UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI

INSTYTUT SOCJOLOGII

Michał Buliński

Postawy młodzieży wobec przestępczości nieletnich.

Praca licencjacka

napisana pod kierunkiem

dr Heleny Mrzygłód

Hasła identyfikujące pracę:

18. patologie społeczne

19. opinia społeczna

09. psychologia społeczna

Szczecin 2003

Spis treści

Oświadczam, że przedłożoną pracę licencjacką napisałem samodzielnie. Oznacza to, że przy pisaniu pracy poza niezbędnymi konsultacjami nie korzystałem z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałem opracowania rozprawy lub jej części innym osobom, nie odpisywałem rozprawy lub jej części z prac innych osób. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że gdyby powyższe oświadczenie okazało się nieprawdziwe, decyzja o wydaniu mi dyplomu zostanie cofnięta.

Wstęp

Jestem studentem trzeciego roku socjologii - pracy socjalnej. W przyszłości moim zamiarem jest wykonywać zawód, do którego obecnie poprzez edukacje przygotowuje mnie grono świetnych naukowców. W swojej przyszłej pracy stykać się będę z przestępcami. Wielu z nich swój proceder rozpoczyna jako młodzi ludzie lub nawet dzieci. Powody ich zachowania są różne. Jedni lubią to, co robią inni nie mają wyboru. Ja ze swojej strony pragnę dowiedzieć się, jakie dziś są postawy ludzi młodych wobec przestępczości nieletnich. Postawy są względnie trwałą organizacją procesów, zatem nie zmieniają się z dnia na dzień, a od postaw młodzieży dziś zależy jak będzie kształtowała się przestępczość w przyszłości. Zatem dzięki tym badaniom mogę przewidzieć, co czeka nas w przyszłości.

Celem niniejszej pracy jest zbadać, jakie obecnie postawy na temat przestępczości nieletnich przyjmują dzisiaj młodzi ludzie. Pragnę dowiedzieć się, jaki poziom wiedzy na temat różnych form przestępczości jest udziałem młodzieży. W dobie internetu, sieci kablowych oraz telefonii komórkowej informacja staje się źródłem zysków, jej brak źródłem strat. Czy w dobie społeczeństwa informacyjnego młodzież ma dużą wiedzę na temat przestępczości, czy może wiedza ta jest nikła, wywodząca się z filmów i piosenek wplecionych w masową kulturę, której przestępczość nieletnich jest częścią. Praca ma za zadanie ukazać, jakie nastawienie emocjonalne do przestępczości dominuje dziś wśród ludzi młodych. Co czują oni, gdy widzą kradzież, pobicie człowieka czy inne przestępstwo. Pragnę dowiedzieć się czy czują złość, odrazę czy strach przed przestępcą, a może wszystkie te uczucia stają się ich udziałem w sytuacji związanej z przestępczością. Chcę dowiedzieć się, jaki wpływ ma poczucie bezpieczeństwa lub jego brak na odczucia w stosunku do przestępczości nieletnich. Pragnę ukazać model zachowanie młodych ludzi w sytuacji związanej z przestępczością. W pracy odpowiem na pytanie czy w dzisiejszym, szybkim i nastawionym na zdobycie pieniędzy za wszelka cenę, młody człowiek potrafi zatrzymać się, gdy widzi przemoc oraz krzywdę drugiego człowieka. Chcę dowiedzieć się, czy w sytuacji, gdy ktoś krzyczy pomocy, ta pomoc ma szanse nadejść, czy nikt nie będzie zwracał uwagi na krzywdę i przemoc, odwracając się od bliźniego.

Niniejsza praca została podzielona na dwie części. Część pierwsza to założenia teoretyczno-metodologiczne. Część tą podzieliłem na sześć podrozdziałów.

Rozdział pierwszy to analiza literatury. W rozdziale tym przybliżyłem prace: H. Kołakowska - Przełomiec, Przestępstwa - poświęconej ogólnemu spojrzeniu na strukturę, dynamikę oraz rozmiar przestępczości w Polsce, również wśród nieletnich, P.H. Lindsay i D.A. Norman, „Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa”, - która to praca wskazuje społeczne, psychologiczne oraz biologiczne podłoże przestępczości. Praca M. Kolejwy, Rodzinne uwarunkowania zachowań przestępczych jest kolejną pozycją przybliżającą uwarunkowania przestępczości, Analizę literatury zakończyłem pracą B. Karolczak - Biernacka, Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw. Autorka również przeprowadziła badania młodzieży, w celu ukazania postaw ludzi młodych na temat przestępczości, a jej praca była dla mnie swoistym kompendium, którym posługiwałem się przy pisaniu niniejszej pracy.

Rozdział drugi poświęcony jest definicjom podstawowych pojęć zawartych w pracy. Rozdział ten przybliża pojęcia takie jak postawa, przestępczość. Dowiadujemy się, co znaczy pojęcie nieletni, przestępczość nieletnich, niedostosowanie społeczne.

Rozdział trzeci przybliża problemy i hipotezy badawcze. To rozdział, z którego dowiedzieć się można, czym jest problem badawczy oraz co to jest hipoteza. W tym rozdziale dowiadujemy się także jak brzmi główne pytanie badawcze oraz główna hipoteza oraz poszczególne pytania oraz hipotezy im odpowiadające. Pisząc ten rozdział podpierałem się książkami J. Sztumskiego, „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, K. Olechnickiego i P. Załęckiego, ”Słownik socjologiczny”, T. Pilcha, „Zasady badań pedagogicznych”.

Rozdział czwarty to zmienne i wskaźniki. W rozdziale tym poddałem operacjonalizacji zmienne niezależne oraz zmienne zależne, odnoszące się do mojej pracy. Zostały one wyszczególnione w tabeli. W rozdziale tym również znalazły się definicje zmiennych i wskaźników.

Część pierwsza kończy rozdział: Metody i techniki badawcze, organizacja badań, scharakteryzowanie grupy badawczej. Jest to rozdział będący preludium do części drugiej. W rozdziale tym przedstawiam metodę, jaką przyjąłem w swoich badaniach - jest nią ankieta, a także technikę badań, którą jest sondaż opinii. W rozdziale tym również przedstawiłem etapy, w jakich odbywały się przeprowadzane przeze mnie badania, od wybrania odpowiedniej populacji, do podsumowań każdej z tablic korelacji, które znajdują się w części drugiej. Na tym zakończyłem Część pierwszą; założenia teoretyczno - metodologiczne.

Część druga pracy licencjackiej nosi nazwę analiza badań empirycznych. Składa się ona z czterech rozdziałów. W tej części pracy umieściłem wyniki przeprowadzonych przeze mnie badań. Wyniki umieszczone zostały w tabelach korelacji w przypadku pytań zamkniętych oraz w formie wykresów, jeśli pytanie ankietowe miało charakter pytania otwartego. Część drugą rozpoczyna krótki wstęp mówiący, w jakim celu przeprowadzone zostały badania.

Pierwszym rozdziałem części drugiej jest społeczno-demograficzna charakterystyka badanej młodzieży. Rozdział ten ma za zadanie przybliżyć obraz młodzieży, która została przebadana. Dzięki „metryczce” oraz pytaniom dotyczących sytuacji ekonomiczno - prawnej młodzieży mamy punkt wyjściowy do udowodnienia (lub obalenia) w części późniejszej hipotez, które w swojej treści różnicują płeć czy poziom materialny. Bez tego rozdziału nie wiedzielibyśmy nic o ankietowanych, jak również nie można by w żaden sposób udowodnić lub obalić hipotezy głównej.

Drugim rozdziałem części drugiej jest rozdział poświęcony stanowi wiedzy badanej młodzieży. W rozdziale tym mamy ukazany przekrój wiedzy na temat przestępczości względem płci, wieku, stanowi materialnemu, wiary, - czyli zmiennym niezależnym. Z rozdziału tego dowiadujemy się, jaki jest stereotyp nieletniego przestępcy w opinii badanych. Rozdział ten zakończony jest podsumowaniem, w którym hipoteza „przypuszcza się, że wiedza badanych jest powierzchowna. Większą wiedzę mają osoby, które były w kolizji z prawem” została udowodniona. Natomiast druga z hipotez: „Uważa się, że jest to chłopiec z rodziny zdezorganizowanej, działający w grupie”, nie została potwierdzona na drodze badań empirycznych.

Trzeci rozdział drugiej części pracy dotyczy motywów popełniania przestępstw przez nieletnich w opinii badanych. Rozdział ten ukazuje nie tyle czystą wiedzę badanych na temat motywów popełniania przestępstw, ich przekonanie, co do pobudek, którymi się oni kierowali popełniając przestępstwa. Rozdział ten jest naturalnym łącznikiem między wiedzą a emocjonalnym nastawieniem badanych do przestępczości nieletnich. Rozdział ten ukazuje, dlaczego nastawienie emocjonalne badanych jest takie a nie inne poprzez pytania takie jak: „czy popełnia on przestępstwo, aby podnieść swoja samoocenę?” lub „czy według Ciebie nieletni przestępca popełnia przestępstwo, aby odnieść korzyści materialne?” Rozdział ten kończy podsumowanie, w którym hipoteza brzmiąca: „Sądzę, że najczęstszymi motywami są: zdobycie uznania oraz korzyści materialne”, została udowodniona.

Czwartym rozdziałem drugiej części jest nastawienie emocjonalne badanych w sytuacji związanej z przestępczością. Rozdział ten ma za zadanie udowodnić lub obalić hipotezy, która brzmią: „przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanych młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne” oraz „przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie”. Rozdział ten odpowiada, jakie uczucia towarzyszą zaobserwowanym aktom przestępczym. Ukazuje, jakie emocje pojawiają się u badanych, kiedy sytuacja dotyczy ich a jak, kiedy dotyczy ona kogoś innego. Rozdział ten ukazuje również poczucie zagrożenia narastającym problemem przestępczości nieletnich. Podsumowanie rozdziału zwraca uwagę, że hipoteza „przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanych młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne” zostało niejako spłaszczone, a hipoteza „przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie” jest błędna.

Piąty rozdział części drugiej to deklarowane wzory zachowań. Rozdział ten ukazuje jak badani zareagowaliby na różnorodne sytuacje hipotetyczne związane z przestępczością, takie jak wymuszenie, kradzież czy pobicie. Rozdział ten to oczywiście hipotetyczne sytuacje, ale jak przekonamy się z uzyskanych wyników, dane są niepokojące. Rozdział ten można porównać do lustra zachowań, - które niestety przypomina krzywe zwierciadło. Hipoteza, która brzmi: „uważa się, że w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością badani dystansują się, odmawiają” została potwierdzona z całą stanowczością i mocą, co niestety nie wróży zbyt dobrze na przyszłość.

Kolejnym rozdziałem w części drugiej jest zakończenie. W rozdziale tym poprzez analizę jakościową pytań (najczęstsze i najbardziej drastyczne odpowiedzi), weryfikację poszczególnych pytań badawczych, potwierdzona zostaje hipoteza główna, stanowiąca odpowiedź na główne pytanie mojej pracy licencjackiej, czyli: „jaka jest treść postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich”. W rozdziale tym podsumowana zostaje przeze mnie cała praca, etapy i narzędzia badawcze. Wyciągam wnioski, co do samej pracy jak i postaw młodzieży.

Bibliografia, w której znajduje się spis wszystkich źródeł, z których korzystałem,to kolejny rozdział mojej pracy.

Pracę kończy aneks, w którym znajduje się spis wszystkich tabel oraz rysunków a także kopia narzędzia badawczego. To pokrótce praca licencjacka na temat postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich.

Część I

1.1. Analiza literatury.

Coraz więcej młodych ludzi schodzi na drogę przestępstwa. Jest to ścieżka wąska i niebezpieczna, tak i dla tych, którzy ją wybrali jak i dla reszty społeczeństwa. Młodzi ludzie nie mając pomysłu na życie decydują się na łatwe z pozoru zachowania przestępcze. „Zachowanie przestępcze poszczególnych przestępców - nieletnich oraz dorosłych - należy traktować jako sposób prowadzący do zaspokojenia istotnych dla danej osoby potrzeb, zrealizowania stawianych sobie celów i dążeń, tak w sferze dóbr materialnych, społecznych jak i psychicznych. Nie można przyjąć jednak, że przestępstwo jest drogą (jak każde inne zachowanie) do realizacji własnej egzystencji, poszukiwania swego miejsca w strukturze społecznej, zdobycia tożsamości i szacunku oraz godności.” Zachowania przestępcze jednak, będąc naganne prawnie i społecznie ograniczają szansę osiągnięcia sukcesu w zakresie zaspokojenia potrzeb i dążeń egzystencjonalnych. Godność, szacunek, tożsamość, wolność nie są cechami przestępcy. Poprzez swoje zachowanie jest on negatywem swoich pragnień. Czeka go odrzucenie przez społeczeństwo, poniżenie oraz izolacja z każdej strony. P.H. Lindsay i D.A. Norman uważają, że “ciągle stoimy wobec problemu wyboru jednej z alternatywnych form zachowania, z których każda musi być oceniona ze względu na jej wartość. Czasami decyzja zależy od reakcji innych ludzi, czasami odgrywa rolę przypadek, często towarzyszy kłopotliwa mieszanina osiągnięć i porażek” W naszym kraju rośnie odsetek przestępczości w śród nieletnich. Jest to spowodowane m.in. wysokim bezrobociem rodziców, brakiem czasu dla swoich dzieci, ogromnie powierzchownymi stosunkami rodzic - dziecko lub po prostu brakiem „wspólnego języka”, rozluźnieniem się więzi rodzinnych oraz zatracającym się normom społecznym (zwłaszcza w dużych miastach) spowodowanych osłabieniem aparatu kontroli społecznej. Nie bez znaczenie jest fakt, że tam gdzie aparat kontroli społecznej jest wysoki - wsie i małe miasta - naruszenie norm przez młodych ludzi jest nieporównywalnie mniejsze. Dzieci jako świetni obserwatorzy widzą, jaka jest sytuacja ekonomiczno-społeczna w kraju, która przekłada się na stan materialno - psychiczny rodziców oraz ludzi, z którymi maja kontakt. Obecne badania - wyniki z 1999 roku - przeprowadzone przez B. Fatygę ukazują, że „młodzi ludzie nie cenią sobie specjalnie autorytetów, wolą, bowiem sami tworzyć sobie życie”. Dzieci przestają szukać akceptacji u dorosłych (17% w roku 1999), na rzecz swoich znajomych (43%) i przyjaciół, z którymi spędzają wolny czas ( 51%). To w śród nich próbują szukać realizacji funkcji opiekuńczo - wychowawczych. Dla akceptacji w grupie rówieśniczej są w stanie zburzyć swoje normy i przewartościować obraz widzenia świata, schodząc często na drogę przestępstwa. Czyny przestępcze popełniane przez nieletnich cechują się coraz większą brutalnością i bezwzględnością.

