Śmierć i umieranie w przeszłości….
Pojęcie śmierci można zdefiniować jako nieodwracalne ustanie wszystkich czynności życiowych w żywym organizmie. Umieranie i śmierć jest traktowane w naszej kulturze jako sprawa osobista i przykra, a temat śmierci jest niewłaściwy do poruszania w towarzystwie, poddany cenzurze w rozmowach często nawet w myślach. Jest to jeden ze współczesnych tematów tabu, który wyzwala w ludziach rozmaite refleksje, emocje, lęki i nadzieje.
Przeobrażenie postaw wobec śmierci
Od najdawniejszych czasów człowiek obawiał się śmierci, co skłoniło go do poszukiwania środków pozwalających na przejęcie nad nią kontroli. Wierzenia
i obserwacje tego procesu u innych osób, kształtowały poglądy człowieka na temat tego zjawiska i przyczyniły się do rozwoju filozofii, literatury i sztuki.
Świadomość śmierci miała wpływ na kształtowanie się zachowań społecznych, kontrolowania norm moralnych, prawnych i religijnych, w postaci kary śmierci przetrwała do dziś.
Postawy społeczna wobec śmierci były wyznaczane głównie przez ideologie chrześcijańską. Śmierć traktowano jako dług zaciągnięty u Boga przy urodzeniu, który musiał być spłacony. Przez szesnaście wieków wierzono nieśmiertelność duszy po śmierci ciała, a pojawiające się próby podważenia dogmatów religijnych były poddane torturom i karze spalenia na stosie.
W wieku XVII pojawiła się nowa świecka koncepcja śmierci, która sprzeciwiała się nieśmiertelności duszy. Koncepcja ta została wysunięta na podstawie nowożytnych odkryć naukowych i wojen religijnych XV i XVI w przepełnionych fanatyzmem i okrucieństwem.
Średniowieczna wiara w nieśmiertelność ułatwiała przygotowanie się do śmierci i pogodzenie się z nią szczególnie w obliczu masowych chorób, które pojawiały się w tej epoce. Epidemie wywoływały w ludziach lęk, bierną akceptacje i czekanie na objawy choroby. Obawa przed śmiercią i cierpieniami duszy po niej została wykorzystana do zachęcenia człowieka do naprawienia grzechów, jakie popełnił w życiu. Powstały wówczas artystyczne wizje śmierci przedstawianej jako szkielet z kosą, czy przerażająca postać otoczona demonami.
Nadchodząca śmierć traktowana była jako coś naturalnego, wywołującego lęk, ale nie sprzeciw. Odnosiło się to szczególnie do umierających niemowląt i było często czynnikiem oczekiwanym, regulującym wielodzietność rodzin żyjących w nędzy.
Procesy przyczyniające się do przekształcenia postaw wobec śmierci
♣ Procesy sekularyzacji w kościele:
zmniejszenie rangi śmierci, traktowanie jej jako etapu a nie końca życia;
pozbawienie procesu umierania pewnego rytuału, co przyczyniło się do postrzegania procesu śmierci jako mniej strasznego;
zmniejszenie roli duchownych jako osób pomagających w przejściu od życia do śmierci;
♣ Procesy urbanizacji i tworzenie rodzin nuklearnych:
oddalenie się od natury i możliwości obserwowania całego cyklu życia od narodzin aż do śmierci;
zanik rodzin wielopokoleniowych i osłabienie pozycji seniorów w rodzinie;
utożsamianie starości z niedołężnością, nieproduktywnością i uzależnieniem od innych, a nie z mądrością życiową i doświadczeniem;
odwrócenie uwagi społeczeństwa od chorób i śmierci poprzez wzrost takich wartości jak młodość, sprawność, siła i sukces;
♣ Rozwój medycyny:
zniesienie granicy między życiem a śmiercią, stworzenie możliwości sztucznego podtrzymania życia;
zmiana postrzegania śmierci jako naturalnego nieodwracalnego końca życia;
zmiana charakteru śmierci, która z wydarzenia rodzinnego stała się wydarzeniem szpitalnym;
oddawanie ciał zmarłych, pod opieke specjalistów, którzy przygotowali je do pogrzebu;
Współczesne postawy wobec śmierci
Współczesny stosunek do śmierci jest zróżnicowany. Nikt na ogół nie myśli o końcu swojego życia i stara się zapomnieć, że każde życie kończy się śmiercią. Ponadto inne uczucia budzi śmierć bliskich i obcych osób oraz często obserwuje się obojętność w odniesieniu do masowych ofiar dalekich wojen i kataklizmów.
