WITAMINY to związki organiczne, które nie są źródłem energii ani strukturalnymi składnikami tkanek, są jednak niezbędne do zachowania zdrowia oraz normalnego przebiegu procesów metabolicznych.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach A D E K przedawkowane powodują zatrucia, natomiast nadmiar witamin rozpuszczalnych w wodzie usuwany jest przez nerki.

B karetonoidy przechodzą w wit. A, ilość jej w ustroju zależy od ilości białka.

Oddziaływanie biologiczne witaminy A

1. -bierze udział w procesach kostnienia

2. -hamuje uwalnianie tyroksyny

3. -uczestniczy w syntezie hormonów kory nadnerczy

4. -stabilizuje błony komórkowe

5. -niezbędny do prawidłowej odnowy komórek skóry i śluzówki

6. -zmiatają wolne rodniki

7. -działanie przeciwnowotworowe

8. -niezastąpione w procesie widzenia, warunkują adaptacje oka do ciemności

9. -niezbędne w prawidłowej spermatogenezie, rozwój łożyska, embrionu

WYSTĘPOWANIE:

1. -tłuszcze rybie i oleje, -olej z wątroby dorsza, -śledzie, sardynki, tuńczyk, makrele, -jaja, -twaróg, -mięso, -wątroba wołowa

Straty wit A

1. -temperatura powyżej 100 ⁰C -smażenie

2. -dostępność tlenu światła

Biodostępność min:

1. -brak nadmiaru NNKT

2. -obecnością żywności błonnika: duże ilości wiążące wit A

3. -poziomem cynku przy niedoborze wystepuje brak białka wiążącego retinol

4. -zmniejszają wchłanianie: azotany, alkohol, azotyny,

5. -stężenie żelaza w świetle jelit duże upośledzenie wchłaniania wit A

Niedobór wit A:

1. -rogowacenie skóry

2. -pękanie skóry

3. -zmniejszone wydzielanie łez, suchość spojówek

4. --niedowidzenie zmierzchowe „kurza ślepota|”

5. -spadek odporności

6. -degradacja włókien nerwowych

7. -rogowacenie i złuszczenie nabłonków prowadzące do zalegania łoju i rozwój zakarzeń

Nadmiar witaminy A

1. -łysienie

2. -dynsfunkcja narządów miąszowych

3. -samiostne złamanie kości

WITAMINA D

Rola:

1. -zwiększa wchłanianie wapnia

2. -wyrównuje proporcje wapń- fosfor w surowicy krwi

3. -warunkuje odbudowanie wapnia w kościach

Występowanie w żywności:

1. -oleje z wątroby ryb- trany

2. -w niewielkich ilościach w olejach roślinnych i roślinach zbożowych

Procesy technologiczne

1. -podwyższona temp nie rozkłada wit D

2. -niestabilna pod wpływem promieniowani UV

3. -autooksydacja w warunkach dobrego dostępu tlenu

Objawy niedoboru:

1. -krzywica

2. -osteoporoza

3. -osteomalacja

Przyczyny niedoboru:

1. -brak ekspozycji na słońce

2. -zbyt mała ilość żywności

3. -upośledzenie wchłaniania w przewodzie pokarmowym

4. -nadmierna aktywność fosfatazy alkalicznej

Hiperwitaminoza wit D

1. -wielomocz- uszkodzeni nerek

2. -biegunki

3. -wymioty

4. -brak apetytu

5. -zwapnienia

WITAMINA E

Rola:

1. -Naturalny przeciw utleniacz

2. -chroni przed oksydacją wit E

3. -chroni przed utlenieniem NNKT

4. -zmniejsza ryzyko nowotworów

5. -zapobiega poronieniu

6. -zapobiega dystorfii mięśniowej

Występowanie:

1. -tłuszcze roślinne

2. -produkty zbożowe

3. -zielone warzywa i owoce w mniejszych ilościach

Niszczy:

1. -suszenie warzyw

2. -smażenie

3. -tlen

4. -obecność jonów metali ciężkich

5. -proces rafinacji olejów

WSKAŹNIK HOORISA stosunek w diecie NNKT do tokoferolu prawidłowo wynosi 0,6

Działanie synergiczne w ustroju z wit E wykazują: wit C, A, cynk, selen, żelazo, miedź, AA

WITAMINA K K1,K2 rozpuszczalne w tłuszczach , K3 w wodzie

Rola

1. -poprawa krzepnięcia krwi

2. -wzmaga synteze białek kości

3. Występowanie

4. -pochodzenia roślinnego

5. -pochodzenia zwierzęcego

WIT ROZPUSZCZALNE W WODZIE

WITAMNIA C Wit C-kw. askorbinowy.

