwach; w instytucjach finansowych (Bank Światowy, Bank Europejski).

3. Państwo próbuje zwiększyć dochody budżetowe poprzez: poprawę ściągalności podatków, wzrost stopy podatkowej, wzrost liczby podatników.

4. Zmniejszanie wydatków budżetowych - ograniczanie dotacji, subwencji, świadczeń pomocy i opieki społ. na rzecz ludności. Jest to niezwykle trudne.

5. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych ponad potrzeby obiegu gosp. (drukowanie tzw. „pustego pieniądza” - nie mającego pokrycia w masie towarowej.

Sposób ten grozi powikłaniom w postaci pojawienia się inflacji w gosp. (druga po bezrobociu plaga ekonomiczna).

Wykład 5

Budżet niezrównoważony - wydatki są większe niż dochody w ciągu jednego roku kalendarzowego. Budżet wykazuje niedobór dochodu, czyli deficyt, który z kolei wymaga sfinansowania, pokrycia. Wybór sposobu sfinansowania to ważny moment w polityce fiskalnej. Jest kilka sposobów finansowania deficytu, decyzja w tej sprawie nie jest obojętna. Finansowanie deficytu budżetowego wiąże się ze zwiększeniem długu publicznego, który będzie podlegał spłacie wraz z odsetkami.

SPOSOBY FINANSOWANIA DEFICYTU:

1. Pożyczki w bankach, instytucjach finansowych, w jednostkach sfery rzeczowo - finansowej

2. Pożyczki zagraniczne

3. Zwiększenie dochodu budżetowego przez lepsze egzekwowanie podatku, wzrost stopy podatkowej, liczby podatników, zmniejszenie wydatków budżetowych (ograniczenie zakupów budżetowych, subsydiów, dotacji, subwencji, świadczeń społecznych)

4. Emisja dodatkowych znaków pieniężnych, druk pustego pieniądza ponad rzeczywiste potrzeby obiegu gospodarczego

Ograniczenie poszczególnych rodzajów wydatków jest sposobem trudnym do przeprowadzenia w parlamencie, gdyż wymaga podjęcia decyzji, - komu w pierwszej kolejności zmniejszyć środki, którymi dotychczas dysponował.

Druk pustego pieniądza grozi nasileniem zjawisk inflacyjnych w gospodarce.

Fundusze publiczne, z budżetem państwa na czele (podsystem), to składniki finansowania gospodarki narodowej państwa. Inne elementy to:bank centralny, banki komercyjne, giełdy, towarzystwa ubezpieczeniowe, biura maklerskie...

Fundusze publiczne szczególnie wyróżnione z podsystemów systemu finansowego gospodarki narodowej. Fundusze publiczne są atrybutem władz państwowych i samorządowych.

Państwo nie prowadzi żadnej działalności gospodarczej, która bezpośrednio przynosiłaby mu dochody, dlatego też państwo jest zmuszone przejmować część dochodów wypracowanych przez społeczeństwo (osoby fizyczne, osoby prawne). Przejmowanie dokonuje się pod prawnym przymusem i wiąże się ze zmianą właściciela.

Sposób, w jaki powstają dochody budżetu państwa jest odmienny od sposobu, w jaki wykorzystują w tym celu inne podmioty.

Sposób funkcjonowania i wykorzystywania funduszy publicznych stwarza niebezpieczeństwo ich niezgodnego z prawem użycia lub zgodnego z prawem, ale nie optymalnego z punktu widzenia celu.

Niewłaściwa polityka podatkowa w krótkim okresie może nie wypłynąć na obniżenie dochodów budżetu państwa z tytułu podatków. Przeciwnie jest w długim okresie.

ŹRÓDŁA FUNDUSZY PUBLICZNYCH:

1. Dochody z majątku publicznego, sprzedaż, wynajem, dzierżawa

2. Podatki i inne przymusowe opłaty

3. Pożyczki zaciągane przez podmioty publiczne

PRZEZNACZENIE FUNDUSZY PUBLICZNYCH:

1. Finansowanie zadań realizowanych przez państwo, które wynikają z funkcji, jakie państwo wypełnia z woli obywateli

Procesy tworzenia i wydatkowania środków budżetowych państwa są poddane grze nacisków ze strony różnych grup społecznych, są procesami politycznymi. Polityka wywiera naciski na zachowanie równowagi budżetowej.

Polityka fiskalna ogólnie może wykorzystać dwie grupy narzędzi, które wykształciły się w gospodarce rynkowej:

1. AUTOMATYCZNE STABILIZATORY KONIUNKTURY - AUTOMATYCZNIE, - czyli bez specjalnej ingerencji rządu. Niektóre instytucje fiskalne, zasiłki dla bezrobotnych, podatki dochodowe, podatek od towarów i usług (VAT), zmniejszają swoje oddziaływanie na podmioty stosownie do zmian koniunktury gospodarczej bez konieczności podejmowania działań ze strony rządu ( wysokość stawek podatkowych, wysokość zasiłków), suma wypłaconych zasiłków dla bezrobotnych przy innych czynnikach niezmiennych będzie rosła, gdy liczba uprawnionych do zasiłku będzie rosła. Przy niskiej koniunkturze dochód narodowy i popyt kształtuje się na niskim poziomie. Automatyczne stabilizatory nie pozwalają dochodowi narodowemu i popytami spaść nadmiernie, pozwalają utrzymywać popyt, produkcję na pewny minimalnym poziomie. Przy wysokiej koniunkturze automatyczne stabilizatory powodują obniżenie szybkiego wzrostu dochodu narodowego.

2. ŚRODKI DYSRECJONALNE (UZNANIOWE) - do tej grupy zaliczamy:

• Organizowanie i finansowanie robót publicznych, środek wykorzystywany w sytuacji nadzwyczaj wysokiego bezrobocia (okres głębokiego kryzysu, np. lata 30- te), może się to przyczynić do złagodzenia skutków kryzysu, do ograniczenia bezrobocia, ale czy wpłynie na poprawę koniunktury gospodarczej? Zależy to od przyjętego programu finansowania robót publicznych przez rząd. Program robót publicznych na ogół pociąga za sobą deficyt budżetowy. Finansowanie deficytu nowym deficytem musi mieć swój kres. W krótkim okresie roboty publiczne mogą przyczynić się do łagodzenia problemów związanych z wysokim dochodem. Znaczenie robót publicznych w obecnych czasach maleje. Dany program robót publicznych nie nadaje się do wielokrotnego wykorzystania.

• Opracowywanie i realizowanie nowych programów wydatków rządowych jego wykorzystanie może polegać na uwzględnieniu w dotychczasowym planie wydatków rządu nowych pozycji, np. koszty interwencji rządu, finansowanie zatrudnienia absolwentów szkół w przedsiębiorstwach państwowych

• Zmiana dotychczasowych stawek podatkowych, wykorzystywana wówczas, gdy działalność automatycznych stabilizatorów jest zbyt słaba, niewystarczające w warunkach załamania. Radykalna zmiana stawek podatkowych może okazać się konieczna, gdyż nie ogranicza ona i tak niskiego poziomu dochodu i popytu.

Zmiany w podatkach wymagają czasu na ich przygotowanie, czasu na dyskusje, co pozwala na utrzymanie w świecie opinii kraju ustabilizowanego.

Podejmowane przez rząd różne działania w ramach polityki fiskalnej ma następujące skutki:

• Redystrybucja dochodu narodowego, część dochodu narodowego zostaje przesunięta z miejsc gdzie był wytworzony do innych miejsc zgodnie z założeniami polityki redystrybucyjnej. Wtórny podział dochodu jest dokonywany wielokrotnie zanim dojdzie do podziału ostatecznego.

• Regulacyjne, dotyczące wpływu na popyt podmiotów, zmniejszenie i ograniczenie popytu. Mogą one wywierać wpływ na to jak w danym okresie ukształtuje się zużycie rzeczowych składników produktu narodowego i struktura produktu globalnego.

Wykład 6

Ilustracją ogólnych skutków polityki fiskalnej jest krzywa Laffera (twórca i czołowy przedstawiciel tzw. Szkoły ekonomii podażowej). Ujmuje ona związek między różnymi poziomami (wielkościami) podatków a dochodami państwa z tyt. podatków.

Dochód państwa

z tyt.podatków O

Dmax

A B

D₁

0 S₁ S₀ S₂ stopa podatkowa

pkt. A - dany doch państwa z tyt. podatków D₁ osiągamy przy S₁. stopniowo zwiększając S₁ do S₂ (na prawo) DP również rośnie. Tak się dzieje aż do momentu S₀, gdzie mamy DP z tyt. pod. max Dmax. Od tego momentu DP z tyt. pod maleje co jest niezgodne z powszechną intuicją.

DP z tyt. podatków nie wzrasta po przekroczeniu S₀, ponieważ zaczyna występować zjawisko zwane ZANIKANIEM ŹRÓDEŁ PODATKOWYCH - liczba podatników zaczyna się zmniejszać i w związku z tym DP z tyt. podatków nie rośnie.

Do momentu S₀ nakładanie podatków nie miało ujemnego wpływu na społ. Uznawano, że z tymi obciążeniami podatkowymi można się pogodzić, a po przekroczeniu S₀bywa różnie ze względu na różność odporności ludzi na wzrost obciążeń podatkowych (mniejsza lub większa liczba podatników zaczyna nie płacić podatków). Właściciele przedsiębiorstw na skutek wysokich podatków przestaja pracować bo działalność staje się nieopłacalna. Wycofują się z rynku - legalna droga.

Pewna liczba osób będzie dalej prowadzić dział. gosp., ale będą unikać płacenia podatków (wyszukują luk prawnych, których wykorzystywanie pozwoli im działać dalej).

Część jednostek będzie prowadzić dział. nielegalnie, niejawnie tzn. na czarna.

Część osób przejdzie do szarej strefy gosp. (jednostki uchylające się od płacenia podatków) w jednej gosp. istnieje margines tzw. Szara strefa gosp. chodzi o to, aby ten margines utrzymać w granicach minimalnych. Zawsze są osoby, które jeden poziom podatków będą uważać za wysokie i będą uchylać się od płacenia.

Gdy podatki są niskie osób uchylających się jest mało. Powyżej S₀ stwierdzamy, że coraz więcej ludzi (przedsiębiorców) przechodzi do szarej strefy gosp., działają na czarno i w ten sposób zanikają źródła podatkowe.

