Justyna Murdzia Bydgoszcz, 12.03.2009
Farmacja I rok
gr. c, B
Choroby psychiczne
-
perspektywa socjologiczna
Plan pracy:
Wyjaśnienie pojęcia choroby psychicznej
Badania socjologiczne nad chorobami psychicznymi,
Społeczne i kulturowe różnice a choroba psychiczna
Recepcja choroby psychicznej
Socjologiczne teorie chorób psychicznych
Ad. 1
Pod pojęciem choroby psychicznej rozumiemy ogół zaburzeń funkcjonowania społecznego lub psychicznego jednostki, posiadające określaną dynamikę, etiologię, patogenezę, symptomatologię.
Pojęcie zaburzenia wiąże się z pojęciami zdrowia psychicznego, normalności zachowania oraz jego patologii.
Określenie granic normalności jest bardzo trudne, dlatego istnieje wiele odmiennych podejść do tego - czym jest choroba psychiczna. Psychiatria biologiczna wiąże zaburzenia psychiczne z przyczynami neurochemicznymi. Psychologia oraz socjologia najczęściej łączą większość zaburzeń z czynnikami intrapsychicznymi, doświadczeniami społecznymi i poziomem nasilenia stresu. Ze względu na ta rozbieżność w postrzeganiu choroby psychicznej odchodzi się od stosowania określenia, które wiąże się z postrzeganiem "chorej" psychiki tak, jak w medycynie postrzega się choroby somatyczne.
Ad. 2
Społeczne i kulturowe różnice a choroba psychiczna
Choroby psychiczne od wielu lat są przedmiotem badań nie tylko psychiatrów i psychologów, ale również socjologów, jako czynniki wpływające na życie poszczególnych jednostek oraz grup społecznych.
Najwięcej badań wykonano i najszerzej socjologowie wyjaśnili i opisali korelacje oraz wzajemne uwarunkowania miedzy przynależnością do określonej klasy społecznej a rozpowszechnieniem zaburzeń psychicznych, ich postrzeganiem i leczeniem.
Pierwszą próbę badawczą analizującą rozpowszechnienie zaburzeń psychicznych w społeczności zostało przeprowadzone w Chicago w latach 30. przez Farisa i Dunhama. Objęła ona jednak tylko pacjentów szpitali psychiatrycznych. Najważniejszym osiągnięciem obu autorów było opracowanie na podstawie koncentracji, wysokich wskaźników schizofrenii w najbiedniejszych dzielnicach.
Ciekawe badanie przeprowadzono w 1958 roku ( studium New Haven ). Autorzy studium skonstruowali bardzo znaczący w rozwoju technik pomiaru w socjologii „Indeks pozycji społecznej”, który obejmował skorelowane wymiary przynależności etnicznej i rasowej, religijnej, miejsca zamieszkania, zawodu i poziomu edukacji, łącznie określające pozycję badanej osoby. Na podstawie tego indeksu badacze zidentyfikowali w New Haven pięć klas społecznych: I - wyższa, II - wyższa średnia, III - niższa średnia, IV - robotnicza, V - niższa. Rozmieszczenie różnych zaburzeń psychicznych okazało się silnie skorelowane z przynależnością do określonej klasy społecznej, schizofrenia występowała jedenaście razy częściej w klasie najniższej niż najwyższej. Odwrotna zależność odnotowano w stosunku do rozpowszechnienia zaburzeń lękowych niepsychosotycznych, które najczęściej występują w klasie II, a najrzadziej w klasie V i IV. Również zaburzenia nerwicowe występowały częściej w klasach wyższych aniżeli niższych. Wystąpiły także różnice w sposobie leczenia, osoby z klas społecznych I - II wykazywali większa tendencje do stosowania metod psychologicznych zaś osoby z klas niższych do metod biologicznych. Rozpatrując podejście do choroby psychicznej pacjenci z grupy kontrolnej, należący do klas I i II, w większym stopniu postrzegali je jako problemy psychologiczne i konflikty o charakterze osobowościowym, podczas gdy członkowie klas niższych identyfikowali choroby psychiczne jako problem dopiero w ich ostrej fazie oraz mieli tendencję do somatyzacji objawów, nie dostrzegając problemów psychologicznych i osobowościowych. Takie rozumowanie wynikało m.in. z wykształceniem badanych osób, im niższa klasa tym niższe wykształcenie. Wiąże się to również z wieloma innymi różnicami.
