System finansowy - (NIK - , gmina - RIO) - to ogół norm prawnych i instytucji finansowych, których zadaniem jest gromadzenie, dzielenie oraz wydatkowanie zasobów pieniężnych w państwie.
Zróżnicowany charakter działań instytucji finansowych oraz różnorodność zadań kształtujących obieg pieniądza w państwie wymusiły wyodrębnienie systemów szczegółowych.
Systemy szczegółowe - ogniwa funkcji w ramach tego systemu i są ze sobą powiązane. Z uwagi na fakt, że w gromadzeniu u wydatkowaniu środków pieniężnych biorą udział między innymi:
budżet państwa
banki
instytucje ubezpieczeniowe oraz podmioty gospodarcze (te muszą być we wzajemnych relacjach)
Wyróżniamy 5 podstawowych ogniw systemu finansowego:
System budżetowy - to całokształt norm prawnych oraz struktur organizacyjnych relegujących funkcjonowanie budżetu państwa jak i budżetu samorządów terytorialnych (województw, powiatów, gmin)
Powszechnie instytucje budżetu łączy się z następującymi elementami:
zasobami pieniężnymi państwa
samorządem planów dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów w okresie 1 roku
z ustawą budżetową (ustawa budżetowa dotyczy gmin, powiatów)
Budżet państwa - to plan działalności finansowej państwa (gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków). Jest rocznym planem finansowym uchwalonym przez parlament na okres 1 roku kalendarzowego (budżetowego) w formie ustawy.
Podstawowymi aktami prawnymi finansów publicznych są:
Konstytucja RP (rozdział 10)
Ustawa
Środki budżetowe pochodzą od różnych podmiotów np. od tych którzy prowadzą działalność gospodarczą jak i gospodarstwo domowe. Mają one najczęściej formę dochodów podatkowych np. podatek dochodowy od osób fizycznych, VAT, akcyza i dochody niepodatkowe - cła, wpływy z NBP.
Ustawa budżetowa określa również rozdział środków pieniężnych na funkcjonowanie tzw. sfery nieprodukcyjnej w państwie np.
administracja państwowa,
kultura i sztuka,
obrona narodowa,
rozwój gospodarki narodowej
realizacja bieżących zadań państwowych
Zadaniem systemu budżetowego jest przejmowanie części dochodów podmiotów i dokonywania redystrybucji (podziału) miedzy różne jednostki finansowe.
Realizowane są 2 funkcje finansów:
funkcja fiskalna
funkcja redystrybucyjna (dzielenie dochodów)
System finansowy charakteryzuje się tym, że sam nie tworzy środków pieniężnych lecz umożliwia ich przepływ.
W gospodarstwie towarowo-pieniężnej budżet państwa jest jednym z najważniejszych instrumentów państwa.
System bankowy - jest centralnym ogniwem systemu finansowego i opiera się na wielu aktach prawnych. Regulowany jest ustawami. Ustawa określa między innymi:
zasady tworzenia banków
rodzaje banków
podział funduszy bankowych
rolę banku centralnego
czynności bankowe
zadania nadzoru bankowego itd.
System bankowy dokonuje podziału między NBP o bankami komercyjnymi. Rozdział ten wynika z odmienności wykonywanych czynności przez NBP i pozostałe banki.
NBP pełni rolę:
banku centralnego
banku banków
banku państwa
banku gospodarki narodowej
NBP jest jedynym emitentem pieniądza w Polsce i odpowiada za ilość pieniądza w obiegu (wynika to z jego emisyjnej funkcji i kształtowania polityki pieniężno-kredytowej).
NBP jako bank centralny oraz bank banków oddziaływuje na działalność banków komercyjnych za pomocą określonych instrumentów:
stopa rezerw obowiązkowych
refinansowanie banków
operacje otwartego rynku
Banki komercyjne (uniwersalne) prowadzą bardzo szeroką działalność. Są w stosunku do siebie konkurencyjne. Mogą samodzielnie ustalać stopy procentowe oraz wysokość prowizji bankowej.
System finansowy ubezpieczeń reguluje:
tworzenie,
podział,
organizację funduszu ubezpieczeniowego
Środki pieniężne pochodzą z wpłat ubezpieczonych, które mogą mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny.
Wydatki przeznaczone są na pokrycie pozostałych szkód, finansowanie działalności prewencyjnej oraz pokrycie kosztów funkcjonowania instytucji ubezpieczeniowej.
Ubezpieczeniami mogą być objęte
przedsiębiorstwa
ludność
RODZAJE UBEZPIECZEŃ
Społeczne (wynikają z charakteru pracy, są obowiązkowe) i gospodarcze (obejmują ubezpieczenia, dzielą się na majątkowe i osobowe. Mogą być obowiązkowe i dobrowolne)
Ubezpieczenia obowiązkowe:
ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej (OC) posiadaczy pojazdów mechanicznych
ubezpieczenie budynków wchodzących w skład gospodarstwa rolnego - od ognia i innych zdarzeń losowych
ubezpieczenie od odpowiedzialności cywilnej rolników z tytułu prowadzenia gospodarki rolnej
inne ubezpieczenia określone przez M.F ??
System finansowy przedsiębiorstw reguluje gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych pozostających w gestii przedsiębiorstwa. Ustawa o swobodzie działania gospodarstwa z dnia 2 lipca 2004 r. mówi że przedsiębiorstwa niezależnie od formy własności działają w oparciu o zasadę równego traktowania obciążeń publiczno-prawnych, odstępstw od kredytów, zaopatrzenia na środki produkcji itd.
System finansowania ludności (gosp. konsumenckich) określa źródła pochodzenia środków pieniężnych przez indywidualnych obywateli danego kraju.
Dochody gospodarstw domowych są uzyskiwane z różnych źródeł:
wynagrodzenie za pracę
emerytury
renty
stypendia
odszkodowania
Zgromadzone dochody wydatkowane są zgodnie z indywidualnymi preferencjami. Środki pieniężne mogą być konsumowane w całości, część z nich może stanowić oszczędności takie jak lokaty bankowe, część może być przesunięta na rynek kapitałowy, np. na zakup papierów wartościowych.
Niezależnie od dotacji sposobu wykorzystania środków gospodarstwa domowego stanowi podmiot obciążeń publiczno-prawnych.
Prawidłowe funkcjonowanie systemu banku uwarunkowane jest sprawnym obiegiem pieniądza pomiędzy poszczególnymi jego ogniwami.
Przykładowe przepływy środków pieniężnych pomiędzy ogniwami systemu finansowego.