Ponieważ obciążenie podatkowe wzrasta, DP z tyt. podatków nie rosną tylko spadają, to w końcowej fazie osiągają poziom „0” (tzn., że cały dochód trzeba przeznaczyć na opłaty podatkowe), a nawet „ujemny” - gdy ujemne są podatki. Koncepcje ujemnych podatków zgłosił Friedman - płacenie tym, którzy nie maja żadnych dochodów.

Stopa S₀ zapewnia państwu Dmax z tyt. podatku, dlatego nazywa się ją STOPĄ OPTYMALNĄ PODATKÓW.

Dochód na poziomie D₁sprawia, że rząd może sobie pozwolić na S₁ i S₂ - jest to cała polityka podatkowa.

Wyższa stopa podatkowa skłania ludzi do nielegalnej działalności, do opuszczania rynku. Przy niższej stopie podatkowej (dzieje się to w innej społ. atmosferze) podatki nie hamują aktywności ekonomicznej. Działają normalne bodźce które skłaniaja ludzi do działalności godp. np. praca w godzinach nadliczbowych.

W strefie S₁ - S₀ działają bodźce normalne natomiast po przekroczeniu zaczynają się stopniowo nasilać niekorzystne zjawiska, które są obrazem spadku tempa przyrostu DP z tyt. podatków(So - S2)

Polityka podatkowa rządu w zależności od jej celu charakteru polityki fiskalnej, będzie wybierać albo niską, albo wysoką stopę podatkową.

Polityka fiskalna ukierunkowana jest na wzrost gosp., wzrost dochodu narodowego, wzrost aktywności ekon. w społ. jest nazywana POLITYKĄ ŁAGODNĄ, EKSPANSYWNĄ (O - So).

Polityka fiskalna ukierunkowana na hamowanie aktywności to POLITYKA TWARDA, RESRYKCYJNA (wzrost obciążeń podatkowych, spadek wydatków budżetowych).

Krzywa Laffera obala powszechną intuicję. Nie ma prostej zależności między S i D. Jest granica po przekroczeniu, której S wzrasta, a D maleje ze względu na zanik źródeł podatkowych.

Nie możemy powiedzieć czy obowiązujące stopy podatkowe są optymalne czy wysokie albo małe. Przypuszczamy, że nie są optymalne ponieważ, nie możemy na żywo eksperymentować na społ.

Zgodnie z tradycyjną polityką fiskalną działalność państwa w dziedzinie wydatków budżetowych ma wpływ na zmiany popytu globalnego. Za pomocą bodźców obniżenie podatków albo zwiększenie wydatków wpłynie na popyt i można utrzymywać zatrudnienie i produkcję na danym poziomie.

Zmniejszenie podatku (warunki inne = const.) podatnicy zachowują większą część dochodów, a to przy danej skłonności do konsumpcji i oszczędzania, doprowadziłoby do wzrostu wydatków. Jest to bodźcem do planowania produkcji (wzrost zatrudnienia i produkcji to potwierdza).

W 1963roku Kennedy proponował obniżenie podatku dochodowego od os. fizycznych najniżej z 20% do 14%, a najwyżej 95% do 65%; podatek od zysku z korporacji 62% do 47%. Ta redukcja z modyfikacjami została wprowadzona w 1964roku.

Efekt pozytywny osiągnięty przez optymalne podatki musiał być wynikiem symulacji popytu. Pochodził on raczej z obniżenia podatków dla podaży, a nie popytu. W latach 60-tych można wykorzystać aparaty gosp.

Właściwą podstawą dla polityki ekonomicznej, jak i fiskalnej są związki między podmiotami gosp., ekonomicznymi i finansowymi, związki ujawniające się przez rynek i przez niego regulowane.

Polityka gosp. dąży do zrównoważenia gosp., w szczególności zrównoważony wzrost gosp. przy pełnym zatrudnieniu. Gdy go niema w polityce chodzi o przywrócenie równowagi.

Sprawą pierwszorzędnej wagi jest ustalenie relacji między równowagą gosp., a budżetową. Jest to sprawa trudna zwłaszcza, że budżet (polityka finansowa) jest narzędziem skomplikowanej działalności państwa, która ma wspomagać regulację rynkową. Związek ten jest oczywisty w przypadku redystrybucji dochodów.

Dla identyfikacji związków równowagi budżetu i gosp. trzeba analizować relacje między głównymi czynnikami tej równowagi ze względu na 1 rodzaj i zakres integracji fiskalnej w dochody.

Ilustracją ogólnych skutków polityki fiskalnej jest krzywa Laffera - ujmuje ona z jednej strony związek pomiędzy różnymi poziomami stóp podatkowych oraz z drugiej strony wpływ różnych stóp podatkowych na dochody państwa osiągane z tytułu podatków.

Rys.

Krzywa Laffera ujmuje związek między różnymi poziomami stopy podatkowej i dochodem państwa z tyt. podatków.

Dany dochód państwa z tytułu podatków, np. D1 może zostać osiągnięty przy zastosowaniu dwóch poziomów stóp podatkowych niższej S1 albo S2.

Stopy podatkowe S1 i S2 zapewniają państwu ten sam poziom dochodów budżetowych z tytułu podatków.

Natomiast max. dochód państwa z tytułu podatków oznaczony Dm osiągnięty może być za pomocą jednej tylko stopy podatkowej S0.

Taka stopa podatkowa, która przynosi państwu max dochód nosi nazwę stopy optymalnej. Stopa optymalna jest jedyna.

Wszystkie inne poziomy dochodów budżetowych z tytułu podatków można uzyskiwać za pomocą generalnie dwóch poziomów stóp podatkowych niższych lub wyższych.

Z punktu widzenia wpływów budżetowych jest obojętne czy niższą, czy wyższą zastosujemy, ale nie jest obojętne dla gospodarki ponieważ niższe stopy podatkowe wywierają odpowiednie skutki podatkowe (wyższe również wiążą się z pewnymi skutkami).

Maksymalna stopa podatku dochodowego (wbrew temu co mogli byśmy oczekiwać) zapewnia zerowy dochód do budżetu państwa. Dlatego, że w takim przypadku nikomu nie opłaca się prowadzić działalności gospodarczej( być ekonomicznie aktywnym). Czyli nie ma od czego tak wysokiego podatku ściągnąć. Tylko max dochód dla państwa jest w stanie zapewnić państwu stopę optymalną.

Dlaczego nie jest tak, że wyższe stopy podatkowe stopniowo zapewniają wyższy poziom dochodów ?

Widzimy, że aż do momentu osiągnięcia poziomu optymalnego wzrost stóp podatku zapewnia państwu coraz wyższe dochody, ale tak się dzieje tylko do tego momentu.

Z chwilą przekroczenia poziomu stopy optymalnej dalszy wzrost stopy podatku prowadzi do coraz niższych dochodów państwa z tego tytułu, dlatego, że zanikają źródła dochodów budżetowych.

Ludziom, podmiotom, przedsiębiorstwom nie opłaca się dalsze prowadzenie działalności gospodarczej przy tak wysokich podatkach nie opłaca się podejmowania pracy przez członków gospodarki przy tak wysokich podatkach dochodowych.

Nie budzi żadnych wątpliwości wśród teoretyków ekonomii kształt krzywej Laffera.

Rozumowanie jakie tu możemy przeprowadzić biorąc pod uwagę i za podstawę krzywą Laffera jest w wielu wypadkach inspirujące, słuszne, ale nie ma zgody, nie ma możliwości zweryfikowania przebiegu krzywej Laffera.

Czyli nie ma możliwości uzyskania czegoś, co można by było nazwać empiryczną krzywą Laffera.

Możemy powiedzieć, że każdy z nas ma swoją własną krzywą Laffera. Każdy z nas, osób aktywnych ekonomicznie, może określić taki moment, w którym powie, że już dalej nie podejmuje pracy dlatego, że zbyt duża część pensji jest odprowadzana do budżetu w postaci podatków i nie opłaca się pracować.

Skoro widzimy, że jest stopa optymalna podatków, stopa która zapewnia państwu max dochód z tego tytułu, to dlaczego istniejące faktycznie stopy podatkowe nie są stopami optymalnymi ?

Nie ma możliwości praktycznego wyznaczenia stopy optymalnej. Teoria daleko wyprzedziła to, co jest możliwe w praktyce. Wszystkie stopy podatkowe byłyby po prostu stopami optymalnymi i nie wpływałoby to hamująco na aktywność ekonomiczną, ani obniżająco na dochody państwa.

Korzyści odnoszone z tej koncepcji nie bardzo można wymierzyć. Korzyści te powstają na skutek tego, że kierunkują właściwie myślami polityków na temat podatków, stóp podatkowych, dochodów budżetu itd. Odnoszą pewien wpływ pozytywny na decyzje i działania jakie są przez polityków gospodarczych podejmowane w związku z podatkami.

Pierwszą rzeczą jest ta, która karze zaprzeczyć takiemu stwierdzeniu, że podnoszenie stopy podatkowej i wzrost dochodów państwa z tytułu podatków przebiega równolegle, a istnienie szarej strefy gospodarczej i jej powiększanie jest tego dowodem.

Jeżeli podatki będą zbyt wysokie- szara strefa będzie się rozrastać. Ludzie nie zaprzestaną w ogóle działalności ekonomicznej, ale będą unikać płacenia podatków różnymi sposobami: legalnymi (będą wykorzystywać luki w prawie podatkowym) i nielegalnymi (będą ukrywać dochody).

Druga sprawa polega na tym, że obniżenie podatku może wpłynąć na zwiększenie dochodów państwa z tytułu podatków, przez to, że wzrośnie aktywność ekonomiczna i wzrośnie liczba podatników płacących podatek.

Wszystko to razem może się złożyć na wyższe dochody budżetu państwa z tytułu podatków.

Z chwilą kiedy przyjrzymy się krzywej Laffera wyciągniemy wnioski, że mówi nam o zerwaniu z pewnymi mitami, które są w społeczeństwie dość rozpowszechnione, że wzrost podatków zawsze wiąże się ze wzrostem dochodów państwa, a spadek - ze spadkiem dochodów, są to mity i rzeczywistość jest inna.

Jest to korzyść, dochodzi tutaj też wpływ na myślenie polityków gospodarczych w tej kwestii, to jest ta korzyść, którą się odnosi z koncepcji Laffera.

WYKŁAD 7

Skutki wzrostu podatków w ramach działalności państwa wykorzystującego różne elementy polityki fiskalnej.

