Wykład I, 04.10.2011 r.

Temat: Środowiskowe uwarunkowania (zagrożenia) zdrowia.

Definicja zdrowia środowiskowego

Działania w dziedzinie zdrowia środowiskowego. Medycyna środowiskowa = ekologia kliniczna.

Choroby cywilizacyjne:

1. Z nadmiaru stresu

2. Z niedoboru naturalnych bodźców,

3. Spowodowane zanieczyszczeniem środowiska

4. Spowodowane wykonywaniem pracy zawodowej

5. Urazy, wypadki przy pracy, wypadki komunikacyjne.

Czynniki warunkujące zdrowie człowieka:

Pola zdrowotne Lalonda.

• 53% - styl życia

• 21% - środowisko fizyczne - uwarunkowania środowiskowe

• 10% - opieka zdrowotna

• 16% - uwarunkowania genetyczne

Środowiskowe uwarunkowania zdrowia związane są m.in. z:

• Środowiskiem wewnętrznym

• Środowiskiem zewnętrznym

• Środowiskiem zawodowym

Środowiskowe zagrożenia zdrowia: ->negatywny wpływ czynników na zdrowie

• Naturalne: niedobór lub nadmiar pierwiastków śladowych, zdrowotne skutki zimna, upałów lub silnych wiatrów.

• Antropogeniczne: przemysł, rolnictwo, komunikacja, skażenia (chemiczne powietrza, gleby wody itp.)

Środowiskowe zagrożenia zdrowia - wg mediów przenoszących ryzyko.

• Zanieczyszczenia powietrza - chemiczne, fizyczne, bakteriologiczne itp.

• Zanieczyszczenia wody - chemiczne, bakteriologiczne, przez czynniki fizyczne.

• Zanieczyszczenia gleby - chemiczne, bakteriologiczne.

• Zanieczyszczenia żywności - chemiczne, bakteriologiczne, przez czynniki fizyczne.

Czynniki środowiskowe warunkujące stan zdrowia:

MAKROŚRODOWISKO

Czynniki fizyczne Czynniki społeczne

Środowisko indywidualne

• Czynniki związane z pozycją zawodową

• Zachowanie o znaczeniu zdrowotnym

• Czynniki wpływające na zachowanie o znaczeniu zdrowotnym (wiek, płeć itp.)

Środowiskowe zagrożenia zdrowia powodują znacznie poważniejsze skutki zdrowotne niżeli wynikałoby to z wielkości narażenia na nie!!! (stężenie, natężenie, wielkość pochłoniętej dawki, właściwości wchłoniętej substancji)

Specyfika środowiskowych zagrożeń zdrowia.

• Niewielkie stężenia substancji występujące w środowisku i oddziałujące na ludzi.

• Długotrwałe oddziaływanie.

• Odległe skutki zdrowotne ekspozycji na czynniki szkodliwe

• Poddanie ekspozycji wszystkich członków społeczności (grupy ryzyka)

• Opisywanie ich w języku ryzyka.

• Niespecyficzne objawy ekspozycji na działanie czynników szkodliwych.

Związek środowiskowych zagrożeń zdrowia a:

• Zagrożenia zawodowe

• Używanie leków, kosmetyków i używek

Specjalne czynniki zagrożeń:

1. Życie w dużych aglomeracjach

2. Prowadzenie gospodarstw rolnych

• Grzyby, roztocza, pasożyty

• Choroby odzwierzęce

• Środki ochrony roślin

• Zła woda pitna

• Wypadki przy maszynach rolniczych

Środowiskowe zagrożenia zdrowia wg zasięgu

• Globalny: efekt cieplarniany, zanik warstwy ozonowej

• Regionalny: kwaśne deszcze

• Lokalny:

Najczęstsze skutki zdrowotne ekspozycji na zanieczyszczenia środowiskowe.

• Nowotwory

• Choroby układu oddechowego

• Zaburzenia odporności organizmu

• Genetyczne uszkodzenie płodu i komórek rozrodczych

• Wady wzroku, słuchu

• Alergie

• Zaburzenia metabolizmu.

Oddziaływanie antropogenicznych zmian środowiska

1. Emitery zanieczyszczeń

2. Zanieczyszczenie

3. Media abiotyczne: powietrze -> woda

4. Efekty biologiczne woda -> pokarm

Lista priorytetowych trucizn środowiskowych w Polsce.

1. Pyl zagęszczony

2. CO

3. Dwutlenek siarki

4. Tlenki azotu

5. Nawozy azotowe

6. Ołów

7. Benzen

Przy selekcji trucizn środowiskowych wzięto pod uwagę:

• Toksyczność

• Stężenie w mediach

• Zasięg oddziaływania

• Wielkość narażonej populacji

• Trwałość substancji w środowisku

Wykład II, 11.10.2011 r.

Temat: Choroby zawodowe wywołane przez czynniki biologiczne.

Choroby zawodowe wywołane przez czynniki biologiczne.

Choroba zawodowa: choroba ujęta w wykazie chorób zawodowych. W wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że choroba została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy. Choroba zawodowa to choroba zarówno ostra jak i przewlekła, powstała w skutek wykonywania zawodu, wynikające z charakteru danej pracy lub z powodu warunków w którym się ono odbywa.

O procesie choroby zawodowej może orzec każdy fachowy pracownik służby zdrowia - lekarz medycyny pracy.

Czynniki uciążliwe, szkodliwe i niebezpieczne dla zdrowia

Czynniki uciążliwe i niebezpieczne - czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi do obciążenia sprawności fizycznej i psychicznej, co może doprowadzić do wystąpienia schorzenia, a nawet choroby zawodowej.

Czynniki fizyczne:

1. Hałas

2. Wibracje

3. Promieniowanie

• Widzialne

• Podczerwone

• Nadfioletowe

• Laserowe

• Jonizujące

4. Pole elektromagnetyczne

5. Pole elektrostatyczne

Czynniki chemiczne:

• Toksyczne

• Drażniące

• Żrące

• Uczulające

• Rakotwórcze

• Mutogenne

• Substancje upośledzające funkcje rozrodcze

Czynniki biologiczne:

• Mikroorganizmy roślinne i zwierzęce (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) oraz wytwarzane przez nie toksyny i alergeny.

• Mikroorganizmy roślinne i zwierzęce

Czynniki psychofizyczne:

• Obciążenie psychoruchowe

• Obciążenie fizyczne

Czynniki niebezpieczne: czynniki, których oddziaływanie na pracownika może powodować uraz, np. ruchowe elementy urządzeń, napięcie prądu elektrycznego.

Oceny narażenia zawodowego dokonuje:

• Pracodawca

• Lekarz medycyny pracy

• Lekarz orzecznik

• Inspektor sanitarny

Ocena narażenia zawodowego uwzględnia narażenie na:

1. Czynniki fizyczne i chemiczne - rodzaj czynnika, wartość stężeń lub natężeń i okres narażenia zawodowego.

2. Czynniki biologiczne - rodzaj czynnika, ustalenie czasu kontaktu oraz stwierdzenia mechanizmu działania.

3. Alergeny

4. Ocena narażenia uwzględnia także sposób wykonywania pracy.

Najczęstsze choroby zawodowe w Polsce.