1. -na niedobór cierpią głównie ludzie zabiegani, zapracowanie ,niejedzący świeżych warzyw i owoców.

Rozpada się w :

2. -środowisku obojętnym i alkalicznym

3. -w trakcie suszenia, naświetlenia UV

4. -w kontakcie z tlenem , metalami ciężkimi oraz z Cu ,Fe

5. -w kontakcie z konserwantami, lekami

ŻRÓDLA:

1. -ziemniaki w Polsce ze względu na spożywaną ilość tego warzywa

2. -owoce dzikiej róży

3. -czarna porzeczka, truskawki,

4. papryka, pietruszka nać, brokuły

Straty wit C w trakcie przygotowania potraw

1. 20% surówki

2. 30%warzywa duszone

3. 50% warzywa gotowane

Produkty wzbogacane wit C

1. -soki owocowe

2. -nektary

3. -wian

4. -mleka w proszku

5. -wędliny(kw. askorbinowy jako konserwant)

BIOLOGICZNA ROLA WIT C

1. -stymulacja wytworzenia kolagenu

2. -udział w syntezie hormonów i transmiterów

3. -przeciwdziałają procesom utleniania

4. -wzmaganie detoksykacyjne i odtruwające

5. -unieczynnienie nitrozoamin w przewodzie pokarmowym

6. -zapobieganie utlenianiu lipidów

Wskazania do leczenia wit C: zawały, zatory mózgu, silne złamania, choroba nadciśnieniowa, uszkodzenia ścięgien, zaburzenia odporności, choroba niedokrwienna serca.

Dzienna dawka wit. C nie powinna przekraczać 300mg, optymalna mieści się w granicach 30-100mg.

OBJAWY NIEDOBORU:

1. -wzmożona łamliwość naczyń

2. -krwawienie z dziąseł w czasie mysia zębów

3. -uczucie zmęczenia

4. -nadmierne rogowacenie naskórka

5. -mniejsza wydolność Aic……?

6. -skłonność do tworzenia się siniaków

7. schorzenia typu szkorbut lub gnilca,

8. objawy szkorbutu u dorosłych: krwawe wylewy, nadmierne rogowacenia naskórka oraz niedokrwistość, u dzieci gnilec powoduje niedokrwistość i zmiany w kościach,

9. niedobory biochemiczne powodują osłabienie organizmu, podatność na zmęczenie i infekcje, zmniejszona wydatność fizyczna

WITAMINA B1 tiamina Cała grupa B

1. -kasza gryczana

2. -drożdże

3. -soja

4. -produkty zbożowe

5. -rośliny strączkowe

Wszystkie są produkowane przez pałeczki okrężnicy

Wrażliwość na działanie czynników środowiskowych:

1. -temp

2. -tlen

3. -promieniowanie jonizujące

4. -dwutlenek siarki

5. -ph obojętne i alkaliczne

6. -przemiał ziarna i inne procesy technologiczne

7. -tiaminoza występująca w świeżych rybach

Odporna jest na działanie światła oraz na kwaśne środowisko

Rola tiaminy w ustroju:

1. -odtruwa w sytuacji zatrucia tlenkiem węgla(czadem)

2. -uczestniczy w procesach energetycznych

3. -w reakcjach cyklu pentozowego

4. -jako trójfosforan w przewodzeniu impulsów nerwowych

Niedobór:

