ROLA PAŃSTWA W SYSTEMIE NAKAZOWO-ROZDZIELCZYM
SYSTEM NAKAZOWO-ROZDZIELCZY - to metoda gospodarowania, cechująca się:
społeczną własnością środków produkcji w dwóch formach (państwowej i spółdzielczej),
eliminacją rynkowego charakteru gospodarki,
całkowitym usunięciem rynkowych powiązań pomiędzy określonymi podmiotami gospodarki,
izolacja państw socjalistycznych od krajów kapitalistycznych.
W systemie nakazowo-rozdzielczy, mamy do czynienia z przeważającą, państwową własnością czynników produkcji. W największym stopniu, ten aspekt, dotyczy dóbr kapitałowych, w średnim ziemi, a w najmniejszym pracy. W związku z czym, wszystkie decyzje dotyczące produkcji i konsumpcji są podejmowane przez państwo.
Funkcjonowanie gospodarki opierało się na centralnym planie, skonstruowanym przez państwowe instytucje planistyczne, który administracyjnie decydował o:
rodzaju i wielkości produkcji,
kierunku i charakterze inwestycji,
zakresie działalności i samodzielności podmiotów gospodarczych,
poziomie cen i innych parametrów rynkowych,
sposobach wymiany i rozdzielnictwie czynników produkcji i produktów,
przydziale zaopatrzenia dla ludzi,
przydziale ludzi do pracy i sposobie ich wynagradzania.
Podstawą rozdzielnictwa są bilanse materiałowe, siły roboczej i finansowe, które określały zapotrzebowanie na czynniki produkcji i wskazywały źródła i sposoby ich pozyskiwania.
Ponadto, państwo w systemie socjalistycznym, zmarginalizowało role pieniądza w gospodarce. Fizycznie nadal istniał, jednak nie miał on istotnego znaczenia w procesach rynkowych ponieważ wprowadzono przydziały i kartki m.in. żywnościowe. Wymiana przybrała głownie charakter barterowy (towar za towar).
W omawianym systemie nakazowo-rozdzielczy przeważały wady nad zaletami. Do zasadniczych wad można zaliczyć:
nieracjonalne wykorzystywanie czynników produkcji, co prowadziło do licznych marnotrastw,
nie dostosowywał właściwe struktury produkcji do zapotrzebowania konsumentów,
odrzucał wprowadzanie nowoczesnych technik i technologii,
ograniczał przedsiębiorczość obywateli, poprzez uniemożliwienie im zakładania prywatnych przedsiębiorstw,
nie zapewniał utrzymania równowagi gospodarczej,
spowodował nadmierny rozrost biurokracji partyjno-państwowej,
skutecznie blokował działania demokratyczne w kraju,
nietrafnie zlokalizowano firmy, np. budowa huty szkła 300 km od złóż piasku kwarcowego spowodowała wzrost kosztów,
zaciągana „złe kredyty”, które były nieprawidłowo wykorzystywane. Przeznaczano je na konsumpcje a nie na inwestycje i rozwój,
przeważały wydatki nad dochodami.
Jedyną zaleta, jaką się da zauważyć jest:
tzw. selektywnością, czyli zdolnością do koncentracji ograniczonych zasobów na szczeblu centralnym, a następnie ich rozdziale między cele uznane odgórnie za najważniejsze.
Taki, systemem gospodarowania, występował w państwach o ustroju socjalistycznym. Obecnie w niektórych krajach, które nie przeszły zmian ustrojowych i nadal występuje w nich gospodarka centralnie planowana możemy zauważyć elementy tego systemu. Są to takie państwa jak: Chiny, Korea Północna, Kuba, Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, Laos, Mongolia, Rumunia. W nich, nadal to państwo i państwowe instytucje mają ogromny wpływ na gospodarkę. Takie praktyki, są najwyraźniej widoczne w krajach typowo komunistycznych jak Chiny i Korea Północna. W nich, to państwo decyduje o wielkości produkcji, charakterze wymiany z podmiotami gospodarki itp.
W największym skrócie, państwo w systemie nakazowo-rozdzielczym posiada czynniki wytwórcze, rozdziela je pomiędzy podmioty gospodarcze i decyduje o tym co i w jakich ilościach mogą wytwarzać.
Źródła:
Opracowanie własne na podstawie własnej wiedzy i poniższych pozycji:
Polityka gospodarcza , B. Winiarski, wyd. PWN, Warszawa 2006
Zarys historii gospodarczej Polski, J. Siodlarski, wyd. PWN, Łódź 2000
Historia gospodarcza Polski, A. Jezierski, C. Leszczyńska, wyd. Key Text, Warszawa 2001
3