Zgodnie z tradycją, opartą na zaleceniach J.Keynsa, politykę fiskalną - działalność państwa w dziedzinie podatków i wydatków- ostatecznie wpływa na zmiany popytu globalnego.

Za pomocą odpowiednich bodźców fiskalnych (wzrostu podatków lub zmniejszenia podatków budżetowych) można wpływać na popyt i tą drogą utrzymywać produkcję i zatrudnienie na odpowiednim poziomie.

W myśl tej koncepcji polityka fiskalna obniża poziom podatków (przy pozostałych wartościach nie zmienionych), umożliwiłoby to podatnikom zachować dla siebie większą część dochodów, co przy danej skłonności do konsumpcji i przy danej skłonności do oszczędzania mogłoby doprowadzić do odpowiedniego wzrostu wydatków i odpowiedniego wzrostu popytu konsumpcyjnego.

Z kolei wzrost tego popytu dla produkcji dóbr i usług stanowiłby bodziec do planowania wzrostu produkcji. Najprawdopodobniej wzrost ten poprzedzony by został odpowiednim wzrostem zatrudnienia i odpowiednim wzrostem inwestycji.

W ten sposób impuls fiskalny, który może polegać na wzroście wydatków budżetowych państwa i wzroście popytu państwowego, poprzez spowodowanie wzrostu popytu na produkty doprowadzałyby do wzrostu popytu na czynniki produkcji i do wzrostu realnego dochodu.

Entuzjaści wpływania polityki fiskalnej na popyt globalny okrzyknęli nawet takie działanie rządu mianem ZARZĄDZANIA POPYTEM.

W latach 60-tych m. in. w USA (za prezydentury Johna Kenedy'ego) starano się w ten sposób sterować popytem. Kenedy w 1963r proponował obniżenie poziomu podatków dochodowych od osób fizycznych( najniższe stawki obniżono z 20% do 14%, a najwyższe z 91% do 65%). Miało też następować obniżenie podatków od zysków korporacji z poziomu 52% do 47%.

Taka redukcja ( z pewnymi modyfikacjami) została wprowadzona w życie w 1963r. W latach następnych w gospodarce USA nastąpiło obniżenie poziomu bezrobocia i został przyśpieszony wzrost gospodarczy( czyli efekt wydawałoby się pozytywny tych posunięć).

Ale czy rzeczywiście w całości ten pozytywny efekt wynikał z obniżenia podatków- nie wszyscy są tego zdania.

Np. Boskin twierdził, że w USA w 1964r poziom dochodu narodowego faktycznego nie odbiegał od poziomu dochodu narodowego potencjalnego( inaczej niż zakładała administracja Kenedy'ego).Administracja Kenedy'ego zakładała, że w gospodarce istnieją niewykorzystane moce produkcyjne( czyli istnieją w gospodarce różnice między popytem faktycznym i popytem potencjalnym).

Zgodnie z tym - efekt redukcji podatków - może być interpretowany jako wynikający z bodźców jakie polityka ta wywarła po stronie podaży( a nie po stronie popytu ).

Przy założeniu, że dany poziom popytu globalnego w gospodarce składa się z popytu konsumpcyjnego i popytu inwestycyjnego oraz popytu państwowego - możemy zauważyć, że wzrost popytu państwowego spowodowany wzrostem realnych wydatków z budżetu państwa (który to wzrost jest możliwy dzięki wcześniejszemu wzrostowi podatków lub sprzedaży obligacji skarbowych)- wypiera z rynku część popytu prywatnego konsumpcyjnego i popytu

Prywatnego inwestycyjnego.

Można powiedzieć, że na skutek takich posunięć polityki gospodarczej w ogólnym popycie globalnym- wzrasta udział popytu państwowego i odpowiednio następuje obniżenie popytu prywatnego konsumpcyjnego i popytu prywatnego inwestycyjnego.

A więc może dojść do zjawiska zastępowania popytu prywatnego popytem państwowym dzięki zwiększeniu realnych wydatków budżetowych państwa, które są możliwe do zrealizowania po uprzednim wzroście podatków.

Właściwą podstawę dla polityki gospodarczej( a szerzej dla polityki fiskalnej) są różne związki powstające między podmiotami gospodarki rynkowej. Najważniejsze są to: ekonomiczne i finansowe związki, które ujawniają się przez rynek i przez rynek są regulowane.

Polityka gospodarcza w ostateczności dąży do zachowania równowagi gospodarczej- chodzi tu o zachowanie zrównoważonego tempa wzrostu dokonującego się przy możliwie pełnym zatrudnieniu, a w przypadku gdyby ta równowaga gospodarcza była zachowana - polityka gospodarcza ma za zadanie przywrócenie stanu tej równowagi.

Wynika z tego, że pierwszorzędną sprawą dla efektywności działań podejmowanych w polityce gospodarczej jest ustalenie relacji między równowagą gospodarczą a równowagą budżetową.

Ustalenie tych relacji jest sprawą bardzo trudną, zwłaszcza, gdy zauważymy, że budżet ( a szerzej cała polityka fiskalna ) jest przedmiotem skomplikowanej działalności regulacyjnej państwa i która stara się wspomagać regulacje typu rynkowego.

Związek między równowagą gospodarczą ogólną i równowagą budżetową jest oczywisty tylko przy dystrybucji dochodów budżetowych.

W celu identyfikacji związków między równowagą budżetową i równowagą ogólną gospodarczą należy analizować reakcje podmiotów gospodarczych na rodzaj i zakres ingerencji fiskalnej w dochody tych podmiotów. Chodzi o to, jak użycie poszczególnych elementów polityki fiskalnej wpływa na aktywność ekonomiczną podmiotów.

Przedstawiciele amerykańskiej ekonomii podażowej (czołowym z nich był Laffer) rozpatrują skutki różnych posunięć polityki fiskalnej dla podaży.

Wzrost obciążeń podatkowych wywołuje negatywne skutki, które z jednej strony wyrażają się w zmniejszeniu podaży czynników produkcji, a z drugiej strony w zmniejszonym popycie na te czynniki.

Wg przedstawicieli ekonomii podażowej każdy podatek jest źródłem tzw efektu akcyzowego (który polega na zmianie relacji cen i kosztów).

Podatek od sprzedaży danego produktu podnosi jego cenę (wartość nabycia) w relacji do innych produktów.

Podobnie jest w przypadku podatków nakładanych na pewną działalność- one również relatywnie zmniejszają dochody osiągane z tej działalności w relacji do innych typów działalności.

Jako ostateczny rezultat występowania efektu akcyzowego następuje osłabienie aktywności gospodarczej - to powoduje powstanie strat w produkcji i zatrudnieniu.

O skutkach polityki fiskalnej można wnioskować na podstawie przebiegu krzywej Laffera- końcowe wnioski są identyczne. Pokazują, że następuje zmniejszenia aktywności ekonomicznej w społeczeństwie, w stosunku do tego poziomu aktywności ekonomicznej, który mógłby być osiągnięty bez pomocy ze strony podatków( lub przy zmniejszeniu podatków ).

WALKA Z BEZROBOCIEM

Bezrobocie i inflacja zgodnie uznaje się za plagi ekonomiczne. W każdym kraju dotkniętym tymi problemami polityka gospodarcza stara się( bardziej lub mniej udanie) pokonywać lub przynajmniej łagodzić te trudności.

Czyni się tak ze względów ekonomicznych, społecznych, gospodarczych a także politycznych - żadna partia polityczna nie może pozwolić sobie na pominięcie tych problemów w swoich programach, jeśli chce zjednać sobie odpowiednio szeroki elektorat.

By móc stosować narzędzia polityki przeciwdziałające powstawaniu bezrobocia- należy zdawać sobie sprawę z jego przyczyn.

Bezrobocie jest problemem ekonomicznym, bo jego istnienie jest namacalnym dowodem, że gospodarka nie wykorzystuje w pełni wszystkich istniejących mocy produkcyjnych.

Bezrobocie jest znacznym problemem społecznym - powoduje wiele szkód w wymiarze indywidualnym i w wymiarze społecznym. W wyniku bezrobocia dochodzi do obniżenia zajmowanego statutu, u bezrobotnego dochodzi do szkód w wymiarze psychicznym i psychologicznym.

Należy starać wyobrazić sobie sytuację bezrobotnego, aby zrozumieć, jak wielkim nieszczęściem może być utrata zatrudnienia i jakie szkody psychiczne wywołuje u ludzi bezrobotnych ten stan w dłuższym okresie czasu. Ludzie przyzwyczajają się do nic nie robienia i później nie są zdolni podjąć pracy, boją się podjąć pracę, jeśli im się to proponuje. Szkody te odbijają się też na innych osobach np. członkach rodzin.

Czasem bezrobocie może przybierać bardzo znaczne rozmiary, np. w czasie wielkiego kryzysu ekonomicznego w Wielkiej Brytanii bezrobocie osiągnęło poziom 25% ogólnego zasobu siły roboczej.

W Polsce obecnie bezrobocie utrzymuje się na wysokim poziomie i prawdopodobnie osiągnie poziom 15% ogólnego zasobu siły roboczej.

Nie sposób nie mówić, że wpływ na zwalczanie bezrobocia w krajach kapitalistycznych miało powstanie w roku 1922 Związku Radzieckiego. W Związku Radzieckim chętnie posługiwano się społecznie nośnymi hasłami pełnego zatrudnienia , przewagi krajów socjalistycznych nad kapitalistycznymi w urzeczywistnianiu stanu pełnego zatrudnienia. Hasła te- choć znana jest ich funkcja propagandowa- oddziaływały na robotników w innych krajach wywołując radykalizację ich poglądów ekonomicznych i politycznych. Stąd też podjęto walkę z bezrobociem również w krajach socjalistycznych i kapitalistycznych - zwiększono zainteresowanie problematyką bezrobocia.

Zasób siły roboczej w danym momencie - tworzą osoby aktywne zawodowo( a więc pracujące- pozostające w stosunku pracy i osoby bezrobotne- poszukujące pracy).

Osoby bezrobotne - są to osoby, które jednocześnie nie pracują w danym momencie (np. w tygodniu) i w ciągu ostatnich 4 tygodni nie pracowały i aktywnie poszukiwały pracy - ale były zmuszone czekać na podjęcie pracy z pracodawcy czy zakładu.