1. -choroba beri-beri

2. -zapalenie nerwów obwodowych najczęściej w obrębie kończyn dolnych

3. -w wywiadzie?? Niedobory trwające wiecej jak 3miesiące

4. -powiększenie serca

5. -obrzęki

6. -przyspieszona czynność i siła skurczu serca

Niedobór umiarkowany: alkoholicy, bezdomni

Polineuropatia- zapalenie nerwów obwodowych

WITAMINA B2 RYBOFLAWINA

1. Występowanie:

2. -drożdże

3. -kiełki

4. -mleko

5. -jaja

6. -wyciągi z drożdży

7. -przetwory zbożowe z ciemnego ziarna

Wrażliwość:

1. -na światło

2. -rozpad w środowisku kwaśnym i alkalicznym

3. -promieniowanie UV

Udział w procesach enzymatycznych:

1. -bierze udział w przemianach białek, węglowodanów i tłuszczy

2. -katalizuje reakcje utleniania glukozy do krwi

3. -przeprowadza A-aminokwasy do ketokwasów

4. -przeprowadza retinol do kwasu retinolowego

Przeprowadza wit.B6 i kwas foliowy w formy koenzymatyczne

1. -bierze udział w degradacji i syntezie kwasów tłuszczowych

Niedobory występują u alkoholików i kobiet w ciąży, nieprawidłowo odchuchudzających się nastolatek, zła sytuacja ekonomiczna

2. -łuszczenie i pękanie warg

3. -zmiany zapalne błony śluzowej języka

4. -zapalenie wielonerwowe

5. -niedokrwistość

6. -zmiany zapalne w skórze

WITAMINA PP NIACYNA

W roślinach występuje w małych ilościach, Ameryka południowa, pelagra bo w diecie jest za mało tryptofanu .W większych ilościach występuje w miesie. Witamina oporna na działanie światła.

Rola:

1. -PP i Cr? obniża stężenie cholesterolu.

2. -synteza komórek płciowych, tyroksyny i insuliny

3. -zagięta kartka- brak zdania coś tam 60mg tryptofanu

4. Objawy pelagry:

5. -biegunki

6. -stany majaczenia

7. -depresja

8. -uczulenie na światło

Hiperwitaminoza:

1. -zmiany skórne

2. -wymioty

3. -bóle głowy

WITAMINA B6-PIRYDOKSYNA

W żywności:

1. -mięso

2. -wątroba

3. -ryby

4. -rośliny strączkowe

5. -ziarna zbóż

6. -drożdże

Rola:

1. -synteza niacyny z tryptofanu

2. -matebolizm neurotransmiterów

3. -transaminacja i dekarboksylacja AA

Niedobór:

1. -zmiany neurologiczne

2. -przedwczesne starzenie nie neuronów

3. -zmiany w strukturze mózgu

Objawy:

1. -drgawki

2. -depresja

3. -neuropatia

4. -niedokrwistość

5. -stłuszczenie wątroby

6. -zmiany miażdżycowe

Przyczyny niedoboru:

1. -alkoholizm

2. -leki i alkohol

3. -wrodzone wady metaboliczne

4. -zwiększone zapotrzebowanie w ciąży

KWAS FOLIOWY- pteroiloglutaminowy

Występowanie:

1. -wątroba

2. -drożdże

3. -jajka

4. -brokuły

5. -zielony groszek

Wrażliwy na działanie :kwaśne ph, wysoka temp, promieniowanie słoneczne

Rola:

1. -niezbędna do pracy układu nerwowego i prawidłowego wytwarzania krwinek

Niedobór:

2. -transformacja nowotworowa komórek

3. -wrodzone wady cewy? nerwowej u rozwijającego się płodu

WITAMINA B12 kobalamina

Występuje głównie w produktach zwierzęcych. Oporna na temp, tlen, światło, ph kwaśne lub zasadowe.

