Morfologiczne typy kwiatów najczęściej spotykane wśród polskiej flory roślin!!!

W Polsce występuje w naturze 10 gatunków roślin nagozalążkowych (uważanych czasem za kwiatowe): jodła pospolita, świerk pospolity, modrzew europejski, limba, kosodrzewina, sosna zwyczajna, sosna błotna, cis pospolity, jałowiec pospolity i jałowiec sawina.

Lista wszystkich 2336 gatunków roślin okrytozalążkowych (kwiatowych) występujących naturalnie i stabilnie w Polsce:

Okrytonasienne są najliczniejszymi przedstawicielami roślin na świecie obejmujące bez mała 250 tys. gatunków. Cechuje je ogromna różnorodność do ich gromady należą drzewa, krzewy, pnącza i rośliny zielne. Niektóre z nich żyją całkowicie zanurzone w wodzie, większość występuje na lądzie mierząc od gór dolin nizin po skrajne suche środowiska pustynne. Prawie wszystkie okrytonasienne są roślinami samożywnymi nieliczne prowadzą życie półpasożytnicze lub pasożytnicze , niektóre są drapieżne przystosowane do chwytania drobnych bezkręgowców np. rosiczka okrągłolistna .

Okrytozalążkowe przedstawiają w porównaniu z reszta organowców tj. mszakami paprotnikami i nagozalążkowymi, najwyższy stopień ewolucji, ale stanowią razem z nimi jednolitą grupę rozwojową powiązaną wzajemnym pokrewieństwem .

Porównanie z nagonasiennymi…

cecha	nagonasienne	okrytonasienne
Formy życiowe	Drzewa i krzewy	Rosliny zielne, drzewa, krzewinki, krzewy
łodyga	zdrewniała	Zdrewniała i zielna może ulegać modyfikacji
Liście	igły - zimotrwałe, nie zróżnicowany miękisz asymilacyjny, mała powierzchnia asymilacyjna	liście- jednoroczne, miękisz zróżnicowany na palisadowy i gąbczasty, duża powierzchnia asymilacyjna
Kwiaty	jednopłciowe, pozbawione okwiatu. Żeńskie to owocolistki, męskie na kształt szyszki.	przeważnie obupłciowe, z bogato uformowanym okwiatem. Żeńskie to słupki, męskie to pręciki.
Zalążek	z jedna osłonką, nie okryty, wolno leżący na owocolistku.	dwie osłonki, ukryty w zalążni słupka.
Zapylenie	wiatropylność	zoidiogamia, anemogamia, hydrogamia, autogamia
Gametofit	drobny	dalsza redukcja
Przedrośle	żeńskie: bielmo pierwotne męskie: kiełkujące ziarno pyłku kilkukomórkowe	żeńskie: woreczek zalążkowy 8-jądrowy męskie: kiełkujące ziarno pyłku bardziej zredukowane
Zapłodnienie	pojedyncze	podwójne
Nasiona	nie osłonięte, bielmo pierwotne, kilka liścieni	osłonięte owocnią, bielmo wtórne (3n), 1 lub 2 liścienie
Owoce	brak	zróżnicowane
Tkanki przewodzące

Okrytonasienne zawierają dwie klasy : rośliny dwuliścienne (Dicotyledones)
I rośliny jednoliścienne (Monocotyledones). Jednym z podstawowych kryteriów ich wyróżniania jest budowa zarodków. Zarodki dwuliściennych zaopatrzone sa w dwa liscie zarodkowe . liścienie. Zarodki jednoliściennych w jeden liścień. Do jednoliściennych należą przede wszystkim trawy (a wiec i zboża) oraz rośliny cebulowe.

Rośliny okrytonasienne są wysoko rozwiniętymi pędowcami odznaczającymi się wytwarzaniem kwiatów a przede wszystkim nasion. Rośliny te w pewnym okresie życia wykształcaj kwiaty i wkraczają w fazę rozmnażania płciowego czyli generatywnego. U roślin jednorocznych następuje to już w lecie pierwszego roku u roślin dwuletnich w drugim roku wegetacji a u roślin trwałych szczególnie drzewiastych dopiero po kilku kilkunastu a nawet kilkudziesięciu latach ( np. dąb rosnący w zwarciu po 60-80 latach).

