Problem śmierci

Problem śmierci

i umierania

i umierania

Każde istnienie biologiczne ma

Każde istnienie biologiczne ma

swój początek i kres. W

swój początek i kres. W

świadomości wyznawców wielu

świadomości wyznawców wielu

religii istnienie to ma swoje

religii istnienie to ma swoje

przedłużenie

przedłużenie

w życiu wiecznym, w postaci

w życiu wiecznym, w postaci

nieśmiertelnej duszy bądź

nieśmiertelnej duszy bądź

reinkarnacji. Nigdzie natomiast

reinkarnacji. Nigdzie natomiast

nie kwestionuje się

nie kwestionuje się

ograniczoności

ograniczoności

trwania życia ziemskiego, nawet

trwania życia ziemskiego, nawet

nazywając je życiem doczesnym. A

nazywając je życiem doczesnym. A

jednak stosunek do kresu życia

jednak stosunek do kresu życia

jest zmienny w różnych czasach i

jest zmienny w różnych czasach i

różnych kulturach.

różnych kulturach.

Z historii…

Z historii…



śmierć

śmierć

- choć uznawana za zjawisko naturalne -

- choć uznawana za zjawisko naturalne -

otaczana była szczególnym kultem, który w

otaczana była szczególnym kultem, który w

efekcie prowadził do tworzenia rytualnych

efekcie prowadził do tworzenia rytualnych

obrzędów z nią związanych. Za naturalny

obrzędów z nią związanych. Za naturalny

obowiązek członka rodziny uważano dokonanie

obowiązek członka rodziny uważano dokonanie

przyjętych w społeczności czynności związanych

przyjętych w społeczności czynności związanych

ze zwłokami. Palono je, przechowywano prochy

ze zwłokami. Palono je, przechowywano prochy

w urnach, grzebano, balsamowano, a wszystko

w urnach, grzebano, balsamowano, a wszystko

połączone było

połączone było

z ceremoniami, które składały się

z ceremoniami, które składały się

na kult

na kult

zmarłych, mający na celu zachowanie ich w

zmarłych, mający na celu zachowanie ich w

pamięci

pamięci

i pozostawanie w łączności z nimi.

i pozostawanie w łączności z nimi.

- w Egipcie -

- w Egipcie -

wyposażano zmarłego w sprzęty,

wyposażano zmarłego w sprzęty,

jadło, napoje, aby mógł z nich korzystać w swojej

jadło, napoje, aby mógł z nich korzystać w swojej

nowej formie istnienia.

nowej formie istnienia.

Balsamując zmarłego, balsamowano często wraz

Balsamując zmarłego, balsamowano często wraz

z nim jego zwierzęta.

z nim jego zwierzęta.

-

-

W filozofii greckiej koncepcje orfików o

W filozofii greckiej koncepcje orfików o

nieśmiertelnej duszy znalazły rozwinięcie w

nieśmiertelnej duszy znalazły rozwinięcie w

filozofii

filozofii

Platona (427-347 r. p.n.e.)

Platona (427-347 r. p.n.e.)

głosił On, że

głosił On, że

„ …

„ …

jeśli dusza jest nieśmiertelna, to dbać należy

jeśli dusza jest nieśmiertelna, to dbać należy

nie tylko o ten czas, który nazywamy życiem, ale

nie tylko o ten czas, który nazywamy życiem, ale

o cały czas i niebezpieczeństwo teraz zagraża i

o cały czas i niebezpieczeństwo teraz zagraża i

może się wydawać wielkie, jeżeli ktoś duszy

może się wydawać wielkie, jeżeli ktoś duszy

zaniedba. Gdyby śmierć stanowiła zerwanie ze

zaniedba. Gdyby śmierć stanowiła zerwanie ze

wszystkim w ogóle, byłoby to jak znalazł dla złych

wszystkim w ogóle, byłoby to jak znalazł dla złych

ludzi: pozbyć się ciała,

ludzi: pozbyć się ciała,

a wraz z duszą zbyć się i swoich złości… ”

a wraz z duszą zbyć się i swoich złości… ”

-

-

Inaczej na kwestię życia zapatrywał się

Inaczej na kwestię życia zapatrywał się

Epikur

Epikur

(341-270 r. p.n.e.),

(341-270 r. p.n.e.),

uważając śmierć za największe

uważając śmierć za największe

zło, jednocześnie głosił,

zło, jednocześnie głosił,

że nie należy jej się obawiać:

że nie należy jej się obawiać:

„...bo największe zło, śmierć, nie dotyka nas ani

„...bo największe zło, śmierć, nie dotyka nas ani

trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd

trochę, gdyż póki jesteśmy, nie ma śmierci, a odkąd

jest śmierć, nie ma nas”.

jest śmierć, nie ma nas”.

-

-

św. Augustyn(354-430) wychodząc z założenia, że

św. Augustyn(354-430) wychodząc z założenia, że

dusza jest substancją samoistną oddzielną od ciała,

dusza jest substancją samoistną oddzielną od ciała,

głosił , że należy dbać o duszę, a nie o ciało.

głosił , że należy dbać o duszę, a nie o ciało.

