Rola państwa w systemie kapitalistycznym.
W kapitalistycznej gospodarce rynkowej decyzje ekonomiczne są podejmowane przez przedsiębiorców, właścicieli banków i innych firm prywatnych, a tok procesu gospodarczego reguluje „niewidzialna ręka” mechanizmów rynkowych, konkurencji i opartej na kategorii zysku motywacji pobudzającej uczestników procesu gospodarczego do maksymalnej wydajności, wprowadzania innowacji i dokonywania inwestycji.
Od połowy lat trzydziestych do końca lat sześćdziesiątych XX wieku w większości krajów kapitalistycznych prowadzono wysoce intensywną i szeroko zakrojoną politykę gospodarczą.
Kierunki oddziaływań polityki gospodarczej państwa w kapitalistycznej mieszanej gospodarce rynkowej:
Zapewnienie stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo funkcji zewnętrznych i wewnętrznych (np. w zakresie administracji, wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwa, wojska, rozbudowy infrastruktury, oświaty, nauki, ochrony zdrowia, itd.)
Wspieranie rozwoju sektorów gospodarki nie cieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorstw
Próby zapewnienia osłony działalności gospodarczej obywateli własnego kraju przed zagraniczną konkurencją
Ochrona konkurencji
Przeciwdziałanie czynnikom kryzysogennym i stagnacyjnym oraz pobudzanie koniunktury i kształtowanie warunków sprzyjających procesowi wzrostu
Zapewnienie przestrzennego ładu w zagospodarowaniu terytorium kraju
Utrzymywanie w państwie ładu społecznego
Funkcje państwa w gospodarce kapitalistycznej:
Stoi na straży przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno-gospodarczego, a zwłaszcza zasady wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej swobody przedsiębiorczości
Zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego, bezpieczeństwa wewnętrznego, utrzymywanie wymiary sprawiedliwości, szkolnictwa oraz kształtowanie systemu pieniężnego
Nakłada podatki
Korygowanie słabości i eliminowanie niedostatków mechanizmów rynku
Regulowanie podaży pieniądza, czyli prowadzenie polityki pieniężnej, było i jest jednym z dwóch głównych filarów polityki makroekonomicznej. Drugim filarem jest polityka budżetowa. Po przystąpieniu do unii walutowej kraje UE znajdują się w szczególnej sytuacji: część ich polityki makroekonomicznej pozostanie w gestii ich własnych rządów, a część będzie prowadzona przez Europejski Bank centralny.
Sam mechanizm rynkowy nie jest w stanie zapewnić skutecznej ochrony naturalnego środowiska człowieka jego rekultywacji, przestrzegania wymagań ładu przestrzennego, osłony socjalnej dla ekonomicznie słabszych warstw. Mechanizm rynkowy nie może też dostatecznie dobrze spełniać funkcji regulacyjnych w sprawach bezpieczeństwa i obrony narodowej, infrastrukturalnego zagospodarowania kraju i regionów, tworzenia materialnej bazy edukacji narodowej, nauki, ochrony zdrowia, kultury. Wszędzie, gdzie pojawia się potrzeba służeniu dobru wspólnemu, czasem kosztem pewnych interesów jednostkowych i grupowych, trzeba wprowadzać wobec mechanizmu regulacji rynkowej korygujące i promocyjne oddziaływanie organów publicznych. Polityka ekonomiczna wspiera mechanizm rynkowy w sferze rozwoju przedsiębiorczości przez kształtowanie różnego rodzaju urządzeń dostarczających indywidualnym formom tzw. Korzyści zewnętrznych w postaci możliwości korzystania z systemów komunikacyjnych, zasilania w wodę, warunków pozyskiwania wykształconych pracowników, itd. Głównymi „dostawcami” tych korzyści współcześnie są różne gałęzie sektora publicznego, szczególnie w dziedzinie edukacji, badań naukowych, ochrony zdrowia, transportu, urządzeń komunalnych, czyli całej infrastruktury technicznej i społecznej, której utrzymanie oraz rozbudowa w głównej mierze należą do państwa i samorządu terytorialnego.
Ingerencja państwa w gospodarkę następuje za pośrednictwem politycznych decyzji podejmowanych przez właściwe organy władzy, parlament, rząd, instytucje samorządu terytorialnego. Proces przygotowania i podejmowania tych decyzji jest regulowany przez mechanizm wyboru publicznego, funkcjonujący według odmiennych zasad niż mechanizm , funkcjonujący według odmiennych zasad niż mechanizm , funkcjonujący według odmiennych zasad niż mechanizm rynkowy. Opisująca to teoria wyrobu publicznego ujmuje przygotowywanie i podejmowanie decyzji politycznych jako swego rodzaju grę, prowadzona przez różne podmioty życia politycznego państwa w ramach układu określonego przez ustrój państwa, jego konstytucję, ustawy regulujące prawa oraz obowiązki organów państwowych i obywateli. W działaniu tego mechanizmu istotne znaczenie ma także układ realnych sił, reprezentowanych przez poszczególne podmioty uczestniczące w życiu społeczno-politycznym kraju, przede wszystkim przez partie polityczne.
Źródło: Winiarski B. (red.) Polityka gospodarcza, PWN, Warszawa 2006 r., s.35-44