Kwiat u okrytonasiennych jest przekształconym fragmentem pędu który zamiast zielonych liści wykształca liście zmodyfikowane przystosowane do funkcji rozrodczych. Cały kwiat osadzony jest na szypułce(łodyżce kwiatowej )która w górnej części, tuz pod kwiatem rozszerza się tworząc tzw. dno kwiatowe. Istnieją też kwiaty bezszypułkowe siedzące.

Typowy kwiat zbudowany jest z przekształconych liści wyrastających z dna kwiatowego i tworzących część generatywna i część płonna kwiatu.

Część generatywna stanowią słupki- żeńskie elementy kwaitu, pręciki - elementy meskie (większość okrytonasiennych ma kwiaty obupłciowe). Część płonna nazywana jest okwiatem. Okwiat złozony jest z korony i kielicha. Korona to barwne płatki a kielich zielone działki. Wszytkie elementy osadzone sa na dnie kwiatowym okółkowo

Kwiat możemy określić jako zmetamorfizowany pęd lub część pędu którego liście mając pełnic funkcje rozmnażania uległy daleko idącym przeobrażeniom zmieniły typowy kształt, barwę, umiejscowienie, i przekształciły się w poszczególne człony kwiatu. Innymi słowy możemy powiedziec ze kwiat jest skróconym pędem przekształconym w organ rozmnażania pułciowego.

rodzaje kwiatów

Ze względu na zróżnicowaną budowę i ekologię, kwiaty dzielić można ze względu na rozmaite kryteria. Do najczęściej stosowanych kryteriów podziału należy m.in. barwa okwiatu, obecność lub brak zapachu, trwałość kwiatu. W nauce stosowane są najczęściej następujące kryteria:

Podział ze względu na płeć

Kwiaty dzielą się na obupłciowe (hermafrodytyczne), w których występują jednocześnie pręciki i owocolistki oraz jednopłciowe (rozdzielnopłciowe), w których wykształciły się tylko pręciki lub tylko owocolistki(mogą występować na jednej roślinie - jednopienność, lub na odrębnych roślinach (dwupienność)

. Kwiaty jednopłciowe są zatem kwiatami męskimi lub żeńskimi. Dla roślin nagonasiennych charakterystyczne są kwiaty jednopłciowe, zaś u okrytonasiennych najczęściej spotykany typem kwiatów są kwiaty obupłciowe. W przypadku roślin o kwiatach jednopłciowych na jednej roślinie mogą wykształcić się kwiaty wyłącznie jednego typu żeńskie lub męskie, są to rośliny dwupienne (np. cis, wierzba) lub też kwiaty obu płci, rośliny jednopienne (np. sosna, leszczyna, kukurydza). Dosyć często spotyka się formy mieszane. Występują także formy nijakie (bez pręcików i słupków), które służą za powabnie (kwiaty brzeżne u chabra bławatka).

Podział ze względu na specyfikę zapylania

Zdecydowanie częściej występują w przyrodzie kwiaty przystosowane do zapylania obcym pyłkiem (pochodzącym z innego kwiatu lub rośliny). Kwiaty takie nazywane są obcopylnymi (allogamicznymi). Ich przeciwieństwo, kwiaty zapylające się własnym pyłkiem, nazywane są samopylnymi (autogamicznymi). Wśród samopylnych wyróżnia się kwiaty klejstogamiczne - nigdy nie otwierające się. Wśród kwiatów obcopylnych wyróżnia się kwiaty hydrogamiczne (właściwe czyli podwodne oraz nadwodne), kwiaty wiatropylne oraz kwiaty zapylane przez zwierzęta (zpidiogamia, w tym entomogamia, ornitogamia, teriogamia).

