SPECYFIKA EKONOMII - S. Dow: Macroeconomic Thought - ss. 35-37
Ekonomia, jako nauka społeczna, różni się od nauk przyrodniczych nie tylko przedmiotem badań. Właśnie ze względu na tę odmienność (człowiek/społeczeństwo/kultura/zmienność) wyłaniają się kolejne różnice co do sposobu / metod gromadzenia wiedzy / informacji nt. przedmiotu badań . Dotyczą one:
a. Źródła wiedzy - n. przyrodnicze opierają się na eksperymencie, a więc mogą kontrolować przebieg zjawisk w różnych warunkach. Nawet gdy wyniki kolejnych badań odbiegają od poprzednich, to zawsze istnieje możliwość powtórzenia eksperymentu w celu wykrycia źródła odchylenia (temperatura., ciśnienie, czynnik przypadkowy). W ekonomii jest to niemożliwe, gdyż nie można zaprojektować eksperymentu w celu np. sprawdzenia, jak zmiana stawek VAT na papier wpłynie na funkcjonowanie rynku książek i czasopism, nie mówiąc już o wpływie na gospodarkę drzewną. A nie jest to jedyny czynnik na nie wpływający. Zjawiska gospodarcze nie są powtarzalne. Pozostaje obserwacja „na żywym organizmie” gospodarki. To powoduje, że opis zjawisk gospodarczych i ich wyjaśnianie nie może być precyzyjne, trudno obserwować prawidłowości i formułować prawa, a także prognozować.
Należy jednak wspomnieć o eksperymentach podejmowanych w celu wyjaśniania, co determinuje decyzje podmiotów - chodzi o zbadanie powodów, dla których podmioty zachowują inaczej niż racjonalnie. Wskazuje się powody mające źródło w sferze „wiedzowo-przekonaniowej” (np. złudzenie możliwości wpłynięcia na skutek czynności, mimo że obiektywnie takiego związku nie ma - szansa wygrania w loterii wydaje się większa, gdy wypełnia / losuje się losy osobiście, albo osoby optymistyczne mniej odpowiedzialnie podejmują decyzje, gdyż uważają, że lepiej zrozumiały mechanizm,/ przyczyny zdarzenia, np. gracze giełdowi, nadmiar informacji nie sprzyja trafności decyzji) , a także „socjologiczno-społecznej” (np. podmioty mają skłonność do postępowania zgodnie z oczekiwaniami innych, zachowywać się stadnie - efekty naśladownictwa).
b. Historyczny kontekst poznania - cechą naukowego badania rzeczywistości jest wymóg sprawdzenia / potwierdzenia uzyskanych wyników badań w innych warunkach (unikanie błędu „ad hoc”), np. badając związek między wielkością bezrobocia, inflacji i stóp procentowych, co prowadzi do sformułowania „prawa ekonomii”, należy ten związek potwierdzić bądź dla innej gospodarki bądź dla kolejnego okresu. Taka metoda pozwoliłaby uznać zależność za trwale występująca („prawo nauki”). O ile jednak metoda ta jest możliwa w n. przyrodniczych, o tyle w ekonomii jest to trudniejsze, ze względu na zmienność warunków zachodzenia badanych związków (np. zmiana zakresu ingerencji państwa - stopy podatkowe, koszty pracy, „skłonności”, itp., ale także gospodarki różnią się między sobą - rozwiązania systemowe, „czynniki kulturowe”).
Z tego powodu twierdzenia ogólne ekonomii musza być warunkowane odniesieniem warunków, w których były formułowane.
c. Celowość działań podmiotów - przedmiotem badań ekonomii jest człowiek / społeczeństwo, działający celowo, posiadający wolną wolę. To oznacza z jednej strony, że trakcie w eksperymentów zachowują się celowo, dostosowując się jakby do oczekiwań eksperymentatora, stąd warunki eksperymentu nie oddają realnie warunków realnej gospodarki, z drugiej zachowanie podmiotów jest uwarunkowane rozlicznymi czynnikami (emocjonalne, racjonalne, naśladowcze, itp.), jest bardzo złożone, stąd nie sposób opisać i wyjaśnić go w postaci jakiegoś aksjomatu / prawa, które by definiowało „człowieka ekonomicznego”. Zadanie to, tj. sformułowania pewnych uniwersalnych reguł zachowania podmiotów, jest dodatkowo utrudnione ludzką „kreatywnością”. Jeśli jednak ekonomia ma spełnić kryteria naukowości, powinna formułować „prawa” opisujące i wyjaśniające ludzkie zachowanie.
W tym miejscu należy na szereg ograniczeń możliwości sformułowania takich „praw” i opartych na nich wyjaśnieniach. (S. Nowak: Metodologia badań społecznych - ss. 378 - 381) . Wyjaśnianie powinno wskazywać powody, dla których podmiot podjął taką a nie inną czynność a ponadto powinno odwoływać się do pewnej „reguły” / prawa podejmowania decyzji / takiego a nie innego zachowania. Pytanie brzmi: czy takie wyjaśnianie jest wyjaśnianiem naukowym, tj. opartym na prawie i prawach logiki ? Odpowiedź jest negatywna, bowiem zdania wyjaśniające zachowanie podmiotów w oparciu o taki schemat będą fałszywe (np. wyjaśniając dlaczego podmiot przeszedł przez ulicę na czerwonym świetle, możemy powołać się na szereg różnych przyczyn - pośpiech, ucieczka, daltonizm, itd.. Nie można jednak wskazać związku np. między pośpiechem a przekraczaniem ulicy na czerwonym świetle, bowiem fałszywe jest zdanie ogólne: „Każdy podmiot, jeśli tylko się spieszy, to przekroczy ulicę na czerwonym świetle”). Także w odniesieniu do wyjaśnień zachowań gospodarczych nie można takich „praw” formułować, np. wyjaśniając dlaczego przedsiębiorca, produkując dobro „X” zdecydował się na technologię „Z”, nie można oprzeć się na ogólnej zależności między „dobrem X” a „technologią Z” (Zdanie „Zawsze ilekroć produkowane jest dobro „X”, stosowana jest technologia „Z” jest fałszywe, i nie wynika z niego ani że dobro „X” będzie produkowane przy pomocy technologii „Z”, ani że stosując technologię „Z” będzie się produkować dobro „X”). Generalnie - zachowanie podmiotów podlega działaniu tak wielu czynników (różnorodne cele i różnorodne sposoby ich osiągania), że nie sposób ich wyjaśniać zgodnie ze schematem nomologiczno-dedukcyjnym.
DOKOŃCZYĆ !! - Zasada Verstehen