1. Przewlekłe choroby narządu głosu.

2. Pylice płuc

3. Obustronny trwały ubytek słuchy typu ślimakowego spowodowany hałasem.

4. Choroby zakaźne lub pasożytnicze, lub ich następstwa.

5. Choroby skóry

6. Zespół wibracyjny

Struktura chorób zawodowych zarejestrowanych:

• Choroby zakaźne i pasożytnicze

• Przewlekłe choroby narządu głosu.

• Pylice płuc.

• Obustronny ubytek słuchu.

• Przewlekłe choroby OUN

• Choroby skóry

• Przewlekłe choroby układu ruchu.

Choroby zawodowe wśród pracowników ochrony zdrowia

• Choroby zakaźne (najczęściej WZW typu C)

• Choroby pasożytnicze

• Przewlekłe choroby narządu głosu

• Choroby obwodowego układu nerwowego

• Choroby skóry

85% przypadków chorób zawodowych - fachowi pracownicy medyczni

15% przypadków chorób zawodowych - niefachowi pracownicy medyczni: salowe, pomoc laboratoryjna, kierowcy, portierzy.

Wykład III, 18.10.2011 r.

Temat: Żywność, żywienie i ich znaczenie w profilaktyce chorób

Żywność: to każda substancja, surowiec, półprodukt który jest przeznaczony do spożycia dla człowieka. Pojęcie to obejmuje również napoje, gumę do żucia oraz wszystkie substancje, które są używane przy wyrobie, przetwórstwie i obróbce żywności.

Jakość zdrowotna żywności: to ogół cech, przy pomocy których charakteryzuje się żywność pod względem:

• Wartości odżywczej

• Jakości organoleptycznej

• Bezpieczeństwa dla zdrowia konsumenta.

Bezpieczeństwo żywności: to ogół warunków, które muszą być spełnione i działań które muszą być podjęte na wszystkich etapach produkcji żywności i obrotu żywnością w celu zapewnienia zdrowia i życia konsumenta.

Jakość produktu otrzymanego przez przetwarzanie surowca lub jego utrwalanie zależy od:

1. Jakości surowca

2. Zmian podczas produkcji i utrwalania - na wartość odżywczą pożywienia istotny wpływ mają procesy stosowane w przetwórstwie i przechowalnictwie żywności np.

• Mechaniczne oczyszczanie powoduje straty składników odżywczych .

• Fermentacja podwyższa biodostępność niektórych składników odżywczych.

• Ogrzewanie podwyższa dostępność składników pokarmowych, a jednocześnie powoduje straty witamin.

• Zmian zachodzących w gotowym produkcie od zakończenia procesu technologicznego do momentu spożycia przez konsumenta.

Podstawowym celem odżywiania jest zaspokojenie potrzeb energetycznych ustroju związanych z:

1. Podtrzymaniem podstawowych funkcji życiowych, tzw. Podstawową przemianę materii zależna od:

• Wzrostu

• Masy ciała

• Wieku

• Płci

2. Termo genezę

3. Aktywność fizyczną

Składniki pokarmowe

• Składniki odżywcze po strawieniu i wchłonięciu do krwi wykorzystywane są jako żródła energii, substancje budulcowe lub regulujące.

• Składniki nieodżywcze

• Składniki balastowe

• Składniki antyodżywcze

• Składniki szkodliwe stwarzające zagrożenie dla zdrowia, powstają w wyniku niewłaściwego przechowywania i przetwarzania żywności lub są efektem jej zanieczyszczenia.

• Substancje dodatkowe celowo dodawane do żywności

Ilość składników odżywczych w pożywieniu powinna być wystarczająca dla:

• Utrzymania bilansu podstawowych składników, ich homeostazy i endogennego obrotu.

• Wyrównania niekorzystnych strat oraz wypełnienia zasobów energetycznych, mineralnych, labilnych białek.

Prawidłowe żywienie polega na dostarczeniu organizmowi takich ilości i takiego zestawu produktów spożywczych, które odpowiadają w optymalnym stopniu zapotrzebowaniu człowieka na energię i niezbędne składniki pokarmowe.

Sposób żywienia musi być dostosowany do:

• Wieku

• Płci

• Masy ciała

• Okresu rozwojowego

• Czynników środowiskowych.

W dziennej racji pokarmowej występuje około 60 różnych składników odżywczych z których większość należy do składników niezbędnych.

Składnik odżywczy - każda substancja zawarta w pożywieniu, która jest wykorzystywana w organizmie podczas metabolizmu. Dzielimy je na:

• Energetyczne (węglowodany i tłuszcze)

• Budulcowe (białka, kwasy tłuszczowe i składniki mineralne)

• Regulujące (witaminy i składniki mineralne)

Niezbędne składniki odżywcze to takie, które nie są syntezowane lub są syntezowane w niewystarczających ilościach w organizmie człowieka a ich obecność jest konieczna do prawidłowego funkcjonowania organizmu, stąd konieczność ich dostarczenia w pożywieniu.

Podstawowe

1. Aminokwasy (23)

2. Glukoza

3. Witaminy

4. Składniki mineralne (14)

BIAŁKA - rola w ustroju człowieka

• Wzrost - rozwój młodych organizmów

• Uzupełnieni naturalnych ubytków

• Naprawa tkanek

• Sterowanie procesami przemiany materii przez układy enzymatyczne.

• Regulacja ważnych czynności życiowych przez hormony

• Udział w procesie obronnym ustroju

• Regulacja gospodarki wodnej

• Regulacja gospodarki kwasowo-zasadowej.

• Udział w procesie widzenia

• Transport niektórych składników odżywczych.

Aminokwasy egzogenne (niezbędne) - takie których organizm człowieka nie potrafi syntezować:

• Leucyna

• Izoleucyna

• Lizyna

• Metionina

• Fenyloalanina

• Treonina

• Tryptofan

• Walina

Aminokwasy względnie egzogenne (warunkowo niezbędne) - takie, które mogą być syntetyzowane wewnątrz ustroju z innych aminokwasów egzogennych, jednak przy nieodpowiedniej diecie lub innych zmianach metabolizmu, ich synteza wewnątrzustrojowa może być niewystarczająca, stąd wymagane może być ich przyjmowanie z zewnątrz.

• Arginina - z ornityny w cyklu ornitynowym

• Histydyna - w przemianach zasad purynowych.

• Tyrozyna - z fenyloalaniny

Jakość białka pokarmowego zależy od:

• Zawartości aminokwasów egzogennych i endogennych

• Wzajemnych proporcji poszczególnych aminokwasów egzogennych.

• Dowozu odpowiedniej ilości energii do syntezy białka ustrojowego

• Strawności produktów białkowych.

Spożycie białek, a zdrowie.

Negatywny wpływ na zdrowie ma zarówno niedostateczny dowóz białek jak ich nadmiar.

Skutkami łagodnego niedożywienia białkowego jest:

• Zmniejszenie masy ciała i innych wskaźników związanych z rozmiarami ciała

• Osłabienie siły mięśniowej

• Niedokrwistość

• Spadek odporności

Nadmierne spożycie białka:

U niemowląt: biegunki, odwodnienie, gorączka.

U dorosłych: uszkodzenie nerek, wątroby, osteoporoza, kamica nerkowa, pogłębia chorobę niedokrwienną serca, otyłość, wpływa na rozwój nowotworów

TŁUSZCZE

• Są skoncentrowanym źródłem energii dla tkanek i narządów.