-

-

św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) odrzucił pogląd

św. Tomasz z Akwinu (1225-1274) odrzucił pogląd

Platona

Platona

i Augustyna, że człowiek jest duszą, władającą

i Augustyna, że człowiek jest duszą, władającą

ciałem. Uznawał jedność ciała i duszy,

ciałem. Uznawał jedność ciała i duszy,

psychofizyczną jedność człowieka.

psychofizyczną jedność człowieka.

We wczesnym średniowieczu

We wczesnym średniowieczu

śmierć nie budziła jeszcze tyle lęku, co

śmierć nie budziła jeszcze tyle lęku, co

w jego późniejszej fazie. Traktowanie

w jego późniejszej fazie. Traktowanie

śmierci jako kary bożej, zwłaszcza w

śmierci jako kary bożej, zwłaszcza w

okresie epidemii, powodowało lęk przed

okresie epidemii, powodowało lęk przed

sądem ostatecznym. Potęgowała go

sądem ostatecznym. Potęgowała go

działalność inkwizycji, będąca

działalność inkwizycji, będąca

zapowiedzią, jak ten sąd będzie

zapowiedzią, jak ten sąd będzie

wyglądać.

wyglądać.

Ceremoniał śmierci

Ceremoniał śmierci

gromadził wokół

gromadził wokół

łoża umierającego całą rodzinę. On

łoża umierającego całą rodzinę. On

wspominał całe swoje życie, żałował

wspominał całe swoje życie, żałował

złych postępków i powierzał duszę

złych postępków i powierzał duszę

Bogu. Stopniowo rozbudowywał się

Bogu. Stopniowo rozbudowywał się

ceremoniał pogrzebowy.

ceremoniał pogrzebowy.

Wiek XIX był wiekiem

Wiek XIX był wiekiem

przyspieszonego rozwoju sztuki

przyspieszonego rozwoju sztuki

leczenia. Coraz częściej okazywało

leczenia. Coraz częściej okazywało

się, że sztuka ta może odwracać

się, że sztuka ta może odwracać

nieuchronność śmierci i przedłużać

nieuchronność śmierci i przedłużać

życie w stanach do niedawna

życie w stanach do niedawna

nieodwracalnych. Zaczął budzić się

nieodwracalnych. Zaczął budzić się

pogląd, że los człowieka nie jest

pogląd, że los człowieka nie jest

zapisany, że warto o życie zabiegać,

zapisany, że warto o życie zabiegać,

że chorobę można pokonać.

że chorobę można pokonać.

Jednocześnie jednak powodzenie

Jednocześnie jednak powodzenie

działania lekarza wiązano z wolą

działania lekarza wiązano z wolą

Boga. Od tej pory stopniowo

Boga. Od tej pory stopniowo

potęguje się unikanie świadomości

potęguje się unikanie świadomości

śmierci.

śmierci.

Zmianie uległo miejsce umierania.

Zmianie uległo miejsce umierania.

Jeśli przez wieki człowiek umierał

Jeśli przez wieki człowiek umierał

w otoczeniu osób najbliższych, to od

w otoczeniu osób najbliższych, to od

polowy XIX stulecia coraz częściej

polowy XIX stulecia coraz częściej

umiera w szpitalu, wśród obcych.

umiera w szpitalu, wśród obcych.

Wpływa to nie tylko na jego

Wpływa to nie tylko na jego

samopoczucie, ale także odsuwa

samopoczucie, ale także odsuwa

zjawisko śmierci od bliskich, nie

zjawisko śmierci od bliskich, nie

oswaja ich z nią.

oswaja ich z nią.

Rozmowa z chorym i jego

Rozmowa z chorym i jego

rodziną

rodziną

o niepomyślnym rokowaniu

o niepomyślnym rokowaniu

Kwestia, jak postępować wobec

Kwestia, jak postępować wobec

nieuleczalnie chorego, jak

nieuleczalnie chorego, jak

przygotować go do nieuchronnej

przygotować go do nieuchronnej

śmierci, jest problemem

śmierci, jest problemem

powszechnie dyskutowanym.

powszechnie dyskutowanym.

Człowiek, mimo iż zdaje sobie

Człowiek, mimo iż zdaje sobie

sprawę

sprawę

z nieuchronności śmierci, stara

z nieuchronności śmierci, stara

się oddalić od siebie świadomość

się oddalić od siebie świadomość

jej zbliżania się.

jej zbliżania się.

Pierwszy problem pojawia się w momencie

Pierwszy problem pojawia się w momencie

postawienia rozpoznania i streszcza się w

postawienia rozpoznania i streszcza się w

pytaniu: Czy przy rozpoznaniu choroby,

pytaniu: Czy przy rozpoznaniu choroby,

najczęściej choroby nowotworowej

najczęściej choroby nowotworowej

o złym, przewidującym zejście śmiertelne

o złym, przewidującym zejście śmiertelne

rokowaniu, należy informować o tym

rokowaniu, należy informować o tym

chorego? Czy informację ograniczyć do

chorego? Czy informację ograniczyć do

rozpoznania, zachowując tajemnice

rozpoznania, zachowując tajemnice

rokowania, czy też zachować

rokowania, czy też zachować

w tajemnicy także samo rozpoznanie?

w tajemnicy także samo rozpoznanie?