„Przestępczość, szczególnie kryminalna, często jest związana z ogólną demoralizacją. Jednak nasilenie demoralizacji nie we wszystkich środowiskach jest jednakowe. Zróżnicowanie to jest zwykle rezultatem oddziaływania różnorodnych czynników i skomplikowanych sytuacji rodzinnych.” Komplikacje nie musza być tożsame z alkoholizowaniem się członków rodziny, brutalnością wobec nieletniego czy awanturnictwem jego opiekunów. Zachowanie rodziców nieletniego jest ważne w procesie socjalizacji dziecka, ale ”zachowanie rodziców w ich środowisku rodzinnym, aczkolwiek miało wpływ demoralizujący, nie zawsze decydowało o złej atmosferze domowej. Demoralizacja rodziców, manifestująca się konfliktami, awanturami i pijaństwem oraz brakiem opieki rodzicielskiej mają decydujący wpływ na kształtowanie się zachowań przestępczych. Przestępczość rodziców ma duże znaczenie w tym procesie, jeśli jest powiązana z innymi, charakterystycznymi dla demoralizacji czynnikami.” Demoralizacja dzieci i młodzieży postępuje bardzo szybko. Granica wieku, w którym młodzi ludzie, popełniają przestępstwa w ostatnim czasie niebezpiecznie spadła. Nie dziwią już raporty takie jak ten: „ W Krakowie trwają poszukiwania 12-letniego Macieja G. domniemanego sprawcy 12 włamań...”. Przestępcy są coraz młodsi i popełniają coraz bardziej brutalne zbrodnie.

Najczęstszymi przestępstwami wśród nieletnich są:

• Kradzieże z włamaniem - 23069 w r 2000 i 16814 w 2001r.,

• Kradzieże - 12900 w 2000 r. oraz 10838 w 2001 r.,

• Uszkodzenia ciała - 3256 w 2000 r. oraz 2853 w 2001 r.,

• Gwałty - 191 w 2000 r. oraz 166 r. 2001 r.,

• Morderstwa - 16 w 2000 r. i 20 w 2001 r.

Ogółem wg Komendy Głównej Policji w 2000 r młodociani popełnili 76442 czyny zabronione wg kodeksu karnego oraz 69366 czyny przestępcze w 2001 roku.

Największy wpływ na kształtowanie się postaw młodego człowieka jest rodzina. „Socjalizacja dziecka w rodzinie ma znaczenie szczególne. Wpojone w tym okresie wzory, wartości, i postawy wskazują dużą trwałość i poważnie rzutują ma późniejsze lata życia jednostki”. Zatem sytuacja rodziny jest czynnikiem determinującym - obok płci - postawy młodego człowieka. Badacze spierają się, czy płeć rzeczywiście różnicuje postawy wobec przestępczości nieletnich, niemniej w obecnych badaniach nad temat szkodliwości czynów oceny dziewcząt różnią się od oceny chłopców. „Dziewczęta, w porównaniu z chłopcami, za szczególnie szkodliwe uznały rozpowszechnianie materiałów pornograficznych, poniżanie i przemoc z powodów wyznaniowych, czy etnicznych, sprzeciwianie się budowie domu dal chorych na HIV/AIDS, gwałt, udostępnianie narkotyków i wandalizm” Najbardziej negatywnie chłopcy oceniają przypisywanie sobie kwalifikacji, których się nie posiada, dywersję, zagarniecie mienia. Niezależnie od płci, wszyscy badani reprezentanci młodzieży ( 14 - 25 lat) są nastawieni negatywnie, co do przestępczości. Różnice pojawiają się wraz z:

a). Poziomem religijności, „z małą religijnością wiązany bywa brak szacunku dla

godności i życia człowieka, brak przestrzegania norm Dekalogu i norm moralnych”

b). Wybranym poziomem edukacji - nieletni przestępcy najczęściej nie kończą szkoły

średniej a ich edukacja w najlepszym wypadku kończy się na szkole zawodowej

c). Poczuciem zagrożenia przestępczością - bardziej obawiają się jej osoby z dobra lub

bardzo dobra pozycją materialną.

Postawy wobec przestępczości nieletnich, zatem są najbardziej negatywne wśród osób, które czują się zagrożone przestępczością, czują się odpowiedzialne i o wysokim morale i są zadowolone z siebie i środowiska. Bardziej permisywne (tolerancyjne) wydają się być osoby, które nie czują się zagrożone, nie poczuwają się do odpowiedzialności za swoje czyny, z negatywna samoocena moralną i wyrażające chęć lub skłonność do popełnienia czynu niezgodnego z prawem.

1.2. Definicje podstawowych pojęć:

Postawa - „postawa jest psychicznym i nerwowym stanem gotowości, zorganizowanym przez doświadczenie, wywierającym ukierunkowany lub dynamiczny wpływ na reakcję jednostki w stosunku do wszystkich przedmiotów czy sytuacji z którymi jest on związany”

G.W. Allport dzieli postawy według podobieństw i różnic:

1. Postawa ma określony przedmiot odniesienia - dotyczy kogoś lub czegoś,

1. Postawy mogą być specyficzne lub ogólne,

2. Postawy oznaczają akceptację lub odrzucenie, są przychylne lub nieprzychylne.

Zdaniem D. Krecha oraz R.S. Curtfielda: „postawa jest trwałą organizacją procesów motywacyjnych, emocjonalnych, percepcyjnych i poznawczych, związana z jakimś aspektem świata jednostki”

Tadeusz Mądrzycki scalił widzenie postaw G.W. Allporta oraz D. Krecha i R.S. Curtfielda i według niego „ postawę można określić jako względnie stałą i zgodna organizacją poznawczą, uczuciową i behawioralną przedmiotów, związana z określonym przedmiotem , czy klasą przedmiotów”.

Wyróżnia się 3 grupy definicji postaw:

1. Definicje nawiązujące do tradycji behawiorystycznej lub psychologii uczenia się,

2. Koncepcje nawiązujące do tradycji socjologicznych,

3. Definicje związane ze współczesną teorią poznawczą.

I. Zachowanie osobnika i jego reakcje wobec przedmiotów świata

zewnętrznego. Chodzi tu głównie o tego rodzaju zachowanie, które występuje zazwyczaj wtedy, gdy pojawia się określona sytuacja lub przedmiot. Zachowanie to jest więc w pewien sposób charakterystyczne dla danej osoby i występuje zwykle w specyficznej sytuacji. Wg W. M. Fursona postawa to podobieństwo wystąpienia określonego zachowania w danej sytuacji.

II. Stosunek osoby do jej przedmiotu. Stosunek ten może mieć charakter uczuciowy (emocjonalny) lub oceniający. Postawy można wyrazić stopniem pozytywnego lub negatywnego uczucia związanego z sytuacją lub przedmiotem

III. Postawa to nie tylko określone, powtarzające się zachowania, lecz także dyspozycje do pewnych typów zachowania o zabarwieniu emocjonalnym. Należy tu również uwzględnić, a nawet wyeksponować pewne elementy o charakterze poznawczym. Postawa jest trwałą organizacją procesów motywacyjnych, emocjonalnych i spostrzeżeniowych, a także innych procesów poznawczych, odnosi się do jakiegoś aspektu świata otaczającego jednostkę.

Według S. Miki, o postawach mówimy wówczas gdy,

1. w otoczeniu jednostki istnieje pewien przedmiot czy fakt,

2. Jednostka spostrzega ten przedmiot, tworzy sobie o nim określone przekonania, które zostają utrwalone,

3. Jednostka w trakcie swoich kontaktów z przedmiotem i w miarę kształtowania sobie o nim przekonań ustosunkowuje się do niego w pewien sposób.

4. Stosunek emocjonalny do przedmiotu motywuje jednostkę do określonych zachowań względem niego.

Niedostosowanie społeczne - nieumiejętność dostosowania swojego działania do własnej pozycji, roli i statusu w grupie społecznej, niedostosowanie do norm i postaw akceptowanych przez grupę.

Przestępczość - „Przestępstwo, zawiniony czyn człowieka, społecznie niebezpieczny, zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Według prawa polskiego czyn, którego społeczne niebezpieczeństwo jest znikome, nie stanowi przestępstwa. Zakres czynów uznawanych za przestępstwo ulega w historycznym rozwoju zmianom i wiąże się z ustrojem społeczno gospodarczym”

Podział przestępstw według kodeksu karnego Rzeczpospolitej Polski:

a). zbrodnie i występki (ze względu na wysokość zagrożenia karą),

b). umyślne i nieumyślne (ze względu na rodzaj winy sprawcy),

c). przestępstwa polegające na działaniu lub zaniechaniu,

d). przestępstwa skutkowe lub bez skutkowe,

e). przestępstwa polegające na narażeniu na niebezpieczeństwo,

f). przestępstwa ścigane z urzędu lub oskarżenia prywatnego;

g). podstawowe, kwalifikowane i uprzywilejowane.

Nieletni - „osoba popełniająca czyn zabroniony przed ukończeniem siedemnastego roku życia. W stosunku do nieletnich stosuje się środki wychowawczo - poprawcze:

a). upomnienie,

b). dozór odpowiedzialny rodziców (lub kuratora),

c). umieszczenie w zakładzie wychowawczym (lub poprawczym).”

Przestępczość nieletnich - niedostosowanie społeczne oraz deprawacja dzieci i młodzieży. Przestępczość nieletnich to naruszenie norm prawnych przez osoby, które nie osiągnęły wieku, w którym prawo traktuje ludzi jako dorosłych. Jest to pojecie prawne i kryminologiczne powszechnie stosowane na całym świecie. Nie jest to jednak pojecie jednoznaczne. Wynika to z różnych kryteriów określania podstawowych cech tego pojęcia, tzn. granicy wieku osoby, którą określa się jako nieletnią oraz katalogu czynów i zachowań uważanych za przestępstwo. Miedzy poszczególnymi krajami zachodzą różnice zarówno w określaniu rozpiętości wieku - górnej i dolnej granicy, jak i rejestru czynów uznawanych za karalne w tym okresie życia. Zjawisko przestępczości nieletnich może być charakteryzowane wedle tych samych czynników, co przestępczość dorosłych, tzn.:

a). rozmiar - określa liczbę osób w wieku do 16 lat dopuszczających się czynów karalnych,

b). dynamika - wskazuje na tempo i kierunek zmian w określonych odstępach czasowych,

c). struktura - ukazuje rodzaj czynów dokonanych przez osoby w wieku do 16 lat.

Dominującymi czynami w grupie osób do 16-go roku życia są przestępstwa przeciw mieniu, na szkodę osób prywatnych i instytucji.

1.3 Problemy, hipotezy badawcze .

Problemem badawczym nazywamy (według J. Sztumskiego) przedmiot wysiłków badawczych, czyli to co orientuje dane przedsięwzięcia poznawcze, jest to zestaw pytań których odpowiedzi mają dostarczyć badania przeprowadzone przez nas. Dzięki temu informacje na temat danego zjawiska są szersze i dokładniejsze - jak dokładne zależy od prawidłowo postawionych pytań dotyczących danego problemu. Problemy badawcze J. Sztumski dzieli na:

-teoretyczne i praktyczne,

-ogólne i szczegółowe,

-podstawowe i cząstkowe

W poniższej pracy pragnę odnaleźć odpowiedzi o treści postaw współczesnej młodzieży szkolnej z klas liceum wobec przestępczości nieletnich - którzy są przecież ich rówieśnikami - przy pomocy problemu badawczego, który brzmi:

1. Jaka jest treść postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich?

Poniższe pytania szczegółowe mają za zadanie dać odpowiedź na tak postawiony problem badawczy, a brzmią one w sposób następujący:

2. Jaka jest wiedza badanych na temat przestępczości nieletnich?

3. Jaki jest stereotyp nieletniego przestępcy w opinii badanych?

4. Jakie jest nastawienie emocjonalne badanych do przestępczości nieletnich?

5. Jakie są deklarowane wzory zachowań w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością nieletnich?

6. Jakie są motywy przestępczości nieletnich w opinii badanych?

7. Jak oceniana jest przestępczość na tle innych form niedostosowania społecznego?

Hipotezy badawcze:

Hipoteza naukowa jest to twierdzenie lub zestaw twierdzeń mówiących o oczekiwanych związkach pomiędzy wyznaczonymi zmiennymi - faktami, zjawiskami - możliwymi do naukowego zbadania (przynajmniej teoretycznie) w wyniku którego hipoteza naukowa zostaje zweryfikowana pozytywnie bądź negatywnie. Hipoteza najczęściej ma postać zdania oznajmującego, różnica pomiędzy problemem badawczym, a hipotezą polega jedynie na zmianie formy gramatycznej z pytania na zdanie oznajmujące.

Hipotezą do problemu badawczego, która jest w moim własnym domysłem, a która zostanie zweryfikowana co do jej prawdziwości lub nieprawdziwości poprzez badania, brzmi następująco:

1. Treść postaw młodzieży jest zróżnicowana a głównymi czynnikami różnicującymi są: płeć, wiek, sytuacja materialna rodziny, religijność badanych, wykształcenie rodziców.

Kolejne hipotezy - postawione do pytań szczegółowych - rozpisane są w zgodzie z numeracją ww. pytań i brzmią następująco:

2. Przypuszcza się, że wiedza badanych jest powierzchowna. Większą wiedzę mają osoby, które były w kolizji z prawem.

3. Uważa się, że jest to chłopiec z rodziny zdezorganizowanej, działający w grupie.

4.1.Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanej młodzieży jest negatywne.

4.2.Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanych młodych chłopców z

rodzin ubogich może być pozytywne.

5. Uważa się, że w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością badani

dystansują się, odmawiają.

6. Sądzę, że najczęstszymi motywami przestępczości nieletnich są: zdobycie uznania oraz korzyści materialne.

7. Przypuszcza się, że przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania

społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie.