• Umożliwiają gromadzenie energii będąc główną formą jej zapasu

• Ułatwiają odczuwanie smaku i przełykanie pokarmu.

• Stanowią budulec błon komórkowych i białej masy mózgu.

• Jako tłuszcz podskórny chronią przed nadmierną utratą ciepła.

• Są źródłem NNKT potrzebnych do powstania hormonów tkankowych.

Kwasy tłuszczowe

• Nasycone

• Jednonienasycone

• Wielonienasycone

Tłuszcze zwierzęce:

• Zawierają głównie kwasy tłuszczowe nasycone.

• Obfitują w cholesterol

• Zawierają witaminy A i D

Tłuszcze roślinne:

• Zawierają głównie kwasy tłuszczowe nienasycone.

• Brak w nich cholesterolu

• Zawierają witaminę E.

Tłuszcze wywierają decydujący wpływ na poziom cholesterolu w surowicy krwi, a tym samym na rozwój zmian miażdżycowych, najsilniejsze działanie wywierają tłuszcze zwierzęce. Stwierdzono silną ujemną korelację między zawartością niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych i błonnika, a wystąpieniem niedokrwiennej choroby serca.

WĘGLOWODANY

Przyswojone węglowodany stanowią główne źródło energi w formie:

• Glukozy

• Glikogenu

• Triglicerydów

Mają znaczenie w tworzeniu smaku, barwy, konsystencji i struktury pożywienia.

Węglowodany nieprzyswajalne mają znaczenie fizjologiczne:

• Spełniają role „szczotki fizjologicznej”, wypełniacza, pobudzają perystaltykę jelit

• Wpływają na skład mikroflory jelitowej.

• Ilość i rodzaj węglowodanów może być czynnikiem ryzyka w diabetologii niektórych przewlekłych i zwyrodnieniowych chorobach.

Spożywanie żywności wysoko przetworzonej, bogatej w cukier rafinowany i tłuszcze sprzyja:

• Dodatniemu bilansowi energetycznemu.

• Jest jednym z czynników współdecydujących o powstaniu otyłości pierwotnej i cukrzycy insulino zależnej.

SKLADNIKI MINERALNE

Makroelementy - dzienne zapotrzebowanie człowieka przekracza 100 mg/dobę

• Wapń

• Magnez

• Fosfor

• Sód

• Potas

• Chlor

• Siarka

Mikroelementy

• Żelazo

• Cynk

• Miedź

• Mangan

• Fluor

• Molibden

• Jod

• Selen

• Chrom

• Kobalt

Pierwiastki przypuszczalnie niezbędne:

• Nikiel

• Krzem

• Wanad

• Cyna

• Bor

Rola składników mineralnych.

• Stanowią materiał budulcowy kości, zębów, skóry i włosów ( Ca, P, Mg, S, F)

• Wchodzą w skład związków o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowaniu organizmu, powstania hemoglobiny i mioglobiny (żelazo), tyroksyny (jod), witamina B₁₂ (kobalt), związków wysokoenergetycznych (fosfor), a także enzymów (cynk, mangan).

• Utrzymują trójwymiarową strukturę cząsteczek ważnych biologicznie związków, powstanie podwójnej spirali DNA (cynk, magnez)

• Odgrywają podstawową role w gospodarce wodno-elektrolitowej.

WITAMINY

Są niezbędnymi składnikami pożywienia człowiek, ustrój nie potrafi ich syntetyzować.

W pożywieniu witaminy mogą występować w postaci aktywnej (jako właściwe witaminy) lub jako prowitaminy, które dopiero w organizmie przechodzą w formę aktywną , np. beta-karoten przechodzący w witaminę A.

Witaminy rozpuszczalne w wodzie: B1, C, B12, B2, B5, H, B6, niacyna (PP), B9.

Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach: ADEK

Wykład IV, 25.10.2011 r.

Temat: Programy ograniczające występowanie chorób cywilizacyjnych.

CHOROBY CYWILIZACYJNE

1. Z nadmiaru stresu:

• Choroba niedokrwienna serca

• Nadciśnienie tętnicze

• Cukrzyca II typu

• Otyłość

• Hiperkinezja

• Przeciążenie sensoryczne

• Zmiany neurasteniczne

• Zmiany psychotyczne

2. Z niedoborem naturalnych bodźców

• Hipokinezja

• Hipowitaminozy i inne specyficzne niedobory pokarmowe

• Deprywacja sensoryczna

• Choroba sieroca

3. Spowodowane zanieczyszczeniami środowiska

• Subklimatyczne i kliniczne zmiany wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi, schorzenia środowiska.

4. Spowodowane wykonywaniem pracy zawodowej.

• Choroby zawodowe

• Choroby związane z zawodem

• Choroby para zawodowe.

5. Urazy

• Wypadki przy pracy

• Wypadki komunikacyjne

• Urazy wojenne

ZAJAWISKA WARUNKUJĄCE ZDROWIE

Uwarunkowania osobnicze

System opieki zdrowotnej

Styl życia

Uwarunkowania środowiskowe STAN ZDROWIA

• Społeczne

• Polityczne

• Ekonomiczne

• Naturalne

Szacunek wpływu 4 czynników na przyczyny śmierci:

• Styl życia 51%

• Służba zdrowia 10%

Wskaźnik umieralności niemowląt:

- jaki promil dzieci nie dożyje 1 roku życia żywo urodzonych

1. charakterystyka problemu zdrowotnego:

- dane pierwotne: zapadalność, chorobowość, charakterystyka problemu

- dane wtórne: polityczne, społeczne, ekonomiczne, organizacyjne, kulturowe

…………..

Wykład V, 08.11.2011 r.

Temat: System organizacyjno prawny nadzoru sanitarno-epidemiologicznego w Polsce. Zabezpieczanie sanitarne granic.

Cele, zadania, struktura Państwowej Inspekcji Sanitarnej.

• PIS podlega ministrowi właściwemu do spraw zdrowia.

• PIS ma prawo wstąpienia do mieszkań w razie podejrzenia lub stwierdzenia choroby zakaźnej, zagrożenia zdrowia czynnikami środowiskowymi, a także jeżeli w mieszkaniu jest lub ma być prowadzona działalność produkcyjna lub usługowa.

Zadania PIS

Realizacja zadań z zakresu zdrowia publicznego, w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami:

1. Higieny środowiska

2. Higieny pracy w zakładach pracy

3. Higieny radiacyjnej

4. Higieny procesów nauczania i wychowania

5. Higieny wypoczynku i rekreacji

6. Zdrowotnymi żywności, żywienia.

Wykonywanie zadań polega na:

• Sprawowanie bieżącego i zapobiegawczego nadzoru sanitarnego.

• Prowadzenia działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie chorób zakaźnych.

Zapobiegawczy nadzór sanitarny.

1. Uzgodnienie projektów planów zagospodarowania przestrzennego województwa, miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, ustalanie warunków zabudowy.

2. ?

3. Uczestniczenie w dopuszczeniu do użytku obiektów budowlanych, środków komunikacji lądowej, wody i powietrznej.

4. Inicjowanie przedsięwzięć oraz prac budowlanych.

Bieżący nadzór sanitarny.

Kontrola przestrzegania przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne

1. Higieny środowiska, zwłaszcza wody do spożycia, czystości powietrza atmosferycznego, gleby i wód.

2. Utrzymania należytego stanu higienicznego nieruchomości, zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej, dróg, transportu kolejowego, drogowego, wodnego.