Rola:

1. -tworzenie czerwonych krwinek

2. -osłonek nerwów obwodowych

3. -synteza białek

4. -udział w metabolizmie tłuszczy i węglowodanów

5. -synteza poliglutaminianów

6. -metylacja homocysteiny do metioniny

WITAMINA B5 kwas pantotenowy (zapamiętać że coś takiego jest)

1. Niedobór- pieczenie stóp

WITAMINA H biotyna

Rola:

2. -przemiana kwasów tłuszczowych

3. -katabolizm rozgałęzionych AA

Niedobór:

1. -znużenie

2. -utrata apetytu

3. -niedokrwistość

4. -wypadanie włosów

5. -wzrost stężenia barwników żółciowych

53. Witamina A -rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit A-retinol

Rola fizjologiczna:

• wit. oczno-nabłonkowo-wzrostowa,

• składnik barwnika wzrokowego,

• warunkuje integralność błon komórkowych i struktur wewnątrzkomórkowych,

• konieczna do utrzymania struktury i czynności komórek nabłonkowych oraz nabłonka wydzielniczego gruczołów egzokrynnych oraz stanowi niezbędny czynnik wzrostowy,

• wytwarzanie rodopsyny w pręcikach siatkówki oka,

• niezbędna do widzenia o zmroku,

• udział w regulacji przepuszczalności błon komórkowych i organelli wewnątrzkomórkowych,

• udział w przemianach barwników siatkówki oka, umożliwiający odbiór bodźców świetlnych,

• wpływ na syntezę glikoprotein i mukopolisacharydów w komórkach nabłonkowych,

• pobudzenie syntezy glikogenu z elementów niecukrowych, m.in. z kw. tłuszczowych,

• udział w przemianie składników energetycznych,

• udział ze względu na funkcje metaboliczne, w normalnym funkcjonowaniu układu nerwowego i gruczołów wewnętrznego wydzielania,

• udział w budowie kośćca w okresie wzrostu.

Źródła:

W świecie zwierzęcym występuje wyłącznie w postaci estrów, natomiast karotenoidy głównie w świecie roślinnym.

• tran z dorsza,

• wątroba,

• sery,

• masło,

• jaja,

• marchew,

• szczaw,

• szpinak,

• pomidory,

• morele.

Objawy niedoboru:

• zmiany strukturalne i czynnościowe spojówek, rogówki i siatkówki oka oraz komórek nabłonkowych skóry i błon śluzowych,

• pierwszy objaw-suchość skóry, a następnie rogowacenie, szczególnie dookoła ujść torebek włosowych,

• kurza ślepota-niewidzenie o zmierzchu.

54. Witamina D₃-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit D-kalcyferol.

Wit D₂-ergokalcyferol.

Wit D₃-cholekalcyferol.

Rola fizjologiczna:

• niezbędna dla prawidłowej gospodarki wapniowo-fosforowej i tworzenia kości,

• wzmaga wchłanianie wapnia i fosforu z pożywienia,

• pobudza uwalnianie wapnia z kości,

• utrzymuje stały poziom wapnia w osoczu krwi,

• głównymi miejscami działania wit. D są: jelito, układ kostny, nerki.

Źródła:

• tran (z tuńczyka, dorsza, halibuta),

• śledź (tkanka tłuszczowa),

• jaja,

• mleko.

Również kąpiele powietrzne wytwarza się na powierzchni skóry, a następnie wchłania się do organizmu. (tworzy się w skórze pod wpływem promieni słonecznych).

Objawy niedoboru:

• upośledzenie wchłaniania wapnia i fosforu z przewodu pokarmowego,

• spadek poziomu Ca i P w osoczu krwi oraz wzrost aktywności fosfatazy alkalicznej,

• demineralizacja kości-u dzieci objawia się krzywicą, a u dorosłych zniekształceniem kośćca oraz podatnością na złamania (osteoporoza),

• rozmiękczenie kości (osteomalacja)-osłabienie, bóle kości,

• zaburzenia w metaboliźmie Ca i P odbijają się na stanie uzębienia,

• zaburzenia przemiany materii, słabość mięśni, bóle kostno-stawowe, narośla kostne.

55. Witamina K-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit K-fitichinon.

Rola fizjologiczna:

• niezbędna do syntezy białek związanych z krzepnięciem krwi przede wszystkim protrąbiny (wit. przeciwkrwotoczna),

• jej obecność jest wymagana przy syntezie białek kości,

• ma właściwości przeciwgrzybiczne i antybakteryjne,

• reguluje zdolność wiązania jonów Ca, których obecność jest niezbędna przy procesie krzepnięcia krwi,

• bierze udział w przenoszeniu elektronów w łańcuchu oddechowym oraz w oksydatywnej fosforylacji.