1.4 Zmienne i wskaźniki.

Wskaźnik - jakościowa lub ilościowa charakterystyka danej, zmiennej stwierdzanie występowanie wskaźnika (przez obserwację lub pomiar) stanowi przesłankę do uznania zaistnienia i określenia wartości zmiennej.

Wyróżnia się trzy typy wskaźników ze względu na charakter indicatum oraz typu związku łączącego wskaźnik z indicatum. Są to:

1. Wskaźniki empiryczne- to takie wskaźniki przy pomocy, których teza o zachodzeniu pewnej korelacji między wskaźnikiem, a zjawiskiem przez niego wskazywanym jest tezą empiryczną, rozstrzygalną na drodze obserwacyjnej.

2. Wskaźniki definicyjne.

3. Wskaźniki inferencyjne.

Wskaźniki empiryczne i inferencyjne to ogólniejsza klasa wskaźników zewnętrznych wobec zjawiska wskazywanego, gdyż nie wchodzą one do zjawiska, którego są wskaźnikami. Natomiast wskaźniki definicyjne są nazywane wewnętrznymi, gdyż stanowią całość zjawiska wskazywanego albo do niego wchodzą. W wielu przypadkach stosowane są także wskaźniki mieszane. Wyróżnić można wśród nich cztery typy wskaźników:

a). Empiryczno-definicyjne,

b). Definicyjno - inferencyjne,

c). Empiryczno-inferencyjne,

d). Empiryczno - inferencyjno - definicyjne.

Zmienne:

Zmienna - arbitralnie wybrana cecha, właściwość, charakterystyka itp. Jakiegoś procesu, zjawiska, relacji, przybierająca w różnych sytuacjach; przypadkach różne wartości, pozbawiona samodzielnego znaczenia, ma mniej lub bardziej określony zakres stosowalności. Zmiennymi(wg J. Sztumskiego) są takie zjawiska, które ulegają przeobrażeniom pod wpływem działania różnych czynników, przyjmując tym samym różne wartości.

Wyróżnia się :

a). zmienną niezależną - jej określona wartość bezpośrednio wpływa na wartość innych zmiennych (zależnych); najczęściej zmienną niezależną jest zmienna eksperymentalna - jej charakterystyka (wartość lub cecha) wywiera bezpośredni wpływ na kształt przebiegu eksperymentu; jej własności są celowo zmieniane przez eksperymentatora badającego zależności i prawidłowości tego wpływu.

b). zmienna zależna - jej wartość wynika bezpośrednio z kształtu zmian wartości innej zmiennej (niezależnej)

Zmienne oraz wskaźniki, które wyodrębniłem w mojej pracy, brzmią się następująco:

Zmienne niezależne:	Wskaźniki:
płeć	mężczyzna kobieta
wiek	17 lat 18 lat 19 lat
miejsce zamieszkania	wieś małe miasto (do 25 tys. Mieszkańców) średnie miasto (od 25 tys. do 100 tys.) duże miasto (od 100 tys. Do 500 tys.)
ocena sytuacji materialnej rodziny	bardzo zła zła średnia dobra bardzo dobra
religijność	niewierzący - niepraktykujący wierzący - niepraktykujący wierzący -praktykujący
wykształcenie rodziców	podstawowe zawodowe średnie wyższe

Zmienne zależne	Wskaźniki
postawa	empiryczny zakres wiedzy: - Czym jest przestępstwo - Czym jest wykroczenie - Czym jest czyn karalny - Ramy wiekowe pojęcia nieletni przestępca - Treści składające się na stereotyp nieletniego przestępcy
		nastawienie emocjonalne : -odczucia, emocje i oceny do różnych typów niedostosowania -do kradzieży -pobicia -wymuszenia -narastającej przestępczości
	deklarowane wzory zachowań w sytuacjach: - zaobserwowanego aktu pobicia - zaobserwowanej kradzieży - namowy do czynu karalnego - znanego popełnienia czynu karalnego

1.5. Metody i techniki badawcze, organizacja badań, scharakteryzowanie

grupy badawczej.

1.5.1. Metoda badawcza.

Metodę badań, którą używamy do zbierania materiału, dostosowuje się do problemu badawczego, z którym mamy do czynienia. Do zebrania materiału badawczego do mojej pracy wybrałem metodę badawczą znaną jako sondaż opinii - jest to jedna z najczęściej używanych metod w badaniach o tematyce społecznej, służąca do badań „masowych”. Sondaż opinii ta bada poziomy świadomości w miejscu i czasie gdzie była przeprowadzana. Celem techniki sondażu opinii jest opis sytuacji. Przy pomocy tej metody nie da się jednak przeprowadzić badania przyczynowo - skutkowego.

Sondaż opinii dzieli się na:

• swobodny - zadaniem tego wywiadu jest ujawnienie treści świadomościowej (zjawisko w świadomości). Stosuje się go jako element służący analizie jakościowej,

skategoryzowany - istnieje narzucony sposób odpowiadania (narzucony przez badacza). Największym problemem jest trafność sformowania odpowiedzi do pytań. Nasze widzenie problemu nie do końca odpowiada badanemu zjawisku. Badanie to jest w strefie realnej (fakty, dokumenty) jak i świadomościowej.

1.5.2. Technika badawcza.

Techniką badawczą, która najbardziej odpowiadałaby moim badaniom jest ankieta - służy ona do analizy zjawisk masowych. Istnieje bardzo silna standaryzacja (przez „siatkę pojęć”), która nie do końca musi odpowiadać istniejącemu stanowi rzeszy. Dzięki ankiecie jesteśmy w stanie dojść do pomiaru jakiegoś zjawiska (obciążenie błędem) o charakterze masowym. Przy pytaniach otwartych analiza zostaje stworzona post factum - porządkujemy analizę wg narzuconych pojęć. W pytaniach standaryzowanych analiza została popełniona przed badaniem. Mankamentem jest nietrwała siatka pojęciowa. Stosuje się badania pilotażowe testujące narzędzie badawcze.

1.6 Organizacja badań, scharakteryzowanie grupy badawczej.

1.6.1. Organizacja badań

Organizację badań rozpocząłem od wylosowania próby losowej na której zostaną przeprowadzone badania. Jako były uczeń Technikum Łączności w Zespole Szkół nr 3 w Szczecinie postanowiłem przeprowadzić badania w tej szkole, szczególnie, że utrzymuje pozytywne stosunki z nauczycielami tejże placówki. Po zapoznaniu się z sytuacją w której respondentami byliby sami mężczyźni, zmieniłem zbiorowość badawczą na dwie klasy liceum, które to liceum jest częścią Zespołu Szkół Łączności nr. 3 w Szczecinie. Dzięki temu próba badawcza składała się w kobiet i mężczyzn. Po rozmowie z pedagogiem (nauczycielka j. polskiego w liceum i technikum w ZSŁ nr.3) rozpocząłem przeprowadzanie badań. Respondenci zostali powiadomieni o pełnej anonimowości przy wypełnianiu ankiety oraz o tym, że jest ona nieobowiązkowa. Respondenci mieli ok. 20 minut by odpowiedzieć na 44 pytania z ankiety. Po zakończeniu zbierania materiału do badań, rozpocząłem prezentowanie tablic korelacji - analiza ilościowa. Po zakończeniu analizy ilościowej rozpocząłem analizę jakościową, podsumowując każdą z tabeli korelacji.

1.6.2. Scharakteryzowanie próby badawczej

Próba badawczą w tych badaniach była młodzież trzeciej oraz czwartej klasy liceum w ZSŁ nr. 3 w Szczecinie. Ogółem badaniu poddanych zostało 52 osoby, w tym 24 dziewczęta oraz 28 chłopców w wieku od 17 stu do 19 lat. Byli to uczniowie zamieszkali na terenie województwa Zachodnio - Pomorskiego. Większość badanych pochodziła ze Szczecina - 46 osób, 2osoby pochodziły z małego miasteczka oraz 1 średniego miasta. 3 osoby pochodziły ze wsi.

Część II

Analiza badań empirycznych.

W tej części pracy pragnę odpowiedzieć na główne pytanie problemowe, które brzmi:, „ Jaka jest treść postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich?” Poprzez przeprowadzone badania empiryczne na grupie 52 respondentów zweryfikowana zostanie postawiona przeze mnie hipoteza, która mówi, iż treść postaw młodzieży jest zróżnicowana a głównymi czynnikami różnicującymi są: płeć, wiek, sytuacja materialna rodziny popełniony czyn karalny, religijność i w jakim zakresie się różnicują.

W tym celu podzieliłem część II pracy na podrozdziały, w których zweryfikuję hipotezy do pytań szczegółowych, odpowiadających 3 komponentom postaw.

2.1 społeczno-demograficzna charakterystyka badanej młodzieży.

Badana młodzież wywodziła się głównie z dużego miasta - 46 osoby, 3 osoby pochodziły ze wsi, 1 z małego miasteczka oraz 2 ze średniego miasta. Ogółem w badaniach wzięło udział 52 respondentów z 2 klas liceum. Wszyscy respondenci pochodzili z województwa zachodnio-pomorskiego. Grupa ankietowanych składała się z 28 chłopców oraz 24 dziewcząt, w wieku 17 lat - 19 lat. W większości ankietowani pozytywnie nastawieni byli do przeprowadzonych badań, i poważnie odpowiadali na postawione im pytania, nie było przypadku potraktowania ankiety jako zabawy lub głupiego wygłupu.

Tabela 1 Kategoria płci badanych.

Kategoria płci	Liczebność badanych N=52
Mężczyzna	28
Kobieta	24
Razem	52

Jako,że już wielokrotnie zaznaczałem liczebność i płeć badanych nie uważałem za konieczne podsumowywać powyższą tabelę, mając szacunek do przyszłych czytających te pracę.

Tabela 2 Kategoria wieku badanych.

Kategoria wieku	Liczebność badanych N=52
17 lat	8
18 lat	36
19 lat	8
Razem	52

Rozpiętość wieku respondentów plasowała się w przedziale od 17-stu do 19 lat. Większość stanowili respondenci w wieku lat 18-stu - 32 osoby. Po 8 osób miało 17 i 19 lat.

Tabela 3 Pochodzenie społeczne badanych.

Miejsce zamieszkania	Liczebność badanych N=52
Wieś	3
Małe miasto	1
Średnie miasto	2
Duże miasto	46
Razem	52

Znakomita większość respondentów pochodziła z dużego miasta (od 100.000 do 500.000 mieszkańców). Było to 46-ciu ankietowanych. Ze wsi pochodziły 3 osoby. Ze średniego miasta (od 25.000 do 100.000 mieszkańców) pochodziły 2 osoby a z małego miasta (do 25.000 mieszkańców) 1 osoba.

Tabela 4 Wykształcenie rodziców.

Poziom wykształcenia	Ojciec	Matka
Podstawowe	2	2
Zawodowe	8	15
Średnie	27	32
Wyższe	10	3

* W czasie badań stwierdziłem, że 5-cioro ankietowanych nie znało, bądź nie chciało podać wykształcenia ojca, znając i podając wykształcenie matki. W tej sytuacji wykorzystałem w dalszych operacjach wykształcenie matki, jako tej, która ma większy, lub całkowity wpływ na ankietowanego oraz jego postawy m.in. wobec przestępczości

Rodzice respondentów najczęściej legitymowali się wykształceniem średnim. Aż 32 matki oraz 28 ojców miało ten poziom wykształcenia. Drugą najliczniejszą grupę stanowili rodzice z wykształceniem zawodowym. Tutaj również większość stanowiły kobiety - 15, mężczyźni stanowili mniejszą grupę 8 osób. Trzecia, co do wielkości grupą, jeśli chodzi o poziom wykształcenia rodziców, były to osoby z wyższym wykształceniem- tu przewagę mieli mężczyźni - 10, kobiety stanowiły niestety garstkę 3 osób. Ostatnią, najmniej liczną grupą były osoby z wykształceniem podstawowym - 2 ojców i 2 matki.

.

Tabela 5 Struktura rodziny ankietowanego.

	Liczebność badanych N=52
Rodzina pełna	26
Samotna Matka	17
Samotny ojciec	7
Inny opiekun	2
Razem	52

W tabeli nr 5 o to, z kim mieszka badany przeważały odpowiedzi, że z obojgiem rodziców - w rodzinie pełnej.. W ten sposób odpowiedziało 26 respondentów. 17-stu badanych zadeklarowało, że mieszka tylko z matką. 7 ankietowanych zaznaczyło odpowiedź, że mieszka tylko z ojcem. Innego opiekuna (dziadkowie, rodzina zastępcza) zadeklarowały 2 osoby.

Tabela 6 Ocena sytuacji materialnej rodziny respondenta.

Ocena sytuacji materialnej	Liczebność badanych N=52
Bardzo zła	0
Zła	8
Średnia	12
Dobra	26
Bardzo dobra	6
Razem	52

Stawiając pytanie o sytuację materialną w rodzinie respondenta pragnąłem, aby odpowiedź była subiektywną oceną co do poziomu materialnego, który w późniejszych badaniach będzie brany pod uwagę przy przesłankach do popełnienia czynu przestępczego w celu odniesienia korzyści materialnych.

W pytaniu o sytuację materialną rodziny 26-ciu ankietowanych odpowiedziało, iż sytuacja materialna w ich rodzinie jest dobra. 12-ście osób zadeklarowało średnią sytuację materialną w swojej rodzinie. Jako złą swoja sytuację widzi 8 osób, a 6 osób jest przekonanych o bardzo dobrej sytuacji materialnej w swojej rodzinie. Bardzo złej sytuacji nie widzi w swoim domu żaden z ankietowanych.

Tabela 7 Konflikty z prawem opiekunów respondentów.

Karalność opiekunów	Liczebność badanych N=52
Tak	0
Nie	52
Razem	52

Jak wynika z tabeli nr 7, żaden z rodziców lub opiekunów badanej młodzieży nie był karany za czyn przestępczy, co wiąże się z następnym pytaniem: „Czy któryś z rodziców opiekunów odsiaduje karę pozbawienia wolności”, na które również twierdząco nie odpowiedział ani jeden respondent. Nie widziałem powodu, dla którego należy umieszczać w niniejszym rozdziale odpowiednią tabelę.

Tabela 8 Kategoria wiary.