3. Warunków produkcji, transportu, przechowywania i sprzedaży żywności, warunków żywienia zbiorowego, nadzoru nad jakością zdrowotną żywności.

4. Warunków zdrowotnych produkcji i obrotu przedmiotami użytku….

5. Warunków zdrowotnych środowiska pracy, a zwłaszcza zapobiegania powstawania chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami pracy.

6. Higieny pomieszczeń i wymagań w stosunku do sprzętu używanego w szkołach i innych placówkach…

7. Higiena procesów nauczania

8. Kontrola przestrzegania przepisów dotyczących wprowadzeniu do obrotu produktów biobójczych.

W dziedzinie zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych:

• Dokonywanie analiz i ocen epidemiologicznych

• Opracowywanie programów i planów działalności zapobiegawczej i przeciwepidemicznej.

• Wydawanie decyzji o stwierdzeniu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do jej stwierdzenia.

• Nadzór sanitarny nad pasażerskim i towarowym.

• Udzielanie poradnictwa w zakresie spraw sanitarno-epidemiologicznych.

Pion epidemiologii - zadania

1. Zapobieganie chorobom zakaźnym, szerzącym się:

• Drogą pokarmową (choroby pasożytnicze)

• Drogą kontaktową (grypa, różyczka, odra)

• Drogą krwionośną

Osiągane jest ono poprzez:

• Wykrywanie chorych podejrzanych o zachorowanie na chorobę zakaźną

• Organizację izolacji i nadzoru nad tymi chorymi

• Organizację szczepień ochronnych

• Rejestrację zachorowań na choroby zakaźne.

• Prognozowanie możliwości wystąpienia ewentualnych zagrożeń.

2. Monitoring stanu sanitarnego zakładów opieki zdrowotnej (szpitale, przychodnie, prywatne gabinety)

3. Przestrzeganie realizacji planu dotyczącego szczepień ochronnych.

Ćwiczenia 1, 04.01.2012r.

Temat: Podstawy epidemiologii.

EPIDEMIOLOGIA- dział medycyny, nauka zajmująca się badaniem czynników i warunków związanych z występowaniem i szerzeniem się chorób oraz stanów patologicznych o różnej etiologii, a także z występowaniem różnych stanów i cech fizjologicznych w zbiorowiskach ludzkich.

Nauka zajmująca się stanem zdrowia populacji i jego uwarunkowaniami oraz występowaniem, przebiegiem i sposobem rozprzestrzeniania się chorób. Epidemiologia jest podporą zarówno medycyny zapobiegawczej jak i klinicznej.

Rozróżnia się epidemiologię ogólną i szczegółową.

a). ogólna - zajmuje się badaniem samego procesu epidemicznego, czyli warunków sprzyjających powstawaniu i szerzeniu się chorób.

b). szczegółowa - zajmuje się przede wszystkim przebiegiem samego procesu chorobowego metodami rozpoznawania poszczególnych chorób.

Zadania epidemiologii:

• Badanie przyczyn powstawania chorób przez badanie czynników środowiskowych i genetycznych, które pierwotnie oddziaływały na idiomy organizmu i doprowadzały do choroby.

• Opis stanu zdrowia populacji.

• Ocena działań interwencyjnych.

Zastosowania epidemiologii.

1. Przyczyna

Czynniki genetyczne

↓

Dobry stan zdrowia → zły stan zdrowia

↑

Czynniki środowiskowe (łącznie ze stylem życia)

2. Historia naturalna

Dobry stan zdrowia → zmiany subklimatyczne → choroba = wyzdrowienie albo zgon

3. Opis stanu zdrowia populacji.

Proporcja osób ze złym stanem zdrowia, zmiany w czasie, zmiany z wiekiem itp.

4. Ocena działań interwencyjnych.

Informacje o stanie zdrowia ludzkości

Demograficzne Dane z rutynowej sprawo zdalności Dane z badań specjalistycznych

Służby zdrowia

EPIDEMIA - występowanie w danej społeczności lub regionie przypadków choroby z częstotliwością wyraźnie przekraczającą zwykle oczekiwaną w tym miejscu i czasie.

Epidemie mogą:

1. Wywodzić się z jednego źródła (wrażliwości osobnicze są eksponowanymi mniej więcej równocześnie na jedno źródło infekcji, powoduje to bardzo gwałtowny wzrost liczby nowych przepadków choroby w krótkim czasie, często w kilka godzin)

2. Mieć charakter ciągły (choroba jest przekazywana od osoby do osoby, początkowy wzrost liczby nowych przypadków występuje wolniej.

ENDEMIA - występowanie zachorowań na daną chorobę wśród ludności na określonym terenie w liczbie utrzymujące się przez wiele lat na podobnym, wyższym w porównaniu z innymi regionami lub populacjami, poziomie.

- stałe lub nasilające się okresowo występowanie choroby np. w określonej miejscowości.

Warunki środowiska fizycznego czy społecznego sprawiają, że choroba trwa tu i teraz, naa danym terenie i rozwijają się z utrzymywaniem się na jednakowym poziomie, lub okresowo narastającym natężeniem,

Choroby występujące endemicznie : malaria i dur plamisty.

PANDEMIA - epidemia o dużym zasięgu, obejmująca poszczególne kraje, kontynenty, cały świat. Współcześnie w postaci pandemii występuje grypa, zakażenie wirusem HIV.

ZDROWIE- to pełen dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie tylko brak choroby lub niedomagania.

W praktyce w ocenie stanu zdrowia najczęściej posługujemy się negatywami:

• chorobowością

• zachorowalnością (zapadalnością)

Mierniki zdrowia:

Pozytywne - mierniki zdrowia to parametry określające sprawność i prawidłowość funkcji poszczególnych narządów oraz sprawność całego ustroju.

Negatywne - określają natężenie chorób w populacji. Jest to częstość występowania chorób, urazów oraz ich następstw (inwalidztwa, zgonów)

Celem badania umieralności jest określenie prawdopodobieństwa zgonu w jakiejś populacji dla pewnego przedziały czasowego. Jest to współczynnik podający liczbę zgonów na umowną jednostkę ludności w określonym miejscu i czasie. Aby poprawnie obliczyć współczynnik umieralności należy wyszczególnić: jednostki czasu, przyczyny zgonu, rodzaj badanej populacji.

1. Współczynnik umieralności ogólnej:

x K

2. Cząstkowe współczynniki umieralności:

1. Ogólny współczynnik umieralności niemowląt

2. współczynnik wczesnej śmierci.

3. współczynnik późnej umieralności

4. współczynnik umieralności okołoporodowej

5. wskaźnik śmiertelności z powodu gruźlicy

6. Współczynnik zapadalności = zachorowalności !!

7. Współczynnik chorobowości

ŁAŃCUCH EPIDEMICZNY - cykl następujących po sobie zdarzeń i procesów doprowadzających do występowania objawowego zakażenia.

Ogniwa tego łańcucha to:

• Czynnik zakaźny i źródło zakażenia

• Proces przenoszenia

• Podatność gospodarza na zachorowanie

Choroby zakaźne występują jako wynik interakcji tych czynników.