Klasy niższe |
Klasy wyższe |
|
|
Trzecie z badań nad rolą klasy społecznej przeprowadzone w latach 50. przez Leo Strole'a pod nazwą „Midtown Manhattan Study” miało za zadanie ustalenie prawdziwego rozłożenia zaburzeń psychicznych w określonej populacji. Badania te potwierdziły wyniki poprzednich studiów, że znacznie więcej zaburzeń psychicznych występuje w klasie niższej, stwierdzono również znacznie więcej zaburzeń emocjonalnych u osób, których pozycja ekonomiczno społeczna uległa obniżeniu. Kolejnym rezultatem badań było określenie znaczenia stresu, przynależność do niższej klasy jest czynnikiem stresującym, tym samym stres staje się składnikiem zaburzeń psychicznych.
Czwartym z kolei klasycznych badań społeczno-epidemiologicznych było tzw. Stirling County Study, Aleksandra i Doroty Leightonów. Jednym z ważnych celów tego studium było zbadanie społeczno kulturowej integracji i rozpowszechniania zaburzeń psychicznych w małych społecznościach francuskich Kanadyjczyków - katolików i angielskich Kanadyjczyków protestantów. Wyniki wykazały, że zdrowsi psychicznie byli francuscy Kanadyjczycy, zwłaszcza kobiety. Leightonowie wykazali większą stabilność i tradycyjność w rodzinach katolików, co ograniczało występowanie stresu w tej społeczności. W rodzinach protestanckich zauważono już większe zainteresowanie sprawami świata zewnętrznego, większa emancypację kobiet oraz mniejszą integracje rodzin, co sprzyjało występowaniu czynników stresujących.
Prowadzono również badania nad ustaleniem wzajemnych zależności miedzy takimi zmiennymi jak wiek, płeć i stan cywilny.
Zastanawiając się nad wpływem wieku na częstość występowania zaburzeń psychicznych należy wziąć pod uwagę postępujące starzenie się społeczeństwa. Rośnie odsetek osób mających 65 lat i więcej, tym samym zwiększa się również liczba zaburzeń psychicznych związanych z wiekiem podeszłym, takich jak demencje i choroba Alzheimera oraz psychozy starcze. Największe jednak rozpowszechnienie chorób psychicznych zanotowano w grupie 25 - 34 lat, w szpitalach psychiatrycznych zaś największą liczbę chorych stanowiły osoby z przedziału 18- 44 lat.
Biorąc pod uwagę płeć możemy stwierdzić, że u mężczyzn występuje większe prawdopodobieństwo znalezienia się w szpitalu psychiatrycznym, jednak to kobiety bardziej narażone są na stres, związany z ich rolą w społeczeństwie, dlatego to u nich więcej występuje zaburzeń lękowych, depresji i w porównaniu z mężczyznami dwukrotnie częściej u kobiet wykrywane są psychozy afektywne, mężczyźni natomiast bardziej są podatni na wystąpienie zaburzeń osobowości.
Ostatnią zmienną na jaką należy zwrócić uwagę jest stan cywilny. Wykazano, że choroby psychiczne częściej występują u osób samotnych niż u tych pozostających w stałych związkach, wiąże się to z faktem ze osoby zdrowe psychicznie wykazują większe predyspozycje do bycia w związku. Często ludzie z zaburzeniami nie sprawdzają się również jako partnerzy.
Wpływ na wystąpienie rodzaju zaburzeń ma również kwestia życia w mieście bądź na wsi. Na wsi są to najczęściej depresje, natomiast w mieście psychozy schizofreniczne.
Do występowania zaburzeń psychicznych u jednostek znaczącą role odgrywają zdarzenia stresowe, takie jak śmierć członka rodziny lub przewlekła choroba. Wiele zależy od tego ile czasu upłynie zanim dana osoba upora się z problem, więc jak długo będzie działał czynnik stresowy. Zdarza się ze utrata pracy czy rozwód są następstwem neurotycznej osobowości, która przyczynia się do wzrostu stresu i prawdopodobieństwa wystąpienia zaburzeń psychicznych. Istnieje jeszcze wiele czynników wpływających na zdrowie psychiczne należą do nich: przebyte choroby psychiczne, predyspozycje genetyczne, cechy osobowościowe związane z wychowaniem, skuteczność rozwiązywania problemów, radzenia sobie ze stresem, zasoby finansowe oraz oparcie społeczne.