Kategoria wiary	Liczebność badanych N=52
Niewierzący - niepraktykujący	8
Wierzący - niepraktykujący	23
Wierzący - praktykujący	21

W pytaniu o religijność badanych najczęstszymi odpowiedziami były: wierzący - niepraktykujący (uczęszcza do kościoła przynajmniej kilka razy do roku, wierzy w Boga oraz stara się przestrzegać przykazań), 23 odpowiedzi. Kolejną grupę stanowili respondenci, którzy zadeklarowali się jako wierzący - praktykujący (przynajmniej raz w tygodniu uczęszcza do kościoła, bierze udział we wszystkich świętach religijnych swojego wyznania) - 21 osób. Ostatnią grupę stanowił 8-ro badanych, którzy uważają się za niewierzących - niepraktykujących.

Tabela 9 Płeć ankietowanych a ich zatrzymanie przez policję.

Zatrzymanie przez policję N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	15	13
Kobieta	10	14
Razem	25	27

Na pytanie: Czy byłeś zatrzymany przez policję? Zdania respondentów były podzielone. 27 respondentów odpowiedziało, że nigdy nie zostali zatrzymani przez policję. W tym 13 mężczyzn oraz 14 kobiet. Co drugi badany został zatrzymany przez policję przynajmniej raz w swoim życiu i było to 25-ciu ankietowanych, w tym 15-ściu mężczyzn oraz 10 kobiet. Tak wysokie wartości zatrzymanych przez policję nie muszą być niepokojące, ponieważ respondenci odpowiadając na to pytanie brali pod uwagę każdy rodzaj kontaktu z umundurowanym policjantem, w sytuacji zwykłego zwrócenia uwagi, nieprawidłowego przejścia przez jezdnię itp.

Tabela 10 Wiek badanych a ich zatrzymanie przez policję.

Zatrzymanie przez policję N=52
Kategoria wieku	Tak	Nie
17 lat	2	6
18 lat	18	18
19 lat	5	3
Razem	25	27

Jak widać w tabeli 10 ilość zatrzymanych przez policję wzrasta wraz z wiekiem badanych. W grupie wiekowej 17 lat zatrzymanym przez policję był, co 3-ci ankietowany w tej grupie wiekowej potwierdziło swoje zatrzymanie 2-je ankietowanych, 6-cioro nie było nigdy zatrzymanych przez policję. W grupie 18-stolatków, co 2-gi ankietowany był zatrzymany przez policję. TAK odpowiedziało w tej grupie wiekowej 18-stu ankietowanych, NIE zaznaczyło również 18-stu ankietowanych. W grupie wiekowej 19-ście lat zatrzymanym przez policję było 5-ciu z 8-śmiu badanych. Trzeba jednak pamiętać, że jest to właściwie kontakt z policją ankietowanego, a nie zawsze prawdziwe zatrzymanie oraz areszt. Dopiero następne tabele w powiązaniu z tą mogą dać jasną sytuacja o poważnym kontakcie ankietowanego z policja i wymiarem sprawiedliwości.

Tabela 11 Płeć a wejście w kolizje z prawem.

Kolizja z prawem N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	6	22
Kobieta	1	23
Razem	7	45

Tabela 11 jest pewnym dopełnieniem tabel wcześniejszych (10 - 11). Umieszczono w niej wyniki pytania: Czy byłeś w kolizji z prawem? Chodzi tu o naruszenie zasad kodeksu karnego i opisanych tam norm i zasad, które są sankcjonowane w myśl prawa polskiego. Znakomita większość badanych odpowiedziała, iż nigdy nie była w kolizji z prawem. W ten sposób odpowiedziało 45-ciu respondentów (22 mężczyzn oraz 23 kobiety). W kolizji z prawem było (zadeklarowanych) 7-mioro respondentów. 6-ciu mężczyzn zadeklarowało, że rzeczywiście złamali zasady kodeksu karnego, podobnie odpowiedziała 1 respondentka. Z danych wynika, że co 7-my ankietowany naruszył kodeks karny, co z danymi o zatrzymaniu przez policję pokazuje prawdziwy obraz ankietowanej młodzieży.

Tabela 12 Stosunek do religii a respondentów kolizja z prawem.

Kolizja z prawem N=52
Kategoria wiary	Tak	Nie
Niewierzący - niepraktykujący	2	6
Wierzący - niepraktykujący	4	19
Wierzący - praktykujący	1	20
Razem	7	45

Jak wynika z tabeli 12, większość respondentów nie była w kolizji z prawem. Prym wiedzie tu grupa, która deklaruje wierzący-praktykujący stosunek do wiary/wyznania. Na „NIE” w tej grupie wiekowej odpowiedziało 20 osób, tylko 1 osoba deklarująca się jako wierząca-praktykująca była w kolizji z prawem. Druga, co do wielkości grupa, to wierzący-niepraktykujący. W tej grupie zauważyć można już pewien wzrost liczby badanych, którzy byli w kolizji z prawem. W tej grupie, co 5ty respondent odpowiedział na TAK - 4 osoby, na NIE - odpowiedziało 19ście osób. Najczęściej w konflikt z prawem popadli respondenci, którzy deklarują się jako niewierzący- niepraktykujący. Co 3-ci z nich był w kolizji z prawem, przy czym na „TAK” odpowiedziały 2 osoby, na „NIE” 6 osób.

2.2. Stan wiedzy badanej młodzieży.

Wiedza jest jednym z komponentów postawy. Ten rozdział ma na celu ukazać jak przedstawia się wiedza badanych na temat przestępczości, motywów działania nieletnich przestępców w opinii badanej młodzieży, stereotypów o nieletnich przestępcach. W tym celu zweryfikowane zostaną hipotezy do następujących pytań:

• Jaka jest wiedza badanych na temat przestępczości nieletnich?

• Jaki jest stereotyp nieletniego przestępcy w opinii badanych?

Dane empiryczne zostały zgromadzone przy zastosowaniu następujących pytań:

- Czy wiesz, co to jest przestępstwo?

- Czy wiesz, czym jest wykroczenie?

- Czy wiesz, czym jest czyn karalny?

- Czy wiesz, czym jest kara grzywny?

W których to odpowiedziami do wyboru były: TAK, NIE, Nie jestem pewien, 52 respondentów, czyli cała badana populacja odpowiedziała TAK, zatem nie widziałem potrzeby zamieszczać odpowiednich ankiet, ponieważ przy wybraniu przez wszystkich tej samej odpowiedzi nie da się zauważyć żadnej korelacji.

Tabela 13 Dolna granica wieku nieletniego przestępcy według ankietowanych.

	Wiek nieletniego przestępcy N=52
Kategoria płci	13 lat	14 lat	15 lat	16 lat	17 lat
Mężczyzna	0	2	6	21	0
Kobieta	0	8	2	7	6
Razem	0	10	8	28	6

Według Kodeksu Karnego nieletnim przestępcą nazywamy osobę nieletnia w wieku 13 -16 lat. Poniżej tego wieku mówimy o małoletnim, powyżej o przestępcy. Żaden z ankietowanych nie odpowiedział poprawnie na tak postawione pytanie. Najczęściej odpowiadano, że jest to człowiek, który jest w wieku 16 lat, w ten sposób odpowiedziało w sumie 28 ankietowanych - 21 mężczyzn oraz 7 kobiet. Najbliżej granicy wieku, od którego zaczynamy mówić o nastoletnim przestępcy było 10 osób, 2 mężczyzn, oraz 8 kobiet, lecz ta odpowiedź również nie jest prawidłowa. Według 8-miu osób dolna granica wieku nieletniego przestępcy to 15 lat - 6 mężczyzn oraz 2 kobiety. 6 kobiet odpowiedziało, że dolna granicą przedziału, w której mówimy o nieletnim, przestępcy jest wiek 17 lat. Na jasno postawione pytanie:, „Od którego roku życia mówimy o nieletnim przestępcy?” prawidłowo nie odpowiedział nikt z ankietowanych, zatem wiedza ankietowanych jest bardzo pobieżna w tej kwestii.

Tabela 14 Płeć nieletniego przestępcy w opinii badanych.

	Płeć nieletniego przestępcy N=52
Kategoria płci	Chłopiec	Dziewczyna
Mężczyzna	28	0
Kobieta	24	0
Razem	52	0

W Polsce utrzymuje się stereotyp chłopca jako nieletniego przestępcy. W ten sposób odpowiedzieli wszyscy badani. Nie było innej odpowiedzi wśród wszystkich respondentów. Ten stereotyp pokutuje, mimo, iż coraz częściej słyszymy o brutalnych wybrykach nieletnich dziewcząt.

Tabela 15 Kategoria płci a poziom materialny w rodzinie nieletniego przestępcy.

	Poziom materialny nieletniego przestępcy N=52
Kategoria płci	Bardzo zły	Zły	Średni	Dobry	Bardzo dobry
Mężczyzna	2	12	12	2	0
Kobieta	2	12	8	0	2
Razem	4	24	20	2	2

Według ankietowanych dominuje opinia, że poziom materialny w rodzinie nieletniego przestępcy jest zły. W ten sposób odpowiedziało 24 respondentów (12 mężczyzn oraz 12 kobiet). O średnim poziomie materialnym w rodzinie nieletniego przestępcy jest przekonanych 20 osób. W śród nich dominują mężczyźni - 12, kobiety reprezentuje 8 osób. Bardzo zły stan materialny będący udziałem nieletniego to zdanie 4 respondentów, takiej samej liczby kobiet oraz mężczyzn (po 2). 2 kobiety uważają, że nieletni przestępca ma bardzo dobrą sytuację materialną a 2 mężczyzn jest przekonanych o sytuacji dobrej nieletniego przestępcy.

Tabela 16 Ocena sytuacji materialnej badanych a, poziom materialny w rodzinie nieletniego przestępcy.

	Poziom materialny nieletniego przestępcy N=52
Ocena sytuacji materialna	Bardzo zły	Zły	Średni	Dobry	Bardzo dobry
Zła	2	4	2	0	0
Średnia	2	8	4	0	0
Dobra	0	12	10	2	2
Bardzo Dobra	0	0	4	0	0
Razem	4	24	20	2	2

W pytaniu o poziom materialny najczęściej podawano odpowiedź, iż jest ona zła - 24 odpowiedzi. Najczęściej odpowiadali tak respondenci będący w dobrej sytuacji materialnej -12 osób, oraz średniej sytuacji materialnej - 8 osób. 4 Osoby są przekonane o równie złej sytuacji materialnej nieletniego przestępcy jak i swojej. O średnim poziomie materialnym w rodzinie nieletniego przestępcy jest przekonanych 20stu ankietowanych. Połowa z nich (10 osób) posiada dobry poziom materialny, 4 bardzo dobry, 4-ech badanych, którzy odpowiedzieli w ten sposób deklaruje również średni poziom materialny a 2 badanych jest przekonanych o swoim - złym położeniu materialnym w stosunku do średniej sytuacji nieletniego przestępcy. Bardzo zły poziom materialny w rodzinie nieletniego przestępcy upatruje 4 badanych. Są to po 2 osoby z przedziału zła i średnia sytuacja materialna. O dobrym i bardzo dobrym poziomie materialnym w rodzinie nastoletniego przestępcy są przekonane po 2 osoby wywodzące się z grupy o dobrym poziomie materialnym. Zauważyć można pewna prawidłowość przy udzielaniu odpowiedzi na to pytanie. 9 na 10 ankietowanych jest przekonanych, że poziom nieletniego przestępcy niższy od ich własnej sytuacji materialnej o 1 lub maksymalnie 2 poziomy. Nie ma, więc rozstrzału wartości typu bardzo zły - bardzo dobry.

Tabela 17 Sytuacja rodzinna nieletniego przestępcy.

	Sytuacja rodzinna nieletniego przestępcy N=52
Kategoria płci	Rodzina pełna, nie dotknięta patologią	Samotny Ojciec	Samotna matka	Rodzina pełna, oboje rodzice alkoholicy*	Rodzina z inną patologią
Mężczyzna	10	0	3	8	8
Kobieta	6	0	0	7	10
Razem	16	0	3	15	18

* Nie stwierdzono odpowiedzi w rubrykach: „Rodzina pełna, tylko ojciec alkoholik” oraz „ Rodzina pełna, tylko matka alkoholiczka”, więc nie zostały one uwzględnione w badaniach.

Na pytanie o sytuację rodzinną nieletniego przestępcy najwięcej odpowiedzi brzmiało, iż wychowuje się on w rodzinie dotkniętej inna niż alkoholizm patologią - 18 osób. W ten sposób odpowiedziało 10 kobiet oraz 8 mężczyzn. Niestety, jaka inna patologia jest udziałem rodziny nieletniego nie potrafiła odpowiedzieć żadna z ankietowanych osób! Prawie, co 3-cia osoba badana jest przekonana, iż nieletnie przestępca wychowuje się w rodzinie pełnej, z obojgiem rodziców, opiekunów, która to rodzina jest zdrową grupą społeczną, wolna od jakiejkolwiek patologii ( prócz niedostosowania społecznego nieletniego). Właśnie tak widzi sytuację 16 badanych, w tym 10 mężczyzn oraz 6 kobiet. W dalszej części pracy ukazany zostanie powód takiego a nie innego postępowania nieletniego przestępcy, mimo, iż sytuacja rodzinna sprzyja prawidłowej socjalizacji i przekazywaniu norm społecznych. Kolejna grupa badanych widzi rodzina nieletniego przestępcy jako rodzinę zdeprawowaną, gdzie oboje rodzice są lub nadużywają alkoholu. W taki sposób odpowiedziało 15 osób. Co ciekawe żaden z ankietowanych nie odpowiedział, że tylko jeden z rodziców w rodzinie nieletniego przestępcy ma problem z alkoholem, a właśnie takich rodzin jest najwięcej w Polsce. 3 respondentów jest przekonanych, że nieletni wychowuje się tylko z matką. Z ojcem według badanych nieletni się nie wychowują. Przyczyną może być to, że tylko 3% ojców dostaje pełnię praw rodzicielskich (w porównaniu z ponad 70% matek)

Tabela 18 Kategoria wieku a sposób działania nieletniego przestępcy.

	Sposób działania N=52
Kategoria płci	Sam	W małej grupie	W większej grupie
Mężczyzna	9	18	0
Kobieta	0	24	0
Razem	9	43	0

Na pytanie o sposób działania nieletniego przestępcy ponad 9 na 10 respondentów jest przekonanych, że działa on w małej grupie koleżeńskiej składającej się z 2 maksymalnie 3 osób. W ten sposób odpowiedziało 43 badanych, w tym 18 mężczyzn oraz 24 kobiety. Według 9-ciu mężczyzn działa on sam, nie mając innych wspólników przestępstwa. Żaden z ankietowanych nie jest zdania, iż nieletni działa w większej (4 i więcej osób) grupie. Zatem zaufanie wśród nieletnich przestępców istnieje tylko wobec najbliższych znajomych.