Bierni zawodowo- to osoby, które nie zaliczają się ani do pracujących, ani do bezrobotnych; są to osoby poza zasobem siły roboczej( dzieci, emeryci, niepełnosprawni zdolni do podjęcia pracy, bezrobotni nie poszukujący pracy).

Współczynnik aktywności zawodowej-obliczany jest jako udział osób aktywnych zawodowo w liczbie ludności ogółem od 15 lat wzwyż.

Wskaźnik zatrudnienia-udział osób pracujących w liczbie ludności ogółem powyżej 15 lat.

Jak kształtowała się aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 i więcej lat w Polsce w roku 1995-przedstawiają następujące dane(w tyś.):

-bierni i aktywni zawodowo łącznie -29.881

-aktywni zawodowo-17.290

-bierni zawodowo-12.591

-pracujący-15.156

-bezrobotni-2.134

-współczynnik aktywności-57.9%

W Polsce do BEZROBOTNYCH (zgodnie z ustawą z dnia 14.12.1994 o zatrudnianiu i przeciwdziałaniu bezrobociu, z późniejszymi zmianami)zalicza się osoby:

-niezatrudnione nie wykonujące innej pracy zarobkowej

-zdolne i gotowe do podjęcia pracy w pełnym wymiarze czasu pracy

-nie uczące się w szkołach w systemie dziennym

-koniecznie zarejestrowane w odpowiednim Urzędzie Pracy

-o ile ukończył 18 lat(z wyjątkiem młodocianych absolwentów szkół)-kobiety, które nie ukończyły 60 roku życia a mężczyźni 65.

-osoby te nie nabyły prawa do emerytury lub renty albo po ustaniu zatrudnienia nie pobierają zasiłków chorobowych, macierzyńskich, świadczeń rehabilitacyjnych, zasiłków wychowawczych.

-osoby te nie są właścicielami lub posiadaczami nieruchomości rolnej o łącznej powierzchni powyżej 2ha użytków rolnych przeliczeniowych.

-osoby te nie podlegają ubezpieczeniu emerytalno- rentowemu tyt. stałej pracy jako zatrudnienie w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 2ha przeliczeniowe.

-nie podjęły pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlegają na podstawie odrębnych przepisów obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu.

-mogą to być osoby niepełnosprawne, których stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie pełnego wymiaru pracy ...............lub służbie.

-nie mogą to być osoby tymczasowo aresztowane i odbywające karę pozbawienia wolności.

Stopa bezrobocia zarejestrowanego-to stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby ludności cywilnej aktywnej zawodowo(czyli pomiędzy 15 a 60(65)rokiem życia).

Stopa bezrobocia zarejestrowanego wynosiła:

-w 1990r.-6,5%

-w 1991r.-12,2%

-w 1992r.-14,3%

-w 1993r.-16%

-w 1995r.-15,2%

Stopa bezrobocia- to stosunek liczby bezrobotnych w danym miejscu do ludności aktywnej zawodowo ogółem.

WYKŁAD 8

W ekonomii przez FRYKCJE określa się krótkotrwałe momentalne niedostosowania pomiędzy wielkościami, które w normalnej sytuacji(czyli w sytuacji równowagi) powinny sobie odpowiadać.

Mogą to być np. chwilowe niedostosowania między popytem a podażą na konkretnym rynku produkcji, rynku pieniężnym i rynku pracy.

Kiedy takie niedostosowania występują na rynku pracy to są one często przyczyną tzw. BEZROBOCIA FRYKCYJNEGO.

Bezrobocie frykcyjne-powstaje jako skutek chwilowego niedostosowania między zapotrzebowaniem na pracę podażą pracy.

Bezrobocie frykcyjne-nie musi dotyczyć krajowego rynku pracy. Może również dotyczyć rynku lokalnego na danym obszarze.

Bezrobocie frykcyjne-wynika stąd, że np. ludzi chorują i nie mogą przez jakiś czas podjąć pracy-a z tego względu, że nie mogą pracować tracą dotychczasowe zatrudnienie.

Bezrobocie frykcyjne-wynika również stąd, że ludzie przenoszą się z jednego miasta do drugiego i przez krótki okres czasu pozostają bez pracy.

Na ogół bezrobocie frykcyjne nie jest wielkie, ale jest to również rodzaj bezrobocia niemożliwy do obniżenia normalnymi środkami. Paradoksalnie można by powiedzieć, że aby zlikwidować bezrobocie frykcyjne należałoby zastosować coś w rodzaju przymusu pracy(nakładów pracy)-przejawem ludności pracy jest to, że ludzie mogą zmieniać miejsce zatrudnienia, mogą oczekiwać poszukując lepszych ofert pracy, niż te którymi dysponuje gospodarka.

W całości bezrobocia jakie może występować w kraju-bezrobocie frykcyjne jest na ogół niewielkie.

Przy nieustannych zmianach struktury siły roboczej i struktury zapotrzebowania na siłę roboczą(normalnych w każdej zdrowej gospodarce)-takie chwilowe niedostosowania na rynku pracy należy traktować jako coś normalnego.

W dłuższych okresach czasu w wielu krajach obserwuje się zmiany struktury gospodarczej -zmienia się popyt, produkcja. Kraje które dotychczas były krajami rolniczymi stają się krajami rolniczo-przemysłowymi, przemysłowo rolniczymi i wreszcie krajami postindustrialnymi o wyraźnej przemianie sektora usług.

Postęp techniczny-tak przecież spektakularny w całym powojennym okresie sprawia, że zmienia się technologia produkcji, technika produkcji a w ślad za tymi zmianami zmienia się zapotrzebowanie na kwalifikacje.

Od czasu do czasu zdarzają się niespodziewane zmiany np. szok naftowy z początku lat 70-tych. Z dnia na dzień zmieniały się warunki gospodarowania w przemyśle bazującym na imporcie ropy naftowej z krajów OPEC. Zanim poradzono sobie z problemem nagłego wzrostu kosztów ropy naftowej, zanim opracowano i wdrożono nowe technologie- wiele osób właśnie z powodu szoku naftowego musiało stracić pracę.

Bezrobocie które wynika z poważnych niedostosowań strukturalnych(zdarzających się w dłuższych okresach czasu i wywoływanych przez procesy długotrwające )nazywa się bezrobociem strukturalnym.

Podczas gdy bezrobocie frykcyjne mogło powstać w wyniku chwilowych niedostosowań- bezrobocie strukturalne powstaje w wyniku innych przyczyn niedostosowań zapotrzebowania na siłę roboczą do istniejących w społeczeństwie kwalifikacji siły roboczej. W przypadku bezrobocia strukturalnego przyczyny są głębsze i tej samej natury co przyczyny wywołujące zmianę struktury gospodarczej- przechodzenie gospodarki od rolniczej, przez rolniczo- przemysłową, przemysłowo rolniczą do gospodarki postindustrialnej. Przy tych przejściach występują poważne niedostosowania gospodarki-zatem powoduje to wprowadzenie nowych technologii.

Na ogół nowe technologie wymagają nowych, innych specjalistów o nowych innych kwalifikacjach. To wywołuje nowe niedostosowania struktury zapotrzebowania na siłę roboczą o określonych kwalifikacjach do istniejącej struktury kwalifikacji.

Z tych przyczyn powstające bezrobocie nazywamy bezrobocie strukturalnym.

Oczywiście kwalifikacje można zmienić i to się czyni. Umożliwienie zmian kwalifikacji jest sposobem walki z bezrobociem strukturalnym. Ale co zrobić gdy zatrudnienie tracą pracownicy w podeszłym wieku. Być może ci ludzie zdołają się przekwalifikować- ale i tak dalej jest im trudno znaleźć pracę z uwagi na wiek. Ponad to przedsiębiorstwa zatrudniają pracowników młodych, ludzi przyszłościowych, w których warto inwestować.

Trzeci rodzaj bezrobocia to bezrobocie, które ma najwięcej nazw; nazywa się go:

1.bezrobociem keynesowskim

2.bezrobociem koniunkturalnym

3.bezrobociem cyklicznym

Bezrobocie to ma związek ze zmiana koniunktury i przebiegiem cyklu koniunkturalnego.

Keynes w ,,ogólnej teorii zatrudnienia, procentu i pieniądza” dochodzi do wnioskuże przyczyna cyklicznego rozwoju gospodarki kapitalistycznej jest na ogólnie niedostatek efektywnego popytu wobec możliwości produkcyjnych.

W fazie recesji dochodzi najczęściej do obniżenia poziomu popytu globalnego, natomiast wolno reagujące nieelastyczne ceny i płace nie dostosowują się dość szybko.

W efekcie ozytywności płac i cen dochodzi do zwolnień i bezrobocia - ponieważ następuje obniżenie produkcji i popytu.

POPYT OBNIŻONY - (niedostateczny) - to taki którego poziom jest niższy niż ten który pozwala na pełne zatrudnienie czynników produkcji.

Jeżeli produkcja się obniża dostosowując się do spadku popytu, a płace i ceny nie reagują dość szybko na te dostosowania, to musi dojść do zwolnień, mimo że pracownicy chcą pracować za dotychczasową płacę.

Kiedy gospodarka dźwiga się z kryzysu, koniunktura się poprawia, wzrasta podaż, a stopy % obniża się (bo ceny i płace obniżyły się) - to ten rodzaj bezrobocia zanika.

BEZROBOCIE KLASYCZNE - najlepiej można wytłumaczyć, każdy zdaje sobie sprawę z płciowych cech rynku, które są rozpatrywane przez klasyków ekonomii. Jest to rynek klasyczny - czyli rynek doskonale konkurencyjny, na którym ceny i płace są doskonale elastyczne, tzn płace i ceny reagują natychmiastowo na zmiany podstawowych wielkości popytu i podaży. Tempo dostosowań na rynku klasycznym jest momentalne.

Rynek klasyczny - z takimi cechami rozpatruje się w teorii klasycznej.

W praktyce często widać gołym okiem, że bezrobocie utrzymuje się miesiącami a nawet latami.

Jak teoretycy klasyczni poradzili sobie z tą trudnością???

Z jednej strony twierdzili, że rynek ma takie cechy, tzn że szybko reaguje w sensie płac na ceny, z drugiej zaś strony gołym okiem widać, że coś nie tak jest z tym rynkiem skoro w sposób bardziej lub mniej trwały na rynku tym występuje bezrobocie, czyli nierównowaga.