Źródła:

• szpinak,

• sałata,

• wątroba,

• kapusta,

• kalafior,

• jaja,

• ser,

• mleko.

Objawy niedoboru:

• zaburzenia w procesie krzepnięcia krwi,

• krwawienie z dziąseł, jelit, dróg moczowych. Głównie przy zniszczeniu flory bakteryjnej w jelitach przez antybiotyki, obniżonego wydzielania żółci,

• skaza krwotoczna, która towarzyszy żółtaczce.

56. Witamina E-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit E-tokoferol.

Rola fizjologiczna:

• bierze udział w komórkowym łańcuchu oddechowym,

• reguluje rozwój i czynności gonad, rola w zapłodnieniu i rozwoju płodu-donoszenie,

• zapobiega uszkodzeniu naczyń krwionośnych, stabilizuje błony komórkowe leukocytów, rola przeciwzakrzepowa,

• bierze udział w funkcjonowaniu układu oddechowego z wit. C i innymi antyutleniaczami może zmniejszać uszkodzenia w tkance płucnej (ozon, dwutlenek azotu dostają się podczas oddychania),

• w układzie nerwowym, dokrewnym i odpornościowym wpływa na czynności gruczołów dokrewnych zwłaszcza na przysadkę, stymuluje wydalanie moczu,

• jest antyutleniaczem,

• jest niezbędna do detoksykacji rodników powstających podczas utleniania do ochrony wit. A i wielonasyconych kw. tłuszczowych przed utlenianiem,

• zmniejsza ryzyko powstawania nowotworów.

Źródła:

Dużo w tkankach roślinnych, produktach zbożowych, mało w tkankach zwierzęcych, owocach i warzywach.

Objawy niedoboru:

• powstające nadtlenki uszkadzają błony komórkowe i inne struktury wewnątrzkomórkowe np. chromosomów. Prowadzi to do bezpłodności i do niezdolności przebycia ciąży,

• dystrofia mięśni zaburzenia funkcji mięśni-chwiejny chód, drżenie mięśni, przyspieszenie akcji serca, przyspieszenie częstotliwości oddechów i trudności w oddychaniu, dochodzi do uszkodzenia błon enterocytów,

• zaburzenia przemiany kw. nukleinowych, dystrofia wątroby,

• zadurzenia syntezy określonych hormonów i funkcji układu immunologicznego,

• spadek poziomu wit. E w osoczu krwi-przyśpieszony rozpad krwinek czerwonych,

• bezpłodność, niezdolność donoszenia ciąży.

57. Witamina B₁-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit. B₁-tiamina.

Rola fizjologiczna:

• występuje jako koenzym,

• metabolizm AA rozgałęzionych,

• niezbędna do zapoczątkowania pierwszego etapu reakcji zasilających kw. cytrynianowy,

• udział w przemianach cukrów w tłuszczowce.

Źródła:

• wszystkie tkanki zwierzęce i roślinne, ale nie jest jej dużo,

• w pełnych ziarnach niełuskanych,

• mięso wieprzowe, mleko, jaja, ziemniaki.

Objawy niedoboru:

• rzutują na obwodowy układ nerwowy, sercowo-naczyniowy, pokarmowy,

1. w przypadku obwodowego układu nerwowego dochodzi do zwyrodnienia tłuszczowego włókien nerwowych i zaburzenia reakcji, zaniku włókien nerwowych i zwolnienie przewodzenia impulsów nerwowych,

2. układ sercowo-naczyniowy utrata sił, osłabienie siły mięśni, przyspieszenie akcji serca z równoczesnym spadkiem ciśnienia krwi,

3. układ pokarmowy utrata apetytu, spadek masy ciała, biegunki.

58. Witamina B₂-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit. B₂-ryboflawina.

Rola fizjologiczna:

• wchodzi w skład kilku kluczowych układów enzymatycznych,

• synteza hemoglobiny,

• transformator bodźców świetlnych na impulsy nerwowe,

• rodopsyna barwnik biorący udział w procesie widzenia.

