Psychologiczne aspekty

śmierci i umierania

Śmierć

Stan charakteryzujący się

ustaniem oznak życia,

spowodowany nieodwracalnym

zachwianiem równowagi

funkcjonalnej i załamaniem

wewnętrznej organizacji ustroju.

• Przez stulecia obowiązywała tzw.

tradycyjna definicja śmierci. Według
niej śmierć człowieka następowała w
momencie ustania wszelkiej czynności
oddechowej oraz krążenia, przy czym
za dokładny moment śmierci zazwyczaj
uznawano ostatni oddech lub częściej
ostatnie wysłuchane uderzenie serca
(łac. cor ultimum moriens).

W wyniku rozwoju technik
reanimacyjnych i anestezjologicznych
stało się możliwym podtrzymanie
wentylacji płuc i krążenia metodami
sztucznymi. Stan ten wymógł
powstanie tzw. nowej definicji śmierci.
W tej definicji podstawę do uznania
człowieka za zmarłego stanowi śmierć
całego mózgu (mors biologica cerebri).

• W późniejszym okresie zauważono, że

śmierć komórek mózgu nie następuje
jednocześnie. W związku z tym powstała
tzw. nowa zmodyfikowana definicja śmierci.
Stwierdza ona, że śmierć pnia mózgu
implikuje śmierć mózgu jako całości, choć
nie oznacza, że w momencie stwierdzenia
śmierci pnia martwe są również wszystkie
komórki mózgu. Według tej definicji śmierć
pnia mózgu jest niezbędnym i
wystarczającym warunkiem do uznania
osoby za zmarłą.

Przyczyny śmierci

Ze względu na czynniki, które ją spowodowały:

• śmierć fizjologiczna – następuje wskutek

procesów starzenia się,

• śmierć z przyczyn chorobowych – następuje z

powodu choroby,

• śmierć gwałtowna – w następstwie urazu

(mechanicznego, chemicznego, termicznego,

radiacyjnego itp.).

Ze względu na szybkość zgonu podział jest

następujący:

• śmierć powolna – zgon poprzedzony jest agonią

trwającą od kilku minut do wielu godzin,

• śmierć nagła – do zgonu dochodzi natychmiast – w

ciągu kilku sekund.

Lęk

To negatywny stan emocjonalny związany
z przewidywaniem nadchodzącego z
zewnątrz lub pochodzącego z wewnątrz
organizmu niebezpieczeństwa,
objawiający się jako niepokój, uczucie
napięcia, skrępowania, zagrożenia. W
odróżnieniu od strachu jest on procesem
wewnętrznym, nie związanym z
bezpośrednim zagrożeniem lub bólem.

Lęk przed śmiercią

Badania wykazują, że:

• Starsi ludzie przejawiają mniejszy lęk

przed śmiercią niż osoby młodsze.

• Lęk przed śmiercią jest najsilniejszy w

sytuacjach bezpośredniego zagrożenia

• Może występować w różnych fazach

zagrożenia

• Jest słabej odczuwany przez osoby

szczęśliwe

Źródła lęku przed śmiercią

• Tajemniczość i nieokreśloność

zjawiska śmierci

• Brak doświadczenia śmierci wprost
• Perspektywa osamotnienia

Rodzaje lęku przed śmiercią i

umieraniem

• Lęk przed własną śmiercią,
• Lęk przed śmiercią innego

człowieka,

• Lęk przed własnym umieraniem,
• Lęk przed umieraniem innego

człowieka.

Rodzaje lęku przed śmiercią

wg. Randalpha Ochsmanna

a)

lęk przed spotkaniem ze śmiercią, który wyraża się w obawie

przed bezpośrednim kontaktem z osobą umierającą lub

zmarłą,

b)

lęk przed śmiertelnością, związany z troską o plany i

zamierzenia, które zostaną nam udaremnione przez fakt

śmierci oraz z obawami konfrontacji z cierpieniem bliskich

nam osób,

c)

lęk przed końcem swego życia, wyrażający się w braku

akceptacji śmierci, rozumianej jako definitywne zakończenie

egzystencji,

d)

lęk przed fizycznym zniszczeniem, związany z silną obawą o

to, co stanie się z ciałem po śmierci,

e)

lęk przed życiem po śmierci, wywoływany przerażającą

perspektywą braku pewności tego, co będzie po śmierci, i

wreszcie

f)

lęk przed procesem umierania, związany z wyobrażeniami

na temat cierpienia jakie śmierci towarzyszy.

Smutek

• Negatywny stan emocjonalny, będący następstwem

przykrych przeżyć, kłopotów. W stanie smutku

odczuwalny jest brak perspektyw, bezradność.

• Objawia się on poprzez przygnębienie oraz mniejszą

energię. Smutek jest uważany za przeciwieństwo

szczęścia. Bywa utożsamiany z żalem, nędzą i

melancholią. Bardzo często towarzyszy mu płacz i

zamknięcie w sobie.

• Uczucie to może być postrzegane jako tymczasowe

obniżenie nastroju, lub depresja charakteryzująca

się stałym i znacznym obniżeniem samopoczucia, a

także do zakłócenie zdolności do funkcjonowania w

codziennym życiu.

