Joanna Wolicka
Farmacja I
Umieranie i śmierć w szpitalu
Krytyczna ocena umierania w szpitalu
1.Definicja śmierci i umierania
Śmierć- nieodwracalne zachwianie równowagi funkcjonalnej i załamanie wewnętrzne organizacji ustroju; brak oznak życia.
Umieranie można zdefiniować jako proces rozległy w czasie, oddzielający życie od stanu martwoty. Składa się z okresu zanikania czynności życiowych ustroju i okresu śmierci klinicznej. Najistotniejsze jego cech można ująć w następujących punktach:
- trudno wyznaczyć początek umierania (przyjmuje się, że jest nim uznanie choroby za nieuleczalnej;
- choremu towarzyszy świadomość zbliżającej śmierci;
- świadomość umierania wywiera wpływ na zachowanie umierającego, jak i ich otoczenie;
Umieranie można rozpatrywać w trzech aspektach: psychicznym, biologicznym i społeczno-kulturalnym. Z reguły śmierć psychologiczna i społeczna wyprzedza biologiczną.
2. Szpital jako organizacja biurokratyczna
•Większość zgonów ma miejsce w szpitalach, choć nie są one odpowiednim miejscem do umierania. Miejsca te, zafascynowane współczesną technologią medyczną, zostały przystosowane do przywracania zdrowia chorym i nie są z założenia nastawione na potrzeby umierających pacjentów.
• Szpitale zajmują się bardziej choroba niż samym pacjentem, a śmierć wskazuje na bezsilność wobec choroby. W efekcie tego chory przestaje być integralna całości, a staje się kombinacja tkanek i narządów.
•Sprawność, wydajność i efektywność osiągnięciu założonych celów jest funkcją określonej struktury i wzajemnych współzależności elementów organizacji szpitala. Struktura szpitala jest zhierarchizowana, a relacje interpersonalne sformalizowane.
• Tylko wewnętrzna koordynacja, kompetencje, znajomość swoich obowiązków, możliwość błyskawicznego działania szybkiego porozumiewania się nawzajem są gwarancją osiągnięcia właściwych efektów w funkcjonowaniu szpitala.
•Dwa modele funkcjonowania szpitali:
-model biurokratyczny- funkcje pełnione przez szpital (np. diagnozowanie, terapia, rehabilitacja, itp.), znaczna ilość pacjentów i konieczność koordynowania bardzo wielu różnych działań sprawiają, iż współczesne szpitale są skomplikowanymi organizacjami społecznymi. Są to więc instytucje o określonej strukturze i wzajemnych relacjach pomiędzy pracownikami szpitala a pacjentami.
-model negocjacyjny- organizacja ta charakteryzuje się dużą elastycznością i możliwością kompromisów pomiędzy poszczególnymi elementami systemu. Wszystkie działania muszą być jednak kontrolowane przy pomocy określonych zasad.
• W praktyce szpitale oscylują pomiędzy tymi dwoma modelami, jednak na ogół są bliższe modela biurokratycznego.
• Przyczynia się to więc do pewnej sztywności działań, nawet w stosunku do pacjentów „terminalnych”. Nietypowe problemy tych pacjentów są więc również załatwiane w sposób typowy.
• Sprawne działanie szpitala kłóci się z wymogami humanitarnego modelu opieki nad pacjentami. Ocena pracy np. pielęgniark jest dokonywana głownie na podstawie szybkości i sprawności wykonywania czynności na oddziale (szpital ocenia i nagradza przede wszystkim za poprawność działań i ich zgodność z zarządzeniami, a nie ich faktyczna wartość czy efektywność).
• Z punktu widzenia szpitala „dobra śmierć” to taka, która nie nastręcza zbyt wielu kłopotów: umierający nie sprawiał wielu kłopotów, nie był dociekliwy i nie domagał się żadnych szczególnych świadczeń.
• Z punktu widzenia rodziny najważniejsza jest dla tych pacjentów kontrola bólu i innych dolegliwości. Sprawa dotyczy również możliwości przedłużenia wizyt rodziny u chorego.
•Praktycznie jednak, to od pacjenta oczekuje się dostosowana do możliwości i zasad panujących w szpitalu.
• Umierający pacjenci nie znajdują się w centrum uwagi szpitala, dlatego też ich problem, czy niedopatrzenia w ich pielęgnacji umykają uwadze władzom wyższych szczebli.
3.Zachowania i strategie personelu szpitala w stosunku do umierającego
• Umieranie odbywa się w szpitalach „z boku”, za parawanem, poza głównym nurtem jego działalności.
• W stosunku do pacjenta umierającego personel zmienia stopień swojego zainteresowania. Zmniejszają się także wymogi wobec niego, a zwiększają niektóre przywileje.
• W polskich szpitalach charakterystyczny jest brak przepisów i zaleceń, które odnosiły by się do opieki terminalnej. Brak również odpowiedniego przygotowania personelu nad pacjentami z chorobą terminalną.