CZYNNIK ZAKŹNY - może to być zarazek (bakterie, wirusy, grzyby) i substancje biologiczne czynne przez nie wytwarzane lub wyzwolone w trakcie ich rozpadu (jady, toksyny)

ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA- człowiek, zwierzę, roślina lub materia nieożywiona, z której zarazek został przeniesiony na osobę wrażliwą.

ZAKAŹNOŚĆ - zdolność do omijania lub pochłaniania mechanizmów opornych i wywołane przez patogen zakażenia u nowego gospodarza.

ZARAŹLIWOŚĆ - możliwość przeniesienia lub przekazania patogenu z jego rezerwuarem lub innego organizmu do nowego gospodarza.

REZERWUAR ZAKAŻENIA - gatunek (człowiek, zwierzę, roślina) lub inne środowisko (np. gleba), w którym latami żyją i rozmnażają się.

PATOGENOWOŚĆ (CHOROBOWOŚĆ) - zdolność danego drobnoustroju do wywołania pewnych zmian patologicznych lub określonej choroby u osoby zakażonej.

ZJADLIWOŚĆ (WIRULENCJA) - zdolność patogenu do zniknięcia, namnażania się i uszkodzenia organizmu gospodarza, jest miarą ciężkości choroby.

Dla szerzenia się choroby zakaźnej w określonym środowisku są więc niezbędne:

• Aktywne źródło zakażenia

• Aktywne drogi i mechanizm szerzenia

• Osoby wrażliwe na zakażenie

Unieszkodliwienie źródła :

IZOLACJA - odosobnienie zakażonych lub podejrzanych o zakażenie ludzi lub zwierząt w warunkach uniemożliwiających przeniesienie zakażenia na osobniki wrażliwe.

KWARANTANNA - systematyczna obserwacja i ograniczenia swobody poruszania przez ustalony obszar zdrowych osób, które miały styczność z chorobą zakaźną.

PRZENOSZENIE ZAKAŻENIA- (sposoby, za pomocą których drobnoustroje docierają do człowieka) Jest to drugie ogniwo łańcucha infekcji. Przenoszenie zakażenia może być bezpośrednie lub pośrednie.

1. Przenoszenie bezpośrednie - to natychmiastowy transport czynnika zakaźnego z zakażonego gospodarza lub rezerwuaru do wrót zakażenia osobnika wrażliwego:

• Kontakt bezpośredni (dotyk, pocałunek, stosunek płciowy)

• Droga kropelkowa

• Transfuzja krwi i preparatów krwiopochodnych

• Zakażenie wertykularne

• Zabiegi medyczne

2. Przenoszenie pośrednie - to przenoszenie zakażenia przez nośniki, przenośniki lub drogę powietrzną.

• Nośniki - (zakażone: przedmioty, żywność, woda, sprzęt medyczny)

• Przenosiciele (wektory) : owady, zwierzęta

• Powietrze - (gaz, aerozol)

GOSPODARZ - podatność człowieka na zakażenie jest trzecim niezbędnym warunkiem rozwijania się procesu epidemicznego.

WROTA ZAKAŻENIA - miejsce wniknięcia patogenu do organizmu człowieka lub zwierzęcia.

Reakcja gospodarza na zakażenie (wniknięcie czynnika chorobotwórczego do organizmu) jest zmienna często zakażenie nie wystarcza do wywołania choroby. Jeżeli brak podatności jest cechą dziedziczną nosi nazwę oporność, jeżeli zaś jest cechą nabytą w życiu płodowym lub po urodzeniu nazywa się odpornością.

OKRES WYLĘGANIA - czas od wniknięcia do organizmu biologicznego czynnika chorobotwórczego do wystąpienia pierwszych objawów choroby.

OKIENKO SEROLOGICZNE- okres od momentu zakażenia do chwili możliwości jego wykrycia dostępnymi metodami diagnostycznymi.

Czynniki wpływające na poziom chorobowości!!

PODWYŻSZAJĄCE

• Dłuższy okres trwania choroby

• Zwiększenie liczby nowych przypadków

• Imigracja przypadków

• Emigracja zdrowej populacji

• Imigracja potencjalnie nowych przypadków

• Polepszenie możliwości diagnostycznych

OBNIŻAJĄCE

• Krótsze trwanie choroby

• Zmniejszenie liczby nowych przypadków

• Imigracja zdrowej populacji

• Emigracja osób chorych

• Zwiększenie wskaźnika wyzdrowień

Ćwiczenia 2, 11.01.2012 r.

Temat: Charakterystyka głównych patologii

Zachowania sprzyjające zdrowiu:

• Aktywność fizyczna

• Racjonalne żywienie

• Higiena ciała i otoczenia

• Zapewnienie bezpieczeństwa

• Utrzymanie właściwych relacji międzyludzkich

• Kierowanie stresem

Zachowania szkodliwe dla zdrowia - antyzdrowotne

• Palenie tytoniu

• Nadużywanie alkoholu i innych środków uzależniających

• Agresja, przemoc

Substancje psychoaktywne:

• Alkohol

• Tytoń

• Kanabinole ( marihuana, haszysz)

• Halucynogeny (ekstasy, LSD)

• Opiaty ( morfina, heroina, kodeina, opium)

• Psychostymulujące (amfetamina)

• Kokaina (kofeina)

• Inhalanty (farby, kleje, eter, benzyna)

• Środki nasenne i uspakajające

Skutki nadużywania substancji psychoaktywnych

• Szkody zdrowotne - zespół uzależnienia, czynniki ryzyka chorób przewlekłych, infekcji.

• Zachowania ryzykowne, podejmowanie związku z nadużywaniem tych substancji zagrożenia dla rozwoju psychoruchowego i emocjonalnego.

• Szkody społeczne

NARKOMANIA - stałe lub okresowe podejmowanie w celach niemedycznych środków odurzających, psychotropowych.

NADUŻYWANIE/UZALEŻNIENIE

Czynniki wpływające na powstanie uzależnień:

1. Biologiczne

• Genetyczne

• Krewni pierwszego stopnia (zwłaszcza dzieci) osób uzależnionych

• Dziedziczone predyspozycje biochemiczne (prawdopodobnie)

• Geny warunkujące uzależnienia

• Biochemiczne

• Zróżnicowanie dehydrogenazy aldehydowej.

• Psychologiczne

• Niedojrzałość emocjonalna

• Niska samoocena

• Poczucie winy

• Perfekcjonizm

3. Społeczne i ekonomiczne

• Kulturowe

• Środowiskowe

• Polityczne i ekonomiczne

• Dostępność napojów alkoholowych.

Rozpoznanie i zahamowanie uzależnień w zależności od jego fazy.

