7. Pojęcie i zakres prawa podatkowego oraz systemu podatkowego. Definicja podatku, konstrukcja prawa podatku (elementy stałe i zmienne) - w szczególności pojęcie podmiotu, przedmiotu podatku, podstawy opodatkowania, stawek i skal podatkowych oraz trybu i warunków płatności. Klasyfikacja podatków.
Prawo podatkowe - jedna z podgałęzi prawa finansowego, przez część przedstawicieli doktryny prawa uważana za odrębny dział.
Jest to ogół przepisów regulujących zasady powstawania, ustalania oraz wygasania zobowiązań podatkowych oraz obowiązki podatników, płatników i inkasentów poszczególnych podatków. Prawo podatkowe stanowi także o obowiązujących procedurach, które winny być przestrzegane przez organy podatkowe oraz strony w trakcie postępowania podatkowego i wykonywania innych czynności zmierzających do ustalenia prawidłowej wysokości zobowiązania podatkowego i skutecznego poboru podatku. W Polsce prawo podatkowe tworzą: Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997 r. stanowiąca w art. 84, iż "Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie", ustawy podatkowe i przepisy wykonawcze wydane na ich podstawie. Ustawami podatkowymi są:
Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. Nr 8, poz. 60 z dn. 15.01.2005) normująca zagadnienia zobowiązań podatkowych, informacji podatkowych, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej i czynności sprawdzających oraz tajemnicy skarbowej. Ordynacja jest ustawą z zakresu prawa postępowania.
ustawy materialnego prawa podatkowego bezpośrednio regulujące prawa i obowiązki podmiotów prawa w zakresie każdego z podatków.
Podatek to instytucja prawno - finansową służącą czerpaniu środków budżetowych. Jest instytucją przy której posługujemy się metodą bezzwrotną czyli ma charakter definitywny. Zgodnie z Ordynacją Podatkową podatek jest to publicznoprawne nieodpłatne przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa lub Gminy, wynikające z ustawy podatkowej.
Przedmiot podatku - określona sytuacja faktyczna lub prawna z której zaistnieniem przepisy prawa wiążą obowiązek zapłaty podatku przez osoby w takiej sytuacji się znajdujące. Rodzaje przedmiotu : ciągły (posiadanie majątku), powtarzalny (dochody). Przedmiot podatku znajduje zazwyczaj skrótowe odzwierciedlenie w nazwie podatku. Precyzyjnie jednak rzecz ujmując przedmiotem podatku np. od nieruchomości, dochodu nie jest nieruchomość czy dochód ale osiąganie przez kogoś dochodu czy tez bycie właścicielem nieruchomości. Minimum podatkowe - graniczna wielkość podstawy opodatkowania od której pobiera się podatek lub poniżej której podatku nie pobiera się. Możemy mówić o minimum w sensie ścisłym i w sensie szerokim. W sensie ścisłym - poniżej określonej granicy podatku nie pobiera się, ale powyżej granicy podatek pobierany jest od całej podstawy opodatkowania. W sensie szerokim - podatek pobiera się od nadwyżki ponad graniczną wysokość podstawy.
Wszelkie zwolnienia i ulgi maja zazwyczaj charakter stymulujący. Zwolnienie przedmiotowe ze względu na wybrane cechy przedmiotu opodatkowania np. w ustawie o podatku osobowym od osób fizycznych zwolnieniem takim są odszkodowania. Ulgi podatkowe polegać mogą na obniżeniu stawki podatkowej, pomniejszeniu podstawy opodatkowania, pomniejszeniu kwoty obliczonego podatku.
Podstawa opodatkowania i sposoby jej wyrażania, podstawa obliczenia.
Podstawa opodatkowania to ilościowo lub wartościowo ujęty przedmiot podatku. Sposoby jej wyrażenia:
ujęcie ilościowe - to wyrażenie go w jednostkach miary i wagi, powierzchni objętości itp.,
ujecie wartościowe - to wyrażenie przedmiotu opodatkowania w kategoriach pieniężnych,
Ustalenie podstawy opodatkowania jest w zasadzie niezbędne do ustalenia wysokości świadczenia podatkowego. Od podstawy opodatkowania odróżnić należy podstawę obliczenia podatku.
Podstawa obliczenia podatku - wartość do której stosujemy właściwe stawki podatkowe dla obliczenia wysokości świadczenia podatkowego.
Rodzaje stawek podatkowych.
Stawka kwotowa - to ilość jednostek pieniężnych jaką należy zapłacić od jednostki obliczenia podatku np. 10 zł od 1m powierzchni.
Stawka procentowa - to wyrażona w procentach relacja pomiędzy wielkością świadczenia podatkowego a wielkością podstawy obliczenia podatku. W praktyce stawka procentowa jest wielkością dana wynikającą z przepisów prawa podatkowego. Stawki procentowe mogą występować bądź to w postaci stawki stałej lub w postaci zbioru stawek nazywanego skala podatkową. Najczęstsze zastosowanie w praktyce znajduje skala podatkowa progresywna. Polega ona na tym że rosnącym wielkościom podstawy obliczenia podatku odpowiadają coraz wyższe procentowe stawki podatkowe. Kryterium stosowania stawek w odniesieniu do ich całego zakresu podmiotowego lub przedmiotowego i są to stawki:
jednolite ustalone na zasadzie przeciwstawieństwa do zróżnicowanych,
zróżnicowane podmiotowo, przedmiotowo, terytorialnie,
Jeszcze inne kryterium to wg. sposobu reagowania stawek na zmiany wielkości podstawy opodatkowania:
stawki stałe, wielkości ich nie ulega zmianie,
stawki ruchome, wielkość ulega zmianie,
Termin płatności podatku oraz skutki jego niedopełnienia ( zaległość podatkowa)
Termin czyli czas wykonania świadczenia podatkowego. Może być określony w sposób bezwzględny (wskazanie daty do której winien być uiszczony) oraz względny polega na tym że nawiązujemy do zdarzenia którego terminu nie jesteśmy w stanie przewidzieć np. w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji. Termin przeważnie ustalony jest z uwzględnieniem chwili uzyskania zasobów pieniężnych. Termin uiszczenia podatku uregulowany został w Ordynacji Podatkowej.
Niewykonanie świadczenia w terminie powoduje sankcje świadczenie staje się wówczas zaległością podatkową wiąże się z tym konsekwencja przymusowego ściągnięcia i po drugie konieczność zapłacenia odsetek za zwłokę.
Sposoby zapłaty podatku.
Realizacja tego świadczenia następuje walutą danego państwa i może mieć formę gotówkową - wręczenie gotówki, lub bezgotówkową - przelew. Zauważyć należy iż przepisy prawa mogą przewidywać obligatoryjnie formę bezgotówkową art. 61 ordynacji podatkowej nakłada właśnie taki obowiązek na podatników opodatkowanych na zasadach ogólnych. Istnieją również pomocnicze formy zapłaty:
zapłata papierami wartościowymi,
zapłata znakami opłaty skarbowej, to uproszczona forma,
zapłatę przy użyciu urzędowego blankietu wekslowego
oraz formy szczególne:
potrącenie lub przejęcie majątku na rzecz skarbu państwa.
Jeśli zaś mowa o poborze podatku w ścisłym tego słowa znaczeniu to mamy na myśli udział podmiotów pośredniczących między podatnikiem a organem.
Znamy dwa rodzaje podmiotów:
płatnik to podmiot na którym z mocy prawa ciąży obowiązek obliczenia należności podatkowej lub zaliczki pobranie podatku od podatnika lub zaliczki odprowadzenie tej należności na rachunek organu podatkowego. Płatnik jest pośrednikiem, instytucja płatnika wyręcza podatnika z obowiązku uiszczenia podatku. Instytucja ta nie jest uzależniona od użycia nazwy płatnika.
Inkasent - definicja taka jak płatnika o tyle że ciążą na nim tylko dwa obowiązki wymienione przy płatniku: pobranie podatku od płatnika lub zaliczki, odprowadzanie tej należności na rachunek organu podatkowego,
W przypadku obu tych podmiotów następuje przybliżenie niejako organu. Zauważyć należy również iż podatek może być wymagalny bądź to w całości w określonym terminie, bądź też w formie zaliczek i przedpłat na zaliczki.
Formy rozkładania świadczenia podatkowego w czasie ( raty zaliczki przedpłaty na zaliczki)
Podatek może być płacony w całości - jednorazowo lub rozkładana w częściach co przyjmuje postać:
rat - świadczenie podatkowe, którego kwota jest ustalona z mocy samego prawa albo wymierzona decyzją podatkową ulega rozłożeniu w czasie w sposób generalny w oparciu o obowiazujące przepisy. Wysokość rat może być równa ale nie musi przy czym pierwsza lub ostatnia jest inna z uwagi na zaokrąglenie
zaliczki - wpłaty na poczet przyszłego świadczenia którego kwota nie jest jeszcze znana. Zaliczki stosowane są w tedy gdy ustalenie świadczenia następuje po roku. Wysokość zaliczek powinna być tak ustalona aby jak najbardziej zbliżyć je do świadczenia, ustalana jest przez organ podatkowy, przez płatnika zobowiązanego do poboru zaliczki lub przez samego podatnika. Zapłata podatku w przypadku zaliczek jest dwu stopniowa.
przedpłat na zaliczki to wcześniejsza płatność na poczet zaliczek w związku z dogodnymi momentami dla podatnika. Zapłata ta jest trójstopniowa - przedpłata, zaliczka, wyrównanie. W przypadku zaliczek i przedpłat po zakończeniu roku i dokonania rozliczenia może nastąpić jedna z trzech sytuacji: zaliczki są równe świadczeniu odliczonemu, zaliczki są mniejsze od świadczenia ( do zapłaty), zaliczki są większe od świadczenia (nadpłata). Nadpłaty związane są z korzystaniem z pewnych ulg w postaci obniżenia podatku lub podstawy, zatem przeciwdziałanie powstaniu nadpłaty jest trudne, ale możliwe poprzez instytucje zaniechania poboru podatku.
Pojęcie opłat i ich rodzaje.
Opłata najogólniej ujmując jest formą zapłaty za różne świadczenia organów państwa lub organów samorządu terytorialnego od szczebla gminy po szczebel wojewódzki na rzecz obywateli.
Zasadniczo opłata charakteryzuje się tymi samymi cechami co podatek do których należą:
przymusowy charakter,
bez zwrotność,
ma ogólny charakter,
ma charakter pieniężny.
Zasadnicza różnica między podatkiem a opłatą jest taka że obywatel płacąc podatek nie otrzymuje nic w zamian , natomiast opłatę wnosi i otrzymuje coś w zamian np. opłata za otrzymanie świadectwa w Urzędzie Stanu Cywilnego.