Tabela 19 Kategoria wieku a sposób działania nieletniego przestępcy.

	Sposób działania nieletniego przestępcy N=52
Kategoria wieku	Sam	W małej grupie	W większej grupie
17 lat	5	3	0
18 lat	6	30	0
19 lat	0	8	0
Razem	9	43	0

Jeśli chodzi o kategorię wieku badanych to większość badanych z przedziału wieku 18 -19 lat odpowiedziało, że dział on w małej grupie 30 respondentów w wieku 18 lat oraz 8 respondentów w wieku 19 lat - w sumie 38 osób. Dodatkowo w ten sposób odpowiedziały 3 osoby w wieku lat 17-stu. 9 odpowiedzi, iż działa on sam to przedział wiekowy 17 - 18 lat. Posiłkując się tabelą 15-stą widzimy, że w ten sposób odpowiedzieli chłopcy: 17-stoletni, których liczebność to 5-ciu ankietowanych oraz 6-ciu 18-stolatków.

Tabela 20 Kategoria płci a agresja nieletniego przestępcy w opinii badanych.

	Zachowanie agresywne N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	3	25
Kobieta	5	19
Razem	8	44

Jeśli chodzi o zachowanie nieletniego przestępcy w stosunku do kolegów to, że jest ono poprawne uważają 44 osoby, w tym 25 mężczyzn oraz 19 kobiet. Tak wysoka liczba głosów, że zachowanie nieletniego przestępcy jest poprawne w środowisku kolegów oraz nieliczna grupa wspólników, w której działa, powodują, że przestępcy są „anonimowi”. Tylko 8-mioro ankietowanych uważa, że nieletni przestępca jest agresywny w stosunku do kolegów. W ten sposób odpowiedziało 5 kobiet oraz 3 mężczyzn. Agresywne zachowanie nie musi być od razu charakterystyką nieletniego przestępcy, ponieważ zachowanie wielu chłopców oraz dziewcząt jest spowodowane procesami socjalizacji w kręgach, w których się wychowują i mieszkają, które to kręgi nie muszą być nacechowane przestępczością.

Tabela 21 Kategoria wieku a kontakty nieletniego przestępcy z kolegami.

	Zachowanie agresywne N=52
Kategoria wieku	Tak	Nie
17 lat	5	3
18 lat	3	33
19 lat	0	8
Razem	8	44

Jeśli chodzi o kategorie wieku a zachowanie agresywne nieletniego przestępcy w stosunku do kolegów to zauważyć można prawidłowość, że im straszy jest ankietowany, tym bardziej skłania się do odpowiedzi, że nieletni nie jest agresywny w stosunku do kolegów. Tak odpowiedziało 44 badanych: 3 - 17-stolatków, 33 - 18-stolatków oraz 8 - 19stolatków. Jak widać, jeśli jeszcze w śród 17-stolatków dominuje opinia, że nieletni przestępcy są agresywni w stosunku do kolegów - 5 (na 8-smioosobową reprezentacje tej grupy wiekowej), to tylko, co 11-sty 18-stolatek odpowiada w ten sposób ( 3-ch ankietowanych). W grupie wiekowej 19-ście lat nie znalazł się nikt, kto twierdziłby, że nieletni przestępca jest agresywny w stosunku do kolegów.

Jak zauważyć można, studiując poszczególne tabele z tego rozdziału, hipoteza: „Przypuszcza się, że wiedza badanych jest powierzchowna. Większą wiedzę mają osoby, które były w kolizji z prawem.” Jest hipotezą trafną. Badani mają bardzo powierzchowną wiedzę, a większość z ankietowanych myśli bardzo stereotypowo. Ich przeświadczenia o swojej wiedzy na temat przestępczości nieletnich oparte są na potocznym modelu myślenia. Badani nie potrafili prawidłowo odpowiedzieć na pytania dotyczące wiedzy szczegółowej. Nawet ci ankietowani, którzy byli w kolizji z prawem nie potrafili odpowiedzieć prawidłowo na większość pytań.

Hipoteza: „Uważa się, że jest to chłopiec z rodziny zdezorganizowanej, działający w grupie”, nie została potwierdzona na drodze badań empirycznych. Ankietowani uważają, że faktycznie jest to chłopiec (panuje stereotyp, że tylko chłopiec jest nieletnim przestępcą!), działa on przede wszystkim w małej grupie 2-3 osobowej. W nielicznych przypadkach działa on samotnie, ale nigdy w większej grupie przestępczej.

Nie trafne jest do końca stwierdzenie, że jest to chłopiec z rodziny zdezorganizowanej. Większość badanych faktycznie twierdzi, że rodzina nieletniego przestępcy jest w pewien sposób zdezorganizowana, niemniej, co 3ci badany jest przekonany o tym, że nieletni przestępca pochodzi z rodziny, która jest rodziną pełną, nie dotknięta żadną patologią społeczną. Jeśli chodzi o poziom materialny nieletniego przestępcy oraz jego rodziny, to zauważyć można ciekawą zależność od poziomu materialnego badanych. Badani uważają, że nieletni przestępca ma sytuacje materialna gorszą od nich, ale tylko o 1poziom (rzadko o 2) w hierarchii statusu materialnego. Ta prawidłowość nie sprawdza się jedynie na najniższym szczeblu „drabiny” hierarchii statusu materialnego. Zatem według badanych stereotypem nieletniego przestępcy jest chłopiec, działający w małej grupie, pochodzący z rodziny dotkniętej patologią, o niższym niż badani statusie materialnym.

2.3 Motywy popełniania przestępstw przez nieletnich w opinii badanych.

Motywy popełniania przestępstw przez nieletnich są kolejnym rozdziałem, który nie jest do końca wiedzą badanych, lecz ich próbami zrozumienia badanego poprzez wcielenie się w jego postać. Nie jest to także do końca nastawienie emocjonalne badanych, chociaż nie można pominąć ładunku emocjonalnego przy pytaniach o motywy działania nieletniego przestępcy. Przy odpowiedziach na pytania dotyczące tego rozdziału ankietowani musieli zdać się na własną intuicję.

Rozdział ten ma za zadanie dać odpowiedź na pytanie:, „ Jakie są motywy przestępczości nieletnich w opinii badanych?” poprzez potwierdzenie lub obalenie hipotezy, które brzmi: Sądzę, że najczęstszymi motywami są: zdobycie uznania oraz korzyści materialne.

Tabela 22 Kategoria płci a podwyższenie samooceny poprzez przestępstwo.

	Wyższa samoocena poprzez przestępstwo N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	15	13
Kobieta	18	6
Razem	33	19

Jak widać w powyższej tabeli nr. 22 zdania na temat podniesienia samooceny nieletniego przestępcy na drodze przestępstwa są podzielone według płci. Liczniejsza grupa 33 ankietowanych uważa, iż popełnienie czynu przestępczego podnosi samoocenę nieletniego przestępcy. Prym wiodą tu kobiety, z których 3 na 4 uważają, że przestępstwo jest powodem widzenia siebie w lepszym świetle przez nieletnich, co powoduje, że nie tylko czują się lepiej, ale także podniesienie samooceny zaciera wyrzuty sumienia z powodu popełnienia czynu karalnego. Tego samego zdania jest 15 mężczyzn. W grupie, która odpowiedziała przecząco na to pytanie dominują mężczyźni. Na 19 badanych, którzy odpowiedzieli na „NIE” 13 to mężczyźni. Uważają oni, że przestępstwo jest drogą, z wybrania, której nieletni zdaje sobie sprawę oraz wie, jakie są konsekwencje jego czynów, co nie powoduje podniesienia oceny a wręcz przeciwnie. Podobnego zdania było 6 kobiet.

Tabela 23 Ocena sytuacja materialna a podniesienie samooceny poprzez przestępstwo.

	Wyższa samoocena poprzez przestępstwo N=52
Sytuacja materialna	Tak	Nie
Zła	7	1
Średnia	9	3
Dobra	15	11
Bardzo Dobra	2	4
Razem	33	19

Jak ukazuje tabela 23 istnieje zależność miedzy poziomem materialnym badanych a ich widzeniem podnoszenia, lub nie własnej samooceny nieletnich przestępców. Z grupy o najniższej pozycji materialnej aż 7 z 8 ankietowanych uważa, że nieletni przestępca popełniając czyn karalny podnosi swoją samoocenę! Tylko 1 osoba z tej grupy materialnej jest innego zdania. Sytuacja nieznacznie zmienia się w kolejnej grupie - deklarujących średnią sytuację materialną. W tej grupie 9 z 12 badanych jest zdania, że popełnianie przestępstw podnosi samoocenę nieletniego. Przeciwnego zdania było tylko, co 4-ty ankietowany. Deklarujący dobrą sytuację materialną również w większości widzą podniesienie samooceny nieletnich przestępców poprzez popełnianie czynów karalnych, niemniej nie jest to już takie oczywiste, ponieważ zgadza się z ta opinią 15 osób to jak widać przeciwnego zdania w tej grupie ekonomicznej jest już 11 osób z 26 ankietowanych deklarujących ten poziom materialny. Bardzo dobra sytuacja materialna badanych sprzyja zdaniu, że nieletni nie podnosi własnej samooceny poprzez popełniania czynów karalnych. Tylko według 2 osób podniesienie samooceny występuje, ale jest to tylko, co 3-ci przedstawiciel tego poziomu ekonomicznego. Przeciwnego zdania na temat podniesienia własnej samooceny przez nieletniego jest większość deklarujących bardzo dobrą pozycje materialną. Istnieje, zatem pewna prawidłowość, według której im wyższy jest status materialny badanych tym większe prawdopodobieństwo, że uznają popełnianie przestępstw przez nieletnich jako formę podniesienia samooceny.

Tabela 24 Motywy popełniania przestępstw w opinii badanych.

	Motywy popełniania przestępstw N=52
Kategoria płci	Zdobycie akceptacji w grupie	Zdobycie uznania innych	Z nudów	Ciekawość	„Dreszczyk emocji”
Mężczyzna	4	12	2	0	8
Kobieta	15	0	4	3	2
Razem	19	12	6	3	10

*motyw zdobycia środków finansowych oraz podniesienia własnej wartości badane były przy użyciu wyszczególnionych w tym celu pytań.

W pytaniu o motywy popełniania przestępstw, najczęstszą odpowiedzią była według ankietowanych chęć zdobycia akceptacji w grupie rówieśniczej. W ten sposób odpowiedziało 19 osób. Wśród tych osób dominowały kobiety - 15. Mężczyźni stanowili 5 ankietowanych. Następnym, co do ilości odpowiedzi motywem postępowania nieletniego było zdobycie uznania innych, (co nie jest tożsame z chęcią zdobycia akceptacji w grupie). Według 12-stu mężczyzn to jest właśnie główny powód popełniania czynów przestępczych przez nieletnich. „Dreszczyk emocji” jest powodem popełniania czynów karalnych przez nieletnich według 10 ankietowanych. 8 mężczyzn oraz 2 kobiety w tym upatrują właśnie przestępczego postępowania młodych ludzi. Brak hobby oraz mnóstwo wolnego czasu, kiedy młody człowiek się nudzi i zaczyna działać niezgodnie z prawem to powód popełniania przestępstw według 6 ankietowanych. 4 kobiety oraz 2 mężczyzn uważają, że młody człowiek po prostu nie ma, co z sobą zrobić, dlatego schodzi na drogę występku (a później poważnego przestępstwa). Ciekawość to motyw popychający w kierunku zbrodni według 3 ankietowanych kobiet. Prawdziwe staje się, więc przysłowie, że ciekawość to 1-wszy stopień do piekła.

Tabela 25 Kategoria płci a popełnianie przestępstw dla korzyści materialnych.

	Popełnienie przestępstwa, aby zdobyć korzyści materialne N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	24	4
Kobieta	18	6
Razem	42	10

Badania wskazują, że według ankietowanych nieletni przestępcy popełniają swoje przestępstwa, aby zdobyć korzyści materialne. Jest to zdaniem 42 ankietowanych najważniejszy czynnik, który determinuje popełnienie przestępstwa przez nieletnich. 24 mężczyzn oraz 18 kobiet jest właśnie takiego zdania. Tylko, według co 5-go ankietowanego nieletni przestępca popełnia przestępstwa w celu innym niż zdobycie środków materialnych.

Tabela 26 . Ocena sytuacja materialna badanych a popełnianie przestępstw dla korzyści materialnych.

	Popełnienie przestępstwa, aby zdobyć korzyści materialne N=52
Sytuacja materialna	Tak	Nie
Zła	8	0
Średnia	12	0
Dobra	20	6
Bardzo Dobra	2	4
Razem	42	10

Tabela ta pokazuje korelację między sytuacja materialną badanych a motywem finansowym w przestępstwach nieletnich. Jak widać to w tabeli istnieje pewna zależność między statusem materialnym badanych a ich widzeniem przestępstw jako drogę do zdobycia środków finansowych. Według osób z najgorszą sytuacją materialną, nieletni podejmuje się działań przestępczych tylko w celu zdobycia środków finansowych. Całość grupy deklarującej złą sytuacje materialną - 8 osób oraz cała grupa, która uważa, że ich sytuacja jest średnia - 12 osób, w tym widzi motyw działania nieletniego przestępcy. Jak zauważyć można inna jest sytuacja w grupach deklarujących dobrą i bardzo dobrą sytuację materialną. Im wyższy jest poziom badanych, tym częściej odchodzą oni od zdobycia korzyści materialnych jako motywu popełniania przestępstw przez nieletnich. W grupie deklarującej dobrą sytuację materialną, co 4-ty ankietowany uważa, że nie motywy finansowe skłaniają przestępcę do popełnienia czynu zabronionego, czyli 6 osób, za tym motywem opowiada się 20 osób z tej grupy. W grupie z bardzo dobrą pozycja materialną zauważamy już większą rozbieżność. 4 z 6 osób uważa, że to nie motywy finansowe są głównym motywem przestępstw nieletnich a inne ( patrz tabela 40). Zatem wynika z tego wniosek, że zmienia się zdanie badanych na ten temat wraz ze wzrostem zamożności.

Tabela 27 Kategoria płci a zadowolenie z powodu popełnienia przestępstwa.