I FAZA - eksperymentowania

Drobne kłamstwa najczęściej dotyczące:

• spóźnień

• towarzystwa w którym przebywa nasze dziecko

• miejsc gdzie wychodzi

Zmiany w wyglądzie i zachowaniu:

• dziwny zapach włosów i ubrań

• nadmierne używanie środków zapachowych

• zaczerwienione oczy

• rozszerzone źrenice

• utrzymujący się katar

• wyraźna nadpobudliwość lub ospałość

• po powrotach do domu przemykanie niezauważonym do swojego pokoju

II FAZA - przyjemność ze stanu odurzenia

• znaczna zmiana środowiska - nowi koledzy

• złe nastroje dziecka - dziwne smutki, zamykanie się w sobie

• izolowanie się od rodzinnych spotkań, zamykanie się w pokoju

• zaniedbanie podstawowych czynności

• początki: agresywności oraz częste wyszukane kłamstwa

• porzucanie hobby i dotychczasowych zainteresowań

• podejmowanie pracy zarobkowej z jednoczesnym brakiem pieniędzy

• pogarszanie się ocen w szkole - wagary

• posługiwanie się slangiem - szczególnie przez telefon

• agresja słowna

• pożyczanie pieniędzy, pierwsze kradzieże

• dziwny strój lub inne młodzieżowe symbole buntu

• częstsze przebywanie w łazience - zamykanie łazienki,

• zaniedbanie nawyków higienicznych

III FAZA - najważniejsze to być na haju za wszelką cenę

• coraz gorsze zachowanie

• codzienne lub bardzo częste odurzanie się

• odurzanie się z kolegami lub samemu

• pojawienie się pierwszych przedawkowań

• zerwanie kontaktów z nie biorącymi kolegami

• jawne identyfikowanie się z narkomanami

• kłamstwo staje się patologiczne

• kradzieże lub handel narkotykami dla zdobycia pieniędzy

• porzucenie szkoły

• utrata stałej pracy - prace dorywcze

• konflikty z prawem

• kłótnie, bijatyki z domownikami

• początki przewlekłego kaszlu

• ogólne pogorszenie zdrowia

• objawy po odstawieniu narkotyku

IV FAZA - biorę narkotyki żeby czuć się normalnie

• całkowite wyniszczenie organizmu (psychozy narkotyczne)

• chroniczny kaszel

• częste kłopoty z policją

• utrata pracy

• wybuchy wściekłości, agresja wobec najbliższych

• chroniczne depresje, wymuszające przyjmowanie narkotyku

• normalne samopoczucie tylko po wzięciu narkotyku

• paranoje narkotyczne

• zerowe poczucie własnej wartości

• myśli samobójcze

Sposoby zapobiegania powstania uzależnienia w różnych grupach wiekowych.

1. 10-12 lat

• Edukacja!

• Rozmowa o uzależnieniach, kolegach, różnych sytuacjach.

2. 12-15 lat

• Określenie jasnych zasad dotyczących postawy dziecka wobec narkotyków papierosów i alkoholu

• Poznanie znajomych dziecka i jego rodziców

3. 16-18 lat

• Fizyczne i psychiczne konsekwencje zażywania narkotyków

• Wpływ zażywania narkotyków na płód

Nie zostanie narkomanem dziecko które:

• Czuje silne więzi z rodziną

• Umie myśleć samodzielnie, nie ulega wpływom otoczenia.

• Zna swoją wartość

• Jest twórcze, rozwija własne zainteresowania

• Należy di rodziny, która na jasno sprecyzowane stanowisko dotyczące szkodliwości zażywania narkotyków

• Ma kolegów, których rodzice jasno stawiają sprawę uzależnień.

• Potrafi odróżnić narkotyczne mity od faktów

Modele zażywania substancji psychoaktywnych.

1. Używanie eksperymentalne

2. Używanie towarzyskie (eksperymentalne)

3. Używanie okolicznościowo-sytuacyjne

4. Używanie intensywne

5. Używanie kompulsywne

Ustawa antynikotynowa

W przeliczeniu na 1 papieros zawartość w dymie papierosowym nie może przekraczać do:

• 10 mg substancji smolistych.

• 1 mg nikotyny

• 10 mg CO

Skład chemiczny

• Substancje kancerogenne - inicjatory (WWA), nitrozo aminy, izotopy promieniotwórcze i promotory nowotworów (fenole)

• Substancje drażniące - azotany, amoniak, cyjanowodór, fenole

• Substancje smoliste

• CO

• Nikotyna

Uzależnienie od nikotyny:

I - od momentu wchłonięcia dymu tytoniowego przez palacza nikotyna dociera do mózgu w ciągu kilku sekund

IIa = nikotyna pobudza wydzielanie dopaminy, uznawanej za substancję odpowiedzialną za doznawanie przyjemności.

….

Zdrowotne skutki palenia tytoniu.

Odwracalne:

1. Krążeniowe:

• Wzrost czynności serca

• Spadek stosunku ilości dostarczanego tlenu do zapotrzebowania tlenu w mięśniu sercowym

• Spadek transportu i dostarczania tlenu do tkanek

• Upośledzenie gospodarki wapniowej w mięśniu sercowym.

2. Oddechowe

• Wzrost wydzielania śluzu

• Spadek oczyszczania

• Hiperaktywność górnych i dolnych dróg oddechowych

• Wzrost przepuszczalności nabłonka w płucach.

3. Hematologiczne

• Wzrost wartości Hb, hematokrytu, erytrocytów i leukocytów

• Wzrost lepkości krwi

• Wzrost ilości fibrynogenu

Nieodwracalne:

• Choroba niedokrwienna serca

• POChP

• Niewydolność prawo komorowa

• Kobiety stosujące pigułki antykoncepcyjne mają wzrost ryzyka chorób serca i udaru mózgu

• Objawy menopauzy ok 1-2 lata wcześniej

• Wzrost ryzyka występowania nowotworów złośliwych szyjki macicy

• Spadek płodności u kobiet i mężczyzn (ryzyko bezpłodności)

• Kobiety palące mogą mieć trudności z zajściem w ciąże(wzrost liczby ciąż pozamacicznych)

• Rak płuc, krtani tchawicy:

• 80-90% przypadków raka płuc u mężczyzn

• 60-80% przypadków taka płuc u kobiet

• W naczyniach krwionośnych palaczy tworzą się złogi tłuszczowe (miażdżycowe), naczynia zwężają się co zmniejsza przepływ krwi.

Skutki biernej ekspozycji na dym tytoniowy

• Zmniejszona masa urodzeniowa (o 30-100 gram)

• Wzrost zapadalności na infekcje dolnych dróg oddechowych

• Wzrost częstości występowania ostrych i przewlekłych infekcji ucha środkowego

• Zaostrzenie przebiegu astmy oskrzelowej

• Zmniejszenie wskaźników spirometrycznych

• Wzrost zapadalności na nowotwory płuc

UZALEŻNIENIE OD ALKOHOLU

1. WSTĘPNA - używanie alkoholu bez skutków zdrowotnych i społecznych, powodujące wzrost tolerancji na alkohol.

2. OBJAWOWA - nadużywanie alkoholu w celu likwidacji zespołu odstawienia (głód alkoholowy), powodujące czasami niekorzystne następstwa społeczne.

3. OTRZEGAWCZA- nałogowe nadużywanie alkoholu z objawami fizycznego i psychicznego uzależnienia (koncentracja wokół spraw dotyczących alkoholu, picie po kryjomu, poczucie winy)

4. KRYTYCZNA -nałogowe używanie alkoholu w fazie ubytkowej, związane z degeneracją psychiczną, społeczną i nieodwracalnymi objawami (utrata kontroli nad piciem, stany agresji, wyrzuty sumienia, nawroty picia, problemy zdrowotne, próby samobójcze.