Śmierć jest często postrzegana jako koniec życia ziemskiego a początek wiekuistego. Może być obiektem strachu, pragnienia, wiecznego rozstania lub połączenia.
Akceptacja intelektualna śmierci nie zapewnia akceptacji emocjonalnej. Aspekt emocjonalny często przeważa i wpływa na unikanie tego tematu w kontaktach
z innymi ludźmi.
Nieuleczalna choroba oraz świadomość rychłej śmierci wywołuje kryzys w życiu osoby chorej, jej bliskich a niekiedy całej społeczności.
Nadzieja człowieka na życie po śmierci nie musi mieć korzeni religijnych. Mogą to być własne pragnienia, aby nie umrzeć kompletnie.
Myśli o śmierci towarzyszą człowiekowi najczęściej podczas śmierci lub choroby bliskiej osoby lub podczas bezpośredniego zagrożenia życia.
W zależności od statusu społeczno-ekonomicznego ludzie wykazują różne postawy wobec śmierci. Im niższy status tym większa troska o siebie, im wyższy-zwiększona troska o innych. Ponadto większość osób o niższym statusie społecznym łączy śmierć i umieranie z cierpieniem.
Najbardziej pożądanym typem śmierci jest łagodne pozbawione cierpienia
i powolnego wyniszczenia ciała odejście, także nagła śmierć, chociaż jest traktowana często jako coś nienaturalnego.
Czasami śmierć postrzegana jest jako wybawienie przed cierpieniami wywołanymi nieuleczalną chorobą, lub możliwość poświęcenia swojego życia w czynie bohaterskim.
W zależności od religii rożne kultury mają odmienne poglądy wobec śmierci;
buddyzm - po śmierci następują ponowne narodziny, akty narodzin i śmierci powtarzają się wielokrotnie aż do osiągnięcia stanu nirwany w którym dusza jako jednostka wieczna wyzbywa się pragnień,
hinduizm- wiara w nieśmiertelność duszy która przechodzi przez wiele wcieleń -reinkarnacja; w zależności od ilości moralnych uczynków człowieka kolejne inkarnacje mogą podnosić jego status lub go obniżać;
taoizm- koncepcja świata zmarłych nieśmiertelnych na świętej wyspie;
judaizm- nieśmiertelność duszy która łączy się z ciałem, Sąd Ostateczny który decyduje o wiecznym zbawieniu lub potępieniu, Żydzi przyjmują możliwość piekła jako kary za grzechy jest to stan przejściowy w którym grzesznik ulega oczyszczeniu i może trafić do raju;
islam- po śmierci życie wieczne lub potępienie w zależności od przystosowania się w życiu do przepisów rytualnych i arkanów wiary (wyznanie wiary, modlitwa, post, jałmużna, pielgrzymka do Mekki), zmartwychwstanie wszystkich istot w Dniu Ostatecznym;
W zależności od wieku osoby starsze częściej niż młodsze myślą o śmierci, oswajają się z jej nieuchronnym nadejściem i przygotowują się do niej. Brak jest natomiast różnic w emocjonalnym podejściu do tego tematu.
W zależności od płci, kobiety przed śmiercią najczęściej skupiają się na zadbaniu o interesy rodziny, mężczyźni natomiast są skupieni na celach pozarodzinnych, zewnętrznych.
Występują różne postawy wobec odmiennych rodzajów śmierci i wieku osoby zmarłej. Inne uczucia wyzwala nagła śmierć młodej bliskiej osoby, a inne osoby starszej trapionej ciężką nieuleczalną chorobą.
Lęk przed śmiercią
Lęk to stan dyskomfortu psychicznego, polegającego na uczuciu zagrożenia. W odniesieniu do śmierci ma charakter abstrakcyjny i dotyczy strasznej sytuacji o nieokreślonej odległości czasowej mającej nastąpić w przyszłości. Większość ludzi obawia się w czasie śmierci cierpienia fizycznego i psychicznego.