Fakt istnienia bezrobocia tłumaczy się, przyczynami zewnętrznymi. To interwencjonizm państwa na rynku pracy, działalność związków zawodowych wywołują takie stany nierównowagi, które prowadzą do powstania bezrobocia.

Interwencjonizm państwowy na rynku pracy dotyczy:

-ustawodawstwa - w dziedzinie płac minimalnych

-różnych posunięć rządu wpływających na wzrost kosztów pracy, jakie muszą ponieść przedsiębiorstwa

-ingerencja w warunki w jakich przebiega praca w przedsiębiorstwach prywatnych

Działalność związków zawodowych skupia się przede wszystkim na dbaniu o interesy swoich członków (pracowników), co przeważnie sprowadza się do ustalenia wysokości płac realnych oraz odpowiedniego podniesienia płac minimalnych, a również wywierania nacisków na rządy (decydentów) w sprawie podnoszenia bezpieczeństwa i higieny pracy. Chodzi tu o dbanie o interesy ich członków, pracowników najemnych.

Ten interwencjonizm państwa na rynku pracy, działalność związków zawodowych w dziedzinie płac - to siły które działają na układ gospodarczy, która ingerując w swobodnie działający mechanizm rynkowy na rynku pracy może doprowadzić do powstania bezrobocia klasycznego.

Bezrobocie klasyczne - to bezrobocie które powstaje na skutek działania tych egzogenicznych czynników w stosunku do układu gospodarczego, do rynku pracy.

KLASYFIKACJA BEZROBOCIA ZE WZGLĘDU NA KRYTERIA

1. Ten podział bezrobocia - to jest podział bezrobocia ze względu na przyczyny które go wywołują.

Dlatego mówimy o bezrobociu frakcyjnym, bezrobociu koniunkturalnym, klasycznym, oraz o klasycznym-cyklicznym.

Ważne jest aby zdać sobie sprawę z tego kryterium, bo dzięki temu można dobrać środki odpowiednie dla polityki gospodarczej, które będą łagodzić, a nawet zmniejszać bezrobocie.

2. Całość bezrobocia można podzielić w inny sposób posługując się innymi kryteriami. Wyróżniamy w związku z tym:

1. bezrobocie dobrowolne

2. bezrobocie przymusowe

Ten podział bezrobocia uwypukla różnice w zachowaniu się bezrobotnych.

Stosunek społeczeństwa do bezrobotnych przymusowo jest stosunkiem bardziej współczującym aniżeli do bezrobotnych dobrowolnych, jest to chyba zrozumiałe biorąc pod uwagę znaczenie słów dobrowolny i przymusowy. Być może bierze się to stąd że w odczuciu społecznym bezrobocie dobrowolne jest bardziej zawinione ze strony samych bezrobotnych aniżeli bezrobocie przymusowe.

Możemy tu również zaobserwować, że społeczeństwo jest bardziej skłonne ponieść ciężary związane z bezrobociem przymusowym, aniżeli w przypadku gdy jest to bezrobocie dobrowolne. Musimy tu jednak rozstrzygnąć czy bezrobocie społeczne ma dobre podstawy - czy jest słuszne czy też nie? Powinniśmy tu również określić kryterium podziału bezrobocia na: przymusowe i dobrowolne.

Wydaje się że kryterium podziału bezrobocia na przymusowe i dobrowolne wynika z działania pewnych sił immanentnych, z działania pewnych sił zewnętrznych.

Jeżeli przyczyna bezrobocia jest wewnętrzna właściwość systemu gospodarczego - to bezrobocie jako skutek tej właściwości należałoby określić jako bezrobocie przymusowe.

Jeżeli natomiast przyczyną bezrobocia jest siła, która pochodzi z zewnątrz systemu gospodarczego to bezrobocie należy uznać za dobrowolne

Posługując się takimi kryteriami - możemy w sposób prawidłowy określić czy ktoś jest przymusowo, czy dobrowolnie bezrobotny. A więc należy tu brać pod uwagę, czy czynnik wywołujący bezrobocie jest elementem systemu gospodarczego, czy też pochodzi spoza systemu.

Jak powiada pracownik, który wbrew swej woli traci pracę - odczuwa tę sytuacje jako przymusową i z jego woli niezawinioną. Jeżeli natomiast traci tę pracę, bo związki zawodowe, nie godzą się na obniżenie płac, lub państwo ustaliło płacę minimalną, na poziomie wyższym niż wynosi poziom płac przy równowadze popytu i podaży na rynku pracy - to ten bezrobotny będzie bezrobotnym dobrowolnie (bo istnieją czynniki działające z zewnątrz układu gospodarczego)

Który z tych wymienionych rodzajów bezrobocia zaliczamy do bezrobocia przymusowego, a który do bezrobocia dobrowolnego?

Bezrobocie frykcyjne jest bezrobociem dobrowolnym

Do bezrobocia dobrowolnego zaliczamy również część jak i nie całość bezrobocia strukturalnego, chociaż problemem jest nie to że ktoś staje się bezrobotnym, bo jego kwalifikacje okazują się nieprzydatne, ale to że nie godzi się on na pracę w innym zawodzie, na który popyt istnieje.

Zgodnie z przyjętymi kryteriami podziału bezrobocia na przymusowe i dobrowolne oraz zgodnie ze znanymi przyczynami bezrobocia Keynsowskiego - bezrobocie keynsowskie należy zaliczyć do bezrobocia przymusowego.

Keyns utrzymywał bowiem w swojej teorii, że przyczynami kryzysu i recesji są niedostatki efektywnego popytu w stosunku do stworzonych możliwości produkcyjnych. Nie jest to przejściowa cecha systemu gospodarki kapitalistycznej, ale jest to właściwość tego systemu.

Cechą charakterystyczną właściwej gospodarki rynkowej jest cykliczność tej gospodarki, czyli przechodzenie przez kolejne fazy cyklu gospodarczego, a kryzysy są spowodowane nienadążaniem popytu za coraz większymi możliwościami produkcyjnymi i niepełnym wykorzystaniem aparatu wytwórczego.

Bezrobocie strukturalne - jego cześć to bezrobocie dobrowolne, a następna to bezrobocie przymusowe.

Cechą charakterystyczną systemu kapitalistycznej gospodarki rynkowej jest pojawienie się znacznych niedostosowań między strukturą zapotrzebowania na silę roboczą o określonych kwalifikacjach a strukturą kwalifikacji z uwagi na dokonujący się postęp techniczny i technologiczny. Można tu dyskutować czy jest to cecha gospodarki kapitalistycznej?

Natomiast skoro jest tak że istnieją lokalne niedostosowania między stopniem zapotrzebowania a istniejącymi kwalifikacjami i wówczas takie bezrobocie strukturalne możemy zaliczyć do bezrobocia frykcyjnego - to jest jasne że część bezrobocia strukturalnego musimy zaliczyć do bezrobocia przymusowego.

Kiedy rynek pracy znajduje się w stanie równowagi długookresowej - to gospodarka znajduje się w stanie pełnego zatrudnienia.

STAN pełnego zatrudnienia nie może oznaczać faktycznego zatrudnienia w 100% zasobu siły roboczej (wszystkich aktywnych zawodowo ludzi), bo ludzie chorują, zmieniają pracę, szukają nowych ofert. Tak więc w stanie pełnego zatrudnienia występuje bezrobocie.

Bezrobocie które występuje w stanie rzeczywistej równowagi gospodarczej jest określane jako bezrobocie naturalne i w całości trzeba ją określić jako bezrobocie dobrowolne.

Podział bezrobocia na bezrobocie naturalne, dobrowolne i przymusowe, u którego podstaw leżu zrozumienie różnych przyczyn wywołujących to bezrobocie - umożliwia zrozumienie różnych działań rządu podejmowanych w związku z walką z bezrobociem.

Zakres użyteczności różnych instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej zależy od charakteru występującego bezrobocia, a także od społecznego przyzwolenia na ponoszenie pewnych ciężarów (związanych z użyciem instrumentów polityki fiskalnej i monetarnej) ograniczających to bezrobocie.

Jeżeli bezrobocie jest typu Keynsowskiego - tzn występuje jako skutek niedostatecznego popytu w relacji do określonych mocy produkcyjnych, które nie mogą być lepiej wykorzystane, bo proces dostosowywania płac i cen jeszcze się nie zakończył ( w krótkim okresie czasu) - państwo ma pewną możliwość podejmowania działań aby skrócić okres dochodzenia gospodarki do stanu równowagi.

Są to działania wspomagające działanie mechanizmu rynkowego - które to w normalnym długim okresie doprowadziłoby do stanu pełnego zatrudnienia (do określonych relacji między popytem a podażą)

Polityka ekonomiczna w przypadku bezrobocia cyklicznego może wykorzystywać narzędzia oddziaływania na popyt, aby spowodować jego wzrost. Można tego dokonać narzędziami polityki fiskalnej a w szczególności:

-polityki podatkowej

-polityki wydatków budżetowych

jak również środkami polityki monetarnej

Ogólny wariant polityki fiskalnej który może być zastosowany określamy jako warian ekspansywny.

Ekspansywna polityka fiskalna polega na:

• obniżeniu podatków - chodzi tu o obniżenie krańcowej stopy podatkowej

• wzrostu wydatków budżetowych

Użycie jednych narzędzi nie wyklucza użycia drugich. Można bowiem jednocześnie stosować narzędzia budżetowe oaz te które polegają na zmianie krańcowej stopy podatkowej. W okresie stosowania ekspansywnej polityki fiskalnej należy liczyć się z realną możliwością wystąpienia, deficytu który będzie musiał być sfinansowany, w związku z tym, należy się również liczyć z powstaniem długu publicznego, który musi być spłacony. A więc należy się również liczyć z pewnymi napięciami które mogą wystąpić w przyszłości w gospodarce (np. z napięciami inflacyjnymi)

Rozumowanie ukazujące możliwości jakimi polityka fiskalna dysponuje w przypadku gdy podejmuje się walki z bezrobociem.

Chodzi tu o tzw efekt akcyzy jako jeden ze skutków nakładania podatków na ceny różnych towarów, w tym przypadku na ceny czynników produkcji.

W przypadku rynku pracy - chodzi tu o podatek od płac (płaca - cena osobliwego czynnika produkcji)

Sytuacje w której nie występują podatki, gdy rozpatrzymy rynek pracy, a więc stan równowagi gospodarczej, przedstawiamy następująco:

Rys.