	Zadowolenia z powodu popełnienia przestępstwa N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	21	7
Kobieta	18	6
Razem	39	13

Z tabeli wynika, że większość ankietowanych jest zdania, że nieletni przestępca odczuwa przyjemność z popełnionego przez siebie przestępstwa. Tego zdania jest 39 ankietowanych, 21 mężczyzn oraz 18 kobiet. Według tych ankietowanych silnie koreluje się zadowolenie z popełniania przestępstw a przebywaniem w grupie kolegów, znajomych i motywem zdobycia akceptacji w grupie lub uznania innych. Tylko, co 4-ty ankietowany twierdzi, że popełnianie przestępstw przez nieletniego nie przenosi mu zadowolenia, a jest to jedyna znana przez niego droga do odniesienia korzyści materialnych. W taki sposób widzi to 7 mężczyzn oraz 6 kobiet.

Tabela 28 Pozycja materialna a zadowolenie z powodu popełnienia przestępstwa.

	Zadowolenia z powodu popełnienia przestępstwa N=52
Pozycja materialna	Tak	Nie
Zła	3	5
Średnia	6	6
Dobra	24	2
Bardzo Dobra	6	0
Razem	39	13

Z powyższej tabeli wynika, że istnieje związek z sytuacją materialna badanych a ich sposobem widzenia zachowania przestępczego jako formy przyjemności. W grupach o najniższej pozycji materialnej zdania, co do przyjemności z popełniania zbrodni są podzielone. Deklarujący złą sytuacje materialną częściej traktują działania przestępcze jako przymus i brak związanej z tym faktem przyjemności. W ten sposób widzi to 5 z 8 reprezentantów tej grupy. Tylko 3 jest zdania, że przestępca odczuwa zadowolenie z siebie popełniając czyn karalny. W grupie deklarującej średnią pozycję materialną zdania są już podzielone po połowie. Co 2-gi ankietowany twierdzi, że nieletni popełniając czyn karalny odczuwa przyjemność - 6 badanych. Taka sama ilość twierdzi, że jest przeciwnie. W grupach o dobrej oraz bardzo dobrej sytuacji materialnej krystalizuje się jeden pogląd, według którego nieletni popełniając swe czyny odczuwa zadowolenie z siebie. W grupie deklarującej dobra sytuacje materialną aż 24 z 26 członków tej grupy opowiedział się za zadowoleniem z siebie przestępcy popełniającego czyn karalny. Tylko, co 13-sty ankietowany z tej grupy był innego zdania (3 ankietowanych). W grupie o bardzo dobrej sytuacja jest już w pełni jasna. Cała społeczność tej grupy wierzy, że popełnianie czynu karalnego przynosi przyjemność nieletniemu przestępcy. Nie zauważyłem zależności między poziomem wykształcenia rodziców ani religijnością a zadowoleniem z powodu popełniania przestępstw.

Według badanych najczęstszym motywem popełniania przestępstw jest zdobycie środków materialnych. Ten właśnie powód podały 42 osoby z 52 wszystkich ankietowanych. Zdobycie środków materialnych to także według policji główny powód popełniania przestępstw przez nieletnich. Nie jest to jednak jedyny powód zejścia na ścieżkę zła przez młodych ludzi. Bardzo wielu z nich robi to, aby zdobyć akceptacje w środowisku, w którym się wychowuje lub dąży do uczestnictwa w grupie ekskluzywnej, do której może dostać się jedynie poprzez pewien model zachowania, nierzadko nacechowany nagannymi społecznie zachowaniami. Kolejnym motywem, który dominuje w opinii badanych jest zdobycie uznania innych, - co wiąże się z podziwem środowiska dla nieletniego. Właśnie wzbudzenie podziwu swoimi uczynkami, które w tym przypadku są naganne dla większości społeczeństwa powoduje podniesienie samooceny nieletniego przestępcy. Dowartościowanie samego siebie, poprzez zdobycie uznania w oczach innych jest bardzo znaczącym czynnikiem popychającym młodych ludzi do przestępstwa, szczególnie, jeśli mają oni problemy z nawiązywaniem kontaktów z innymi, a pragną być w centrum uwagi.

Zatem hipoteza, która brzmi: „Sądzę, że najczęstszymi motywami są: zdobycie uznania oraz korzyści materialne”, została udowodniona, a należałoby ją jeszcze uzupełnić o akceptację środowiska.

2.4. Nastawienie emocjonalne badanych w sytuacji związanej z

przestępczością.

Nastawienie emocjonalne to kolejny z komponentów postawy. Nastawienie emocjonalne do problemu nieletnich przestępców może, (ale nie musi) być przyczyną zachowań podobnych do tych, które reprezentują przestępcy, zatem pozytywne nastawienie emocjonalne może prowadzić na ścieżkę przestępstwa. W tym rozdziale pragnę skupić się na tym, jakie jest nastawienie emocjonalne badanych do nieletnich przestępców oraz przestępczości. W tym celu postawiłem pytanie badawcze:, „Jakie jest nastawienie emocjonalne badanych do przestępczości nieletnich?” Poprzez badania empiryczne potwierdzę lub obalę hipotezy, które brzmią: „Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanej młodzieży jest negatywne.” oraz „Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanych młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne.”

Nastawienie emocjonalne to także ocenianie zachowania innych. Chcemy czy nie, ale poprzez nasze nastawienie emocjonalne do przedmiotu jest nacechowane pozytywne lub negatywne, zatem jest to forma oceny danego przedmiotu. Im nasz stosunek emocjonalny bardziej pozytywnie jest nacechowany tym nasza ocena danego przedmiotu jest wyższa, a zatem poprzez nastawienie emocjonalne pragnę potwierdzić, lub obalić hipotezę: ”Przypuszcza się, że przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie”, do pytania:” Jak oceniana jest przestępczość na tle innych form niedostosowania społecznego?”

Rysunek 1 Kategoria płci a odczucia na widok aktu pobicia.

Jak widać z rysunku 1 na pytanie otwarte, co czujesz na widok kogoś bitego, większość badanych miała negatywny stosunek do napastników. 11 Mężczyzn oraz 6 kobiet pragnęło użyć siły przeciwko bijącym. Strach przed pobiciem, a co za tym idzie ucieczkę z miejsca zdarzenia preferowało 15 osób - 9 kobiet oraz 6 mężczyzn. Złość na napastników cechowała 12 badanych - 7 mężczyzn oraz 5 kobiet. Postawę ignorancji przyjęło 7 osób, 4 kobiety oraz 3 mężczyzn. 1 mężczyzna uważał, że na pewno ofiara bita jest nie bez powodu. Jak widać mężczyźni preferowali złość i chęć użycia siły, kobiety natomiast „wolały nie mieszać się do nie swoich spraw”.

Rysunek 2 Kategoria płci a emocje na widok aktu kradzieży.

Jak widać na rysunku 2 na pytanie o emocje podczas zauważonej kradzieży większość badanych czuła negatywne emocje do przestępcy. Najczęstszą emocja była złość. Tę emocję deklarowało 15 osób, 8 kobiet oraz 7 mężczyzn. 2-gą, co do ilości odpowiedzi emocją był strach badanych. Był to strach przed okradzeniem a także przed jakimkolwiek działaniem! Ignorancję w czasie zauważonego aktu kradzieży deklaruje 8 badanych, 5 mężczyzn oraz 3 kobiety. Pogardę dla przestępcy oraz ofiary! odczuwa 6 osób,- 4 mężczyzn oraz 2 kobiety. Smutek z powodu braku zainteresowania innych ludzi tym faktem odczuwa 5 badanych, w tym 3 kobiety oraz 2 mężczyzn. Bardzo niepokojące jest to, że znalazły się osoby, które odczuwały pewne zafascynowanie umiejętnościami oraz odwagą(!) złodzieja. Fascynacje odczuwało 4 mężczyzn oraz 1 kobieta.

Rysunek 3 Poziom materialny a emocje na widok kradzieży.

Jak zauważyć można na rysunku 3, podzielone są grupy emocji względem poziomu materialnego badanych. Deklarujący dobrą sytuację materialną najczęściej odczuwają strach - 9 badanych, złość - 7 oraz ignorancję - 6.. 3 badanych z tej grupy czuło smutek z powodu braku działania innych ludzi. Deklarujący bardzo dobra sytuacje materialną czuło przede wszystkim złość- 5 osób oraz pogardę - 1 osoba. Członkowie grupy o średniej sytuacji materialnej mieli najbardziej zróżnicowane emocje dotyczące zaobserwowanego aktu kradzieży. Strach oraz złość odczuwały po 3 osoby ze średnią sytuacją materialną, po 2 osoby czuły smutek i pogardę a 1 zafascynowanie. Najbardziej ciekawie prezentuje się grupa o złej sytuacji materialnej. 4 osoby z tej grupy czuły zafascynowanie umiejętnościami oraz odwagą złodzieja, 3 czuły pogardę a 1-ną nie obchodziła ta sytuacja

Tabela 29 Kategoria płci a cechy imponujące u innych.

		Cechy imponujące młodzieży N=50
Kategoria płci	Siła fizyczna		Inteligencja	Punktualność	„Dobre serce”	Kondycja fizyczna	Zdolności przywódcze	Wysoki status materialny	Zdolności artystyczne	Urok osobisty
Mężczyzna	6		20	8	6	6	4	5	2	4
Kobieta	1		16	8	10	1	2	0	3	0
Razem	7		37	16	16	7	6	5	5	4

* w pytaniu można było wybrać do 2-ch odpowiedzi

W pytaniu o najbardziej podziwiane cechy u innych ludzi najczęstszą odpowiedzią była inteligencja - aż 37 osób odpowiedziało w ten sposób ( w pytaniu tym ankietowany mógł zaznaczyć 2 cechy, które imponują mu u innych). W ten sposób odpowiedziało 20 mężczyzn oraz 16 kobiet. Obecnie wysoki poziom inteligencji jest najbardziej pożądaną cechą wśród młodych ludzi. Dzięki tej cesze świetnie można radzić sobie w szkole, dostać dobra pracę, z głową pełną pomysłów człowiek bardzo dobrze sprawdzi się w obecnej sytuacji ekonomiczno-politycznej.

Kolejną cechą, która dostała najwięcej punktów jest punktualność oraz „dobre serce”-16. Punktualność innych imponuje 8 mężczyznom oraz takiej samej liczbie kobiet. To bardzo ważna cecha w obecnie „zabieganym” społeczeństwie, a bycie na czas w określonym miejscu wiąże się z dobrym wychowaniem, co dla wielu ludzi jest oznaką inteligencji (nie zastanawiając się, że dobre wychowanie to efekt socjalizacji). Kategoria „dobre serce' obejmuje wszystkie zachowania empatyczne. Ankietowani uważają „dobre serce” za oznakę pomocy w trudnych chwilach, łatwość nawiązywania kontaktów oraz dużą liczbę znajomych, w ten sposób cechę ta odbierają mężczyźni. Kobiety, których 10 deklaruje, że ta cecha im imponuje uważają, że kategoria „dobre serce” jest oznaką romantyzmu?!

4-ta najbardziej imponująca ankietowanym cecha to siła fizyczna oraz kondycja fizyczna - 7 osób. Ta cecha szczególnie imponuje młodym chłopcom - 6, niż dziewczętom -1. Młodzi chłopcy zapatrzeni w dobrze zbudowanych aktorów oraz kulturystów pragną być tacy jak ich idole (autor niniejszej pracy pisze ten akapit z własnego doświadczenia), stąd wysoka popularność komiksowych bohaterów pokroju Hulka™ czy Punishera™, którym wszystko się udaję, mimo, iż rozwiązują swoje problemy za pomocą siły a nie intelektu.

Cechą 6-tą, jeśli chodzi o popularność wśród ankietowanych są zdolności przywódcze. Cecha ta imponuje 6-ciu z 52 ankietowanych. Bardziej na tę cechę zwracają uwagę mężczyźni - 4 niż kobiety - 2. Spowodowane jest to odmiennymi relacjami w grupach chłopięcych oraz dziewczęcych. W grupach chłopców ustala się hierarchia przywództwa, natomiast u dziewcząt zauważa się kooperację, z brakiem jednoznacznie określonej przywódczyni.

Na 7 miejscu cech najbardziej imponujących ankietowanym, (czyli dzisiejszej młodzieży) znalazły się: wysoki status materialny oraz zdolności artystyczne. Wysoki status materialny imponuje przede wszystkim osobom o bardzo złej oraz złej sytuacji materialnej i tylko chłopcom - 5 na 5 wszystkich, którzy zdeklarowali, że imponuje im ta cecha. Zdolności artystyczne również imponują, co 10-temu ankietowanemu. Tu jednak jest już podział na 2 mężczyzn oraz 3 kobiety.

Ostatnia cechą, którą wybierali ankietowani jest urok osobisty. Ta cecha imponuje jedynie, co 13-temu badanemu (4 osoby). Co ciekawe imponuje on tylko chłopcom.

Tabela 30 Zachowania negatywne w opinii badanych.

	Zachowania negatywne w oczach ankietowanych N=50
Kategoria płci	Oddawanie moczu w miejscu publicznym	Palenie papierosów	Okradanie kolegów	Kradzież w sklepie	Zażywanie środków odurzających	Obrzucanie wyzwiskami innych	Picie alkoholu	Pobicie	Wymuszenie pieniędzy, dóbr	Wybijanie szyb
Mężczyzna	5	1	17	4	11	1	2	18	15	1
Kobieta	4	0	14	9	9	2	2	16	13	4
Razem	9	1	31	10	20	3	4	34	28	5

*w pytaniu tym można było wybrać do 3-ch odpowiedzi.