Żal

To negatywny stan emocjonalny

spowodowany doznaną stratą.

Towarzyszy mu często trudność w

pogodzeniu się, że tego, co utracone

już nie ma i wynikającym z tego

brakiem akceptacji rzeczywistości

takiej, jaka jest tu i teraz. Występuje

również w postaci żalu do kogoś za

wyrządzone krzywdy, niemożność

pogodzenia się z realną sytuacją.

Fazy procesu umierania

1. Zaprzeczenie (odrzucenie diagnozy,

niedowierzanie, szok)

2. Gniew, kiedy nie można już zaprzeczyć

prawdzie o nadchodzącej śmierci („dlaczego

właśnie ja?”, gniew skierowany na lekarzy,

pielęgniarki, jednoczesny lek przed karą)

3. Układy, pertraktacje (negocjacje z Bogiem o

przedłużenie życia, składanie przyrzeczeń)

4. Depresja (poczucie utraty sił organizmu

oraz przewidywanie utraty bliskiej osoby,

własności)

5. Akceptacja śmierci (spokój, oddalenie)

Żałoba

Jest tradycyjnym uzewnętrznionym

odzwierciedleniem tego co się dzieje

z kimś, kto stracił bliskiego. Żałoba, a

przeżywanie straty to dwie różne

rzeczy, bo przeżywanie straty

zachodzi wewnątrz. Jest to reakcja

całego naszego "ja" na stratę.

Żałoba - fazy

• Faza początkowa – 3-4tyg. po pogrzebie,

przeżywanie szoku i niedowierzanie, odczucie

zimna, pustki, sparaliżowanie, obrona przed

świadomością straty, stadium fałszywej akceptacji.

• Faza pośrednia – od 3 do 8 miesiąca po śmierci,

okres poszukiwania nowej tożsamości, uczenie się

nowych ról (np. wdowy), powracanie do scen ze

zmarłym, szukanie zrozumienia śmierci, stadium

pseudoorganizacji – próba odnalezienia się w

życiu, kształtowanie zwykle negatywnej postawy

wobec śmierci

• Faza odzyskiwania równowagi – około roku od

śmierci, pogodzenie i realna sytuacja braku osoby

bliskiej i zajęcie się życiem, okres reorganizacji

życia oraz akceptacji śmierci, bardziej pozytywne

ocenianie faktu ludzkiego przemijania

Zmiany zachodzące w

człowieku na skutek

przeżywania żałoby

1. Fizyczne

- problemy ze spaniem,
- wyczerpanie,
- nadpobudliwość lub ospałość,
- drżenie,
- mdłości,
- wysypki,
- alergie,
- zaburzenia cyklu hormonalnego,
- podatność na zachorowania/niską odporność),

2. W stanach emocjonalnych

- smutek,
- poczucie winy,
- bezsilność,
- poczucie przytłoczenia, pogrążenia, samotność,
- złość lub wściekłość,
- pustkę,
- poczucie zagrożenia,
- strach przed przyszłością,
- nacisk,
- presję,
- przymus,
- ulgę,
- poczucie swobody

3.

W procesie myślenia i w procesach

poznawczych
- tendencje do zapominania,
- trudności z wysuwaniem wniosków i

logicznym rozumowaniem,
- pomyłki,
- trudności z koncentracją,
- gonitwę myśli lub zmaganie się z myślami,
- stany zamroczenia,
-"wyłączanie się",
-słyszenie znajomych głosów

4.W zachowaniu

-porządkowanie i aranżowanie rzeczy,
- płakanie,
- denerwowanie się,
- martwienie się,
- zmiana w sposobie żegnania się,
- mówienie innym, aby się lepiej traktowali,
- więcej wrażliwości i współczucia dla innych,
- odnowienie więzi z rodziną i przyjaciółmi, albo

stronienie od bliskich i ludzi w ogóle,
- słuchanie nastrojowej muzyki, lub piosenek o

sentymentalnej treści,
- angażowanie się w zajęcia, które lubiła zmarła osoba,
- przyjmowanie nowych ról w rodzinie i

społeczeństwie)

5. W stanach duchowych

- wiara się albo wzmacnia albo chwieje,
- nowy punkt widzenia na wiele zjawisk,
- troska o życie pozagrobowe,
- gniew na boga,
- zmniejszenie obawy o śmierć,
- zwiększenie troski o zdrowie i dobro
rodziny,
- śmierć jako absolutorium,
- życie jako zamknięty krąg

Ciekawostki

• Kolor symbolizujący żałobę jest różny w różnych

częściach świata. W większości krajów kręgu

kultury euroamerykańskiej żałobę oznacza czerń,

ale na Wschodzie jest to biel, a np. w Iranie - kolor

niebieski

Żałoba w judaizmie

• Żydzi mają obowiązek obchodzić żałobę minimalnie

przez tydzień. Przez pierwsze 7 dni zakazuje się:

golić się, myć się, opuszczać domu, pracować,

studiować Tory i słuchać muzyki; następnie przez

pewien czas nie powinien jeść mięsa, pić wina ani

zakładać nowej odzieży.