Mamy do czynienia z popytem na siłę roboczą ze strony producentów w postaci krzywej D oraz podażą siły roboczej , która zgłaszają gospodarstwa domowe S

W pkt. R w którym występuje równowaga między popytem a podażą mamy wyznaczona cenę równowagi Pr . która jest jednocześnie płacą równowagi.( jest to cena osobliwego czynnika produkcji) So=Do

Jest to płaca która w sposób trwały równoważy popyt na siłę roboczą oraz podaż pracy. Jest to płaca nie obciążona żadnym podatkiem.

Zastanówmy się jaki skutek ma nałożenie podatku na płacę?

Podniesienie płacy powyżej poziomu równowagi o podatek od płac - jeśli chodzi o popyt na pracę zgłoszony przez przedsiębiorstwa w stosunku do poprzedniej sytuacji - to nastąpiło przesunięcie (zmniejszenie popytu )z pkt. R do pkt. Z

Nałożenie podatku spowodowało, że koszty pracy, które ponosi przedsiębiorstwo kiedy chce zatrudnić pracownika wzrosły. Bo to przecież przedsiębiorca musi reagować na wysokość płacy brutto, która jest dla niego obciążeniem, kosztem płacy (płaca zwiększona o podatek nakładamy na płacę)

Od strony podaży siły roboczej- nastąpiło zmniejszenie podaży siły roboczej. Nastąpił wzrost płacy, a spadła podaż siły roboczej.

Polityka fiskalna która nakładała podatek na płacę sprawia że strona popytu na rynku pracy reaguje na pewien bodziec a strona podaży tego rynku na inny bodziec.

Wprawdzie jedna i druga strona reagują na płace, ale każda z nich odnosi się zachowawczo do Z^` (płacy brutto i płacy netto). Dlatego prawnicy najemni reagują na płace netto, która realnie dysponują, natomiast przedsiębiorca musi reagować na płacę brutto( bo ona stanowi koszt zatrudnienia pracowników)

Polityka fiskalna powoduje rozdźwięk między stroną popytowa a podażową na rynku pracy, obie strony reagują inaczej na różne poziomy tego samego bodźca

KLIN AKCYZOWY- wg ekonomi podażowej skutek nakładania podatków na czynniki produkcji ( w tym na osobowy czynnik produkcji)- to rozumienie w całości ............. na cenę rzeczową innych czynników produkcji. Z jednej strony będą powodować spadek popytu, a z drugiej strony zmniejszenie podaży tego czynnika, w stosunku do sytuacji ze stanu równowagi R - dlatego mówimy o efekcie akcyzowym , czyli nakładamy podatek akcyzowy na ceny różnych dóbr.

Trzeba być ostrożnym jeśli chodzi z jednej strony o efekt akcyzowy gdy nakłada się podatek a z drugiej strony gdy bierzemy sytuację występująca na rynku pracy, aby zastosować odpowiedni wariant ekspansywny a (łagodny)lub twardy ( restrykcyjny). Stosując wariant łagodny obniżamy podatek nakładany na płacę chcąc wzrostu popytu na siłę roboczą spadku bezrobocia a to zależy od tego czy wariant ten ma charakter przymusowy czy dobrowolny.

Jeżeli stosujemy wariant przymusowy- to nieefektywne będzie zastosowanie jakichkolwiek narzędzi polityki fiskalnej w celu złagodzenia bezrobocia , bo to wynika z permanentnych cech systemu gospodarczego tego żadnym dekretem nie da się zmniejszyć(czy też zastosować twardy wariant polityki fiskalnej)

Łagodny wariant polityki fiskalnej to wariant ekstensywny, polegający na wzroście podatków płacowych w celu danego czynnika produkcji.

Który wariant wybierzemy zależy od konkretnej sytuacji występującej na rynku pracy i od zbadania przyczyn występowania tego bezrobocia.

W przypadku bezrobocia przymusowego należy oddziaływać na inne wielkości w celu pobudzenia wzrostu gospodarczego, ale to bezpośrednio nie wiąże się z wykorzystaniem elementów polityki fiskalnej, które bezpośrednio oddziaływały na bezrobocie.

Wkład 9

Termin słowny INFLACJA ( z języka łacińskiego inflatco, z języka angielskiego inflaction) znaczy tyle co rozdęcie. W terminologii ekonomicznej termin ten odnosi się do sytuacji w której mamy do czynienia z podnoszeniem się ogólnego poziomu cen w stosunku do analogicznego poziomu cen z wcześniejszego okresu , w którym dokonuje się porównywania.

Nie chodzi tu o wzrost ceny pojedynczego dobra( czy grup dóbr) ale o wzrost przeciętnego poziomu cen wszystkich dóbr i usług w gospodarce.

INFLACJA- to ogólny wzrost przeciętnego poziomu cen

CZYSTA INFLACJA- rzeczywisty wzrost wszystkich cen dóbr i usług . w rzeczywistości to niezwykle rzadki przypadek

Pierwsza wielka inflacja miała miejsce gdy do europy zaczęło napływać złoto i drogi kruszec .działo się to w dobie wielkich odkryć geograficznych- schyłek XV i początek XVIw. Inflacja dotknęła wówczas wszystkich liczących się krajów- skupionych w Europie.

Po II wojnie światowej w 1950 r. w Anglii poziom cen zbliżony był do tego który istniał w1920 r. prze około 30 lat sytuacja w Anglii byłą niezwykle stabilna . w ciągu następnych 30 lat do 1980 przeciętny pozom cen wzrósł ok. 10 -krotnie, czyli więcej niż w przeciągu ostatnich 300 lat.

W zależności od tempa wzrostu ogólnego poziomu cen wyróżniamy:

1. Inflację pełzającą-w przedziale 1-9% rocznie

2. Inflację galopującą - w przedziale 1-15% miesięcznie

3. Megainflację- od 15-50 % rocznie

4. Hiperinflację- tempo wzrostu cen miesięczny przekracza 50 %bez górnego ograniczenia wzrostu.

W Niemczech w latach 1922- 1923 miała miejsce hiperinflacja która (zakładając pziom cen ze stycznia roku 1922 za punkt odniesienia) już w październiku 1923 r osiągnęła poziom 29,720% (tyle wynosił miesięczny wzrost cen).

PRZYCZYNY INFLACJI

Inflacja wynika najczęściej ze złożonego ciągu oddziaływań różnej wielkości ekonomicznych. W ciągu tym trudno jednoznacznie ustalić co jest skutkiem, a co przyczyną. Można jednak stwierdzić, że zawsze istnieje jakaś przyczyna pierwotna, która ten ciąg oddziaływań wywołuje.

Dość oczywiste jest to, że o faktycznie istniejącej inflacji odnoszą się zawsze do przeszłości. Inflację, można stwierdzić na podstawie tego, co już miało miejsce.

KSZTAŁTIWANIE SIĘ INFLACJI W POLSCE W LATACH 90-TYCH

Wyszczególnienie 1990 1991 1992 1993 1994 1995

Rok poprzedni = 100 1985 = 100 1990 = 100

Ogółem 717,8 171,1 142,4 134,6 130,7 31,542 543,7

W 1990 r w stosunku do roku 1989 osobiste dochody realne ludności ogółem obniżyły się na skutek inflacji o 14,6%.

Dochody nominalne w 1990 r w stosunku do roku 1989 wzrosły o 427,2%.

Z jednej strony w 1990 r nastąpił bardzo znaczny wzrost cen w stosunku do roku poprzedniego (1989), ale z drugiej strony nastąpił niższy wzrost dochodów nominalnych. W rezultacie mamy do czynienia ze spadkiem dochodów realnych. To spowodowało pojawienie się bariery popytu. Wystąpienie bariery popytu umożliwiło przystąpienie do stabilizowania gospodarki.

W literaturze ekonomii możemy napotkać rozróżnienie pomiędzy:

1. Inflacją ciągnioną przez popyt- INFLACJĄ POPYTOWĄ

2. Inflacją pchną przez koszty- INFLACJĄ KOSZTOWĄ

Inflacji typu popytowego zazwyczaj towarzyszy realizacja wielkich, znaczących programów inwestycyjnych.

W historii powojennej Polski, w latach 50-tych mieliśmy do czynienia z przebudową struktury gospodarki w kierunku struktury przemysłowo- rolniczej.

Ten program - realizowany z wielkim wysiłkiem i głównie na koszt wsi polskiej w latach planu 6- letniego (1950-1955)- nazywany był SOCJALISTYCZNĄ INDUSTRIALIZACJĄ KRAJU. Program ten priorytetowo traktował budowę i rozwój przemysłu ciężkiego (zbrojeniowego). Jako wzór dla tej socjalistycznej industrializacji kraju posłużyła, zapoczątkowana w 1928 r socjalistyczna industrializacja ówczesnego Związku Radzieckiego.

Wytworzyła się wówczas LUKA INFLACYJNA (nadwyżka popytu nad podażą), którą częściowo zniwelowano wprowadzając REFORMĘ PŁAC I CEN.

REFORMA PŁAC I CEN- polegała na podniesieniu płac i cen, z tym, że w większym stopniu podniesiono ceny. Nie było z tym kłopotu, bo w owym czasie ceny były CENAMI REGÓLOWANYMI PRZEZ PAŃSTWO (nie działał w dostatecznym stopniu mechanizm rynkowy).

Dzięki reformie płac i cen - została obniżona realna wartość zgromadzonych przez ludność oszczędności, które to oszczędności stanowiły POPYT ODŁOŻONY W CZASIE.

Nie oszczędzano przecież wówczas po to aby inwestować (nie istniały ku temu możliwości). Oszczędzano , bo chodziło o zakup jakiś droższych towarów tj. pralek, lodówek itd.

POPYT ODŁOŻONY W CZASIE - należy traktować jako swojego rodzaju NAWIS INFLACYJNY, jako swojego rodzaju groźbę, która wisi nad gospodarką, a jej uruchomienie jest w stanie wywołać inflację.

Inflacja popytowa ma też miejsce w okresach wojen. Gospodarka jest podporządkowana wówczas potrzebom zaopatrzenia armii, natomiast rynek zaopatrzenia ludności zsuwany jest na drugi plan.

W okresach wojen mamy do czynienia z LUKĄ INFLACYJNĄ, którą można zlikwidować poprzez podnoszenie poziomu cen, zwłaszcza wtedy, gdy nie ma możliwości odpowiedniego zwiększenia podaży. A właśnie wojna sprzyja tym zjawiskom .W okresach szczególnych (wojny ,realizowanie programów przebudowy gospodarki)- inflacja grozi przerodzeniem się w hiperinflację, to z grozi ogólnym rozprzężeniem gospodarki i życia społecznego.