Rodzaje opłat:
1. Opłata skarbowa - jest pobierana:
za czynności urzędowe organów administracji rządowej i samorządowej podejmowane na wniosek lub na rzecz różnych podmiotów.
od czynności cywilnoprawnych podlegających opłacie skarbowej wyliczonych enumeratywne w ustawie do których należą przede wszystkim umowy których treścią jest przeniesienie własności rzeczy lub praw a także umowy pożyczki, najmu, dzierżawy.
Obowiązek poniesienia opłaty ciąży solidarnie na osobach biorących udział w czynności objętej opłatą. Z reguły już w umowie zawieramy klauzulę o tym która ze stron poniesie opłatę
2. Opłata targowa - jest pobierana na podstawie ustawy o podatkach i opłatach lokalnych pobiera się ją od osób fizycznych, prawnych, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej dokonujących sprzedaży na targowiskach oraz w innych miejscach w których jest prowadzony handel typu targowiskowego - giełdy, kiermasze,
3. Opłata miejscowa - pobierana od osób fizycznych przebywających czasowo w celach zdrowotnych, wypoczynkowych, turystycznych w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe oraz warunki umożliwiające pobyt osób w wyżej wymienionych celach. Miejscowości te na wniosek rady gminy określa biorąc pod uwagę wymagane kryteria - wojewoda w uzgodnieniu z Ministrem Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa.
4. Opłata administracyjna - rada gminy może wprowadzić opłatę administracyjną za czynności urzędowe wykonywane przez podległe jej organy , jeżeli czynności te nie są objęte przepisami “O opłacie skarbowej”. Podstawę prawną stanowi ustawa “ o podatkach i opłatach lokalnych”
5. Inne opłaty publiczne - są to podejmowane na rzecz zainteresowanych podmiotów tzw. administracyjne opłaty specjalne. Konieczność uiszczania tych opłat związana jest z reguły z czynnościami organów państwowych spoza resortu administracji. Można tu wymienić opłaty sądowe, opłaty za czynności komorników, opłaty paszportowe, legalizacyjne, probiercze.
Klasyfikacja podatków
Kryterium: przedmiot opodatkowania
przychodowe - od całości wpływów z prowadzonej działalności,
dochodowe - od nadwyżki przychodów nad kosztami ich uzyskania (PIT, CIT),
majątkowe - od posiadania majątku w całości lub jego składników (podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darownizn),
konsumpcyjne - od wydatków w formie "podatkowej" części ceny (VAT, akcyza).
Kryterium: wymiar i pobór podatków, przerzucalność świadczenia podatkowego, zdolność świadczenia:
pośrednie - podatek wymierzany jest podmiotowi, który w rzeczywistości go "nie uiszcza" (podatek od towarów i usług, akcyza)
bezpośrednie - podatek jest wymierzany podmiotowi i on ponosi zarazem jego ciężar (PIT,CIT)
Kryterium: podział wpływów z podatków między poszczególne budżety
państwowe
samorządowe
Kryterium: rodzaj obciążonego elementu konstrukcyjnego podatku
osobowe
rzeczowe
Kryterium: rodzaj stawki podatkowej
kwotowe
proporcjonalne (stałe)
procentowe (wyszczególniona zostaje skala podatkowa)
progresywne (przyspieszona, liniowa, opóźniona (PIT)).
degresywne.
regresywne.
Stałe elementy podatku.
To wszystkie elementy składowe definicji niezbędne do określenia podatku i odróżnienia go od innych dochodów publicznych.
Charakter pieniężny - pobierany w pieniądzu
Świadczenie publicznoprawne - do 1990 tylko pobierane przez państwo, potem reforma samorządowa i przyznanie uprawnień samorządom
Świadczenie jednostronne - nie jest ustanawiane i wymierzane w drodze umowy między osobą zobowiązaną do do jego zapłacenia a państwem lub samorządem, na rzecz którego pobierany; a pobierane władczą, jednostronną decyzją podmiotu ustanawiającego
Świadczenie ogólne - zasady ustalania i poboru odnoszą się do każdego podmiotu spełniającego warunki określone prawem podatkowym
Świadczenie zasadnicze - podstawowym celem cel fiskalny, dostarczenie państwu lub samorządowi środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizację zadań
Świadczenie bezzwrotne - pobrany zgodnie z prawem nie ulega zwrotowi
Dodatkowo:
- nieodpłatność - podmiot uiszczający nie otrzymuje żadnego wzajemnego świadczenia ani nie ma o nie roszczenia
- przymusowość - gdy podmiot zobowiązany do uiszczenia nie uiszcza go dobrowolnie, można pobrać świadczenie przymusową w drodze egzekucji adm.
Techniczne (strukturalne, zmienne) elementy podatku.
Elementy ulegające zmianom i różne dla poszczególnych podatków, pozwalające odróżniać od siebie podatki.
Należą do nich:
- podmiot podatku
- przedmiot podatku
- podstawa opodatkowania
- skale i stawki podatkowe
Tryb i warunki płatności podatku.
Termin płatności podatku może być ustalony:
- jako z góry ustalony dzień np. 10. dzień każdego miesiąca lub okres np. w ciągu 20 dni od zakończenia roku podatkowego
- w nawiązaniu do jakiegoś faktu czy zdarzenia, którego terminu nie można z góry przewidzień np. w 14 dni od doręczenia prawomocnej decyzji w sprawie wymiaru podatku
Podatki mogą być płacone:
Okresowo - przedmiotem podatku zdarzenia powtarzające się np. prowadzenie dział. gosp.
Sporadycznie - przedmiotem opodatkowania jednorazowe zdarzenia lub czynności np. otwarcie spadku
Płatność podatku:
Jednorazowa w całej wysokości
Częściowa (stopniowa)
- system ratalny - podział podatku już wymierzonego i pobór części w odpowiednich terminach
- system zaliczkowy - płatność określonych kwot na poczet zobowiązania podatkowego, którego ostateczna wielkość nie jest jeszcze znana
13.
Konstrukcja podatku rolnego.
Jest podatkiem bezpośrednim. Opodatkowaniu podlegają osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej.
Przedmiotem opodatkowania jest własność samoistne posiadanie zależne gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.
Współwłasność - obowiązek podatkowy ciąży na każdej osobie będącej współwłaścicielem - solidarnie.
Obowiązek podatkowy nie dotyczy skarbu państwa oraz gminy.
Pojęcie gospodarstwa rolnego - obszar użytków rolnych lasów i gruntów leśnych gruntów pod stawami i gruntów pod zabudowaniami gospodarstwa rolnego o łącznej powierzchni powyżej 1ha albo 1ha przeliczeniowy użytków rolnych.
Podstawę opodatkowania stanowi powierzchnia gospodarstwa rolnego wyrażonego hektarach przeliczeniowych. Hektar przeliczeniowy powstaje w wyniku odpowiedniego przeliczenia rzeczywistego areału na hektary przeliczeniowe przy zastosowaniu przeliczników. Wysokość przeliczników zależy od rodzaju użytków rolnych ich klasy oraz położenia gruntów gospodarstwa rolnego w jednym z 4 okręgów podatkowych, stawy czy zarybione i jakimi rybami. Wojewoda w granicach ustawowych ma możliwość zmiany kwalifikacji gruntów.
Wysokość opodatkowania - stawka wyrażona w sposób względny - relacja do aktualnie stosowanej ceny żyta. Kwota podatku rolnego od 1 ha przeliczeniowego odpowiada pieniężnej równowartości 2,5q żyta obliczonej wg średniej ceny żyta.
Zwolnienia i ulgi podatkowe: użytki rolne V i VI klasy , grunty położone w pasie drogi granicznej, grunty objęte melioracją, gruntów nabytych w drodze kupna na utworzenie nowego lub powiększenia istniejącego gospodarstwa rolnego,
Ulgi inwestycyjne - budowa, rozbudowa budynków inwentarskich, deszczownie, ochrona środowiska.
Indywidualne zaniechanie poboru w wypadku klęski żywiołowej.
Podatek płatny w formie:
osoby fizyczne - decyzja podatkowa wydana przez wójta (burmistrza) który jest inkasentem,
osoby prawne - same obliczają podatek i dokonują wpłat w ratach.
Podatek płacony jest w 4 równych ratach - do 15 marca, do 15 maja, do 15 września, do 15 listopada roku podatkowego.
Konstrukcja podatku leśnego.
Taka sama konstrukcja jak konstrukcja podatku rolnego. Jest podatkiem bezpośrednim .
Zakres podmiotowy - osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące właścicielami lasów bądź posiadaczami lasów stanowiących własność skarbu państwa lub gminy.
Przedmiotem opodatkowania - jest własność bądź posiadanie lasów - pod tytułem prawnym lub bez umownie.
Współwłasność - obowiązek podatkowy ciąży na każdej osobie będącej współwłaścicielem - solidarnie.
Zwolnienie przedmiotowe - lasy do 40 - tu lat.
Podstawą opodatkowania jest powierzchnia lasów wyrażona w hektarach przeliczeniowych za pomocą współczynników. Stosuje się inne kryteria ustalania wielkości przeliczników niż w podatku rolnym.
Przeliczniki zależą od:
głównego gatunku drzew w drzewostanie,
klasy (jakości) drewna - bonitacja drzewostanu,
Przeliczniki wynoszą: od 0,2 - osika brzoza, do 2,3 - jodła świerk daglezja,
Stawkę podatku ustala się w sposób względny i dla:
1ha przeliczeniowego wynosi równowartość pieniężną 0,2 m/3 drewna tartacznego, wg średniej ceny sprzedaży drewna za pierwsze 3 kwartały roku poprzedzającego rok podatkowy.
Dla lasów ochronnych i bez plagi zagospodarowania lasu stosuje się przelicznik 1 ha lasu = 3q żyta.
Zasady i termin podatku leśnego są analogiczne jak podatku rolnego.
Konstrukcja podatku od nieruchomości.
Zakres podmiotowy - osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej
Przedmiot - własność samoistne posiadanie wieczyste użytkowanie nieruchomości posiadanie zależne lub zarząd nieruchomościami. Chodzi tu o budynki ich części oraz budowle a także grunty nie objęte przepisami o podatku rolnym
Podstawa opodatkowania - zależy od przedmiotu opodatkowania z reguły jest nią powierzchnia np. powierzchnia użytkową budynków, powierzchnia użytkowa gruntów. Wyjątek stanowi opodatkowanie budowli - podstawą jest ich wartość amortyzacji.
Wysokość opodatkowania - stosuje się stawki zarówno kwotowe (od powierzchni) jak i procentowe (od wartości budynków), ustalane są przez rade gminy w granicach ustawowych.
Stawki są stałe, opodatkowanie proporcjonalne.