Pytanie do którego odnosi się powyższa tabela jest prośbą o wybranie zachowania, które najmniej odpowiada ankietowanemu. Jest to swoista czarna lista zachowań dzisiejszej młodzieży. Według ankietowanych najbardziej negatywnym zachowaniem jest pobicie innego człowieka. W ten sposób odpowiedziało 34 badanych. Pobicie jako najbardziej negatywne zachowanie ocenia podobna ilość osób obu płci - 18 mężczyzn oraz 16 kobiet. Kolejne zachowanie najbardziej negatywne w oczach ankietowanych to okradanie kolegów. Według 34 osób jest to najgorsze, co może zrobić młody człowiek swojemu koledze. 3-ci, co do ilości odpowiedzi był punkt: wymuszanie pieniędzy, dóbr. Ten punkt jako najbardziej negatywny oceniło 28-je ankietowanych. Było wśród nich 15 mężczyzn oraz 13 kobiet. Te 3 punkty to przestępstwa najczęściej popełniane przez nieletnich, jak widać są one najbardziej surowo oceniane. Zażywanie środków odurzający jest oceniane najbardziej negatywnie przez 20-stu badanych. Najbardziej negatywne zachowanie widzi w zażywaniu 11 mężczyzn oraz 9 kobiet. Zażywanie środków odurzających jest coraz większym problemem wśród młodzieży, zatem niepokoi fakt, że tylko, co 5-ty ankietowany uważa takie zachowanie za jedno z najbardziej negatywnych. Co ciekawe, kolejny punkt, czyli kradzież w sklepie jest oceniana najbardziej surowo przez 13 badanych. W tym przypadku więcej kobiet uważa, że jest to zachowanie najbardziej negatywne, (ale to więcej kobiet jest złodziejkami w sklepach) - 9 niż mężczyzn, których tylko 5-ciu zaznaczyło ten punkt. Kradzież w sklepie jest taką samą kradzieżą jak okradanie kolegi czy innego człowieka, zatem niepokojące jest, że jest oceniane jako najbardziej naganne tylko, przez co 10-go ankietowanego. Oddawanie moczu w miejscu publicznym jest uważane za jedno z najbardziej negatywnych zachowań przez 9 osób. Jest to bardzo częsta praktyka w polskich miastach, i jak widać nie jest uważana za bardzo negatywne zachowanie. Tylko 6 osób widzi w oddawaniu moczu w miejscu publicznym zachowanie bardzo negatywne, w tym 5 mężczyzn oraz 4 kobiety. Wybijanie szyb - zachowanie chuligańskie - jest oceniane jako najbardziej negatywne przez 5 osób. Tutaj również więcej kobiet jest oburzona takim zachowaniem niż mężczyzn. Na jednego mężczyznę na ten punkt oddały głos 4 kobiety. Picie alkoholu przez młodzież oraz coraz niższy wiek inicjacji picia, powodują, że coraz mniej ludzi uważa picie alkoholu za zachowanie najbardziej negatywne. Tylko 4-ro ankietowanych (2 mężczyźni oraz 2 kobiety) uważają, że jest to jedno z najbardziej negatywnych zachowań. Kolejna oznaka złego wychowania (po oddawaniu moczu w miejscu publicznym) - obrzucanie wyzwiskami innych ludzi, również nie jest wysoko na liście najbardziej negatywnych zachowań. Tylko 3 osoby widzą w takim postępowaniu negatywne zachowanie. 2 kobiety i 1 mężczyzna uważa obrzucanie wyzwiskami innych za najbardziej negatywne zachowanie. Na końcu listy znalazło się palenie papierosów przez nieletnich. To zachowanie jest traktowane najbardziej gatunkowo lekko, zatem i liczba osób, dla których jest to zachowanie negatywne jest ograniczona do 1-go mężczyzny.

Tabela 31 Kategoria płci a narastająca przestępczość jako zagrożenie dla społeczeństwa

	Narastająca przestępczość zagrożeniem dla społeczeństwa N=51
Kategoria płci	Tak	Nie	Nie mam zdania
Mężczyzna	19	0	8
Kobieta	22	0	2
Razem	41	0	10

Powyższa tabela wskazuje na podział zdania wobec zagrożenia dla społeczeństwa przez narastającą przestępczość. Jak dowiadujemy się z tabeli, większość badanych - 41 osób - jest zdania, że jest to zagrożenie dla społeczeństwa. Takie nastawienie emocjonalne do problemu narastającej przestępczości wśród nieletnich deklarują 22 kobiety oraz 19 mężczyzn. Zdania na ten temat nie ma, lub nie potrafi (?!) stwierdzić 10 osób. Wśród nich prym wiodą mężczyźni, których jest aż 8 oraz co 12-sta kobieta (2). Nie stwierdzono odpowiedzi, która wskazywałaby, że nie ma zagrożenia narastającą przestępczością wśród nieletnich. Jak widać to mężczyźni zachowują postawę większej niż kobiety ignorancję dla problemu, jakim jest narastająca przestępczość nieletnich.

Tabela 32 Kategoria płci a narastająca przestępczość jako zagrożenie dla społeczeństwa .

	Narastająca przestępczość zagrożeniem dla społeczeństwa N=51
Sytuacja materialna	Tak	Nie	Nie mam zdania
Zła	2	0	6
Średnia	9	0	3
Dobra	24	0	1
Bardzo dobra	6	0	0
Razem	41	0	10

Jak widać na przykładzie powyższej tabeli najczęściej w narastającej przestępczości widza zagrożenie osoby o wysokiej pozycji materialnej. Wszyscy przedstawiciele grupy deklarującej bardzo dobra sytuacje materialną jest zdania o zagrożeniu przestępczością. Podobna sytuacja panuje w grupie o dobrej sytuacji materialnej, gdzie tego samego zdania są 24 z 25 wszystkich przedstawicieli tej grupy ekonomicznej. Osoby o średniej sytuacji materialnej mają w większości zdanie, że narastająca przestępczość jest już zagrożeniem - 9 osób, ale jak widzimy, co 4-ty ankietowany w tej grupie nie ma zdania. Najmniej optymistyczna sytuacja panuje w grupie o złej sytuacji materialnej. Tutaj tylko 2 osoby z pośród 8 uważają wyżej wymienioną sytuację jako zagrożenie dla społeczeństwa a aż 6 osób nie ma zdania. Trudno stwierdzić czy polityczna poprawność nie pozwala w tej grupie zaznaczyć odpowiedzi „NIE” wybierając bardziej neutralny stosunek do problemu.

Nastawienie emocjonalne badanej młodzieży do przestępczości jest bardzo negatywne. Znakomita większość badanych odczuwa złość oraz strach w sytuacjach związanych z przestępczością. Duża część ankietowanych jest zdania, że należy siłą odpowiadać na zachowania przestępcze. Większość badanych jest nastawiona negatywnie do aktów przestępczych oraz przestępczości, niestety nie wszyscy ankietowani mieli taki sam negatywny stosunek do przestępczości. Wielu badanych (i to nie tylko chłopców z niskim poziomem materialnym) nastawionych jest na szybkie zdobywanie pieniędzy. Hipoteza brzmiąca: „przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanej młodzieży jest negatywne” została zatem obalona w takiej formie. Rzeczywistości bardziej odpowiada hipoteza alternatywna, która brzmi: „przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne badanych młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne.” Zaryzykowałbym stwierdzenie, że można pójść dalej i objąć tą hipotezą również dziewczęta.

Hipoteza głosząca, że przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie, została obalona. Badani najbardziej negatywnie oceniają właśnie przestępczość nieletnich. Inne niedostosowania społeczne nie są nawet w połowie tak krytycznie i negatywnie oceniane jak przestępczość. Pobicia, wymuszenia oraz kradzieże znalazły się na samym początku najbardziej negatywnych zachowań, jakie są udziałem dzisiejszej młodzieży. Ani narkotyzowanie się ani alkoholizm nieletnich nie był tak krytycznie oceniane jak przestępczość. Zatem poprawne jest stwierdzenie, że przestępczość nieletnich, na tle innych niedostosowań oceniana jest najbardziej surowo.

2.5 Deklarowane wzory zachowań.

W tym rozdziale zajmę się deklarowanymi przez ankietowanych sposobami zachowania, w sytuacjach hipotetycznych związanych z przestępczością. Jest to oczywiście deklaracja, która nie musi być prawdziwa w rzeczywistej sytuacji (patrz Część I, pojecie postawy). Badania empiryczne dotyczące tego rozdziału mają za zadanie potwierdzić, lub obalić hipotezę, iż „uważa się, że w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością badani dystansują się, odmawiają.”

Tabela 33 Kategoria płci a popełnienie kradzieży.

Czy zdążyło ci się popełnić kradzież?
	Popełniona kradzież N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	18	10
Kobieta	15	9
Razem	33	19

W pytaniu powyższym ankietowani zapytali zostali o to, czy popełnili kradzież. Większość, bo aż 2/3 badanych, przyznało się do popełnienia kradzieży - 34 osoby, w tym 18 mężczyzn oraz 15! Kobiet. Nie odpowiedziało19 osób, w tym 10 mężczyzn oraz 9 kobiet.

Tabela 34 Kategoria płci a wymuszenie.

Czy zdążyło ci się odebrać siłą dobro innemu człowiekowi?
	Ofiara wymuszenia N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	4	24
Kobieta	6	18
Razem	10	42

W tabeli 34 zapytano ankietowanych, czy byli ofiarami wymuszenia. 42 osoby zadeklarowały, że nigdy nie były ofiarami wymuszenia pieniędzy ani żadnych dóbr osobistych. Nigdy nie wymuszono od 24 mężczyzn oraz 18stu kobiet. Ofiarami wymuszenia padł, co 4ty ankietowany. Łącznie z wymuszeniem na ich osobie pieniędzy lub innego dobra spotkało się 10 osób. Częściej były to kobiety - 6, z uwagi na stereotypową słabość płci pięknej. Dwie z ankietowanych dopisały, że „nie dały się sprawcom wymuszenia”. Mężczyźni rzadziej stają się ofiarami wymuszenia a w przypadku ankietowanych było to 4 mężczyzn.

Tabela 35 Poziom materialny a wymuszenie.

Czy zdążyło ci się odebrać siłą dobro innemu człowiekowi?
	Ofiara wymuszenia N=52
Status materialny	Tak	Nie
Zły	1	7
Średni	0	12
Dobry	4	22
Bardzo dobry	5	1
Razem	10	42

Jak widać w tabeli 35 najczęściej ofiarami wymuszenia stają się osoby z bardzo dobrym poziomem materialnym -aż połowa wszystkich ofiar wymuszenia to osoby deklarujące taki poziom materialny. Z 10 zdeklarowanych ofiar wymuszenia 5 to osoby z bardzo dobrym poziomem. Mniej liczna jest liczba osób, które stały się ofiarami wymuszenia z grupy o dobrym poziomie materialnym - 4. Sprawca wymuszenia obserwuje swoja ofiarę, jej sposób ubierania się oraz jakość noszonej odzieży, ilość wydawanych pieniędzy, posiadane dobra (telefon komórkowy, itp.), zatem wie na pewno, że jego ofiara będzie mieć pieniądze w czasie, w którym planuje wymuszenie. Potwierdza to fakt, że żadna osoba deklarująca średni poziom materialny nie stała się ofiara wymuszenia. Zastanawiający jest jedynie fakt 1 osoby deklarującej zły poziom materialny, która stała się ofiara wymuszenia.

Tabela 36 Kategoria płci a ofiara pobicia.

	Ofiara pobicia N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	3	25
Kobieta	5	19
Razem	8	44

Na pytanie czy byłeś ofiarą pobicia, 44 osoby odpowiedziały przecząco. W grupie tej znalazło się 25 mężczyzn oraz 19 kobiet. Niestety, co 7 ankietowany stał się ofiarą pobicia - 8 osób. Najczęściej były to kobiety - 5, jak słabsze od swoich napastników. Napastnicy, najczęściej mężczyźni żywią przekonanie, że kobietę łatwiej jest zastraszyć, tak, aby ofiara nie broniła się, przed wymuszeniem lub nieudaną próbą kradzieży. Natomiast z mężczyznami jest trudniej, szczególnie, że napastnikowi niekiedy trudno ocenić kondycję oraz możliwości fizyczne i psychiczne mężczyzny mającego stać się ofiarą, z tego powodu tylko 3 na 28 mężczyzn było ofiarami wymuszenia.

Tabela 37 Kategoria wiary a ulegnięcie namowom kradzieży.

	Uleganie namowom kradzieży N=52
Kategoria wiary	Tak	Nie
Niewierzący - niepraktykujący	3	5
Wierzący - niepraktykujący	2	21
Wierzący - praktykujący	0	21
Razem	5	47

Na pytanie, czy uległbyś namowie kradzieży, znakomita większość ankietowanych odpowiedziała, że nie uległaby. W ten sposób odpowiedziało razem 47 osób. Na tak postawione pytanie, odpowiedź twierdzącą oddało 5 osób. Kategoria płci nie ma tu większego znaczenia. Największy wpływ na to czy ulegniemy namowie kradzieży ma nasz poziom religijności oraz wykształcenie rodziców. W grupie deklarującej się jako niewierzący-niepraktykujący na „TAK” odpowiedziały 3 osoby, na „NIE” -5 osób, zatem największy odsetek badanych z tej grupy uległby namowie kradzieży. Grupa deklarująca wierzący-niepraktykujący stosunek do wiary była reprezentowana przez 23 osoby. Aż 21 osób odpowiedziało, że nie uległoby namowie kradzieży, pozytywnie na to pytanie odpowiedziały 2 osoby, czyli co 11-sta osoba z tej grupy byłaby skłonna dać się namówić na popełnienie przestępstwa kradzieży. Najbardziej optymistycznie wygląda grupa wierzący-praktykujący. Grupa w liczebności 21 osób całkowicie przeciwna jest kradzieży. Na „TAK” z tej grupy nie zadeklarował swojego zachowania żaden z badanych.

Tabela 38 Wykształcenie rodziców a skłonność do ulegania namowom kradzieży.

	Uleganie namowom kradzieży N=52
Wykształcenie rodziców	Tak	Nie
Podstawowe	1	1
Zawodowe	4	4
Średnie	0	16
Wyższe	0	11
Razem	5	47

W tabeli 38 zauważyć można zależność miedzy wykształceniem rodziców a odpornością na agitacje przestępcze. Jak widać największe powodzenie agitatorzy kradzieży mieliby wśród osób, których głowa rodziny ma wykształcenie podstawowe lub zawodowe. Co 2-gi ankietowany z przedziału wykształcenia podstawowe-zawodowe deklaruje, że uległby namowie kradzieży. Dla poziomu podstawowe wykształcenie jest to 1 z 2 osób, dla poziomu wykształcenia zawodowe są to 4 z 8 osób. Niskie wykształcenie wiąże się z niskim statusem materialnym, zatem kradzież mogłaby przyczynić się do poprawy statusu materialnego badanych. W przedziale wykształcenia średnie-wyższe żaden z ankietowanych nie odpowiedział pozytywnie na tak postawione pytanie. Jest to spowodowane nie tylko dobrą sytuacją ekonomiczną związaną bezpośrednio z wykształceniem rodziców, ale także z lepszą socjalizacja młodego człowieka w rodzinie. Przekazywanie norm w wzorców w rodzinie ze średnim i wyższym wykształceniem przebiega lepiej i sprawniej niż w rodzinach o niskim poziomie wykształcenia.