Źródła:

• mleko, produkty mleczne,

• podroby, jaja, mięso, warzywa liściaste, pomidory.

Objawy niedoboru:

• łuszczenie się skóry,

• pękanie warg,

• zmiany zapalne języka,

• ogniska zapalne skóry,

• zmiany w narządzie wzroku i układu nerwowego,

• niedokrwistość normocytarna,

• niska zawartość ryboflawiny we krwi stwierdza się u alkoholików, u kobiet w ciąży, nastolatek, dzieci i młodzieży, oraz ludzi w podeszłym wieku i diabetyków.

59. Witamina B₆-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit. B₆-pirydoksyna.

Rola fizjologiczna:

• dekarboksylacja, deaminacja,

• przenosi siarkę z AA na AA,

• synteza niacyny z tryptofanu,

• przekształca kw. linolowy na kw. arachidonowy,

• odpowiada za wbudowanie Fe w cząsteczki hemu,

• biosynteza przeciwciał,

• stymuluje wchłanianie AA w jelitach,

• przemiany nienasyconych kw. tłuszczowych i cholesterolu,

• prawidłowe utrzymanie glukozy w wątrobie.

Źródła:

• ziemniaki, ryby, mięso,

• rośliny strączkowe, kapustne,

• pieczywo z pełnego przemiału.

Objawy niedoboru:

• łuszczenie się skóry,

• rogowacenie,

• zmiany w obrębie gruczołów łojowych i mieszków włosowych,

• zanik tkanki limfatycznej,

• skrócenie czasu życia erytrocytów,

• przeładowanie szpiku, śledziony, wątroby żelazem,

• zaburzenia procesów transmitacji, prowadzące do zwiększonego wydalania szczawianów z moczem.

60. Witamina B₁₂-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Wit B₁₂-kobalamina.

Rola fizjologiczna:

• niezbędna do wzrostu i rozwoju wszystkich komórek,

• synteza zasad purynowych i pirymidowych,

• biosynteza białka,

• synteza hemoglobiny,

• przemiany kw. tłuszczowych.

Źródła:

• syntetyzowane przez drobnoustroje w H₂O, w glebie, i jelicie człowieka,

• produkty pochodzenia zwierzęcego od przeżuwaczy,

• najwięcej jest w wątrobie i nerkach,

• jaja, mleko.

Objawy niedoboru:

• niedokrwistość złośliwa,

• zapalenie języka,

• zanik brodawek języka,

• biegunki,

• brak łaknienia,

• zanik błony śluzowej żołądka,

• spadek zawartości soku żołądkowego (HCl),

• przeładowanie żelazem wątroby i szpiku.

61. Witamina C-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

62. Niacyna, kw. foliowy i pantotenowy-rola fizjologiczna, źródła, objawy niedoboru.

Niacyna (wit PP).

Rola fizjologiczna:

• niezbędna do prawidłowego funkcjonowania mózgu i obwodowego układu nerwowego oraz do syntezy hormonów płciowych, kortyzolu, tyroksyny i insuliny,

• kw. nikotynowy podawany ze związkami chromu obniża poziom cholesterolu u ludzi z hipercholesterolemią,

• we krwi, nerkach, mózgu i wątrobie są tworzone formy koenzymatyczne NAD i NADP,

• bierze udział w procesie utleniania komórkowego oraz w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczy.

Źródła:

• występuje w małych ilościach w naturze, głównie jako forma związana,

• kw. nikotynowy znajduje się w większych ilościach w roślinach, a w zwierzętach przeważa nikotynamid jako składnik NAD i NADP,

• mleko, jaja mają niewiele niacyny lecz dużo tryptofanu z którego może ona powstać.

Objawy niedoboru:

- choroba zwana pelagrą-objawy: zapalenie skóry, biegunki, nudności, zmiany na języku i w jamie ustnej, niedokrwistość i niekiedy paraliż kończyn, zwłaszcza nóg.

Mietek B Witaminy - rola fizjologiczna, źródła, zapotrzebowanie.

1

---