Zwolnienia - np. nieruchomości samorządu terytorialnego.
8.
Obowiązek podatkowy.
Obowiązek podatkowy oraz zobowiązanie podatkowe są postaciami podstawowego stosunku prawno - podatkowego.
Obowiązek podatkowy może być rozumiano dwojako:
wyrażone w ustawach podatkowych reguły opodatkowania - abstrakcyjny obowiązek podatkowy,
zindywidualizowany obowiązek podatkowy - powstaje on wówczas gdy określony podmiot spełni warunki z którymi ustawa wiąże powstanie obowiązku podatkowego.
Zindywidualizowany obowiązek podatkowy ciąży na konkretnym podmiocie zaś abstrakcyjny nie jest związany z żadną konkretną osobą.
Definiując pojęcie w ustawie “ Ordynacja Podatkowa ” ustawodawca nawiązał do koncepcji zindywidualizowanego obowiązku podatkowego.
Zobowiązanie podatkowe - pojęcie powstanie i wygaśnięcie.
Zobowiązanie podatkowe oraz obowiązek podatkowy są postaciami podstawowego stosunku prawno - podatkowego.
Zobowiązanie podatkowe to wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego podatku w wysokości, terminie oraz miejscu określonym w przepisach prawa podatkowego. Tak definiuje to :”Ordynacja Podatkowa”
Zobowiązania podatkowe wynikają z obowiązku podatkowego. Z reguły tak się dzieje że obowiązek podatkowy przekształca się w zobowiązanie podatkowe. Wyjątki:
przedawnienie wymiaru podatku,
zaniechanie wymiaru podatku,
zaniechanie poboru podatku.
Powstają :
z mocy samego prawa,
w drodze decyzji organu podatkowego ( na skutek doręczenia podatnikowi decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego),
Wygasają:
przez zapłatę podatku,
zaniechanie poboru podatku,
przedawnienie prawa do wydania i doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego ( po upływie trzech lat licząc od końca roku kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy)
przedawnienie zobowiązania podatkowego (po upływie 5 lat od końca roku w którym upłynął termin zapłaty podatku)
umorzenie zaległości podatkowych,
pobraniu podatku przez płatnika lub inkasenta,
Podatek nie zapłacony w terminie staje się zaległością podatkową. Od zaległości podatkowych pobierane są odsetki za zwłokę.
9.Odpowiedzialność podatnika za zobowiązania podatkowe.
Odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe regulują przepisy ustawy ordynacja podatkowa. W tym zakresie mimo że odpowiedzialność prawna za zobowiązania podatkowe jest odpowiedzialnością majątkową nie stosuje się przepisów kodeksu cywilnego.
W myśl art. 26 ordynacji podatkowej podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające ze zobowiązań podatkowych podatki. Odpowiedzialność całym majątkiem stwarza możliwość egzekwowania zaległości podatkowych ze wszystkich rzeczy i praw majątkowych przysługujących w danej chwili podatnikowi.
Tym samym w sytuacji, gdy podatnik pozostaje w związku małżeńskim , to odpowiedzialność jego rozciąga się nie tylko na ewentualny majątek odrębny podatnika, lecz dotyczy także majątku objętego wspólnotą ustawową (małżeńską).
Odpowiedzialność tzw. osób trzecich za zobowiązanie podatkowe.
Osoby trzecie - osoby pozostające w określonym związku z podatnikiem lub przedmiotem opodatkowania.
W “ Ordynacji Podatkowej ” przewidziano sytuację w których za zobowiązanie podatkowe podatnika odpowiadać będą inne niż podatnik płatnik, inkasent, i następcy prawni osoby czyli tzw. osoby trzecie.
Odpowiedzialność osób trzecich, które pozostają w określonym związku z podatnikiem lub przedmiotem opodatkowania, za zobowiązanie podatkowe jest:
solidarna ( można dochodzić całości świadczenia od którejkolwiek z osób)
subsydiarna ( gdy świadczenia nie realizuje podatnik , to dopiero wtedy występuje odpowiedzialność osób trzecich).
Odpowiedzialność ta dotyczy wymienionych enumeratywne w “ Ordynacji Podatkowej ” osób do których należą między innymi:
rozwiedziony małżonek podatnika,
członek rodziny podatnika współdziałający z nim w prowadzeniu działalności gospodarczej lub wykonywaniu wolnego zawodu,
dzierżawca nieruchomości,
członkowie zarządu spółek z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjnych.
10. Postępowanie podatkowe.
Wymierzaniem i pobieraniem podatków zajmują się organy podatkowe. Obecnie w Polsce funkcjonują dwa rodzaje organów podatkowych: państwowe i samorządowe.
ORGANY PAŃSTWOWE: - to podporządkowane organizacyjne Ministrowi Finansów urzędy skarbowe i izby skarbowe. Urzędy skarbowe to organy I instancji, natomiast izby skarbowe pełnią funkcję organów odwoławczych. W niektórych rodzajach spraw organami odwoławczymi są podatkowe komisje odwoławcze przy izbach skarbowych.
ORGANY SAMORZĄDOWE - to organ wykonawczy w gminie, powiecie, województwie, czyli:
w gminie - wójt, burmistrz, prezydent,
w powiecie - starosta,
w województwie - marszałek.
Pełni oni funkcje organów podatkowych I instancji. Organami odwoławczymi są w tym przypadku samorządowe kolegia odwoławcze których zasady i organizację określa odrębna ustawa. Zaznaczyć trzeba że powiatom i województwom aktualnie przepisy prawa nie przydzielają żadnych dochodów, które miałyby praw same pobierać.
Organy gminne wójtowie, burmistrzowie, prezydenci posiadają kompetencje do wymierzania i pobierania pewnej ograniczonej liczby podatków: rolnego, leśnego, od nieruchomości, od posiadania psów. Pozostałe podatki są wymierzane i pobierane przez państwowe organy podatkowe.
Postępowanie podatkowe uregulowane jest w : “Ordynacji Podatkowej”. Jest ona szczególnym postępowaniem administracyjnym, w którym następuje powstanie indywidualnych zewnętrznych aktów administracyjnych (decyzji postanowień) które konkretyzują prawa i obowiązki podmiotów stosunków podatkowych.
Postępowanie podatkowe jest dwuinstancyjne. Od rozstrzygnięć organów II instancji przysługuje skarga od sądu administracyjnego.
4.
Konstrukcja właściwego systemu budżetowego była i jest przedmiotem badań zarówno w nauce finansów, jak i prawa finansowego. Efektem tych badań są tzw. zasady budżetowe. Pojecie zasady budżetowe jest wieloznaczne, w tym miejscu będzie ono rozumiane jako postulaty reprezentantów nauki finansów i prawa finansowego skierowane do praktyki legislacyjnej zajmującej się konstrukcją systemu budżetowego. Zasady budżetowe dotyczą tylko wybranych najważniejszych cech systemu budżetowego zmierzają do dostosowania tego systemu do funkcji przypisywanych budżetowi państwa w danym kraju i w danym okresie.
Zasady budżetowe nie są ostatecznie ukształtowanym, niezmiennym w swej treści i zakresie zespołem reguł. Wszystkie je można podzielić na dwie grupy. Pierwsza obejmuje zasady dotyczące treści i istoty budżetu, druga zaś wiążące się z konstrukcją budżetu i jego cechami zewnętrznymi.
Do zasad związanych z treścią i istotą budżetu należą:
- zasada równowagi budżetowej
- zasada zupełności budżetu
Zasada równowagi budżetowej określa współzależność pomiędzy dochodami a wydatkami. Jej materialna treść polega na wzajemnym dopasowaniu strony wydatkowej i dochodowej budżetu. Kwota planowanych wydatków winna znaleźć pełne pokrycie w przewidywanych dochodach. Wydatki nie powinny przewyższać dochodów, oznaczałoby to brak równowagi. Gdy dochody przewyższają wydatki, równowaga budżetowa zostaje zachowana, występuje, zatem wówczas, gdy dochody budżetowe są, co najmniej równe wydatkom.
Problem równowagi budżetowej można rozpatrywać w kilku aspektach. Jednym z nich jest ujmowanie równowagi budżetowej z merytorycznego i formalnego punktu widzenia. Rygorystycznie rozumiana równowaga budżetowa oznacza, że wydatki muszą być w całości pokryte definitywnymi, bezzwrotnymi dochodami. Sprzeczne z tak rozumianą zasadą budżetową jest zaciąganie przez państwo pożyczek w wypadku niewystarczalności dochodów definitywnych na sfinansowanie całości planowanych wydatków. Sytuacja, kiedy wydatki budżetowe są w pełni pokryte dochodami ostatecznymi, definitywnymi, określana jest mianem równowagi merytorycznej, czyli materialnej. W przeciwieństwie do tego, pojęcie równowagi formalnej oznacza, że państwo, dla zrównoważenia wydatkowej i dochodowej strony budżetu, ucieka się do zaciągania pożyczek, w celu pokrycia deficytu budżetowego.
Merytoryczną równowagę budżetu traktowano w ekonomii klasycznej jako objaw zdrowej gospodarki budżetowej. Jednak w okresie międzywojennym, pod wpływem depresji gospodarczej znanej pod nazwą wielkiego kryzysu, przeważył pogląd, że deficyt budżetowy pokrywany kredytem państwowym nie jest zjawiskiem niekorzystnym, jeśli jest on spowodowany wydatkami państwa na rozwój gospodarki.
Równowagę można także rozpatrywać w aspekcie czasowym. Budżet jest planem uchwalanym z reguły na okresy roczne. Badając problem jego zbilansowania, można przyjąć za podstawę ten właśnie okres. Można też rozpatrywać równowagę budżetową w dłuższych okresach. Jeśli zrównoważone są budżety poszczególnych lat, to uważa się, że w ciągu całego badanego okresu zachowana jest równowaga budżetowa. Równowaga w dłuższym okresie będzie jednak zachowana również wówczas, gdy niedobory budżetowe w niektórych latach będą w pełni pokryte nadwyżkami występującymi w innych latach. Rozróżniamy zatem równowagę budżetową krótkookresową i równowagę długookresową.
Trzeba wreszcie rozważyć problem równowagi budżetowej w sytuacji, gdy na obszarze danego państwa istnieje szereg budżetów, wzajemnie z sobą powiązanych, tworzących jedna całość. Taka sytuacja występowała w byłych krajach socjalistycznych, gdzie obok budżetu obejmującego dochody i wydatki władz centralnych istniało wiele budżetów terenowych organów władzy, obejmujących swym zasięgiem wyodrębnione administracyjnie obszary państwa. W takich przypadkach równowaga budżetowa odnosiła się do wszystkich tych budżetów razem wziętych. Obecnie w polskim systemie budżetowym na całość dochodów budżetów samorządowych składają się dochody własne oraz dochody wyrównawcze w postaci udziałów i dotacji.