Dlatego też podejmuje się różne środki, również środki administracyjne, np.:

• ścisłą kontrolę cen

• zamrożenie cen przez państwo

• reglamentację artykułów powszechnego użytku

najczęściej środki te są półśrodkami i zwykle okazują się niewystarczające- inflacja i tak daje o sobie znać( np. dokonuje się ukrytych podwyżek cen poprzez zanikanie jakości towarów, reglamentację towarów poprzez sprzedaż spod lady).

Stosowanie środków administracyjnych przeciwdziała inflacji- ale powoduje również rozszerzanie się CZARNEGO RYNKU we wszystkich jego możliwych formach.

W przypadku inflacji typu popytowego chodzi o nadmierną w stosunku do możliwości wzrostu podaży ilość pieniądza na rynku. Jeśli ceny nie są wolne i nie mogą kształtować się swobodnie( bo np. podlegają kontroli państwa) to wzrastający realny zasób pieniądza skłania gospodarstwa domowe do zwiększania wydatków konsumpcyjnych.

Efektem wzrostu realnego zasobu majątku jest wzrost popytu(przy ograniczonych możliwościach podaży). Jeżeli tego popytu nie można zaspokoić - to pieniądze te są odkładane i tworzą oszczędności przymusowe. Cały problem dnia dzisiejszego jest przenoszony w przyszłość.

Sytuacja ta wystąpiła w Polsce w momencie rozpoczęcia reform gospodarki w końcu lat 80- tych. W okresie tym mieliśmy do czynienia z oszczędnościami przymusowymi w postaci nawisu inflacyjnego, który pogłębiał się w ostatnich dziesięcioleciach w wyniku braków zaopatrzenia na rynku oraz administrowania cen i płac przez partyjny rząd PRL.

Dopiero uwolnienie cen w 1988 i 1989 w pierwszym momencie wywołało działanie mechanizmu rynkowego . To zaś zostało okupione wielkim wzrostem cen. Ten nawał inflacyjny spływał na rynek, ale ceny były już wolne i mogły być kształtowane swobodnie.

Nastąpił wówczas wzrost cen i otarliśmy się o hiperinflację . Na szczęście nie doszło do tego dzięki reformom jakie zostały przeprowadzone w tym okresie. Tak więc za działanie mechanizmu rynkowego zostało okupione wzrostem cen , ale pozwoliło na wzrost ilości towarów na rynku.

Inflacja typu kosztowego pojawia się jako skutek wzrostu kosztów produkcji. W tym przypadku wzrost ogólnego poziomu jest wynikiem wcześniejszego wzrostów cen surowców, paliw, energii i pracy. Gwałtowny znaczny wzrost kosztów produkcji określany jest jako SZOK EKONOMICZNY. Takie szokowe wzrosty kosztów wytwarzania mogą wystąpić w wyniku działania przyczyn naturalnych: ( klęsk żywiołowych, klęsk nieurodzaju w rolnictwie), bądź przyczyn sztucznych( wywoływanych przez człowieka)np. decyzje administracyjne podejmowane przez organy monopolistyczne (OPEC) monopolista jeśli chodzi o rynek naftowy.

Pierwszy szok ekonomiczny miał miejsce w 1973 kiedy niemalże z dnia na dzień na skutek decyzji państw zrzeszonych w OPEC znacznie wzrosły ceny ropy naftowej . To spowodowało wzrost kosztów produkcji wielu towarów bazujących na tym surowcu. W sumie skutkiem szoku naftowego był wzrost przeciętnego poziomu cen( pojawienie się i wzrost tempa inflacji).

Podobna w charakterze, lecz przebiegająca łagodniej i w dłuższym okresie czasu jest tzw. ROZKRĘCAJĄCA SIĘ INFLACYJNA SPIRALA PŁAC I CEN. W tym przypadku chodzi o wzrost kosztów zastosowania pracy żywej , który to wzrost przedsiębiorcy starają się przerzucić na odbiorców towarów poprzez wzrost cen. Jeżeli wzrost ceny pracy krzywej w produkcji towarów powszechnego użytku to wzrost cen tych towarów wcześniej lub póżniej zaowocuje żądaniami wzrostu płac ( gdy związki zawodowe zorientują się że spadła realna płaca pracowników ). Zgoda na żądania wzrostu płac , powodują wzrost kosztów pracy a to w konsekwencji prowadzi do podniesienia cen. Tak więc takie oddziaływanie płac nieuchronnie prowadzi do ogólnego poziomu cen czyli wzrostu inflacji.

Inflacja ( obojętnie jakiego typu), obok bezrobocia traktowana jest jako jedna z plag ekonomicznych współczesnego świata. Wszelkimi sposobami rządy różnych państw starają się walczyć z tym zjawiskiem . Dzieje się tak , dlatego że skutki inflacji w hiperinflację, jeśli dostatecznie wcześniej nie podejmie się środków przeciwdziałania.

Inflacja powoduje pojawienie się dodatkowych kosztów które społeczeństwo musi ponosić. Koszty te są symbolizowane przez dwa rodzaje kosztów:

1. koszty zdzierania zelówek

2. koszty zmian menu( koszty zmian karty dań)

Rzeczywiście można zauważyć, że w miarę jak ceny wzrastają wzrasta również zapotrzebowanie na pieniądz( trzeba mieć więcej pieniędzy aby przeprowadzić transakcje w gosp.)Koszty zdzierania zelówek , trzeba częściej do banku aby zaopatrzyć się w gotówkę. Jeśli idziemy „ zdzieramy zelówki”. Koszty zmian menu, tak często jak zmieniają się ceny, należy zmieniać wywieszki i etykiety informujące o poziomie cen. Oczywiście nie można traktować powyższego dosłownie.

Do kosztów związanych z inflacją zaliczamy też koszty społeczne . Niektóre grupy społeczne odnoszą niezasłużone korzyści dodatkowe wynikające z inflacji, inne zaś niezasłużone straty. Np. dłużnicy odnoszą korzyści, a wierzyciele straty. Bo jeśli nie zastrzeżemy w umowie, że udzielamy kredytu na % zmienny(ruchomy) wówczas biorcy kredyty obecnie są w stanie nabyć więcej dóbr , aniżeli wierzyciele, kiedy te pieniądze zostaną im oddane.

Prawdopodobnie można przyzwyczaić się do życia z niewielką procentową inflacją w roku, nie ma jednak możliwości uniknięcia kosztów inflacji ( czyli kosztów zdzierania zelówek kosztów zmian karty dań ).

W związku z zagadnieniami inflacji bardzo często mówi się też o polityce pieniężnej( monetarnej) państwa. Często nawet utożsamia się ( przy powszechności zjawisk inflacyjnych) politykę monetarną jako politykę antyinflacyjną . Bank Centralny w Polsce jako jeden ze swych celów podaje właśnie cel inflacyjny.

Polityka monetarna dotyczy głównie podaży pieniądza w gosp. Obecnie POLIKYTA MONETARNA w mniejszym stopniu ( aniżeli w latach 70 i 60)skupiona jest na regulowaniu popytu, raczej dotyczy ona podaży pieniądza.

PODAŻ PIENIĄDZA to ilość pieniądza krążącego w gosp. w danym okresie.

W związku z problemem kontroli podaży pieniądza przez Bank Centralny pojawia się zagadnienie ilości pieniądza krążącego w gosp. chodzi tu o to co uznajemy jako pieniądz krążący w gosp. a co z tego należy wyłączyć.

Zagadnienie to nabrało szczególnego znaczenia wobec licznych stosowanych przez banki innowacji finansowych . Do INNOWACJII FINANSOWYCH zaiczamy:

1. możliwość posługiwania się czekami

2. możliwość korzystania z debetu w rachunkach ROR

3. wykorzystanie kont kredytowych itp.

Pewne formy aktywności finansowej mogą z powodzeniem zastąpić gotówkę ( pieniądz w tradycyjnej postaci ) w wielu jego istotnych funkcjach. Aktywa finansowe nie zastąpią pieniądza w sposób doskonały , ale mogą zastąpić go w znacznej mierze.

Wobec określonej ilości pieniądza w gospodarce stosowane są różne tzw. Algorytmy Pieniężne z pewnym subskryptem (M1, M2, M3 itd.)

Mo - baza monetarna największy z agregatów pieniężnych

M1- to agregat pieniężny obejmujący bazę monetarną oraz depozyty na żądanie

M2- M1+depozyty terminowe

M3- M2 + depozyty oszczędnościowe

Każdy agregat pieniężny określany symbolem M z odpowiednim subskryptem o jeden mniejszym plus depozyt

Zazwyczaj Bank Centralny w swojej polityce pieniężnej może skorzystać jeden a w niektórych przypadkach z większej liczby agregatów.

Aczkolwiek określony agregat, ilości pieniądza w obiegu nie stanowi o wielkości , którą BC mógłby w sposób bezpośredni kontrolować. BC obok innych podmiotów jest jednym z największych elementów systemu finansowego państwa.

W dziedzinie polityki pieniężnej największym podmiotem jest BC. W Polsce NBP. Głównym celem jest regulowanie obiegu pieniądza oraz zasilanie kredytowe gospodarki - tak aby pieniądz pozostał bezpieczny. Ten cel jest zawarty w statucie NBP.

BC jest zobowiązany do wspierania ogólnej polityki gospodarczej rządu- do pewnego stopnia jest niezależny od bieżącej sugestii władz gospodarczych.

Ogólnie BC jest zobowiązany do wspierania polityki ekonomicznej państwa, zachowuje jednak niezależność od rządu.

Ostatecznym celem działalności BC jest wpływ na tempo wzrostu gospodarczego.

WYKŁAD 10

POLITYKA PIENIĘŻNA

PROCES MONETARNY ZACHODZI W UKŁADZIE

1. BANKU CENTRALNEGO - jest to główny podmiot polityki pieniężnej. BC ustala stopy % i emituje pieniądz rezerwowy.

2. BANKI KOMERCYJNE - udzielają kredytów, przyjmują depozyty, reagują na stopy %.

3. PODMIOTY NIEBANKOWE - to trzeci element układu, dokonują operacji z bankami za pomocą swojej działalności gospodarczej. Nazywamy je często Sektorem realnym Gospodarki Narodowej

Środki polityki pieniężnej Banku Centralnego, takie jak:

• stopy dyskontowe

• stopy rezerw obowiązkowych

• operacje otwartego rynku

W tym układzie trudno jest powiedzieć na co wpływa polityka pieniężna i polityka kredytowa w tym wzajemnym oddziaływaniu sił ekonomicznych oraz co wskazuje na siłę oddziaływań i polityki pieniężnej i polityki kredytowej.