Różne są sposoby podejścia do tego

Różne są sposoby podejścia do tego

zagadnienia.

zagadnienia.

Do tradycyjnego postępowania wśród lekarzy

Do tradycyjnego postępowania wśród lekarzy

europejskich należało ukrywanie przed

europejskich należało ukrywanie przed

pacjentem niepomyślnego rozpoznania, jak

pacjentem niepomyślnego rozpoznania, jak

długo się dało, i do ostatniej chwili

długo się dało, i do ostatniej chwili

podtrzymywanie nadziei na dalsze życie.

podtrzymywanie nadziei na dalsze życie.

Uważa się, że pogarszający się stan

Uważa się, że pogarszający się stan

chorego, przy wcześniejszym

chorego, przy wcześniejszym

zapewnieniu o spodziewanej

zapewnieniu o spodziewanej

poprawie, powoduje utratę zaufania

poprawie, powoduje utratę zaufania

chorego do lekarza i w konsekwencji

chorego do lekarza i w konsekwencji

jeszcze większą rozterkę psychiczną

jeszcze większą rozterkę psychiczną

pacjenta. Z drugiej jednak strony,

pacjenta. Z drugiej jednak strony,

jakkolwiek nieuleczalnie chorzy

jakkolwiek nieuleczalnie chorzy

niejednokrotnie próbują okrężnymi

niejednokrotnie próbują okrężnymi

pytaniami uzyskać opinię lekarza o

pytaniami uzyskać opinię lekarza o

rokowaniu, jednak na ogół nie zadają

rokowaniu, jednak na ogół nie zadają

pytania o zagrożenie swego życia

pytania o zagrożenie swego życia

wprost, bo obawiają się uzyskać

wprost, bo obawiają się uzyskać

odpowiedź obawy te potwierdzającą.

odpowiedź obawy te potwierdzającą.

Polscy lekarze stali na ogół na stanowisku, że w

Polscy lekarze stali na ogół na stanowisku, że w

takich sytuacjach, oszczędzając psychikę

takich sytuacjach, oszczędzając psychikę

chorego, nie należy informować go o faktycznym

chorego, nie należy informować go o faktycznym

rozpoznaniu i rokowaniu. Inne natomiast

rozpoznaniu i rokowaniu. Inne natomiast

stanowisko zajmowała w tej sprawie znaczna

stanowisko zajmowała w tej sprawie znaczna

część przedstawicieli medycyny anglosaskiej i

część przedstawicieli medycyny anglosaskiej i

francuskiej. Uważali oni, że bezwzględnie należy

francuskiej. Uważali oni, że bezwzględnie należy

informować pacjenta o faktycznym stanie jego

informować pacjenta o faktycznym stanie jego

zdrowia i rozpoznaniu. Dzisiaj i w Polsce

zdrowia i rozpoznaniu. Dzisiaj i w Polsce

dominuje przekonanie o konieczności szczerej

dominuje przekonanie o konieczności szczerej

rozmowy między lekarzem, a pacjentem na ten

rozmowy między lekarzem, a pacjentem na ten

temat. Choć dopuszczalne są wyjątki,

temat. Choć dopuszczalne są wyjątki,

o których mówi zarówno art. 31 ust. 4 „Ustawy o

o których mówi zarówno art. 31 ust. 4 „Ustawy o

zawodzie lekarza", jak i art. 16 i 17 „Kodeksu

zawodzie lekarza", jak i art. 16 i 17 „Kodeksu

etyki lekarskiej", kiedy lekarz w trosce o

etyki lekarskiej", kiedy lekarz w trosce o

uniknięcie negatywnych skutków tej informacji

uniknięcie negatywnych skutków tej informacji

decyduje się (przeważnie w porozumieniu ze

decyduje się (przeważnie w porozumieniu ze

sprawującą opiekę nad pacjentem rodziną) na

sprawującą opiekę nad pacjentem rodziną) na

ukrycie przed pacjentem rozpoznania czy

ukrycie przed pacjentem rozpoznania czy

rokowania.

rokowania.

Rozmowa z pacjentem o jego śmierci nie

Rozmowa z pacjentem o jego śmierci nie

należy do łatwych, dlatego rozmów tych

należy do łatwych, dlatego rozmów tych

unikają lekarze częściej niż pacjenci.

unikają lekarze częściej niż pacjenci.

Pacjent ma prawo do pełnej i

Pacjent ma prawo do pełnej i

prawdziwej wiadomości o stanie

prawdziwej wiadomości o stanie

swego zdrowia

swego zdrowia

i rokowaniu.

i rokowaniu.