-Autogamia- samozapylenie, ten sam obupłciowy kwiat(niekorzystne brak wymiany mat. Genetycznego) u fiołków i sitów

-Geitonogamia- zapylenie sąsiedzkie, zapylenie między różnymi kwiatami tego samego osobnika

- ksenogamia- krzyżowe zapylenie kwiaty róznych osobników(najbardziej korzystne pod względem fizjologicznych gamet)

- hydrogamia- wodopylność, np. moczarka kanadyjska

- anemogamia- wiatropylność

- zoidiogamia= zooemia: owady, ptaki, ssaki :dzieli sie na

Triogemia- zap. przez ssaki

Ornitogamia- ptaki

Entomogamia- owady

Podział ze względu na dostępność miodników

• kwiaty z łatwo i powszechnie dostępnymi miodnikami,

• kwiaty z częściowo ukrytymi miodnikami,

• kwiaty z całkowicie ukrytymi miodnikami,

• kwiaty bez miodników (tzw. kwiaty pyłkowe)

Podział ze względu na kształt okwiatu

-kwiaty talerzykowate(Jaskrowate(ranunculaceae): ranuncullus- jaskier, caltha palustris- knieć błotna; Różowate(rosaceae):rosa- róża, fregaria vesca- poziomka pospolita, malus jabłoń; kwiatostan- grab
-kwiaty lejkowate(goryczka, Ranna, Peru lilia, pierwiosnek, niezapominajka niezapominajki, frezja, gardenia, hibiskusa, malwy i malwy.)
-kwiaty dzwonkowate, dzwonek, dzwonek, chiński latarnia, naparstnica, Szafirek i wiciokrzew.
-kwiaty trąbkowate, wiaty w kształcie trąbki, narcyz, Petronia, oddech dziecka, Gentiana i Nerine.
- kwiaty wargowate storczyki
- kwiaty motylkowate, groch, koniczyna,łubin
- kwiaty głównkowate i koszyczkowate,
- kwiaty pułapkowe i maściowe

Pod względem symetri wyróżniamy:

Kwiaty promieniste- przez które możemy poprowadzic wiecej niż dwie płaszczyzny symetri np. kwiaty rozchodnika, ziemniaka, rzepaku, tytoniu, jabłoni iIn.

Kwiaty o symetri dubocznej: z dwiema płaszczyznami symetrii np. u ładniczki

Kwiaty grzbieciste: tylko z jedną płaszczyną symetrii np. u grochu, bratka, jasnoty i In

Kwiaty asymetryczne bez płaszczyzny symetrii np. u trzcinownika- kanny

Morfologiczne typy kwiatów najczęściej spotykane wśród polskiej flory roślin okrytozalążkowych.

Rośliny okrytonasienne są najbardziej zaawansowaną ewolucyjnie grupą roślin, która dominuje we współczesnej florze świata. Niektóre, szczególnie gatunki wiatropylne, mają drobne niewyraźne kwiaty, jednak większość gatunków owadopylnych wykształca kwiaty duże i kolorowe, które niejednokrotnie mają zachwycające kształty.

Kwiat to przekształcony, skrócony pęd rośliny kwiatowej. Jest organem saprofitu, w którym wykształcają się elementy rozrodu płciowego roślin. U większości roślin okrytozalążkowych kwiat składa się z: pręcików, słupków, u wielu także z okwiatu (często zróżnicowanego na działki kielicha i płatki korony). Budowa kwiatu jest różnorodna. Kwiat u większości roślin okrytozalążkowych jest obupłciowy i występują w nim pręciki, jak i słupki. U niektórych gatunków osobno powstaje kwiat żeński ze słupkami i kwiat męski z pręcikami (kwiaty rozdzielnopłciowe). Jeśli kwiaty męskie i żeńskie znajdują się na jednej roślinie, to są to kwiaty jednopienne. Natomiast jeśli na jednych osobnikach powstają kwiaty męskie, a na innych tylko żeńskie, to mamy do czynienia z kwiatami dwupiennymi.