Najczęstsze źródła obaw przed śmiercią:
cierpienie fizyczne;
poniżenie;
zmiany zachodzące w ciele;
uzależnienie od innych;
konsekwencje naszej śmierci dla innych;
przerwanie realizacji ważnych zadań życiowych;
nieistnienie;
kara za grzechy;
lęk przed nieznanym;
obawa przed utratą bliskich;
W zależności od płci lęk przed śmiercią występuje częściej u kobiet niż u mężczyzn. Natomiast biorąc pod uwagę wiek można stwierdzić, że osoby starsze nie zawsze odczuwają większy lęk przed śmiercią, ponieważ u osób tych występuje tendencja do wypierania jej ze świadomości.
Stosunek do ciała zmarłych
Stosunek do ciała zmarłych wywołuje wiele różnych emocji takich jak poczucie strachu, niepokoju, czci, miłości, niesmaku, grozy i obrzydzenia.
Postawy dzieci wobec śmierci
Stosunek dorosłych do śmierci polegający na nie przyjmowaniu jej do świadomości, unikaniu myślenia i mówienia o niej jest przekazywany dzieciom. Rodzice starają się ochronić dzieci przed zrozumieniem i zaakceptowaniem nieuniknionej śmierci tak długo, jak to jest możliwe, obawiają się, że wiadomość o czyjejś śmierci niepotrzebnie je zasmuci, zostawi trwały ślad w psychice dziecka. Wyobrażenia dzieci na temat śmierci są, więc zlepkiem fragmentarycznych poglądów, których dorośli w ich obecności nie chcieli rozwijać.
Można wyróżnić trzy fazy rozwojowe postaw dzieci wobec śmierci:
٭do 5 lat
nie rozróżniają precyzyjnie form życia i śmierci;
śmierć jest czymś więcej niż snem;
nie jest postrzegana jako zdarzenie nieodwracalne;
utożsamiają zmarłych z aniołami;
interpretują śmierć jako rozstanie niekoniecznie trwałe;
٭ od 5 do 9 lat
personifikacja śmierci postrzeganie jej jako ducha, nieżywą osobę, szkielet;
postrzeganie śmierci jako ostatecznej, nieodwracalnej;
strach przed śmiercią;
٭ powyżej 9 lat
postrzeganie śmierci jako ostateczną, nieodwracalną i nieuniknioną dla wszystkich istot żywych i ich samych;
Postawy wobec raka
W aspekcie psychospołecznym chorobą, która najczęściej kojarzy się z umieraniem jest choroba nowotworowa, czyli rak. Dowiedziono, że rak obok chorób krążenia jest najczęstszą przyczyną zgonów, jednak wykrycie innych chorób nie budzi takiego zaniepokojenia, co wykrycie raka, które jest często traktowane jak wyrok śmierci. W społeczeństwie rak kojarzy się najczęściej z bólem oszpeceniem powolnym nieuniknionym umieraniem. Wzrost zachorowań na raka i zgonów wywołanych tą choroba wynika przede wszystkim ze wzrastającego nasilenia czynników fizycznych chemicznych raz dłuższego przeciętnie trwania życia ludzkiego. Na liczbę śmiertelnych zachorowań na raka wpływa również lęk przed tą chorobą i obawa przed przyznaniem się do niej przed otoczeniem i samym sobą. Prowadzi to do zignorowania wczesnych objawów choroby i późnej wykrywalności. Ponadto ważnym czynnikiem w diagnostyce i leczeniu tej choroby jest niskie zaufanie społeczeństwa do medycyny oficjalnej i jej możliwości leczenia poparte niskimi osiągnięciami w onkologii i wzrost zainteresowania cudownymi lekami i terapiami medycyny alternatywnej. W badaniach przeprowadzonych nad czynnikami sprzyjającymi nowotworom stwierdzono, że zwiększona zapadalność na raka występuje u osób pasywnych, wyciszonych, niepewnych, poddających się przeciwnością życiowym bez walki. A więc aktywna postawa wobec życia byłaby psychologiczną barierą odpornościową. Jednakże nie jest to do końca potwierdzone.