Zasada zupełności budżetu decyduje o jego ekonomicznym charakterze. Zgodnie z tą zasadą budżet powinien obejmować od strony finansowej całą działalność państwa, wszystkie jego dochody i wydatki. Dochody i wydatki wszystkich podmiotów publicznoprawnych oraz wszystkie dochody i wydatki związane z realizacją zadań państwowych winny być ujęte w budżecie. Realizacja tej zasady polega na ujmowaniu dochodów i wydatków poszczególnych podmiotów, i zadań państwa w dwojaki sposób: brutto i netto.
Stosownie do tego powiązanie omawianych podmiotów i zadań z budżetem następuje metodą budżetowania brutto metodą budżetowania netto. Przy budżetowaniu brutto dochody i wydatki danej jednostki planowane są w budżecie pełnych kwotach. Jednostka taka odprowadza do funduszu budżetowego wszystkie swoje wpływy pieniężne i otrzymuje z tego funduszu niezbędne środki na pokrycie całości wydatków.
W praktyce występują jednak sytuacje, gdy państwo świadczy usługi związane z zaspokajaniem potrzeb zbiorowych na zasadzie częściowej odpłatności. W takich przypadkach jednostka świadcząca tego rodzaju usługi powiązana jest z budżetem państwa metodą netto. Jednostka taka przeznacza osiągane wpływy na pokrycie części wydatków związanych ze świadczeniem usług, natomiast brakująca część środków pieniężnych na ten cel przewidziana jest w budżecie państwa, z którego pokrywa się wówczas niedobory danej jednostki. Jeśli usługi, o których mowa, są w pełni odpłatne, to wówczas świadcząca je jednostka przekazuje nadwyżkę wpływów nad wydatkami do budżetu.
Naruszeniem zasady zupełności budżetu jest tworzenie funduszów pozabudżetowych. Konstrukcja funduszu pozabudżetowego polega na wyodrębnieniu określonych zadań z całokształtu zadań państwa i przeznaczeniu na ich finansowanie odrębnych, pozabudżetowych dochodów państwa. Tworzenie funduszów uzasadnia się najczęściej koniecznością zapewnienia pokrycia określonych wydatków bez względu na sytuacje budżetu. Fundusze włącza się z czasem do budżetu, gdy podatki będące źródłem ich dochodów staną się już stałym źródłem dochodów państwa.
Fundusze pozabudżetowe mogą być też formą mobilizacji ofiarności obywateli na cele ogólnospołeczne. Wówczas powstają one z ofiar społeczeństwa i zarządzane są przez organy społeczne.
Do zasad dotyczących konstrukcji budżetu i jego cech zewnętrznych zalicza się:
- zasadę jedności budżetu,
- zasadę szczegółowości budżetu,
- zasadę jasności budżetu,
- zasadę jawności budżetu.
Zasada jedności w klasycznym ujęciu oznacza postulat objęcia całości dochodów i wydatków państwa jednym budżetem i do tego w jednym dokumencie. Jeżeli obok państwa istnieją inne związki publicznoprawne, to wszystkie te podmioty mają swoje budżety. Każdy z nich powinien mieć tylko jeden budżet. Zasada jedności dotyczy, więc podmiotowego charakteru budżetu. Możliwe są jednak rozwiązania odmienne. Może istnieć obok siebie kilka budżetów, których każdy obejmuje określoną dziedzinę działalności danego związku publicznoprawnego. Jeżeli wszystkie te budżety, stanowiące odrębne plany finansowe, są z sobą tak powiązane, że tworzą jedna całość pod wzglądem merytorycznym, to wówczas, mimo formalnej wielości budżetów, zachowana jest ich jedność materialna. Rozróżniamy, więc formalna i materialna jedność budżetu.
Zasada szczegółowości budżetu odnosi się do jego układu, konstrukcji. Zasada ta postuluje sporządzanie budżetu nie w jednej łącznej kwocie, lecz w sposób rozbudowany, z podziałem na zadania i źródła dochodów państwa oraz rodzaje i formy dochodów i wydatków. Im bardziej szczegółowy jest budżet, tym mniejsza swoboda władzy wykonawczej w zakresie prowadzenia gospodarki budżetowej. Nadmierna jednak szczegółowość budżetu utrudnia uzyskanie ogólnego obrazu gospodarki finansowej państwa, zaciemnia ten obraz. Stąd też z zasadą szczegółowości budżetu wiąże się zasada jego jasności. Zgodnie z nią dochody i wydatki budżetowe winny być zestawione w sposób uporządkowany, zgrupowane według określonych kryteriów. Obydwie te zasady realizuje się poprzez stosowanie odpowiedniej klasyfikacji dochodów i wydatków budżetowych.
Podział budżetu określono w art. 67 ustawy o finansach publicznych. Aktualnie budżet państwa składa się z tzw. części odpowiadających organom władzy państwowej, organom kontroli, ochrony prawa, sądów i trybunałów oraz administracji rządowej. Dla poszczególnych działów administracji rządowej oraz dla urzędów nadzorowanych przez prezesa Rady Ministrów ustala się odpowiednio odrębne części budżetu. W częściach tych ujmuje się:
- subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego,
- rezerwę ogólną,
- rezerwy celowe,
- obsługę długu Skarbu Państwa,
- przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu i rozdysponowaniem nadwyżki budżetowej.
Dopuszcza się, by w uzasadnionych przypadkach w budżecie państwa mogły być tworzone odrębne części dla państwowych jednostek organizacyjnych niebędących organami władzy lub administracji rządowej oraz dla zadań ogólnych, jeżeli wyodrębnienie jest uzasadnione bieżącą kontrolą wydatków.
Podstawowym celem klasyfikacji budżetowej jest takie zgrupowanie dochodów i wydatków, które umożliwia pełną orientację w zakresie podmiotów dysponujących środkami budżetowymi oraz w zakresie źródeł dochodów i przeznaczenia wydatków. Klasyfikacja budżetowa jest oparta na kryterium podmiotowym i przedmiotowym. Klasyfikacja podmiotowa grupuje dochody i wydatki według wykonawców budżetu. Klasyfikacja przedmiotowa precyzuje źródła dochodów, sposób ich poboru oraz przeznaczenie i formy wydatków budżetowych. Układ klasyfikacyjny budżetu jest oparty na systemie podziałek klasyfikacyjnych. System ten może być mniej lub bardziej rozbudowany, w zależności od stopnia szczegółowości dyrektyw zawartych w budżecie oraz potrzeb w zakresie analizy gospodarki budżetowej.
Jasności budżetu sprzyjają plany kont. Zgodnie z art. 14 ust. 1 u.f.p. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, jednolity plan kont dla sektora finansów publicznych. Określa on również szczególne zasady rachunkowości oraz plany kont dla budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego, jednostek budżetowych, zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych oraz jednostek budżetowych mających siedzibę poza granicami RP.
Powyższe plany kont - zgodnie z art. 14 ust. 2 u.f.p.- powinny uwzględniać zasady określone w przepisach ustawy o rachunkowości i standardach międzynarodowych, międzynarodowych z tym, że:
- dochody i wydatki będą ujmowane w terminie ich zapłaty, niezależnie od rocznego budżetu, którego dotyczą,
- będą ujmowane również wszystkie etapy rozliczeń poprzedzające płatność dochodów i wydatków, a w zakresie wydatków - także zaangażowanie środków,
- odsetki od nieterminowych płatności będą naliczane i ewidencjonowane nie później jak do końca każdego kwartału,
- przeszacowanie wartości aktywów i pasywów dewizowych według bieżących kursów walutowych będzie dokonywane nie później niż na koniec każdego kwartału,
- zadłużenie będzie wyceniane według wartości emisyjnej powiększonej o kwoty narosłe z tytułu oprocentowania,
- należności i zobowiązania nominowane w walutach obcych będą wycenione również według bieżących kursów walutowych.
Szczególne zasady rachunkowości dotyczą ewidencji wykonania budżetu państwa.
Zasada jawności budżetu wiąże się z udostępnieniem jego treści obywatelom. Budżet państwa i budżet centralny, a niekiedy również i budżety lokalne, są publikowane. Obrady organów uchwalających budżet są jawne - od sejmowej debaty budżetowej po debaty budżetowych jednostek samorządu terytorialnego. Jawna jest również debata sejmowa nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa i debaty nad sprawozdaniami budżetowymi jednostek samorządu terytorialnego. Ponadto, zgodnie z art. 11, ust. 2 pkt 3 u.f.p., Minister Finansów podaje do powszechnej wiadomości:
- kwoty dotacji udzielanych z budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
- zbiorcze dane dotyczące finansów publicznych.
Równocześnie art. 16 tejże ustawy zobowiązał Ministra Finansów do podania do publicznej wiadomości:
- kwoty deficytu lub nadwyżki budżetu państwa,
- kwoty długu Skarbu Państwa,
- wykazu udzielonych przez Skarb Państwa poręczeń i gwarancji z wymienieniem podmiotów, których to dotyczy,
- wykazu osób prawnych i fizycznych, którym umorzono znaczące kwoty zaległości podatkowych, wraz z wysokością i przyczyną umorzenia.
Jawność finansów publicznych wyłączona została w stosunku do tych środków publicznych, których pochodzenie lub przeznaczenie na podstawie odrębnych przepisów uznane jest za tajemnicę państwową lub, jeżeli wynika to z umów międzynarodowych.
Ustawa o finansach publicznych zobowiązuje Ministra Finansów do ogłoszenia w „ Monitorze Polskim „ kwoty: państwowego długu publicznego, niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez podmioty sektora finansów publicznych, długu Skarbu Państwa, niewymagalnych zobowiązań z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa. Ogłoszenie kwot, o których mowa, jest dokonywane w odniesieniu do roku budżetowego w terminie do 31 maja roku następnego.
Minister ogłasza też, w tym samym trybie, relacje do produktu krajowego brutto m.in. kwoty państwowego długu publicznego oraz kwoty długu Skarbu Państwa; wielkość produktu krajowego brutto jest ogłaszana przez prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Tak samo jawna jest gospodarka budżetowa. Władza wykonawcza zobowiązana jest sporządzać i przedkładać organom przedstawicielskim sprawozdania z wykonania budżetu.
Generalnie należy stwierdzić, że decydowania o dochodach i wydatkach jest przejawem politycznych funkcji państwa. Pozycja i siła rządu zależą w dużej mierze od tego, kto sprawuje kontrolę nad finansami. Twierdzi się też czasem, że ten, kto dysponuje finansami publicznymi, ma władzę polityczną.
3.
Budżet jako plan finansowy.