Kwiaty są często umieszczone pojedynczo, tak jak ma to miejsce u tulipana (Tulipa sp.), jednakże mogą też być zgrupowane w kwiatostany, które mają różnorodny wygląd- baldach (np. pierwiosnka), grono (np. wierzbówka) lub główka (np. koniczyna łąkowa). Taki układ kwiatów prawdopodobnie zwiększa możliwość ich zapylenia, gdyż w większym stopniu przyciąga uwagę owadów.

Kwiaty zapylane przez owady mają bardzo różnorodny wygląd, większość z nich charakteryzuje się bogatym ubarwieniem. Po kształcie kwiatu można się zorientować, w jaki sposób jest on zapylany. Te, które mają szerokie dno kwiatowe, są łatwo dostępne dla różnego rodzaju owadów, m.in. trzmieli, pszczół i much. Te kwiaty, których okwiat jest bardziej wydłużony lub przekształcony, muszą być zapylane przez ściśle określone grupy owadów. Kwiaty, które mają długie rurki kwiatowe lub ostrogi, jak np. orliki i osty będą zapylane przez posiadające długie trąbki ćmy i motyle. Te rośliny, których kwiaty są bardziej zamknięte, jak np. kolcolist (Ulex L.) i wyżlin większy (Antirrhinum majus L.) wykształciły je po to, aby odwiedzające je pszczoły i podobne im owady ocierały się o pylniki, kiedy wchodzą do wnętrza kwiatu i z niego wychodzą.

Przedstawiciele rodziny wargowych (Labiateae) i motylkowatych (Papilionaceae) są typowymi przykładami tych gatunków, które wykształciły w budowie kwiatu elementy zapewniające im to, że pyłek zostanie umieszczony na określonej części ciała owada i za jego pośrednictwem wejdzie w kontakt ze znamieniem. W budowie kwiatu można też wyróżnić rejon stanowiący coś w rodzaju platformy lądowiskowej, której wielkość i kształt są dostosowane do typu zapylającego go owada. Wiele roślin ma kwiaty, w których elementy męskie i żeńskie dojrzewają w różnym czasie. Sprawia to, że kwiaty te są zapylane krzyżowo.

Pierwiosnek (Primula L.) wykształcił dwa typy kwiatów: jedne krótkosłupkowe, w których pylniki są wyższe od słupka i drugie- długosłupkowe, gdzie znamię słupka jest wyniesione ponad pylniki. Pszczoły, które żywią się nektarem, znajdującym się u nasady rurkowatej korony kwiatu, przenoszą pyłek z pylników kwiatów krótkosłupkowych na znamiona kwiatów długosłupkowych i z pylników długosłupkowych na znamiona kwiatów krótkosłupkowych.

Rośliny okrytonasienne, najczęściej spotykane wśród polskiej flory, wykształciły różnorodne typy morfologiczne kwiatów, różniące się pokrojem, ukształtowaniem oraz zewnętrzną budową organów, a także różniące się stosunkami, jakie zachodzą pomiędzy poszczególnymi narządami i przemianami, którym one ulegają.

Do typów tych zaliczamy kwiaty talerzykowate, charakterystyczne dla np. dzikiego bzu czarnego (Fot.1), niezapominajki polnej, knieci błotnej oraz jaskra ostrego.

Kwiaty talerzykowate z ukrytymi miodnikami są kwiatami płaskimi, łatwo dostępnymi dla owadów, charakteryzują je „dobre lądowiska” np. berberys zwyczajny (Fot.2).

Kwiaty mające taka budowę, która „zmusza” owada, aby ocierał się o pylniki i wysypywał z nich pyłek, to: kwiaty lejkowate, którego przykładem może być tytoń szlachetny (Fot.3), czy lilia złotogłów, kwiaty dzwonkowate, np. orlik pospolity (Fot. 4), dzwonek okrągłolistny, czy śnieżyca wiosenna i kwiaty trąbkowate, których przykładem jest goździk kartuzek (Fot.5).