Ale trzeba wiedzieć, jak tę prawdę

Ale trzeba wiedzieć, jak tę prawdę

przedstawić i kiedy przed dalszym jej

przedstawić i kiedy przed dalszym jej

ujawnianiem się zatrzymać.

ujawnianiem się zatrzymać.

Znalezienie konkretnego sposobu

Znalezienie konkretnego sposobu

rozmowy

rozmowy

z pacjentem zależy w znacznej mierze od

z pacjentem zależy w znacznej mierze od

sytuacji.

sytuacji.

Pomocna może być w tym przypadku

Pomocna może być w tym przypadku

narada

narada

z rodziną, jeśli chory upoważnił nas do

z rodziną, jeśli chory upoważnił nas do

informowania kogoś z bliskich o jego

informowania kogoś z bliskich o jego

stanie zdrowia (wymagają od nas tego

stanie zdrowia (wymagają od nas tego

zasady przestrzegania tajemnicy

zasady przestrzegania tajemnicy

zawodowej). Należy jednak pamiętać, że

zawodowej). Należy jednak pamiętać, że

stanowisko rodziny nie jest dla nas

stanowisko rodziny nie jest dla nas

obowiązujące w odniesieniu do pacjenta

obowiązujące w odniesieniu do pacjenta

pełnoletniego, niekiedy bowiem interesy

pełnoletniego, niekiedy bowiem interesy

rodziny, nawet względem której pacjent

rodziny, nawet względem której pacjent

upoważnił nas do pełnego

upoważnił nas do pełnego

poinformowania o jego stanie zdrowia,

poinformowania o jego stanie zdrowia,

nie muszą być zbieżne z interesami

nie muszą być zbieżne z interesami

chorego, którego jesteśmy obowiązani

chorego, którego jesteśmy obowiązani

chronić.

chronić.

Jak więc? Istnieje czy nie istnieje reguła,

Jak więc? Istnieje czy nie istnieje reguła,

według której lekarz powinien postępować,

według której lekarz powinien postępować,

informując chorego o niepomyślnym

informując chorego o niepomyślnym

rokowaniu ???

rokowaniu ???

Podstawową zasadą jest

Podstawową zasadą jest

dostarczenie pacjentowi

dostarczenie pacjentowi

takiego zasobu

takiego zasobu

wiadomości,

wiadomości,

aby mógł on prawidłowo

aby mógł on prawidłowo

pokierować swoim

pokierować swoim

postępowaniem

postępowaniem

i był przygotowany na

i był przygotowany na

możliwe do przewidzenia

możliwe do przewidzenia

fazy choroby.

fazy choroby.

Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć

dorosłych, dzieci i

dorosłych, dzieci i

młodzieży

młodzieży

Trudno uchwycić moment, w którym się

Trudno uchwycić moment, w którym się

ono rozpoczyna. Nie każdy chory zdaje

ono rozpoczyna. Nie każdy chory zdaje

sobie sprawę

sobie sprawę

z przekroczenia granicy między byciem

z przekroczenia granicy między byciem

chorym,

chorym,

a umieraniem. Śmierć biologiczną

a umieraniem. Śmierć biologiczną

poprzedza nieraz śmierć psychologiczna

poprzedza nieraz śmierć psychologiczna

i/lub społeczna.

i/lub społeczna.

Śmierć psychologiczna

Śmierć psychologiczna

to stan, gdy chory

to stan, gdy chory

jest przytomny, ale staje się psychicznie

jest przytomny, ale staje się psychicznie

nieobecny, zdaje sobie sprawę, że zbliża się

nieobecny, zdaje sobie sprawę, że zbliża się

koniec. Nie interesują go ludzie i ich sprawy, nie

koniec. Nie interesują go ludzie i ich sprawy, nie

rozmawia, przestaje jeść, nie reaguje na bodźce

rozmawia, przestaje jeść, nie reaguje na bodźce

tak jakby umarł dla siebie samego.

tak jakby umarł dla siebie samego.

Śmierć społeczna

Śmierć społeczna

dochodzi do niej, gdy

dochodzi do niej, gdy

rodzina przestaje odwiedzać pacjenta, jego

rodzina przestaje odwiedzać pacjenta, jego

miejsce pracy zajął ktoś inny. Personel wykonuje

miejsce pracy zajął ktoś inny. Personel wykonuje

rutynowe zabiegi pielęgnacyjne. Nikt właściwie

rutynowe zabiegi pielęgnacyjne. Nikt właściwie

się nim nie interesuje. Otoczenie traktuje chorego

się nim nie interesuje. Otoczenie traktuje chorego

jakby był martwy, choć biologicznie jest żywy.

jakby był martwy, choć biologicznie jest żywy.

Agonia

Agonia

jest fragmentem umierania, który

jest fragmentem umierania, który

koncentruje najwięcej uwagi otoczenia.

koncentruje najwięcej uwagi otoczenia.