Budżet jest rodzajem planu finansowego, zawierającego 2 strony - przychodową i wydatkową. Jest jednostronnie dyrektywny od strony wpływów, po stronie wydatków ma charakter analityczny. Budżetem są wpływy i tytuły do dochodów głównie bezzwrotnych, z drugiej wydatki i rozchody. Sporządzany na rok budżetowy (=kalendarzowy), z uwagi na rangę w Polsce uchwalany w formie ustawy szczególnej.
Podstawowy plan finansowy państwa, o charakterze dyrektywnym. Z jednej strony zawiera wielkości i tytuły bezzwrotnych z zasady dochodów państwa, na objęty planem okres budżetowy, z drugiej wielkości i tytuły bezzwrotnych wydatków państwa na cele publiczne.
Budżet a ustawa budżetowa.
Budżet nie jest pojęciem tożsamym z ustawą budżetową. Budżet jest jednym z załączników do ustawy budżetowej i najważniejszym jej elementem, więc jest pojęciem zakresowo węższym od pojęcia ustawa budżetowa.
Dodatkowe cechy ustawy budżetowej:
plany finansowe funduszy celowych
wykaz inwestycji wieloletnich
wykazy jednostek otrzymujących dotacje podmiotowe i celowe i wielkości tych dotacji
Prowizorium budżetowe - rozwiązanie awaryjne, uchwalane w formie ustawy, w specjalnym trybie.
5
Pojęcie obiegu pieniężnego.
To ogół płatności dokonywanych za pomocą pieniędzy.
Wyróżniamy pieniądz:
- gotówkowy - znaki pieniężne - banknoty i monety będące prawnym środkiem płatniczym; głównie funkcja pieniądza konsumpcyjnego
- bezgotówkowy - zapis salda środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym; funkcja pieniądza inwestycyjnego
Pieniądz gotówkowy ulega tranformacji w bezgotówkowy w kasie banku. Obecnie bankowe rozliczenia pieniężne nie mają definicji w Prawie bankowym. Pierwotnie wg ustawy bankowe rozliczenia pieniężne definiowano jako operacje polegające na dokonywaniu zmian w stanie środków pieniężnych na rachunku bankowym na zlecenie klienta lub w wyniku czynności, które z mocy prawa powodują wszelkie zmiany w stanie praw majątkowych klienta. Wynika z tego, iż warunkiem koniecznym zaistnienia bankowych rozliczeń pieniężnych jest występowanie minimum 1 rachunku bankowego.
Bankowe rozliczenia pieniężne mogą mieć postać gotówkową lub bezgotówkową. Gotówkowe odbywają się w kasie banku, gdy wpłaty lub wypłaty gotówki połączone są z uznaniem lub obciążeniem rachunku bankowego, natomiast rozliczenia bezgotówkowe odbywają się bez udziału gotówki drogą przeksięgowania sald środków pieniężnych kontrahentów. Rachunek bankowy dłużnika finansowego jest obciążany kwotą rozliczenia a rachunek wierzyciela finansowego uznawany tą samą kwotą. Zaistnienie bankowych rozliczeń bezgotówkowych zatem uwarunkowane jest istnieniem minimum dwóch rachunków bankowych mogących być prowadzonymi w tym samym lub różnych bankach. Nie wszystkie księgowania sald środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku mogą być uznane za bankowe rozliczenia pieniężne. Korekta, błędy księgowania nie mieszczą się w tym pojęciu, gdyż nie powodują zmian w stanie praw majątkowych klienta banku.
Zwykle bankowe rozliczenia pieniężne odbywają się na podstawie dyspozycji posiadacza rachunku bankowego. Wg KC bank zobowiązuje się w umowie rachunku bankowego do przechowywania środków pieniężnych klienta banku i przeprowadzania rozliczeń pieniężnych na podstawie dyspozycji płatniczych np. przykładem rozliczeń nie wymagających zgody posiadacza rachunku bankowego jest dopisywanie przez bank do salda środków pieniężnych należnych odsetek. Ponadto egzekucja z rachunku bankowego nie wymaga zgody jego posiadacza, bo ma charakter przymusowy.
1.
Finanse publiczne - w ujęciu ekonomicznym zarówno zasoby publicznych środków pieniężnych, jak i operacje dokonywane tymi środkami i normy regulujące te operacje (element prawny); w ujęciu prawnym część nauki prawa publicznego, gałąź regulująca funkcjonowanie finansów publicznych
Wg ustawy o finansach publicznych zakres finansów to: pobieranie i gromadzenie dochodów, wydatkowanie środków publicznych, finansowanie deficytu, zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne, zarządzanie środkami publicznymi i długiem publicznym, rozliczenia z budżetem UE. Nie ma definicji legalnej finansów publ.
Jedno z podstawowych pojęć polskiego prawa finansowego. Brak definicji legalnej. Wskazano katalog podmiotów należących do tego sektora:
organy władzy publicznej państwowej i samorządowej
publiczne placówki naukowe i kulturalne
imiennie wskazane podmioty działające w zakresie ochrony zdrowia i ubezpieczeń społecznych
państwowe i samorządowe osoby prawne, których celem wykonywanie zadań publ., gdy tworzone odrębnymi ustawami
fundusze celowe
jednostki, zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych
Nie ma jednolitego kryterium klasyfikacji, mamy 3:
forma organizacyjno - prawna
podmiot i zakres kompetencji
forma rozliczenia z budżetem
Podsektory finansów publicznych:
rządowy
samorządowy
ubezpieczeniowy - ZUS, KRUS
Pojęcie środków publicznych i ich rodzaje w ustawie o finansach publ.
Środki publiczne mają różne znaczenie ustawowe; wszelkie wpływy wprowadzone i wypływy odprowadzone do budżetu państwa i samorządu. Dzielą się na:
dochody publiczne
przychody publiczne
środki bezzwrotne z zagranicy
Doktrynalnie środki publ. = dochody publ.
Pojęcie dochodów i przychodów publicznych w ustawie o finansach publ.
W ustawie są pojęciem niejednolitym. Są to wpływy budżetowe, ustawowo:
daniny publiczne - podatki, opłaty, składki i inne przymusowe świadczenia, cła
inne dochody o bardzo zróżnicowanym charakterze - katalog otwarty, wg ustawy 5 (dochody z mienia będącego własnością państwa, sprzedaży, najmu, wpływy ze sprzedaży towarów i usług świadczonych przez jednostki sektora finansowego, kwoty uzyskane przez nie z tytułu gwarancji, poręczeń, odszkodowań, dochody z dobrowolnych czynności cywilnoprawnych oraz uzyskane na podstawie umów międzynarodowych)
Przychody publiczne - wpływy pochodzące głównie z operacji zwrotnych np. pożyczka, prywatyzacja całych działów gospodarki.
2.
Jednostki budżetowe jako podmioty sektora finansów publ. (finansowanie brutto)
To niegospodarcze, nastawione na pełnienie usług publicznych jednostki, nie prowadzące własnej gospodarki finansowej, bez odrębnego, własnego rachunku bankowego, nienastawione na osiąganie zysków. W przypadku wpływów finansowych środki odprowadzane są na rachunek właściwego budżetu, a wszystkie wydatki pokrywane z budżetu ogólnego. Nie ma samofinansowania - tzw. finansowanie brutto (pełne). Nie prowadzą działalności odpłatnej, a jeśli tak to wpływy nie pokrywają wydatków. Finansują je budżet państwa lub jednostki sam. ter.
wyodrębnienie organizacyjne jednostki budżetowej - zwykle bez osobowości prawnej (w obrocie cywilnopr. jako stationes fisci/ municipii), reprezentują SP lub jednostkę sam. ter., wyodrębnione organizacyjnie w SP lub sam. ter. (tak jak zakłady budżetowe i gospodarstwa pomocnicze)
działalność finansowa o charakterze planowym - plan odzwierciedla fragment budżetu, nie przewiduje rozliczeń z budżetem, wydatki tylko do kwoty przewidzianej w budżecie
brak własnego rachunku bankowego
w zależności od przynależności do sektora samorządowego lub rządowego odmienne organy mają inne kompetencje w dziedzinie tworzenia, łączenia, likwidowania i przekształcania
6. PRAWO DEWIZOWE
1. Podstawa prawna - Ustawa z dn. 18.12.1998 r. Prawo dewizowe.
2. Przepisy prawne Ustawy Prawo dewizowe regulują (zakres przedmiotowy):
a) zasady obrotu dewizowego
b) nadzwyczajne ograniczenia w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu fin. RP.
c) zasady kontroli dewizowej
d) właściwość organów w sprawach dewizowych.
3. Podstawowe pojęcia i instytucje prawne z zakresu prawa dewizowego:
rezydent - osoba fizyczna, osoba prawna, jedn. organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, mająca miejsce zamieszkania, siedzibę na terytorium RP, posiadająca zdolność do czynności prawnych (zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu). Rezydentem są także polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne, misje specjalne korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych i konsularnych.
nierezydent - osoba fizyczna, osoba prawna, jedn. organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, nie mająca miejsca zamieszkania, siedziby na terytorium RP, posiadająca zdolność do zaciągania zobowiązań i nabywania praw we własnym imieniu. Nierezydentem są także osoby fizyczne, osoby prawne i jedn. org. nie posiadające osobowości prawnej, które mają miejsce zamieszkania, siedzibę na terytorium RP, w zakresie, w którym prowadzą działalność za granicą poprzez swoje przedstawicielstwo, oddział, mające siedzibę za granicą, a także obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, konsularne, misje specjalne i organizacje międzynarodowe.
wartości dewizowe - należą do nich:
- waluty obce - są nimi pieniądze nie będące w RP prawnym środkiem płatniczym, zaliczamy do nich międzynarodowe jednostki rozrachunkowe (EURO).
- dewizy - pełnią funkcje płatnicze (weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywa, polecenie wypłaty, przekazy, płatne w walutach obcych).
- złoto i platyna - w stanie nieprzerobionym, także w postaci sztab, monet bitych po 1850r.
- nominowane w walutach obcych papiery wartościowe nie będące zagranicznymi środkami płatniczymi.
obrót dewizowy - czynność prawna lub zdarzenie powodujące powstanie płatności środkami stanowiącymi wartości dewizowe (patrz wyżej), przeniesienie własności wartości dewizowych, przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są wartości dewizowe. Poprzez obrót dewizowy rozumieć będziemy także płatności krajowymi środkami płatniczymi, przeniesienie własności takich środków, przeniesienie prawa majątkowego oraz przejęcie lub przystąpienie do długu, których przedmiotem świadczenia są krajowe środki płatnicze, o ile zdarzenia te mają miejsce w stosunkach miedzy rezydentem i nierezydentem.