Aby odpowiedzieć na to pytanie należałoby mieć bardzo dobrą znajomość struktur ekonomicznych i gospodarczych. Jednak ta znajomość w każdym momęcie jest niepełna.

Wobec tego BC jako podmiot polityki pieniężnej musi rozeznawać swoją sytuacje jako konieczność podejmowania decyzji o zastosowaniu swoich instrumentów w warunkach niepewności.

W warunkach niepewności najlepsze jest rozwiązanie Secend Best

Secend Best - to identyfikacja lub konstrukcja wskaźników polityki pieniężnej (identyfikatorów polityki pieniężnej) oraz identyfikacja celów pośrednich polityki pieniężnej.

Wobec tego w rozwiązaniu Secend Best chodzi o poszukiwania zmiennych które mogłyby przekazać informacje o sile i kierunkach oddziaływania polityki pieniężnej Banku Centralnego, jednak bez konieczności pełnej znajomości struktur zależności monetarnych i mechanizmów oddziaływania.

Warunki jakie muszą spełniać takie zmienne:

• muszą reagować na środki polityki pieniężnej

• ]pozostawać w jednoznacznej relacji z celem ostatecznym polityki pieniężnej BC

• muszą być łatwo obserwowane

Ostateczny Cel Polityki Pieniężnej Banku Centralnego

Cel jest zazwyczaj opisany w statucie BC ponieważ BC nie działa w próżni. Zawsze powstaje problem do jakiego stopnia BC mając na uwadze cel ostateczny, powinien uwzględniać cele innych podmiotów, inne cele polityki pieniężnej, cele ważne dla całego społeczeństwa.

Problem zachodzi, kiedy cele podmiotów polityki gospodarczej i cele prywatnych jednostek gospodarczych nie są dostatecznie zharmonizowane z tej racji, że na ogół realizowane są strategie niekooperacyjne.

Tym celem ostateczny pozostaje wspieranie ogólnej polityki ekonomicznej państwa, i jej dążenie do stabilności wzrostu gospodarczego, kształtowaniu PKB i PNB

CELE POŚREDNIE

Cele pośrednie polityki BC

Wśród zmiennych reprezentujących cele pośrednie wyróżniono pozycję zajmującą identyfikatory polityki pieniężnej i zmienne nazywamy celami pośrednimi

A więc, celem może być każda wielkość jaką BC chce kontrolować dla osiągnięcia celu ostatecznego.

Celem pośrednim jest jakiś agregat pieniężny. Nie jest to wielkość, która znajduje się pod bezpośrednią kontrolą BC. Wpływa na rozmiary tej wielkości mają też inni uczestnicy procesów monetarnych.

Ponieważ tak ograniczona jest możliwość kontrolowania przez BC celów pośrednich - pojawia się problem poszukiwania czynników zmiennych, które regulowałyby tylko i wyłącznie na środki polityki pieniężnej, które pokrywałyby informacje o sile i kierunku oddziaływania polityki BC.

Takie wskaźniki nazywamy IDENTYFIKATORAMI POLITYKI MONETARNEJ - maja funkcje czysto informacyjne. Informują czy polityka pieniężna jest bardziej czy mniej Ekspansywna w stosunku do jakiegoś okresu w przeszłości(który traktujemy jako okres porównawczy)

ZMIENNE KTÓRE PRETENDUJĄ DO ROLI IDENTYFIKATORÓW POLITYKI PIENIĘŻNEJ TO:

• baza monetarna

• rozmiary płynności

• ilość pieniądza

• wielkość kredytowania

• poziom stóp %

Wielkości te przy wszystkich innych wartościach nie zmienionych reagują w przewidywalny sposób na zastosowane instrumenty polityki pieniężnej i polityki kredytowej. Wielkości te reagują również na inne zmienne endogeniczne układu - i to nie tylko układu finansowego, ale wewnętrznego systemu gospodarczego.

Bank Centralny w polityce pieniężnej stosuje pewną strategię. Opisuje ona sposób postępowania BC, który dąży do osiągnięcia celu ostatecznego i wykorzystuje do tego swoje instrumenty.

Wybór strategii Banku Centralnego zależy od odpowiedzi na 2 pytania:

1. jakie cele może i powinna realizować polityka pieniężna i kredytowa.?

2. jaki jest najlepszy sposób na osiągnięcie najwyższego stopnia realizacji celu?

W szczególności chodzi tu o alternatywę: postępować wg reguł.

Związanie BC regułą dokonuje się poprzez publiczne oznajmienie , w jaki sposób BC będzie się zachowywał, gdy odpowiednie zjawiska gospodarcze będą miały miejsce w gospodarce.

K Bruner w 1984 roku stanął na stanowisku, że BC powinien przyjąć Strategie minimalizacji ryzyka i utrzymywać stałe tempo wzrostu wybranego agregatu pieniężnego bez zwracania uwagi na to co dzieje się poza obrębem procesów sterowania podażą pieniądza. Taka propozycja nosi nazwę w literaturze Reguły k-%.

Reguła k-% jest propozycja tzw. Siły wiążącej BC reguły.

Chodziłoby tutaj aby wyczyścić podstawy polityki BC i wszelkich subiektywów. Ale trzeba jednak zauważyć, że pod bezpośrednią kontrolę BC znajdują się jedyne jego instrumenty, a nie jakiekolwiek zdefiniowanie ilości pieniądza.

Utrzymanie pieniądza na zadanej ścieżce wzrostu wymaga od BC aby używał pewnych instrumentów dyskrecjonalnych, aby reagował na pewne sprzężenia zwrotne, które w polityce BC powstają. Chodzi o to, że powstaje potrzeba uwzględnienia tych sprzężeń zwrotnych, a to wymaga aby BC używał swych instrumentów w sposób dyskrecjonalny.

Reguła elastyczności - w opozycji do reguły silnie wiążącej (otwarta pętla)

Reguła silnie wiążąca - bywa nazywana regułą zamkniętej pętli

Polityka prowadzona wg reguły silnie wiążącej - nie uwzględnia sprzężeń zwrotnych ze sferą realną gospodarki i nie uwzględnia informacji o aktualnym stanie gospodarki

Polityka prowadzona wg otwartej pętli - uwzględnia informacje pojawiające się w gospodarce

PRZYKŁAD reguły elastyczności.

BC ustala z góry i publicznie oznajmia jakie będą jego reakcje na określone zdarzenia w gospodarce.

Obecnie w różnych dyskusjach na ten temat szala zdaje się przeważać w kierunku reguł, które dopuszczają przetworzenie nowo pojawiających się informacji.

Może rozszerzenie reguł silnie wiążącej dla polityki BC okaże się rozwiązaniem właściwym, które pozwolą na połączenie dyskrecjonalnych sposobów podejmowania decyzji i sposobów podejmowania decyzji wg reguł silnie wiążących.

Stanowisko M Fridmana bierze się stąd, że jest on zwolennikiem polityki pieniądza, a co za tym idzie neutralności polityki pieniężnej w długim okresie w gospodarce. Wg niego dla krótkiego okresu, pieniądze są ważne, mogą wpływać na realne procesy w gospodarce w krótkim okresie.

Ekonomiści z kręgu Chicagowskiego (Lukas, Sarget, Wales)

Argumentowali zasadniczą nieefektywność polityki pieniężnej. Ich zdaniem polityka pieniężna może coś zdołać o ile zmiany ilości pieniądza zostaną wprowadzone nieoczekiwanie dla podmiotów prywatnych (gdy podmioty prywatne zostaną zaskoczone), wówczas jakieś cele polityki pieniężnej mogą zostać osiągnięte. Jeśli natomiast podmioty znałyby i przewidywały zachowania BC mogłyby neutralizować odpowiednie zachowania BC.

Neokeynesiści uważali, że neutralność pieniądza w gospodarce dotyczy sytuacji, kiedy wszystkie rynki są w stanie równowagi, a ceny i płace na wszelkie zmiany reagują błyskawicznie.

Na ogół ceny i płace w średnim i długim okresie są stałe ze względu na to, że w tych okresach obowiązują wiążące strony umowy (umowy o wysokości płac)

W związku z tą opieszałością w reagowaniu cen i płac każda zmiana pieniądza popytu globalnego wywołana przesunięciami polityki pieniężnej ma wpływ na zmiany wielkości realnych w tym samym kierunku.

Przedstawiciele nowej klasycznej makroekonomii

Ekonomiści należący do tego nurtu odradzali w którym BC kreowałby jakieś realne zjawiska. Mogłoby to być niebezpieczne dla gospodarki - np. gdy władze chcą zwiększyć inflacje dla wzrostu zatrudnienia. Wobec tego przedstawiciele tego nurtu proponują aby BC przestrzegałby reguły wiążącej z poziomem cen. W myśl tej reguły BC podawałby z góry do wiadomości publicznej jakie będzie tempo wzrostu dla jednego lub kilku okresów.

Gdyby jednak ceny od tej zadanej ścieżki odchyliły się w górę - to prywatne podmioty oczekiwałyby decyzji BC mających na celu tłumienie tego zjawiska i powrót do zaplanowanej ścieżki wzrostu cen.

Byłaby to reguła elastyczności.

NOMINALNY PNB - jest iloczynem podaży pieniądz i szybkości jego obiegu. Utrzymywanie go na zadanym poziomie wymagałoby działań wpływających na szybkość obiegu pieniądza

NOMINALNY PNB - to iloczyn produktu realnego i poziomu cen. Gdyby wzrósł poziom cen , to w celu utrzymania nominalnej produkcji na zadanej ścieżce, należałoby obciążyć produkcję (obciążyć aktywność podmiotów). Ten spadek aktywności wywołałby wpływ na poziom cen w kierunku ich wzrostu wtedy nastąpiłby kolejny wzrost produkcji i aktywności.

Zastosowanie reguły ścieżki cen i nominalnego produktu narodowego wymaga koordynacji działań pomiędzy podmiotami polityki ekonomicznej. Podmioty te powinny realizować w swych działaniach strategie kooperacyjne.

1

---