Fazy picia i ich konsekwencje

• Rozsądne

• Ryzykowne

• Szkodliwe

• Uzależnienie

• Zespół alkoholowy

Porcja standardowa = 10 g czystego alkoholu

200 ml 5% piwa = 100 ml 10% wina = 25 ml 40% wódki

Łączna ilość alkoholu wypijanego w ciągu tygodnia

Mężczyźni: nie więcej niż 4 standardowe porcje 5 x w tygodniu

Kobiety: nie więcej niż 2 standardowe porcje 5 x w tygodniu

• 0,1%₀ rozproszona uwaga

• 0,2%₀ wydłużony czas postrzegania

• 0,3%₀ drobne zaburzenia równowagi i koordynacji

• 0,5%_o upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej

• 0,8%_o błędna ocena własnych możliwości, obniżenie samokontroli i koncentracji

Sygnały ostrzegawcze świadczące o rozwoju choroby alkoholowej

• Picie pomimo szkód zdrowotnych

• Jednorazowe spożywanie większych ilości napoi alkoholowych zawierających powyżej 100 g etanolu

• Regularne, codzienne wypijanie więcej niż 20 g etanolu (1 piwo, 2 lampki wina, 50 g wódki)

• Klinowanie

• Picie w samotności

• Luki pamięciowe

Toksyczne działanie alkoholu etylowego:

• Układ nerwowy: polineuropatie, zmiany zanikowe w móżdżku i mózgu, encefalopatia.

• Układ pokarmowy - przewlekłe zapalenie błony śluzowej, zapalenie trzustki, wątroby, zaburzenia perystaltyki.

• Układ krążenia - nadciśnienie tętnicze

• Układ oddechowy - zapalenie błony sluzowej.

FAS

Zaburzenia u dzieci jako rezultat spożywania alkoholu przez matkę.

Kryteria diagnostyczne FAS:

• Opóźniony wzrost zarówno przed jak i po urodzeniu.

• Uszkodzenia mózgu, zaburzenia intelektu.

Program Fastryga:

1. Kontakt bez pojęć abstrakcyjnych

2. Stałość kontaktów

3. Powtarzanie

4. Rutyna w życiu codziennym

5. Prostota życia

6. Szczegółowość komunikatów

7. Jasne zasady postępowania

8. Nadzór przy większości czynności

Zespół abstynencyjny:

• Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca poznany na 10 osób pijących 2 się uzależniają.

• Ważną role odgrywają czynniki genetyczne i społeczne

• Zespół odstawienia alkoholu - objawy abstynencja, niepokój, drażliwość, dreszcze, drżenia kończyn, majaczenie

Ćwiczenia 3, 11.01.2012 r.

Temat: Higiena środowiska urbanistycznego:

Czynniki środowiska kształtujące stan zdrowia:

1. Makrośrodowiskowe:

• Warunki klimatyczne: nasłonecznienie, zmienność ciśnienia atmosferyczneho

• Naturalne i spowodowane działalnością człowieka czynniki fizyczne - promieniowanie, hałas, wibracje

• Spowodowane działalnością człowieka zanieczyszczenia chemiczne - powietrza, gleby, żywności, wody

• Czynniki biologiczne: bakterie, wirusy, grzyby, pierwotniaki, robaki i inne pasożyty człowieka, alergeny np. pyłki kwiatowe.

2. Środowisko społeczne:

• Cechy ustroju społeczno-politycznego, system edukacyjny, system opieki zdrowotnej, dostępność pracy, polityka, społeczna państwa, procesy urbanizacyjne, ochrona środowiska, wzorce kulturowe i styl życia, stosunki międzyludzkie itp.

Środowisko indywidualne:

1. Czynniki zwiżazane z pozycją zawodową: wykształcenie, rodzaj i warunki pracy, dochody, warunki mieszkaniowe i ogólno bytowe.

2. Zachowania o znaczeniu zdrowotnym: sposób odżywiania się, nadużywanie alkoholu, palenie tytoniu, narkomania, lekomania, umiejętność radzenia sobie ze stresem, higiena osobista, aktywność fizyczna.

3. Czynniki wpływające na zachowanie o znaczeniu zdrowotnym: wiek, płeć, aktualny stan zdrowia, wykształcenie, poziom kultury zdrowotnej, więzi rodzinne społeczne, indywidualne cechy osobowości.

HIGIENA KOMUNALNA- zajmuje się zagadnieniami związanymi z ochroną zdrowia ludzi poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny środowiska oraz higieny osiedli i miejsc zamieszkanych. Sprawuje kontrole nas postrzeganiem przepisów określających wymagania higieniczne i zdrowotne dla obiektów i urządzeń użyteczności publicznej (ZOZ, DPS, hoteli, basenów kąpielowych)

Główne zadania:

1. Monitorowanie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

2. Monitorowanie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego

3. Nadzór nad kąpieliskami i basenami kąpielowymi.

4. Nadzór nad obiektami użyteczności publicznej, w zakresie spełnienia wymagań higienicznych i sanitarnych określonych w przepisach.

5. Nadzór nad środkami transportu publicznego.

Promieniowanie jonizujące

Źródło sztuczne CEZ 137 (26%)

Źródło naturalne Radon (41%)

Hałas - źródła

1. Przemysłowy

2. Komunalny

• Drogowy

• Kolejowy

• Lotniczy

Skutki oddziaływania zależą od:

• Wartości poziomu

• Przebiegu czasowego

• Częstości pojawiania się

• Czasu narażenia

60 dB - poziom dopuszczalny, 140 dB - próg bólu

Ćwiczenia 4, 18.01.2012 r.

Temat: Zasady racjonalnego żywienia

NORMY ŻYWIENIA - pojęte na podstawie stanu wiedzy ilości energii i składników odżywczych, wyrażone w przeliczeniu na 1 osobę i 1 dzień, z uwzględnieniem różnic w zapotrzebowaniu zależnym od płci, wieku, stanu fizjologicznego, rodzaju wykonywanej pracy itp.

O tym ile i jakie produkty winny się znaleźć łącznie we wszystkich posiłkach spożywanych w ciągu dnia informują szczegółowo zalecane normy wyżywienia. Zalecane normy wyżywienia - dzienne rację pokarmowe.

Racje pokarmowe powinny odpowiadać zalecanym normom wyżywienia tj:

• Wartość energetyczna racji pokarmowych powinna odpowiadać przyjętym normom żywienia dla poszczególnych grup ludności.

• Udział energii z tłuszczu nie może być większy niż 25-30% ogólnej ilości energii.

• Udział energii z węglowodanów powinien wynosić 55-70% ogólnej energii.

• Poziom cholesterolu nie powinien przekraczać 200 mg/dl

• Prawidłowo zbilansowanie podaży Ca²⁺ do P 1;1

• Zawartość ważnych składników mineralnych (szczególnie Ca i Fe), witamin (Wit C, prowitaminy A, Witaminy D, PP) powinna być zgodna z zalecanymi normami żywienia.

Podział produktów spożywanych na 6 grup:

1. Produkty zbożowe

2. Warzywa i owoce

• Warzywa

• Bogate w Wit C

• Bogate w B-karoten

• Pozostałe warzywa

• Suche nasiona roślin strączkowych.