- jeżeli obrót dokonywany jest między rezydentem a nierezydentem, jest to obrót dokonywany za granicą.
Obrotem dewizowym jest także transfer wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych. Poprzez transfer rozumiemy wywóz, przewóz, wysyłanie, przesyłanie, sprowadzanie oraz wszelkie inne sposoby przemieszczenia wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych przez granicę RP.
Na gruncie ustawy Prawo dewizowe wyróżnić można następujące rodzaje obrotów dewizowych z zagranicą:
- obrót bieżący - obrót dewizowy z zagranicą, którego przedmiotem są:
8 umowy o nabywaniu towarów
8 oświadczenie usług
8 roszczenie odszkodowawcze i odszkodowania
8 emerytury, renty, alimenty.
- obrót kapitałowy - w ramach niego wyróżniamy:
8 inwestycje bezpośrednie np. nabywanie przedsiębiorstwa, tworzenie i prowadzenie przedsiębiorstwa oraz dokonywanie nakładów na rozszerzenie prowadzonego przedsiębiorstwa, nabywanie własności i innych praw na nieruchomości w związku z prowadzonym przedsiębiorstwem
8 inwestycje portfelowe - obrót kapitałowy w zakresie papierów wartościowych np. emitowanie, nabywanie, obejmowanie i zbywanie pap. wart. na uznanym rynku (giełda lub inny rynek, gdzie obrót pap. wart. odbywa się zgodnie z regułami określonymi przez przepisy kraju, w którym funkcjonuje ten rynek)
8 obrót kredytowy - przedmiotem są pożyczki i kredyty
8 obrót gwarancyjny - przedmiotem są osobiste (poręczenie) i rzeczowe (hipoteka, zastaw) zabezpieczenia wierzytelności
8 obrót depozytowy - przedmiotem są czynności w zakresie rachunków prowadzonych przez banki
8 obrót pozagospodarczy - inny niż inwestycje portfelowe, obrót kredytowy, gwarancyjny, depozytowy dokonywany przez osoby fizyczne nie pozostające w związku z prowadzoną przez nie działalnością gosp. lub wykonywanym wolnym zawodem, którego wielkość nie przekracza jednorazowo równowartości 10 tys. EURO.
- działalność kantorowa - polega na kupnie i sprzedaży walut obcych, złota dewizowego lub platyny dewizowej, a także na pośrednictwie w kupnie i sprzedaży tych walut.
4. Organem właściwym w sprawach dewizowych jest MF, sprawuje on ogólny nadzór w sprawach dewizowych i w ramach tego nadzoru zapewnia jednolite stosowanie przepisów ustawy Prawo Dewizowe.
Pojęcie i charakter Prawa Dewizowego
Prawo dewizowe stanowi integralną w ważną dziedzinę prawa finansowego, chociaż bardzo ściśle powiązaną z innymi gałęziami prawa: administracyjnym, karno - skarbowym, cywilnym.
Prawo dewizowe jest to zespół przepisów prawnych regulujących zasady posiadania i posługiwania się w obrocie obcą walutą i innymi wartościami uważanymi za wartości dewizowe. W warunkach gospodarki wolnorynkowej PD, a zarazem przewidziane w tym prawie reglamentacje dewizowe są uważane za taki dział prawa, którego rozwiązanie stanowią pewne ograniczenia w swobodzie zawierania umów. Ograniczenia te są w pewnym stopniu niezbędne ze względu na różnorodne powiązania i umowy gospodarcze i polityczne między poszczególnymi państwami, mają one gwarantować jednolitość rozwiązań prawnych w ramach tworzących się wspólnot międzynarodowych (Unia Europejska). Ustawa Prawo dewizowe ma dostosować polską regulację obrotu dewizowego do nowoczesnej gospodarki rynkowej, do zmienionej sytuacji wynikającej z członkostwa RP w Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) oraz przyszłej integracji z UE.
2. Przedmiotowy zakres PD
- jest on ściśle związany z dwoma podstawowymi pojęciami (zdefiniowanymi w Ustawie PD):
pojęcie wartości dewizowych
pojęcie obrotu dewizowego.
Odnośnie obrotu bieżącego ustawa gwarantuje swobodę jego dokonywania. Obrót bieżący obejmuje wskazane imiennie w ustawie PD czynności obrotu gospodarczego i poza gospodarczego. Każdy obrót, który nie jest obrotem bieżącym jest obrotem kapitałowym. Na te wszystkie rodzaje obrotu kapitałowego wymagane są zezwolenia dewizowe.
3. Podmiotowy zakres PD
- jest związany z pojęciami:
rezydenta
nierezydenta
Pojęcia te zastąpiły obowiązujące na gruncie starego PD pojęcia osoby krajowej i zagranicznej. Podstawowym kryterium uznania podmiotu za rezydenta lub nierezydenta jest miejsce zamieszkania osoby fizycznej lub siedziba osoby prawnej. Obywatelstwo nie ma znaczenia.
4. Zakres PD na gruncie Ust. D sprowadzony został do dwóch odrębnych grup zagadnień:
a) regulacji obrotu dewizowego w warunkach zwyczajnych. Obejmuje:
4 zasady obrotu dewizowego
4 zasady kontroli dewizowej
4 właściwość organów w sprawach dewizowych
b) regulacji nadzwyczajnych ograniczeń dewizowych. Mogą one mieć zastosowanie w wypadku zaistnienia zagrożeń stabilności i integralności systemu finansowego RP i mają charakter blankietowy. Oznacza to, że przepisy PD dotyczące regulacji nadzwyczajnych zawierają delegację dla Rady Ministrów do wprowadzenia na ściśle określony okres dodatkowych ograniczeń dewizowych. Ustawa PD przewiduje dwa rodzaje takich ograniczeń:
1) polega na wprowadzeniu ograniczenia przez RM w drodze rozporządzenia wydawanego zgodnie z wnioskiem Rady Polityki Pieniężnej (RPP jest organem NBP, czyli BC) w sytuacji zagrożenia realizacji założeń polityki pieniężnej. Ograniczenia te mają polegać na nakazie utrzymywania nie oprocentowanego depozytu na specjalnym rachunku bankowym w NBP, nakaz ten może być skierowany zarówno do rezydentów, jak i nierezydentów, którzy dokonują obrotów kapitałowych.
2) wprowadzone w drodze rozporządzenia wydawane przez RM na wniosek RPP na okres nie dłuższy niż 6 m-cy w wypadku zaistnienia nadzwyczajnego zagrożenia stabilności i integralności systemu finansowego RP. W drodze takiego rozporządzenia RM może wprowadzić:
· obowiązek odsprzedaży wartości dewizowych i dokonywanie płatności w obrocie z zagranicą wyłącznie w walutach wymienialnych.
· obowiązek uzyskiwania zezwoleń na dokonywanie czynności obrotu dewizowego, które na podstawie treści Ustawy PD nie wymagają takiego zezwolenia
· ograniczenie w stosunku do podmiotów zagranicznych polegające na pozbawieniu tych podmiotów prawa nabywania wartości dewizowych w kantorach.
Jest to bardzo daleko idąca reglamentacja dewizowa dopuszczalna ..............polegającego na:
- zmniejszeniu rezerw dewizowych RP
- załamaniu równowagi bilansu płatniczego, które bezpośrednio zagraża zdolności płatniczej RP wobec zagranicy
- wzrost podaży pieniądza wywołanego napływem kapitału zagranicznego w takim zakresie, który utrudnia lub uniemożliwia kontrolę tej podaży
- bezpośrednie zagrożenie stabilności i integralności polityki pieniężnej wywołanej przepływem kapitału między krajem a zagranicą.
Nadzwyczajne ograniczenia mogą być zastosowane do wszystkich podmiotów dewizowych i do wszystkich czynności obrotu dewizowego, czyli także do obrotów bieżących, które w świetle Ustawy PD mają się cieszyć pełną swobodą ich dokonywania.
Pojawiają się zdania w doktrynie i w literaturze przedmiotu, iż zastosowanie nadzwyczajnych ograniczeń dewizowych jest sprzeczne z Konstytucją RP, ponieważ dla ich zastosowania i wprowadzenia nie wymaga się formy prawnej - ustawy, a jedynie rozporządzenia, czyli aktu o niższej randze prawnej.
SYSTEM OGRANICZEŃ DEWIZOWYCH W RAMACH ZWYKŁEGO OBROTU DEWIZOWEGO
Ustawa PD stanowi, że wartości dewizowe mogą być przedmiotem własności rezydentów w kraju i za granicą oraz nierezydentów w kraju. Oznacza to, że nie potrzeba w tym okresie uzyskiwać żadnego zezwolenia dewizowego. PD opiera się na zasadzie, że wszystko co nie jest ograniczone lub zabronione jest tym samym dozwolone, nie można więc zatem stosować żadnych analogii lub interpretacji rozszerzających zakazy czy nakazy dewizowe. Ustawa PD wskazuje podmioty, których nie dotyczą ograniczenia dewizowe, których będzie mowa poniżej.
Nie dotyczą:
- NBP
- SP, gdy jest on reprezentowany przez Ministra Finansów lub Ministra Skarbu Państwa.
- banków w zakresie przyznanych im uprawnień do dokonywania obrotu dewizowego na podstawie Prawa bankowego
- zakłady ubezpieczeń lub inne podmioty np. biura maklerskie.
Banki są jedynie objęte obowiązkami sprawozdawczymi i kontrolnymi przewidzianymi w PD.
Przewidziane w Ustawie PD ograniczenia dewizowe są wyraźnie zróżnicowane w zależności od 3 kryteriów:
1) podmioty, które dokonują obrotu dewizowego (rezydent czy nierezydent),
2) kwalifikacje obrotu dewizowego (obrót dewizowy z zagranicą, obrót kapitałowy czy bieżący),
3) rodzaje obrotu kapitałowego (obrót portfelowy, depozytowy, gwarancyjny...)
Objęte reglamentacją czynności obrotu dewizowego wymagają dla ich ważnego dokonania zezwolenia dewizowego. Czynności obrotu dewizowego dokonane bez takiego zezwolenia nie może rodzić skutków prawnych właściwych dla czynności dokonanej z zachowaniem warunków wymagalnych dla jej ważności. Czynność taka dotknięta jest nieważnością, co nie przesądza o innych skutkach takich czynności np. roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia, odszkodowanie dla kontrahenta wynikające z niewykonania zlecenia, a ponadto osoba dokonująca czynności bez zezwolenia dewizowego może jednocześnie popełnić czyn stanowiący przestępstwo lub wykroczenie dewizowe określone w Kodeksie Karno - Skarbowym.
Katalog ograniczeń dewizowych jest dość obszerny i obejmuje ściśle wskazane w Ustawie PD czynności obrotu dewizowego (obrotu kapitałowego) dokonywanego zarówno przez rezydentów i nierezydentów.