Kwiaty wargowe, charakteryzują się tym, że dolna część tworzy rurkę, natomiast górna podzielona jest na 2 wargi: dolną (lądowisko) i górną. Wyróżniamy kwiaty wargowe właściwe, np. szałwia lekarska (Fot.6), jasnota biała, kwiaty wargowe gardzielowe, np. kosaciec żółty (Fot.7) oraz kwiaty wargowe typu storczyka, np. storczyk samczy (Fot.8).

Innym typem morfologicznym jest kwiat motylkowaty. Jest on grzbiecisty, jego kielich składa się z 5 zrośniętych działek, zaś korona z 5 zachodzących na siebie płatków, o zróżnicowanej budowie. U większości gatunków są to płatki wolne, a u niektórych płatki są zrośnięte. Dwa dolne płatki tworzą tzw. łódeczkę, dwa boczne- skrzydełka, a piąty wzniesiony jest do góry, tworząc żagielek. Wewnątrz kwiatu jest jeden słupek i zwykle 10 pręcików, z których najczęściej 9 jest zrośniętych nitkami, tworząc rurkę lub rynienkę, jeden pręcik zaś jest wolny. Przykładami kwiatów motylkowatych są: żarnowiec miotlasty (Fot.9), złotokap, wyka ptasia, groch.

Do kwiatów koszyczkowatych zaliczamy: cykorię podróżnik (Fot.10), podbiał pospolity (Fot.11), stokrotkę pospolitą, a do kwiatów pułapkowatych należy m.in. obuwik pospolity (Fot.12). Jest to kwiat o charakterystycznej pantofelkowato- cytrynowożółtej warżce.

Kwiat rurkowy jest kwiatem o symetrii promienistej, np. kwiaty środkowe w kwiatostanie koszyczka, w rodzinie astrowatych (Asteraceae). Brzeżne, to kwiaty języczkowe, np. słonecznik zwyczajny czy chaber bławatek.

Kwiat języczkowy jest kwiatem grzbiecistym, posiadającym jednostronnie wyciągniętą, taśmowatą koronę. Kwiaty języczkowe występują np. w rodzinie astrowatych (Asteraceae), wchodząc w skład kwiatostanu zwanego koszyczkiem. Koszyczek ten może składać się z samych kwiatów języczkowych, jak np. u mniszka, czy arniki górskiej lub z samych kwiatów rurkowych.

Ponadto wyróżniamy także kwiaty beczułkowate, np. borówka wysoka (Fot.13) i kwiaty kółkowe, np. przetacznik ożankowy (Fot.14).

Budowę morfologiczną kwiatu możemy przedstawić wykonując narys kwiatowy (Ryc.1), czyli rysunek schematyczny, na którym zaznaczone są słupki, pręciki, płatki korony oraz działki kielicha na przekroju poprzecznym. Stosuje się również wzory kwiatowe, czyli zapisuje budowę kwiatu, za pomocą umownych liter i cyfr. Przykładowym wzorem kwiatowym może być wzór kwiatu jabłoni: 5K C5 A20 G5, gdzie: K to działki kielicha,

C- płatki korony, A- pręciki, a G- słupki.

Ryc.1. Narys kwiatowy kwiatu jabłoni

Bibliografia:

1. Encyklopedia Powszechna PWN

2. Encyklopedia Świat Wiedzy - ZWIERZĘTA I ROŚLINY. Okrytonasienne.

3. Praca zbiorowa „Spotkania z Przyrodą-Rośliny”, MULTICO

4. Wolfgang Lippert, Dieter Podlech „Kwiaty Encyklopedia kieszonkowa ”, MUZA

5. Zbigniew Nawara „Rośliny Łąkowe”, 2009

6. www.atlas-roslin.pl

7. www.kwiaty.rolnicy.pl

OPRACOWAŁY:

Natalia Antoniewska

Agnieszka Cach

Ochrona Środowiska III, gr. 3

---