Najczęściej pacjent jest jakby we śnie, zmęczony i

Najczęściej pacjent jest jakby we śnie, zmęczony i

słaby, dociera do niego niewiele bodźców, traci

słaby, dociera do niego niewiele bodźców, traci

przytomność. Na ten stan wpływ ma postępując

przytomność. Na ten stan wpływ ma postępując

choroba, leki uśmierzające ból i uspokajające.

choroba, leki uśmierzające ból i uspokajające.

Sam moment śmierci może być nieuchwytny,

Sam moment śmierci może być nieuchwytny,

niezauważalny.

niezauważalny.

Chory który umiera świadomie, nieraz

Chory który umiera świadomie, nieraz

ma zdolność przewidywania własnej

ma zdolność przewidywania własnej

śmierci.Jeżeli towarzyszy temu

śmierci.Jeżeli towarzyszy temu

pragnienie życia bez pogodzenia się ze

pragnienie życia bez pogodzenia się ze

śmiercią, uważa ją za niesprawiedliwą

śmiercią, uważa ją za niesprawiedliwą

pyta:

pyta:

za co?, dlaczego?,

za co?, dlaczego?,

ogarnia go

ogarnia go

straszliwy niepokój, gniew, rozpacz,

straszliwy niepokój, gniew, rozpacz,

poczucie zagrożenia, bezsilności.

poczucie zagrożenia, bezsilności.

Wyraża to pod adresem złego losu,

Wyraża to pod adresem złego losu,

Boga, który jednym każe umierać, gdy

Boga, który jednym każe umierać, gdy

innym wolno żyć. Pojawia się poczucie

innym wolno żyć. Pojawia się poczucie

winy, gdy pacjent ma świadomość lub

winy, gdy pacjent ma świadomość lub

obawia się, że jego choroba, umieranie

obawia się, że jego choroba, umieranie

jest dla innych ciężarem. Próbuje

jest dla innych ciężarem. Próbuje

znaleźć sens cierpienia. Szuka

znaleźć sens cierpienia. Szuka

odpowiedzi w przeszłości, uważając, że

odpowiedzi w przeszłości, uważając, że

to kara za grzechy, złe uczynki.

to kara za grzechy, złe uczynki.

Odsuwanie groźby

Odsuwanie groźby

śmierci

śmierci

Regresja -

Regresja -

to cofnięcie się do

to cofnięcie się do

zachowań wcześniejszych, mniej

zachowań wcześniejszych, mniej

dojrzałych, charakterystycznych dla

dojrzałych, charakterystycznych dla

wieku dziecięcego, który kojarzy się z

wieku dziecięcego, który kojarzy się z

bezpieczeństwem, spokojem.

bezpieczeństwem, spokojem.

Dzieciństwo to zgoda na zależność od

Dzieciństwo to zgoda na zależność od

innych, akceptacja ograniczeń.

innych, akceptacja ograniczeń.

Otoczenie jest nękane wieloma

Otoczenie jest nękane wieloma

prośbami i może nawet zdarzyć się

prośbami i może nawet zdarzyć się

tak, że zbagatelizuje je i prawdziwe

tak, że zbagatelizuje je i prawdziwe

potrzeby nie zostaną zrealizowane.

potrzeby nie zostaną zrealizowane.

Wypieranie groźby

Wypieranie groźby

śmierci poza

śmierci poza

świadomość

świadomość

Zaprzeczenie -

Zaprzeczenie -

najlepiej opisany i znany

najlepiej opisany i znany

mechanizm. Pacjent w przeszłości w obliczu

mechanizm. Pacjent w przeszłości w obliczu

jakichkolwiek trudności zaprzeczał ich

jakichkolwiek trudności zaprzeczał ich

istnieniu. W sytuacji groźby śmierci tym

istnieniu. W sytuacji groźby śmierci tym

bardziej ten mechanizm zostaje uruchomiony.

bardziej ten mechanizm zostaje uruchomiony.

Pacjent nie zadaje jakichkolwiek pytań na

Pacjent nie zadaje jakichkolwiek pytań na

temat choroby. Mimo sprzyjających okazji

temat choroby. Mimo sprzyjających okazji

„zapomina" już uzyskane informacje, snuje

„zapomina" już uzyskane informacje, snuje

nierealne plany. Zaprzeczenie może być

nierealne plany. Zaprzeczenie może być

mechanizmem obronnym chroniącym zdrowie

mechanizmem obronnym chroniącym zdrowie

psychiczne. Zmniejsza podatność na depresję

psychiczne. Zmniejsza podatność na depresję

(

(

zaprzeczenie adaptacyjne

zaprzeczenie adaptacyjne

), ale może stać się

), ale może stać się

źródłem problemów dla pacjenta i innych

źródłem problemów dla pacjenta i innych

(

(

zaprzeczenie nieadaptacyjne

zaprzeczenie nieadaptacyjne

).

).

Umieranie i śmierć

Umieranie i śmierć

dziecka

dziecka

Umierające dzieci mówią o

Umierające dzieci mówią o

samotności

samotności

i o tym, że nie są rozumiane.

i o tym, że nie są rozumiane.