• Owoce

• Bogate w Wit C

• Bogate w B-karoten

• Pozostałe owoce

• Mleko

• Mięso, drób, wędliny, jaja, ryby

• Tłuszcze zwierzęce i roślinne

• Cukier i słodycze

PRODUKTY ZBOŻOWE

• Pieczywo pszenne i żytnie

• Mąka i makarony

• Kasze, ryż, płatki śniadaniowe

• ziemniaki

Produkty te są przede wszystkim dobrym źródłem:

• Węglowodanów złożonych głównie skrobi (40-80%)

• Białka o niskiej wartości biologicznej

• Składników mineralnych głównie P, Si, Cl, Zn, Mg, Fe

• Błonnika (mąki razowe i grube kasze)

• Mają właściwości kwasotwórcze z wyjątkiem ziemniaków

WARZYWA I OWOCE

Są to produkty o niskoenergetycznej w większości, o istotnej wartości odżywczej.

Stanowią zasadnicze źródło:

• Błonnika, w tym pektyn

• Witamin

• Składników mineralnych

• Pewne ilości węglowodanów prostych i białka niepełnowartościowego

• Kwasów organicznych

• Substancji biologicznie czynnych

Owoce i warzywa bogate w witaminę C:

• Kapusta

• Brukselka

• Kalafior

• Pomidory

• Nać pietruszki

• Owoce dzikiej róży i głogu

• Porzeczki

• Truskawki

• Poziomki

• Czarne jagody

• Maliny

• Owoce cytrusowe

Warzywa i owoce bogate w prowitaminę A

• Marchew

• Dynia

• Cykoria

• Fasola szparagowa

• Zielony groszek

• Sałata

• Szczaw

• Szpinak

• Banany

• Morele

• Brzoskwinie

• Melony

Rośliny strączkowe:

• Fasola

• Groch

• Soczewica

• Soja

Zawierają więcej składników odżywczych niż inne warzywa.

Dostarczają:

• Białka wysokiej wartości biologicznej zbliżonej do białka zwierzęcego

• Dużych ilości węglowodanów złożonych

• Tłuszczów i dużej zawartości WNKT (soja)

• Witaminy z grupy B

• Znaczących ilości dobrze przyswajalnych składników mineralnych.

Wszystkie warzywa i owoce mają właściwości zasadotwórcze.

MLEKO I PRODUKTY MLECZNE

• Mleko o różnej zawartości tłuszczu i w różny sposób utrwalone

• Mleczne napoje fermentowane

• Sery twarogowe kwasowe

• Sery podpuszczkowe i podpuszczkowe dojrzewające

Produkty te są dobrym źródłem:

• Pełnowartościowego białka

• Wapnia łatwo przyswajalnego (z wyjątkiem serów dojrzewających)

• Łatwo przyswajalnego tłuszczu, cukru mlekowego - laktozy

• Witamin A i D

Mają właściwości zasadotwórcze.

MIĘSO, WĘDLINY, RYBY, JAJA

• Mięso i jego produkty są dobrym źródłem:

• Białka o wysokiej wartości odżywczej

• Tłuszczu i cholesterolu

• Składników mineralnych (P, dobrze przyswajalnego Fe i Si)

• Witamin A i z grupy B

Ryby dostarczają:

• Białka o wysokiej wartości odżywczej

• Składników mineralnych - Ca, I, Cu

• Witamin A i D

• Niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny omega-3.

Jaja są dobrym źródłem:

• Białka o najwyższej wartości biologicznej

• Związków tłuszczowych ( w tym cholesterolu)

• Składników mineralnych

• Witamin z grupy A i D oraz z grupy B

• Mają właściwości kwasotwórcze.

TŁUSZCZE

Zwierzęce: masło, smalec, słonina dostarczają:

• Energii

• Dużych ilości nasyconych kwasów tłuszczowych

• Oleje dużych ilości witamin A i D i niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych.

Roślinne: olej słonecznikowy, sojowy, kukurydziany, (spożywany na surowo), rzepakowy i oliwa z oliwek dostarczają:

• Energii

• Witaminy E

• Niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych

CUKIER I SŁODYCZE

Dostarczają prawie wyłącznie energii, tzw. Pustych kalorii ze względu na duża zawartość sacharozy i w niektórych z nich znaczących ilości tłuszczów.

Wyjątkiem jest miód pszczeli, który jest mieszaniną:

• Cukrów prostych (głównie glukozy i fruktozy)

• Niewielkich ilości witamin z grupy B i składników mineralnych.

• Substancji, którym przypisuje się właściwości lecznicze.

Zalecenia przy planowaniu jadłospisu:

1. Należy planować jadłospis na dłuższy okres

2. Ustalić liczbę posiłków w ciągu dnia (3,4,5 posiłków z odpowiednim odstępstwami czasu)

3. Każdy posiłek powinien być zróżnicowany pod względem zawartości energii i składników pokarmowych.

4. Należy uwzględnić produkty z każdej grupy spożywanych i wykorzystywać produkty sezonowe i lokalnie dostępne.

5. Konieczne jest urozmaicenie posiłków. Im większy asortyment bardziej urozmaicony tym większa możliwość zaopatrzenia organizm we wszystkie składniki odżywcze.

W każdym posiłku powinny się znaleźć:

• Produkty zwierające pełnowartościowe białko zwierzęce: mleko lub napoje mleczne, jaja, twarogi i sery, drób, ryby, mięso lub białko częściowo pełnowartościowy: strączkowe suche.

• Produkty dostarczające energii w postaci węglowodanów złożonych; przetwory zbożowe, ziemniaki, rośliny strączkowe. Preferowane są przetwory zbożowe pełnoziarniste.

• Produkty dostarczające tłuszczów: oleje roślinne, margaryny, śmietana.

• Produkty bogate w witaminy, składniki mineralne i błonnik; warzywa i owoce.

STAN ODŻYWIENIA - jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożycia żywności, wchłanianie i wykorzystania wchodzących w jej skład składników odżywczych oraz działających czynników patologicznych, wpływających na te procesy.

Rodzaje wad w żywieniu mogą one powstawać na tle:

1. Niedoborów lub nadmiarów ilościowych

2. Niedoborów jakościowych

3. Niewłaściwego stosunku składników odżywczych.

4. Nieodpowiedniego trybu żywienia się.

Niedobór witaminy A

• Suchość skóry

• Nadmierne rogowacenie mieszkowe typu I (tzw. Skórne ropuchy)

• Wysychanie i zmętnienie rogówki

• Rozmiękanie rogówki

• Plamki Biota

• Włosy suche, łamliwe

• Podłużne bruzdkowanie płytki paznokciowej

• Kurza ślepota

Niedobór witaminy B₂

• Zapalenie czerwieni wargowej

• Zapalenie kącików ust, blizny i owrzodzenia w kącikach ust

• Zapalenie jamy ustnej

• Środkowy zanik brodawek języka

Niedobór witaminy PP (pelagra)

• Język krwawiący, szkarłatny

• Rozpadliny języka

• Obrzęk i zanik brodawek językowych

• Zaburzenia czucia, porażenia kończyn

• Pigmentacja policzków i okolic podoczodołowych

• Biegunki

Niedobór witaminy C (szkorbut)

• Gąbczaste krwawiące dziąsła

• Zapalenie jamy ustnej

• Samoistne wylewy podskórne, wybroczyny krwawe

• Różaniec guzikowy (bolesne zgrubienia wzdłuż żeber)

Niedobór witaminy D (krzywica)

• Niebolesne powiększenie nasad kości

• Ograniczone rozmiękanie kości czaszki

• Zgrubienie guzów czołowych

• Odstające łopatki

• Szpotawość (łamliwość kończyn dolnych)

• Opóźnione wyrzynanie zębów

---