• Formalne relacje interpersonalne maja na celu kompetentne i skuteczne realizowanie zadań, a nie zaspokojenie potrzeby kontaktu osobistego.
• Brak odpowiedniej wiedzy i praktycznych umiejętności sprawia, że cechą charakterystyczną w podejściu do chorego jest bezradność.
• Ciasnota, brak pojedynczych sal utrudnia odizolowanie umierającego. Uniemożliwia to stworzenie atmosfery spokoju i prywatności oraz możliwości przebywania z rodziną. Brak również odpowiedniej pielęgnacji i utrzymana higieny osobistej chorych.
• Na oddziałach gdzie śmierć jest rzadkim wydarzeniem, reakcje personelu są bardziej emocjonalne, mniej zrutynizowane.
• Nastawienie personelu medycznego do osoby chorej zależy od szacowanych szans na przeżycie. Śmierć pacjenta jest pojęciem stopniowalnym i wyznacza wzory umierania w szpitalu. Można podzieli je na cztery wymiary:
- pewna śmierć w pewnym czasie
- pewna śmierć w niepewnym czasie
- śmierć niepewna, ale znany czas, w którym zyska się pewność
- śmierć niepewna i nieznany czas, w którym znana będzie odpowiedź;
• Wpływ na stosunek personelu do pacjenta ma również wiek, pozycja społeczna pacjent oraz możliwości techniczne szpitala.
• W niektórych przypadkach, gdy przypuszcza się, iż śmierć jest kwestią godzin, nowo przyjętego pacjenta pozostawia się na noszach, nie przypisując do żadnej sali i łóżka.
• Gdy lekarze stwierdzą, że „nic więcej nie da się zrobić” podejmują decyzję o zaniechaniu działań leczących. Podawane są natomiast środki przeciwbólowe i dożylne nawadnianie (można również się spotkać z działaniami „pozorowanymi” mającymi wykluczyć wrażenie, że chory znajduje się w fazie terminalnej).
• Jeżeli pacjent jest „ciekawym przypadkiem” lekarze podtrzymują go sztucznie przy życiu, często kosztem przedłużenia jego cierpień tylko dlatego ,że obserwacje choroby są dla nich kształcące.
• Zdarza się również tak, że gdy pacjent jest już w fazie umierania, inicjuje się podejście do niego jak do ciała i jeszcze za życia pacjent traktowany jest jako martwy. Jest to przykład sytuacji w której śmierć społeczna wyprzedza biologiczną.
• Może być też tak, że gdy w grę wchodzą interesy innych pacjentów zabierając zmarłego personel może udawać, że zabiera na badanie ciągle jeszcze żywego pacjenta.
• Zwłoki w szpitalu są traktowane w specyficzny sposób- przestają być dotykane i stara się je przewieść do kostnicy w sposób dyskretny.
• Niechęć do spraw związanych ze śmiercią i do zwłok bywa również przenoszona na personel kostnicy.
• Po dokonanym zgonie pacjenta staje się on ponownie przedmiotem zainteresowania pionu administracyjnego szpitala, który musi ująć jego śmierć w odpowiednią sprawozdawczość i przygotować akt zgonu.
• Sekcja zwłok jest ostatnim wydarzeniem medycznym związanym z pobytem pacjenta w szpitalu.
4. Podsumowanie
• Oprócz korekty istniejącego stanu rzeczy należy do sytemu szpitala wnosić także nowe wartości. Przykładem ich może być niewątpliwie autentyczna zespołowa praca profesji medycznych z innymi specjalistami: psychologowie, socjologowie. Ważna jest również współpraca z wolontariuszami i członkami rodziny pacjenta, którym powierza się określone zadania.
• Niezależnie od gwałtownego rozwoju idei hospicjów na świecie to szpitale są miejscami, gdzie ciągle jeszcze umiera najwięcej ludzi. Elementy ideologii hospicjów musza wkroczyć do szpitali. Wiążą się z tym jednak nie tylko trudności natury organizacyjnej czy finansowej. Trudno jest zmienić procedury i nawyki biurokratyczne. Chodzi tu także o wprowadzenie nowych, specyficznych form opieki, jak również o dokonanie pewnych przewartościowań w dotychczasowym myśleniu o umierającym człowieku. Istotne jest również stworzenie modelu opieki nad „całym” pacjentem.
• Programy opieki nad umierającymi powinny jak najlepiej służyć potrzebom samych pacjentów, ale także pozostać w zgodzie z ogólnymi odczuciami na ten temat.
• Przedstawienie ogólnych założeń i zasad w opiece nad nieuleczalnie chorymi pacjentami:
- z punktu widzenia pacjenta
- z punktu widzenia rodziny
- z punktu widzenia personelu
Bibliografia
• Ostrowska A., Śmierć w doświadczeniu jednostki i społeczeństwa, IFiS PAN, Warszawa 2007.
• Słownik języka polskiego, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1994.
• Katarzyna Lenczowska-Soboń, Śmierć w szpitalu, www. abc.com.pl