Reglamentowane czynności dotyczą przede wszystkim:
- inwestycji portfelowych
- inwestycji bezpośrednich
- obrotu kredytowego
- o. depozytowego
- o. gwarancyjnego i innych obrotów kapitałowych.
Ograniczenia dewizowe regulowane ustawą:
a) zezwolenia wymaga dokonywanie przez rezydentów inwestycji bezpośrednich wówczas, gdy są one realizowane w krajach nie należących do OECD lub w takich krajach, z którymi Polska nie zawarła umów o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji.
b) zakaz dewizowy dotyczy także rezydentów dokonujących za granicą obrotu depozytowego. Jedynie w dwóch przypadkach nie jest wymagane zezwolenie dewizowe:
- obrót dewizowy związany z inwestycjami bezpośrednimi lub portfelowymi, które nie wymagają zezwoleń dewizowych
- dotyczą osób fizycznych w czasie ich pobytu za granicą
c) zarówno rezydenta jak i nierezydenta dotyczy zakaz dokonywania krótkoterminowych inwestycji portfelowych w zakresie pap. wart. Analogicznie został ograniczony obrót kredytowy, zarówno rezydenci jak i nierezydenci muszą uzyskiwać zezwolenia na taki obrót wówczas, gdy termin spłaty długu jest krótszy niż 1 rok.
d) zarówno rezydenci jak i nierezydenci objęci są zakazem dokonywania obrotu gwarancyjnego we wszystkich tych sytuacjach, gdy czynność, której dotyczy gwarancja także objęta jest reglamentacją.
e) do nierezydentów adresowany jest zakaz obrotu depozytowego wówczas, gdy depozyty dotyczą waluty polskiej, przybierają postać lokat krótkoterminowych (krócej niż 3 m-ce) przy wartości depozytu ponad 5 tys. zł.
f) reglamentacją objęte są również czynności pozostałego obrotu kapitałowego. Zezwolenie dewizowe nie jest wymagane w następujących sytuacjach:
- nabywanie lub obejmowanie przez nierezydentów udziałów w spółkach, które mają siedzibę w kraju.
- transfer za granicę przez nierezydentów będących osobami fizycznymi zagranicznych środków płatniczych wwiezionych uprzednio do kraju, jeżeli fakt ten został zgłoszony Urzędowi Celnemu, a także gdy zagraniczne środki płatnicze zostały przekazane z zagranicy do kraju na rzecz nierezydenta.
- nabywanie własności wartości dewizowych w kantorach przez osoby fizyczne będące tak rezydentami jak i nierezydentami.
- przyjmowanie przez rezydentów darowizn od nierezydentów
g) reglamentacja dewizowa dotyczy także prowadzenia działalności gosp. polegającej na skupowaniu lub sprzedawaniu wartości dewizowej oraz na pośrednictwie w dokonywaniu tych czynności (działalność kantorowa). Działalność kantorową mogą prowadzić tylko podmioty będące rezydentami z wyjątkiem banków przy spełnieniu określonych w samej Ustawie warunków i po uzyskaniu indywidualnego zezwolenia dewizowego.
h) reglamentacyjne ograniczenia dewizowe przewidziane w Ustawie występują również w formie nakazów dewizowych skierowanych przede wszystkim do rezydentów.
Wyróżniamy następujące nakazy:
- nakaz niezwłocznego transferu do kraju posiadanej za granicą wartości dewizowej i krajowych środków płatniczych
- nakaz korzystania z pośrednictwa banków przy dokonywaniu obrotu dewizowego w postaci realizowania płatności i transferu. Pośrednictwo banków nie jest jednak konieczne w następujących sytuacjach:
przyjmowanie od nierezydentów płatności za sprzedane w kraju towary i usługi
dokonywanie między osobami fizycznymi płatności nie związane z prowadzoną działalnością gosp. czy z wykonywanym wolnym zawodem
realizowanie płatności w ramach działalności kantorowej
dokonywanie przekazów do równowartości 5 tys. EURO za pośrednictwem poczty polskiej, a także przekazów do równowartości 10 tys. EURO realizowanych przez polskie placówki dyplomatyczne i konsularne
podejmowanie czynności obrotu dewizowego za pośrednictwem biur maklerskich
- nakaz korzystania z biur maklerskich przy dokonywaniu inwestycji portfelowych
i) wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani dokonywać płatności w obrocie dewizowym z zagranicą tylko w walutach wymienialnych lub w walucie polskiej.
j) do wszystkich podmiotów PD są adresowane obowiązki o charakterze informacyjno - kontrolnym. Taki charakter ma nakaz przedstawienia bankom odpowiednich dokumentów dotyczących rodzaju i podstawy prawnej obrotu dewizowego z zagranicą (obrót z zagranicą przekraczający 20 tys. EURO). Rezydenci są zobowiązani do przechowywania przez 5 lat wszelkich dokumentów związanych z obrotem dewizowym. Wszyscy uczestnicy obrotu dewizowego (rezydenci i nierezydenci) są zobowiązani przekazywać do NBP dane niezbędne do sporządzenia bilansu płatniczego oraz bilansu należności i zobowiązań zagranicznych państwa.
ZEZWOLENIA DEWIZOWE I KONTROLA DEWIZOWA
Dla ważności dokonania czynności obrotu dewizowego (obrotu kapitałowego z zagranicą) wymagane jest uzyskanie zezwolenia dewizowego (brak zezwolenia rodzi sankcje - patrz zajęcia poprzednie).
ZEZWOLENIA DEWIZOWE
Na gruncie Ustawy PD wyróżniamy dwa rodzaje zezwoleń:
1. Indywidualne - są udzielone w formie decyzji wydawanej przez prezesa NBP, ewentualnie upoważnionego przez prezesa NBP dyrektora departamentu lub oddziału tego banku. Jest to decyzja administracyjna i jako taka podlega wymaganiom k. postępowania administracyjnego. Powinna więc być uzasadniona, a prawomocna decyzja może być zaskarżona do NSA. Ustawa PD zachowała prawo odmowy udzielenia indywidualnego zezwolenia ze względu na ochronę równowagi bilansu płatniczego.
2. System zwolnień z ograniczeń i obowiązków dewizowych - wprowadzono w miejsce istniejących za panowania starego PD zezwoleń ogólnych. Zwolnienie to ma formę rozporządzenia wydawanego przez Ministra Finansów. Zwolnienie może być udzielone dla wszystkich lub wskazanych kręgów rezydentów i nierezydentów. Konstrukcja tych zwolnień może być bezwarunkowa lub też skorzystanie ze zwolnienia wymaga dodatkowo spełnienia wskazanych w samym zwolnieniu warunków.
KONTROLA DEWIZOWA
1. Zakres przedmiotowy kontroli dewizowej
Kontroli dewizowej podlega dokonywanie obrotu dewizowego
Podejmowanie czynności nie stanowiącego w prawdzie obrotu dewizowego, ale wymagające zezwolenia dewizowego np. ustanowienie innych niż ustawowe terminów płatności należności pieniężnych w stosunkach z zagranicą, co opóźnia transfer środków płatniczych do kraju.
Zgłoszenie mienia
2. Zakres podmiotowy kontroli dewizowej
Dotyczy zarówno rezydentów jak i nierezydentów - w ramach tej kontroli wymienione podmioty podlegają omówionym już obowiązkom dewizowym o charakterze kontrolnym tzn. obowiązek udzielania informacji, przedstawienie określonych dokumentów, okazywanie wartości dewizowych będących przedmiotem transferu.
3. Organy kontroli
Organy kontroli skarbowej
Organy kontroli celnej i straży granicznej w zakresie kontroli granicznej dewizowej i kontroli dewizowej przesyłek pocztowych
Organy administracji pocztowej w zakresie nadawania przesyłek pocztowych za granicę
NBP w zakresie czynności objętych indywidualnymi zezwoleniami dewizowymi i upoważnień udzielonych bankom
Inne banki i biura maklerskie w zakresie obrotu dewizowego dokonywanego za pośrednictwem tych banków i biur maklerskich.
Kontrola dewizowa jest więc dokonywana w trybie i na zasadach kontroli skarbowej oraz na podstawie odrębnych przepisów. Ponadto PD przewiduje dokonywanie kontroli specjalnej, którą wykonują organy kontroli określone przez prezesa Rady Ministrów, Ministra Obrony Narodowej oraz MSWiA.
Polskie PD powinno podlegać procesowi dostosowania do rozwiązań stosowanych w państwach UE. Wiąże się to z jego liberalizacją, znoszeniem nakazów i zakazów reglamentacyjnych, umożliwianiem przepływu kapitału i realizacjom inwestycji przez rezydentów w kraju jak i nierezydentów za granicą. Rozszerzenie swobody obrotu dewizowego z zagranicą nie może zagrażać stabilizacji systemu finansowego RP.
14.
Podatek od spadków i darowizn
Podatek od spadków i darowizn - podatek pobierany na podstawie Ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 1983 r. Nr 45, poz. 207 z późn. zm. - tj: Dz. U. z 2004 r. Nr 142, poz. 1514 z późn. zm.). Podatek od spadków i darowizn jest podatkiem bezpośrednim, od przyrostu masy majątku, osobistym i samorządowym (gminnym).
Przedmiot opodatkowania
Opodatkowane jest nabycie własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
nieodpłatnego zniesienia współwłasności,
nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek jego śmierci,
nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,
nabycie własności rzeczy znajdujących się za granicą lub praw majątkowych wykonywanych za granicą, jeżeli w chwili otwarcia spadku lub zawarcia umowy darowizny nabywca był obywatelem polskim lub miał miejsce stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Opodatkowaniu nie podlega:
nabycie własności rzeczy ruchomych znajdujących się na terytorium RP lub praw majątkowych podlegających wykonaniu na terytorium RP, jeżeli w dniu nabycia ani nabywca, ani też spadkodawca lub darczyńca nie byli obywatelami polskimi i nie mieli miejsca stałego pobytu lub siedziby na terytorium RP,
nabycie w drodze spadku lub darowizny praw autorskich i praw pokrewnych, praw do projektów wynalazczych, znaków towarowych i wzorów zdobniczych oraz wierzytelności wynikających z nabycia tych praw,
nabycie środków z pracowniczego programu emerytalnego,
nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na rachunku zmarłego członka otwartego funduszu emerytalnego,
nabycie w drodze spadku środków zgromadzonych na indywidualnym koncie emerytalnym.
Podmiot opodatkowania
Podatnikami podatku od spadków i darowizn są osoby fizyczne, które nabyły własność rzeczy i prawa majątkowe w sposób wyżej wskazany.