Rodzice są zażenowani, unikają

Rodzice są zażenowani, unikają

patrzenia w oczy. Dziecko

patrzenia w oczy. Dziecko

próbuje opowiedzieć, co czuje

próbuje opowiedzieć, co czuje

i spotyka się z

i spotyka się z

niedowierzaniem, gdyż dorośli

niedowierzaniem, gdyż dorośli

nie mogą sobie wyobrazić

nie mogą sobie wyobrazić

śmierci żyjącego dziecka.

śmierci żyjącego dziecka.

Rodzice wybierają w tej kwestii

Rodzice wybierają w tej kwestii

ucieczkę.

ucieczkę.

Badania wskazują na duże różnice

Badania wskazują na duże różnice

w możliwościach pojmowania śmierci

w możliwościach pojmowania śmierci

przez dzieci

przez dzieci

w zależności od ich wieku.

w zależności od ich wieku.

Jak dziecko w zaawansowanym

Jak dziecko w zaawansowanym

stadium choroby nowotworowej, w

stadium choroby nowotworowej, w

zależności od wieku rozumie

zależności od wieku rozumie

umieranie i śmierć?

umieranie i śmierć?

Dziecko zdaje sobie sprawę ze zbliżającej

Dziecko zdaje sobie sprawę ze zbliżającej

się śmierci.

się śmierci.

Rodzice i lekarze powinni pozwolić, aby

Rodzice i lekarze powinni pozwolić, aby

dziecko po swojemu dawało sobie radę z

dziecko po swojemu dawało sobie radę z

prawdą o śmierci.

prawdą o śmierci.

Dziecko spokojne, nieśmiałe nie chce rozmawiać,

Dziecko spokojne, nieśmiałe nie chce rozmawiać,

a także nie chce, aby koledzy, koleżanki wiedzieli

a także nie chce, aby koledzy, koleżanki wiedzieli

o jego chorobie.

o jego chorobie.

Dziecko towarzyskie może chcieć grać, bawić się

Dziecko towarzyskie może chcieć grać, bawić się

do samego końca.

do samego końca.

Od 3 do 6 r. ż.:

Od 3 do 6 r. ż.:

Dziecko głównie obawia się rozstania z

Dziecko głównie obawia się rozstania z

rodzicami, gdy pójdzie do szpitala. Ten strach jest bardziej

rodzicami, gdy pójdzie do szpitala. Ten strach jest bardziej

realny niż śmierć.

realny niż śmierć.

Od 6 do 12 r. ż.:

Od 6 do 12 r. ż.:

Jeśli dziecko dowiaduje się, że niedługo

Jeśli dziecko dowiaduje się, że niedługo

umrze - może stać się nieposłuszne, uskarżać się na

umrze - może stać się nieposłuszne, uskarżać się na

najmniejsze dolegliwości, chcieć, aby ktoś

najmniejsze dolegliwości, chcieć, aby ktoś

z dorosłych był ciągle przy nim. Potrzebuje zapewnień, że jest

z dorosłych był ciągle przy nim. Potrzebuje zapewnień, że jest

kochane i nie zostanie opuszczone. Dla niektórych dzieci jest

kochane i nie zostanie opuszczone. Dla niektórych dzieci jest

ważne, aby mogły kontynuować naukę, ulubione zajęcia.

ważne, aby mogły kontynuować naukę, ulubione zajęcia.

Od 12 r. życia:

Od 12 r. życia:

Dużą rolę odgrywa grupa rówieśnicza. Mimo

Dużą rolę odgrywa grupa rówieśnicza. Mimo

zbliżającej się

zbliżającej się

śmierci ważny jest wygląd zewnętrzny. Wszelkie zmiany

śmierci ważny jest wygląd zewnętrzny. Wszelkie zmiany

przyjmowane są z dużym trudem.

przyjmowane są z dużym trudem.

Śmierć dziecka, obojętnie w

Śmierć dziecka, obojętnie w

jakim byłoby wieku, jest

jakim byłoby wieku, jest

odbierana jako zdarzenie

odbierana jako zdarzenie

wbrew naturze.

wbrew naturze.

We wszystkich językach

We wszystkich językach

istnieje słowo na określenie

istnieje słowo na określenie

straty np.

straty np.

rodzica - sieroctwo,

rodzica - sieroctwo,

małżonka - wdowieństwo,

małżonka - wdowieństwo,

ale nie ma słowa, by wyrazić

ale nie ma słowa, by wyrazić

stratę dziecka, tak jest to

stratę dziecka, tak jest to

nienaturalne.

nienaturalne.

Opieka duchowa nad

Opieka duchowa nad

umierającym

umierającym

Całościowa opieka nad osobą chorą w stanie

Całościowa opieka nad osobą chorą w stanie

terminalnym, jeżeli ma być właściwa, musi

terminalnym, jeżeli ma być właściwa, musi

dotyczyć wszystkich sfer życia:

dotyczyć wszystkich sfer życia:

-ciała,

-ciała,

-psychiki,

-psychiki,

-sfery socjalnej i jego duchowości

-sfery socjalnej i jego duchowości

Pamiętać trzeba, że sfera duchowości

Pamiętać trzeba, że sfera duchowości

człowieka dotyka w pewien sposób

człowieka dotyka w pewien sposób

wszystkich innych sfer osobowości i jest

wszystkich innych sfer osobowości i jest

niejako ich centrum.

niejako ich centrum.

