IX. Wielki przełom humanistyczny jako dziedzictwo cywilizacji antycznej
najważniejsza dla cywilizacji antycznych była faza środkowa 700- 200 p.n.e.
we wczesnej fazie Dorowie zniszczyli mykeńską cywilizację i spowodowali wtórne migracje; uchodzący przed nimi Eolowie i Jonowie przenosili się na drugą stronę Morza Egejskiego, miedzy innymi do Miletu. Tu powstała szkoła filozofów przyrody. Milet przewodził ekspansji helleńskiej w basenie Morza Czarnego.
Wczesna faza stanowiła ciemne wieki dla świata Greckiego.
Fenicjanie
na przełomie epok cywilizacji najdawniejszych i antycznych rozwinęli aktywność żeglarską
rozwój żeglugi pełnomorskiej, która upadła wraz z katastrofą Achajów- ekspansja na zachodnią cześć morza
dopływają do cieśniny Gibraltarskiej którą nazywają Słupami Melkarta (potem Helleni przemianują ja na Słupy Heraklesa)
wyprawy żydowsko- fenicjańskie do Orfitu (prawdopodobnie nazwa tożsamaz Puntem nad Zatoką Adeńską w rejonie morza czerwonego).
Główny obszar kolonialny stworzyli na przejściu między wschodnią i zachodnią częścią Morza Śródziemnego, zakładając Kartaginę (czyli „Nowe Miasto) w dzisiejszej Tunezji i zasiedlając wschodnią część Sycylii. Artagina była 10 krotnie większa od Tyru- dawnej stolicy fenickiej.
W środkowej fazie cywilizacji antycznej („500 letniej wojny na Morzu Śródziemnym”- według Tadeusza Łoposzki) zanika przewaga południa.
Imperium Asyryjskie
na bliskowschodnim zapleczu Fenicja miała inny lud południa- Asyrię
największa potęga militarna dążąca do stworzenia państwa obejmującego cały żyzny półksiężyc- nie udało im się podbić Egiptu
podbój królestwa izraelskiego i wysiedlenie 10 zamieszkujących je plemion
do świata cywilizacji wprowadzają wielbłądy
Hellada
pierwsza data z historii odrodzonej Hellady to rok 776 p.n.e.- data pierwszej olimpiady (odtąd zaczęły być odliczane lata)- świat grecki ruszył więc w ostatnim stuleciu wczesnej fazy dziejów cywilizacji antycznej
rozpoczyna się kolonizacja helleńska w stronę obrzeża Morza Czarnego i Wielkiej Grecji (południowa część Półwyspu Apenińskiego i Wschodnia Sycylia), której przyczyną było przeludnienie rejonu egejskiego.
faza dziejów cywilizacji |
cywilizacje najdawniejsze |
cywilizacja antyczna |
cywilizacja europejska |
faza wczesna |
2700- 200 p.n.e. inwazja pierwszych ludów Południa |
1200-700 p.n.e. przewaga południa |
300- 800 n.e. przewaga południa |
faza środkowa |
2200-1700 p.n.e. inwazja pierwszych ludów Północy |
700- 200 p.n.e. równowaga sił Północy i Południa |
800-1300 n.e. równowaga sił Północy i Południa |
faza późna |
1700- 1200 p.n.e. ekspansja Północy |
200 p.n.e.- 300 n.e. dominacja Północy |
1300- 1800 n.e. przewaga Północy |
Relacje sił Północy i Południa w różnych fazach trzech generacji cywilizacji rolniczych
relacje Północ- Południe
początkowo dominacja Południa, które lepiej się asymiluje
następnie jednak ludy Północy tworzą nowy porządek cywilizacyjny, doprowadzając stosunek sił do wyrównania, by w końcu zyskać zdecydowaną przewagę, wynikającą z wyższości cywilizacji stworzonej na Północy
środkowa faza cywilizacji antycznej:
równowaga Północy i Południa jedynie w świecie śródziemnomorskim
na lądzie upada Asyria, zastąpiona przez Babilonię. W VI w. p.n.e. cały Żyzny Półksiężyc zostaje podbity przez indoeuropejską gałąź irańską, wchodząc w obręb imperium perskiego.
Imperium Perskie sięgało granic Indii wzdłuż Indusu, a na zachodzie Morza Egejskiego, podbijając helleńskie miasta Anatolii. Indoeuropejscy zdobywcy Indii zasiedlili we wczesnej fazie cywilizacji antycznej dorzecze Gangesu.