Płatnikami podatku od spadków i darowizn są notariusze - od darowizny dokonanej w formie aktu notarialnego albo zawartej w tej formie umowy nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugody w tym przedmiocie.
Podstawa opodatkowania
Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona wg. stanu rzeczy i praw majątkowych w dn. nabycia i cen rynkowych z dn. powstania obowiązku podatkowego.
Do długów i ciężarów oraz innych odliczeń zalicza się:
koszty ostatniej choroby spadkodawcy, jeżeli nie zostały pokryte za jego życia i z jego majątku,
koszty pogrzebu spadkodawcy, łącznie z nagrobkiem w takim zakresie, w jakim koszty te odpowiadają zwyczajom przyjętym w danym środowisku,
koszty postępowania spadkowego,
wynagrodzenie wykonawcy testamentu,
obowiązki wykonywania zapisów oraz poleceń zamieszczonych w testamencie.
Minimum wolne od opodatkowania:
a) 9 637zł - jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej,
b) 7 276 zł - jeżeli nabywca jest osoba zaliczona do II grupy podatkowej,
c) 4 902 zł -jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do III grupy podatkowej.
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie. Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie.
Wysokość podatku ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca.
przy nabyciu w drodze zapisu lub dalszego zapisu - od daty ogłoszenia testamentu,
przy nabyciu z polecenia testamentowego - z chwilą wykonania tego polecenia,
przy nabyciu tytułem zachowku - z chwilą zaspokojenia roszczenia lub jego części,
przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładcy na wypadek jego śmierci - z chwilą śmierci wkładcy,
przy nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci - z chwilą śmierci uczestnika funduszu inwestycyjnego
przy nabyciu w drodze darowizny - z chwilą złożenia przez darczyńcę oświadczenia w formie aktu notarialnego, a w razie zawarcia umowy bez zachowania przewidzianej formy - z chwilą spełnienia przyrzeczonego świadczenia. Jeżeli ze względu na przedmiot darowizny przepisy wymagają szczególnej formy dla oświadczeń obu stron, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą złożenia takich oświadczeń,
przy nabyciu z polecenia darczyńcy - z chwilą wykonania polecenia,
przy nabyciu w drodze zasiedzenia - z chwilą uprawomocnienia się postanowienia sądu stwierdzającego zasiedzenie,
przy nabyciu w drodze nieodpłatnego zniesienia współwłasności - z chwilą zawarcia umowy albo ugody lub uprawomocnienia się orzeczenia sądu, jeżeli ich skutkiem jest nieodpłatne zniesienie współwłasności.
Czynności i dokumenty związane z podatkiem od spadków i darowizn
Podatnicy obowiązani są do złożenia zeznania podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek pobierany jest przez płatnika (dokonana w formie aktu notarialnego umowa darowizny, umowa nieodpłatnego zniesienia współwłasności lub ugoda w tym przedmiocie). Szczegółowe zasady dotyczące składania zeznań podatkowych określa rozporządzenie Ministra Finansów z 4 maja 2001 w sprawie obowiązku składania zeznań podatkowych przez podatników podatku od spadków i darowizn (Dz. U. z 2001 r. Nr 40, poz. 462 z późn. zm.).
Termin do złożenia zeznania podatkowego wynosi miesiąc od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Do składanego zeznania podatnik winien dołączyć dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania potwierdzające:
nabycie rzeczy i praw majątkowych, w szczególności mogą to być: orzeczenie sądu, testament, umowa, ugoda, zaświadczenie z banku o nabyciu praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładcy lub zaświadczenie towarzystwa funduszy inwestycyjnych o nabyciu jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci,
posiadanie przez zbywcę tytułu prawnego do rzeczy i praw majątkowych wymienionych w zeznaniu,
istnienie długów i ciężarów, obciążających nabyte rzeczy i prawa majątkowe, a przy nabyciu w drodze zasiedzenia - poniesienie nakładów na rzecz przez nabywcę podczas biegu zasiedzenia.
Skala podatkowa i kwoty wolne od podatku podlegają okresowej waloryzacji.
Grupy podatkowe
Jest to konstrukcja swoista tylko dla tego podatku i wynika ona z osobistego charakteru podatku od spadków i darowizn. W ustawie są 3 grupy podatkowe, a zaliczenie do każdej z nich odbywa się na podstawie osobistego stosunku między osoba nabywcy i zbywcy. Im pokrewieństwo jest bliższe tym cyfra jest niższa a obciążenie podatkiem mniejsze. Do poszczególnych grup podatkowych zalicza się:
1) do grupy I - małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, rodzeństwo, ojczyma, macochę i teściów,
2) do grupy II - zstępnych rodzeństwa, rodzeństwo rodziców, zstępnych i małżonków pasierbów, małżonków rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonków rodzeństwa małżonków, małżonków innych zstępnych,
3) Do grupy III - innych nabywców.
Konstrukcja grup podatkowych nie ma zastosowania w razie nabycia rzeczy lub prawa w drodze zasiedzenia, w tym przypadku istnieje jedna stawka podatkowa w wysokości 7%.
Nabycie od tej samej osoby
Jeżeli nabycie własności rzeczy i praw majątkowych od tej samej osoby następuje więcej niż jeden raz, do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych dolicza się wartość rzeczy i praw majątkowych nabytych od tej osoby lub po tej samej osobie w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie (ma to oczywiście zastosowanie tylko w wypadku darowizny). Od podatku obliczonego od łącznej wartości nabytych rzeczy i praw majątkowych potrąca się podatek przypadający od opodatkowanych poprzednio nabytych rzeczy i praw majątkowych. Wynikająca z obliczenia nadwyżka podatku nie podlega ani zaliczeniu na poczet innych podatków, ani zwrotowi. Nabywcy obowiązani są w zeznaniu podatkowym wymienić rzeczy i prawa majątkowe nabyte w podanym wyżej okresie (art. 9).
Skala podatkowa i odliczenia
Podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku, według następujących skal:
Skala podatkowa w roku 2007 |
||
Ponad |
Do |
Podatek wynosi |
I grupa podatkowa |
||
|
10 278 PLN |
3% |
10 278 PLN |
20 556 PLN |
308 zł 30 gr i 5% nadwyżki ponad 10 278 zł |
20 556 PLN |
|
822 zł 20 gr i 7% nadwyżki ponad 20 556 zł |
II grupa podatkowa |
||
|
10 278 PLN |
7% |
10 278 PLN |
20 556 PLN |
719 zł 50 gr i 9% od nadwyżki ponad 10 278 zł |
20 556 |
|
1 644 zł 50 gr i 12% od nadwyżki ponad 20 556 zł |
III grupa podatkowa |
||
|
10 278 |
12% |
10 278 PLN |
20 556 |
1 233 zł 40 gr i 16% od nadwyżki ponad 10 278 zł |
20 556 |
|
2 877 zł 90 gr i 20% od nadwyżki ponad 20 556 zł |
Preferencje przy nabywaniu nieruchomości
W przypadku nabycia własności (współwłasności) budynku mieszkalnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość, spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub udziału w takim prawie, spółdzielczego prawa do domu jednorodzinnego albo udziału w takim prawie:
w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego, darowizny lub polecenia darczyńcy przez osoby zaliczane do I grupy podatkowej,
w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do II grupy podatkowej,
w drodze dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu lub polecenia testamentowego przez osoby zaliczane do III grupy podatkowej, które sprawowały opiekę nad wymagającym takiej opieki spadkodawcą, na podstawie pisemnej umowy z podpisem notarialnie poświadczonym, przez co najmniej dwa lata od dnia poświadczenia podpisów przez notariusza
- nie wlicza się do podstawy opodatkowania ich czystej wartości do łącznej wysokości nieprzekraczającej 110 m² powierzchni użytkowej budynku lub lokalu. W przypadku nabycia części (udziału) budynku mieszkalnego lub lokalu albo udziału w spółdzielczym prawie do budynku mieszkalnego lub lokalu ulga przysługuje stosownie do wielkości udziału.
Zwolnienia podatkowe
Zwolnienia podmiotowe
Od 1 stycznia 2007 r. zwolnione z podatku od spadków i darowizn jest nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zostanie ono zgłoszone właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Zwolnienia przedmiotowe
Zwolnione od podatku jest m.in.:
nabycie własności lub prawa użytkowania wieczystego nieruchomości lub jej części wraz z częściami składowymi, z wyjątkiem:
budynków mieszkalnych,
budynków zajętych na cele specjalistycznego chowu i wylęgu drobiu lub specjalistycznej hodowli zwierząt wraz z urządzeniami i ze stadem hodowlanym, **urządzeń do prowadzenia upraw specjalnych, jak: szklarnie, inspekty, pieczarkarnie, chłodnie, przechowalnie owoców
nabycie w drodze darowizny pieniędzy lub innych rzeczy przez osobę zaliczoną do I grupy podatkowej w wysokości nieprzekraczającej 9 637 zł od jednego darczyńcy, a od wielu darczyńców łącznie nie więcej niż 19 274 zł w okresie 5 lat od daty pierwszej darowizny, jeżeli pieniądze te lub rzeczy obdarowany przeznaczy w okresie 12 miesięcy od dnia ich otrzymania na wkład budowlany lub mieszkaniowy do spółdzielni, budowę domu jednorodzinnego, nabycie lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość albo spłatę zabezpieczonego hipoteką kredytu mieszkaniowego wraz z odsetkami;
nabycie w drodze darowizny praw do rachunku oszczędnościowo-kredytowego przez osobę pozostającą faktycznie we wspólnym pożyciu małżeńskim z posiadaczem rachunku oszczędnościowo-kredytowego w kasie mieszkaniowej, pod warunkiem przeznaczenia środków zgromadzonych na tym rachunku na cele mieszkaniowe;
nabycie w drodze spadku:
przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej przedmiotów wyposażenia mieszkania, pościeli, odzieży, bielizny oraz narzędzi pracy przeznaczonych do użytku w gospodarstwie domowym; jeżeli w skład wyposażenia mieszkania wchodzą meble zabytkowe, przepis lit. c niniejszego punktu stosuje się odpowiednio,
dzieł sztuki i rękopisów będących przedmiotem twórczości spadkodawcy oraz materiałów bibliotecznych, jeżeli spadkodawca zajmował się twórczością lub działalnością naukową, oświatową, artystyczną, literacką lub publicystyczną,
zabytków ruchomych i kolekcji wpisanych do rejestru zabytków, a także zabytków użyczonych muzeum w celach naukowych lub wystawienniczych na okres nie krótszy niż 2 lata,
przez osoby zaliczone do I i II grupy podatkowej zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, jeżeli nabywca zabezpiecza je i konserwuje zgodnie z obowiązującymi przepisami;