Choć duchowość łączy wszystkie sfery

Choć duchowość łączy wszystkie sfery

osobowości,

osobowości,

to jednak odwołuje się do tych

to jednak odwołuje się do tych

aspektów życia człowieka, które

aspektów życia człowieka, które

nawiązują do przeżyć przekraczających

nawiązują do przeżyć przekraczających

odczuwanie zmysłowe.

odczuwanie zmysłowe.

Dla człowieka umierającego bardzo

Dla człowieka umierającego bardzo

ważne stają się potrzeby duchowe i

ważne stają się potrzeby duchowe i

szukanie odpowiedzi na pytania

szukanie odpowiedzi na pytania

dotyczące:

dotyczące:

-sensu cierpienia i bólu,

-sensu cierpienia i bólu,

-istnienia Boga; dlaczego pozwala On na

-istnienia Boga; dlaczego pozwala On na

cierpienia,

cierpienia,

-jaki jest sens życia,

-jaki jest sens życia,

-czy jest możliwe przebaczenie zła,

-czy jest możliwe przebaczenie zła,

które człowiek popełnił w życiu,

które człowiek popełnił w życiu,

-czy jest jakieś życie po śmierci

-czy jest jakieś życie po śmierci

Zawarte w art. 30 „Kodeksu etyki

Zawarte w art. 30 „Kodeksu etyki

lekarskiej" zobowiązanie lekarza, aby

lekarskiej" zobowiązanie lekarza, aby

zapewnił pacjentowi

zapewnił pacjentowi

„godne warunki umierania" dotyczy nie

„godne warunki umierania" dotyczy nie

tylko warunków fizycznych, w pełni

tylko warunków fizycznych, w pełni

zrozumiałych, lecz również psychicznych i

zrozumiałych, lecz również psychicznych i

duchowych. Chodzi najpierw

duchowych. Chodzi najpierw

o to, aby chory mógł umierać spokojnie,

o to, aby chory mógł umierać spokojnie,

bez przygnębiającego uczucia, że jeszcze

bez przygnębiającego uczucia, że jeszcze

czegoś nie dopełnił. Tak więc lekarz

czegoś nie dopełnił. Tak więc lekarz

powinien mu pomóc pożegnać się z

powinien mu pomóc pożegnać się z

najbliższymi osobami, wyrazić świadomie

najbliższymi osobami, wyrazić świadomie

ostatnią wolę, a w przypadku człowieka

ostatnią wolę, a w przypadku człowieka

wierzącego, przyjąć duchownego i jego

wierzącego, przyjąć duchownego i jego

pomoc religijną.

pomoc religijną.

W warunkach polskich, jak uczy

W warunkach polskich, jak uczy

doświadczenie, niemal wszyscy w stanie

doświadczenie, niemal wszyscy w stanie

terminalnym pragną pojednać się z Bogiem i

terminalnym pragną pojednać się z Bogiem i

przyjąć sakramenty święte, takie jak:

przyjąć sakramenty święte, takie jak:

-sakrament pokuty,

-sakrament pokuty,

-namaszczenie chorych

-namaszczenie chorych

-i komunię świętą.

-i komunię świętą.

Sakramenty te chory powinien przyjmować w

Sakramenty te chory powinien przyjmować w

pełnej świadomości. Lekarz, znając potrzeby

pełnej świadomości. Lekarz, znając potrzeby

religijne swojego pacjenta, powinien mu o tym

religijne swojego pacjenta, powinien mu o tym

powiedzieć. Decyzję jednak musi pozostawić

powiedzieć. Decyzję jednak musi pozostawić

choremu. Należy poinformować rodzinę

choremu. Należy poinformować rodzinę

chorego, aby nie zwlekała z przygotowaniem

chorego, aby nie zwlekała z przygotowaniem

go do przyjęcia sakramentów świętych.

go do przyjęcia sakramentów świętych.

Niestety, w praktyce można zaobserwować

Niestety, w praktyce można zaobserwować

pewien lęk - może nie tyle chorych, ale rodziny

pewien lęk - może nie tyle chorych, ale rodziny

- gdy idzie o przyjęcie sakramentu chorych,

- gdy idzie o przyjęcie sakramentu chorych,

który niesłusznie odczytuje się jako zwiastuna

który niesłusznie odczytuje się jako zwiastuna

zbliżającej się śmierci.

zbliżającej się śmierci.

Jest to oczywiście postawa błędna i lekarz nie

Jest to oczywiście postawa błędna i lekarz nie

może jej ulegać.

może jej ulegać.