Środkowa faza cywilizacji antycznej dla Grecji:
można podzielić na trzy epoki sekularne:
okres kolonizacji helleńskiej, głównie handlowej
pojawienie się na granicy imperium perskiego (564 r. p.n.e.)
wyrośnięcie na północ od Hellady nowej potęgi macedońskiej pod zdobywcą Grecji, Filipem II
wielki przewrót humanistyczny
równocześnie w trzech światach indoeuropejskiej Północy- helleńskim, irańskim i indyjskim
punkt zwrotny w dziejach gruntownie przeobrażający życie duchowe ludzkości
Karl Jaspers- „O źródle i celu historii”:
„w latach 800- 200 p.n.e. leży najgłębsza cezura dziejów. Powstaje człowiek, z jakim współżyjemy po dzień dzisiejszy. Nazwijmy ten okres skrótowo epoką zwrotu”
„do dzisiejszego dnia ludzkość żyje tym, co się wówczas działo, co wtedy zostało stworzone i pomyślane”
„Epoka zwrotu jest zrazu ograniczona w swoim zasięgu terytorialnym, ale staje się historycznie wszechogarniająca”
„dawne wielkie kultury tracą swój kształt”
„Prehistoryczne ludy pozostają prehistorycznymi do czasu wtopienia się w historyczny ruch spowodowany epoką osi, albo wymierają”
w Chinach: Konfucjusz, Lao-cy, Mo-ti, Czuang-cy, Lie-cy
w Indiach: Budda, rozwijają się różnorodne doktryny filozoficzne od sceptyzmu do sofistyki i nihilizmu
w Iranie: Zoroaster
w Palestynie prorocy: Eliasz, Izajasz, Jeremiasz, Deutero-Izajasz
w Grecji: Sokrates, Platon, Heraklit, Parmenides, Homer
prorocy hebrajscy i mędrcy chińscy rozwijali koncepcje „do użytku wewnętrznego” podczas gdy Budda, Zoroaster i Sokrates powszechną
Theodor Lessing- „Przed Sokratesem nie było na Zachodzie, a przed Buddhą- na wschodzie historii świata”
Przyśpieszenie rozwoju ludzkości, rozwarstwiające poszczególne jej części, stosownie do tego czy uczestniczyły w tym przyśpieszeniu, czy też nie.- przyspieszenie humanistyczne przyjeło cechy wzorca, do jakiego społeczności ludzkie cyklicznie powracają.
W Grecji:
Sokrates tworzy etykę, symbol greckiego uniwersalizmu
Herodot i Tukides tworzą historię i geografię jako oddzielną dziedzinę wiedzy
Hipokrates- opracowuje zasady etyki lekarskiej
W Milecie działają filozofowie przyrody
Grecy w przeciwieństwie do Fenicjan dzielą się wiadomościami i powstaje nauka- obraz świata na jej założeniach oparty, wspomagany i przedłużany przez filozofię helleńską.
Rozłam między północą, a południem- „pokój Gelona” (Gelon, król syrakuzański po pokonaniu Kartaginy, zawarł pokój pod warunkiem aby jego przeciwnicy zaprzestali zabijać dzieci na ofiary- zwycięzca podał warunek dla dobra pospolitego)
Wielki przewrót humanistyczny przyniósł odmianę głosząc, iż każdy człowiek jest osobiście odpowiedzialny za swe czyny (w cywilizacjach najdawniejszych odpowiedzialność była zbiorowa)
Iran Zoroaster
żył na przełomie VII i VI w. p.n.e. (około 628-551 p.n.e.)
urodził się „w środku dziejów” (dokładnie punkt środkowy dziejów cywilizacji rolniczych, półmetek pomiędzy obydwiema wielkimi rewolucjami tehnicznymi) w „Centrum Świata” (kopuła świata- czyli środkowy południk Ziemi, begnący przez rejon gór Pamiru, stąd zwanych „Dachem Świata”- to rzeczywiście środek półkuli wschodniej, czyli Starego Świata)
upowszechnił się w zachodniej połowie Starego Świata
Judaizm przejął wiele elementów nauki Zoroastra.
Żydzi zostali uwolnieni z niewoli babilońskiej, przez wyznawcę zoroastranizmu, władcę perskiego Cyrusa w 539 r. p.n.e.
Indie Gautama Siddhartha nazwany Buddą (przebudzony)
około 560- 480 p.n.e.
pochodził z północnych Indii, z dorzecza Gangesu
jego nauka stała się „światłem Azji” religią wschodniej połowy Starego Świata
Grecja Sokrates
około 470- 399 p.n.e.
twórca etyki (jako dziedziny filozoficznej)
twórca krytycznego sceptycyzmu
koncepcje świata:
Grecja- cykliczny rozwój
Zoroaster- koncepcja rozwoju linearnego
Budda- droga ku nirwanie przez wzloty i upadki, czyli rozwój po spirali
Powszechne niewolnictwo zostało zastąpione systemem niewolniczym
Skończyły się w Helladzie despotyczne formy władzy państwowej