Recepcja choroby psychicznej
W 1956 roku Whatley badał pomiar stopnia akceptacji na zakres kontaktów z osobą po leczeniu psychiatrycznym. 80% badanych nie zgodziło się ze stwierdzeniem: „Najlepiej nie zadawać się z ludźmi, którzy leczyli się w szpitalu psychiatrycznym”, lecz jedynie 15% zatrudniłoby do dziecka opiekunkę po leczeniu psychiatrycznym, a przeciw małżeństwu z taką osobą nic nie miałoby 36%. W badaniu respondentów wystąpiła nieścisłość w stosowaniu zamiennie określeń „leczyła się u psychiatry” i „leczyła się w szpitalu psychiatrycznym” (drugie z nich sugeruje poważny stan chorobowy w przeciwieństwie do pierwszego), co mogło wpłynąć na stosunkowo duży odsetek akceptacji małżeństwa z taką osobą.
Przeprowadzone dziesięć lat później badania Philipsa potwierdziły, iż fakt pobytu w szpitalu psychiatrycznym negatywnie wpływa na percepcję osoby w ten sposób leczonej. W stosunku do ludzi bez historii psychiatrycznej ponad 98% respondentów pozwoliłoby na małżeństwo z ich córkami, wynajęłoby im pokój, razem by pracowało, chodziło do tego samego klubu i akceptowało jako sąsiadów. Jeśli jednak chodzi o osobę ze zdiagnozowanym zaburzeniem psychicznym, tylko 17% badanych dopuszcza możliwość, by ktoś taki był ich zięciem, a mniej niż połowa zgodziłaby się na wynajęcie mu pokoju.
Od początku lat sześćdziesiątych zaczęto notować pozytywne zmiany w społecznym spostrzeganiu osób z zaburzeniami psychicznymi. Crocetti i Lemkau na podstawie badań przeprowadzonych w Baltimore stwierdzają duży zakres poinformowania badanych na temat zagadnień psychiatrycznych i bardziej tolerancyjne postawy wobec chorych.
W nowszych sondażach na próbach ogólnokrajowych w USA 84% respondentów sądziło, że większość ludzi z problemami psychicznymi może normalnie funkcjonować, jeśli się leczą, a 71% wierzyło w uleczalność chorób psychicznych.
Dominować zaczynają wśród badaczy opinie, że mimo utrzymywania się negatywnych stereotypów pacjenta (lub byłego pacjenta) psychiatrycznego i jego odrzucenia, to jednak postawy wobec chorych psychicznie zmieniają się w kierunku większej liberalności i tolerancji.
Ad. 3
Cockerham, Kessler, Kohn, Agnes Miles i wielu innych badaczy przedstawia trzy podstawowe hipotezy wyjaśniające wzajemne związki, uwarunkowania i zależności miedzy klasami społecznymi a częstością występowania zaburzeń psychicznych.
Pierwsza z nich odnosi się do przyczyny genetycznej, przyjmując, że w wyniku dziedziczenia w klasach niższych jest większa podatność na rozwój zaburzeń psychicznych. Badania nad bliźniętami wykazały ze oprócz predyspozycji genetycznych do wystąpienia schizofrenii konieczne są również czynniki środowiskowe.
Druga hipoteza łączy częstsze występowanie zaburzeń psychicznych ze stresem społecznym, sugeruje ona, że członkowie niższych klas społecznych są bardziej narażeni na sytuacje stresowe wynikające ze złych warunków bytu i utrudnionego życia z powodu niewystarczających zasobów materialnych.
Trzecia hipoteza uznaje selekcje społeczna za główny czynnik powodujący częstsze wystepowanie chorob psychicznych u niższych klas. Sklada się ona z dwóch subhipotez. Pierwsza to hipoteza dryfu, która utrzymuje, że osoby zaburzone psychicznie przez fakt złego funkcjonowania społecznego w swoisty sposób dryfują w dół struktury społecznej. Drugą nazwano hipotezą resztkową lub osadową, stwierdza ona że dużą ilość osób sprawnych psychicznie należących do klas niższych dzieki swojej zaradności awansuje społecznie, pozostawiajac osoby gorzej przystosowane społecznie, również te z zaburzeniami, co sprawia ze w niższych klasach „odkładają się” osoby słabe psychicznie podatne na zaburzenia.
Bibliografia:
- Brodniak W.A. (2000) Choroba psychiczna w świadomości społecznej, Oficyna Naukowa, Warszawa.