Choć znaczna większość

Choć znaczna większość

pacjentów

pacjentów

w Polsce to katolicy, jednak

w Polsce to katolicy, jednak

gdyby pacjent był innego

gdyby pacjent był innego

wyznania lekarz powinien

wyznania lekarz powinien

umożliwić takiemu

umożliwić takiemu

pacjentowi przygotowanie

pacjentowi przygotowanie

się do śmierci zgodnie z

się do śmierci zgodnie z

jego wiarą

jego wiarą

i umożliwić mu kontakt

i umożliwić mu kontakt

z duchownym jego

z duchownym jego

wyznania.

wyznania.

Zapobieganie przedwczesnej

Zapobieganie przedwczesnej

śmierci

śmierci

i stworzenie warunków

i stworzenie warunków

spokojnej śmierci

spokojnej śmierci

Współczesna medycyna wielokrotnie angażuje się w walkę ze

Współczesna medycyna wielokrotnie angażuje się w walkę ze

śmiercią. „Zbyt często traktuje śmierć jako swego

śmiercią. „Zbyt często traktuje śmierć jako swego

największego wroga" i nie może zaakceptować tego, że jest

największego wroga" i nie może zaakceptować tego, że jest

ona czymś naturalnym.

ona czymś naturalnym.

W zmaganiach ze śmiercią, śmiertelnymi chorobami i

W zmaganiach ze śmiercią, śmiertelnymi chorobami i

starością wykorzystuje się nieproporcjonalnie większe środki

starością wykorzystuje się nieproporcjonalnie większe środki

niż do leczenia bólu czy opieki nad chorymi i umierającymi.

niż do leczenia bólu czy opieki nad chorymi i umierającymi.

Życie przedłużane jest aż do momentu, w którym przestaje

Życie przedłużane jest aż do momentu, w którym przestaje

być dla człowieka dobrodziejstwem. Należy jednak podkreślić,

być dla człowieka dobrodziejstwem. Należy jednak podkreślić,

że celem medycyny nie jest walka ze śmiercią jako taką, ale

że celem medycyny nie jest walka ze śmiercią jako taką, ale

przeciwdziałanie przedwczesnej śmierci. Przeciwdziałanie to

przeciwdziałanie przedwczesnej śmierci. Przeciwdziałanie to

nie oznacza traktowania każdej śmierci jako przedwczesnej.

nie oznacza traktowania każdej śmierci jako przedwczesnej.

Wielu bowiem ludzi dożywszy sędziwego wieku, niejako

Wielu bowiem ludzi dożywszy sędziwego wieku, niejako

naturalnie zbliża się do swego kresu, a ich śmierć nie jest

naturalnie zbliża się do swego kresu, a ich śmierć nie jest

przedwczesna.

przedwczesna.

Innymi słowy - medycyna ma pomóc ludziom

Innymi słowy - medycyna ma pomóc ludziom

młodym dożyć starości, a osobom starszym

młodym dożyć starości, a osobom starszym

przeżyć resztę życia godnie i z

przeżyć resztę życia godnie i z

zadowoleniem.

zadowoleniem.

Wyeliminowanie śmierci to cel utopijny,

Wyeliminowanie śmierci to cel utopijny,

który zniekształca działalność medyczną.

który zniekształca działalność medyczną.

Ważnym zadaniem medycyny jest

Ważnym zadaniem medycyny jest

towarzyszenie spokojnej śmierci.

towarzyszenie spokojnej śmierci.

Ponieważ wszyscy umieramy, również w

Ponieważ wszyscy umieramy, również w

medycynie powinno się stworzyć warunki

medycynie powinno się stworzyć warunki

do spokojnej śmierci. „Za spokojną

do spokojnej śmierci. „Za spokojną

śmierć”(peaceful death) można uważać

śmierć”(peaceful death) można uważać

taką, w przypadku której ból i cierpienie

taką, w przypadku której ból i cierpienie

minimalizuje właściwa opieka paliatywna,

minimalizuje właściwa opieka paliatywna,

pacjent nie czuje się opuszczony i

pacjent nie czuje się opuszczony i

zaniedbany, a opieka nad umierającym

zaniedbany, a opieka nad umierającym

jest tak samo ważna jak opieka nad tymi,

jest tak samo ważna jak opieka nad tymi,

którzy przeżyją.

którzy przeżyją.

Medycyna nie potrafi do końca

Medycyna nie potrafi do końca

zapewnić spokojnej śmierci. Nie jest

zapewnić spokojnej śmierci. Nie jest

w stanie określić jej sensu. Nie

w stanie określić jej sensu. Nie

powinna jednak traktować śmierci

powinna jednak traktować śmierci

jako swego błędu, którego można

jako swego błędu, którego można

uniknąć, albo jako przegranej.

uniknąć, albo jako przegranej.

Ponieważ śmierć jest nieunikniona,

Ponieważ śmierć jest nieunikniona,

wcześniej czy później nawet bardzo

wcześniej czy później nawet bardzo

skomplikowana aparatura

skomplikowana aparatura

podtrzymująca życie okazuje się

podtrzymująca życie okazuje się

nieskuteczna,

nieskuteczna,

a medycyna dochodzi do kresu

a medycyna dochodzi do kresu

swych możliwości.

swych możliwości.