Tabela 39 Kategoria płci a pomoc w wymuszeniu.

	Wymuszenie pieniędzy N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	8	20
Kobieta	3	21
Razem	11	41

Na pytanie o pomoc w wymuszeniu pieniędzy, „NIE” odpowiedziało 41 osób. 20 mężczyzn oraz 21 kobiet deklaruje, że nie pomogłoby wymusić pieniędzy od osoby 3-ciej. Natomiast, co 4-ty ankietowany, czyli 11 osób odpowiedziało pozytywnie. Wśród osób, które deklarują, że pomogłyby wymusić pieniądze przeważają mężczyźni - 8 (oraz 3 kobiety). W wytłumaczeniu tego faktu może pomóc tabela dotycząca badanych jako ofiar wymuszenia. Wynika z niej, że większość ofiar wymuszeń to kobiety. Mężczyźni częściej staja się sprawcami wymuszeń z prozaicznego powodu. Są więksi i silniejsi od kobiet, czują większą władzę oraz pozycję nadrzędną w stosunku do kobiet. Mężczyzna- sprawca uważa, że kobieta podporządkuje się jego oczekiwaniom, co przy wysokiej feminizacji przestaje być stereotypem a staje się mitem. Wymuszenia popełnione przez kobiety trafiają na kobiety jako ofiary z tego samego powodu. Kobieta woli wymusić (wraz ze wspólnikiem, wspólniczką) pieniądze od kogoś słabszego, co w przypadku mężczyzn nie jest łatwe do stwierdzenia.

Tabela 40 Kategoria płci a uleganie namowie pobicia.

	Uleganie namowom pobicia N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	11	17
Kobieta	2	22
Razem	13	39

W pytaniu o uleganiu namowie by kogoś pobić większość odpowiedziała, że nie uległaby namowie - 39 osób. „NIE” odpowiedziało 17 mężczyzn oraz 22 kobiety. Na to samo pytanie twierdząco odpowiedziało 13 respondentów, czyli co 4-ty. W większości przeważają mężczyźni skłonni do pobicia z a namową - 11, niż kobiety, których liczebność w tej grupie odpowiedzi wynosiła 2. Mężczyźni przeważają w grupie tej, jak i jako sprawcy wymuszeń. Cechami decydującymi o przewadze mężczyzn są większa siła fizyczna oraz bardziej odpowiednia budowa ciała, niż w przypadku kobiet. Młodzi mężczyźni działający nawet w mniejszej grupie są bardziej niebezpieczni niż tak samo liczna grupa kobiet.

Tabela 41 Kategoria wiary a uleganie namowie pobicia.

	Uleganie namowom pobicia N=52
Kategoria wiary	Tak	Nie
Niewierzący - niepraktykujący	6	2
Wierzący - niepraktykujący	6	17
Wierzący - praktykujący	1	20
Razem	13	39

W tabeli, gdzie kategoria wiary jest zmienną o uległości namowom pobicia widać korelację między stosunkiem do wiary a skłonnością do takiego zachowania przestępczego. Największą grupą, która byłaby skłonna do pobicia innego człowieka to grupa deklarująca się jako niewierzący-niepraktykujący. Aż 6 osób (z 8 wszystkich reprezentantów) z tej grupy uległoby namowie, aby kogoś pobić. Grupą mniej liczną (biorąc pod uwagę wszystkich członków), która byłaby skłonna ulec namowie pobicia są wierzący-niepraktykujący. 6 Osób z tej grupy na 23 wszystkich członków uległoby agitacjom przestępczym. Jest to prawie, co 4-ty badany z tej grupy stosunku do wiary. Najmniej licznie w tej kategorii odpowiedzi reprezentowana jest grupa wierzący-praktykujący, - 1 osoba. Jak zatem widać poziom wiary ma wpływ na to czy zostaniemy skutecznie namówieni do pobicia. Im wyższy poziom religijności badanych tym próby agitowania przestępczego są coraz bardziej skazane na porażkę.

Tabela 42 Kategoria płci kontakty z agitatorem przestępstwa.

	Kontakty z agitującym do przestępstwa N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	20	8
Kobieta	6	16
Razem	26	24

Kontakty z agitującym do przestępstwa dzielą obie płcie na dwie grupy. W większej ilości przypadków badani nadal utrzymywaliby kontakty z namawiającym do popełnienia przestępstwa z taką samą regularnością kontaktów jak przed agitacją. Taki model zachowania wybrało 26 osób. W większości byli to mężczyźni -20 przedstawicieli tej płci nadal utrzymywałoby kontakty z agitatorem przestępstwa, mimo iż ten miałby na mich zły wpływ, mógłby także stać się domniemanym przestępcą. Tylko 6 kobiet zadeklarowało swoje dalsze kontakty z agitatorem(agitatorką) do przestępstwa. Jak wynika to z tabeli kobiety są bardziej krytycznie nastawione do zamierzeń przestępczych niż mężczyźni, dlatego przeważają one w kategorii odpowiedzi negatywnych, jeśli chodzi o kontakty z agitującym do przestępstwa. Z 24 osób, które zerwałyby kontakty, lub ograniczyły ich ilość aż 16 to kobiety. Mężczyzn w tej kategorii odpowiedzi reprezentuje 8 badanych. Duży wpływ na zerwanie, lub nie kontaktów z agitującym do przestępstwa ma tu czynnik męskiej solidarności.

Tabela 43 Kategoria płci a zawiadomienie o namowie do przestępstwa.

	Zawiadomienie o namowach do czynu przestępczego N=52
Kategoria płci	Tak, rodziców	Tak, policję	Tak, innych	Nie
Mężczyzna	2		1	25
Kobieta	8	1	2	13
Razem	10	1	3	38

W pytaniu o zawiadomienie o namowach do czynu przestępczego, uzyskane materiały są bardzo niepokojące. Ogromna większość badanych nie zawiadomiłaby nikogo o namowach do czynu przestępczego. 38 z 52 osób nie zrobiłoby w tej sprawie nic! Nikt z 25 mężczyzn oraz 13 kobiet nie zgłosiłby takiego faktu. Jak widać w tej kategorii odpowiedzi dominują mężczyźni. Namowy do czynu przestępczego w tej grupie płciowej są częste, mężczyźni odczuwają potrzebę wspólnoty koleżeńskiej, a zawiadomienie o agitacji do przestępstwa byłoby traktowane jako zdrada. Właśnie z powodu strachu przed odrzuceniem przez grupę mężczyzna częściej milczy. Kolejny powód to strach przed agitującym. Nieletni przestępca jak udowodniły badania (patrz rozdział Stereotyp nieletniego przestępcy) działa w małej grupie, zatem nie jest on sam, młody człowiek musi brać pod uwagę szykany i/lub pobicie, jeśli zgłosi fakt agitacji przestępczej. Powody tak wysokiego wskaźnika kobiet, które nie zgłosiłyby agitacji do przestępstwa są podobne jak w przypadku mężczyzn.

W grupie odpowiedzi na TAK dominują kobiety. Najczęściej, jeśli badani kogoś informują o namowach do czynu przestępczego są to rodzice. Tych powiadomiłoby 10 badanych, w tym 8 kobiet. Jako, że rodzice są najbliższymi dorosłymi, oraz osobami z autorytetem, im zgłasza się większość tego typu zachowań. Ankietowani liczyli, że rodzice pomogą postanowić co zrobić dalej w takim przypadku. Podobny powód to zawiadomienie innych - tu wymieniani byli przez badanych najbliżsi koledzy i przyjaciele - 3 osoby. W grupie tej dominowały kobiety - 2, znalazł się tu także 1 mężczyzna. Taki typ odpowiedzi spowodowany jest wysokim autorytetem kolegi lub przyjaciela ankietowanego, który ma w tym przypadku spełnić taka sama role jak rodzic/opiekun, czyli dać dobra rade, co robić dalej. Tylko 1 kobieta zgłosiłaby fakt agitacji do przestępstwa na policję, nie bojąc się sankcji środowiska koleżeńskiego oraz ośmieszenia przez organy ścigania.

Tabela 44 Kategoria wiary a zawiadomienie o namowie do przestępstwa.

	Zawiadomienie o namowach do czynu przestępczego N=52
Kategoria wiary	Tak, rodziców	Tak, policję	Tak, innych	Nie
Niewierzący - niepraktykujący	0	0	0	8
Wierzący - niepraktykujący	2	0	1	20
Wierzący - praktykujący	8	1	2	10
Razem	10	1	3	38

Kategoria wiary jest dość silnie skorelowana z powiadomieniem (lub nie) o namowach do czynu przestępczego. Mimo iż większość badanych nie powiadomiłaby o namowach do przestępstwa, to najczęściej byłyby to osoby deklarujące się jako niewierzący-niepraktykujący. Wszystkie osoby z tej grupy wstrzymałyby się przed jakimkolwiek działaniem. Co 11-sta osoba z grupy wierzący-niepraktykujący zgłosiłaby próby namowy do czynu przestępczego. Jak widać wiara w tej grupie nie jest w stanie wygrać z presją środowiska. W tej grupie częściej (2 osoby) ankietowani powiadomiliby rodziców, rzadziej kolegów (innych) - 1 osoba. W grupie osób deklarujących się jako wierzący-praktykujący, co druga osoba nie powiadomiłaby nikogo o namowach do czynu przestępczego. Niemniej jest to największa grupa, która powiadomiłaby o namowach do czynu przestępczego. Jak widać w tym przypadku wiara jest silniejsza (lub równie silna) jak presja środowiska. Korelacja między wysokim stopniem religijności a zachowaniami poprawnymi społecznie jest dość znacząca.

Tabela 45 Kategoria płci a reakcja na akt pobicia.

Reakcja na akt pobicia N=52
Kategoria płci	Pomógłbym bitemu	Zawiadomiłbym innych ludzi, aby pomogli	Zawiadomiłbym policję	Odszedłbym z miejsca zdarzenia, aby nie zostać pobitym
Mężczyzna	9	2	1	16
Kobieta	6	2	4	12
Razem	15	4	5	28

Na pytanie o reakcję na widok bitego człowieka większość ankietowanych odpowiedziała: odszedłbym z miejsca zdarzenia, aby samemu nie zostać pobitym. W ten sposób odpowiedziało 28 osób, w tym 16 mężczyzn oraz 12 kobiet. Jak widać ankietowani wolą nie udzielić żadnej pomocy bitemu, dbając o własne bezpieczeństwo. Pomoc bitemu zadeklarowało 15 osób. 9 mężczyzn przyznało, że próbowałby samemu pomóc ofierze pobicia, w ten sposób zareagowałoby również 6 kobiet. 5 z pośród 52 osób, które odpowiedziały na to pytanie, powiadomiłoby policję, w tym 4 kobiety oraz 1 mężczyzna. Zawiadomienie innych ludzi, aby w jakiś sposób pomogli, zadeklarowało 4 badanych (2 mężczyzn oraz 2 kobiety). Według policji najlepszym wyjściem z sytuacji jest powiadomienie właśnie tych służb, dzięki czemu świadek pobicia nie musi obawiać się o swoje zdrowie, a działa w jakiś sposób. Najgorszym, co może spotkać człowieka w opałach to ignorancja ze strony innych ludzi.

Tabela 46 Kategoria wiary a reakcja na akt pobicia.

Reakcja na akt pobicia N=52
Kategoria wiary	Pomógłbym bitemu	Zawiadomiłbym innych ludzi, aby pomogli	Zawiadomiłbym policję	Odszedłbym z miejsca zdarzenia, aby nie zostać pobitym
Niewierzący - niepraktykujący	0	0	1	7
Wierzący - niepraktykujący	7	1	2	13
Wierzący - praktykujący	8	3	2	8
Razem	15	4	5	28

W tabeli 46 widać korelację między religijnością badanych a reakcją na akt pobicia. Z tabeli zauważyć można, że im wyższy jest poziom religijności badanych tym deklaracja działania jest większa. Największą grupą badanych, którzy w jakiś sposób zareagowaliby na bicie przez napastników swojej ofiary są ci, którzy deklarują wierzący-praktykujący stosunek do wiary. Z tej grupy 8 z 23 osób zadeklarowało, że pomogłoby bitemu, tyle samo osób odeszłoby z miejsca zdarzenia, by samemu nie stać się ofiarą napastników. 3 osoby zawiadomiłby innych ludzi w celu udzielenia pomocy ofierze, a 2 zawiadomiłyby policję.

W grupie wierzących-niepraktykujących najwięcej znajduje się osób, które z żaden sposób nie pomogłyby ofierze -13 osób, 7 próbowałoby pomóc bitemu, 2 zawiadomiłyby policję a 1 zawiadomiłaby innych ludzi w celu udzielenia pomocy poszkodowanemu.

Najbardziej niekorzystnie na tle poprzednich, wypada grupa deklarująca się jako niewierzący-niepraktykujący. W tej grupie dominuje zachowanie dystansujące się od zauważonego problemu - 7 osób nie pomogłoby w żaden sposób ofierze, znalazła się w tej grupie tylko 1 osoba, która zawiadomiłaby policję.

Nie stwierdza się korelacji z wiekiem ani wykształceniem rodziców, w sytuacji zauważonego aktu pobicia.

Tabela 47 Kategoria płci a zachowanie w sytuacji zaobserwowanej kradzieży.

	Reakcja na zaobserwowana kradzież N=52
Kategoria płci	Tak, zwróciłbym uwagę okradanego	Tak, złapałbym złodzieja	Nie zareagowałbym
Mężczyzna	10	6	12
Kobieta	8	0	16
Razem	18	6	28

W tabeli, która ma za zadanie odpowiedzieć na pytanie o reakcję na widok kogoś okradanego, najczęstszą odpowiedzią było przeczenie. Nie zareagowałby i udawał, że nic nie widzi, co 2 ankietowany. 12 mężczyzn oraz 16 kobiet uważa, że w takiej sytuacji bezpieczniej jest nic nie zrobić. 18-stu ankietowanych zwróciłoby uwagę okradanego, na to, że właśnie staje się ofiarą. 10 mężczyzn oraz 8 kobiet zadeklarowało taki właśnie wzór zachowania. Tylko 6 mężczyzn złapałoby złodzieja za rękę. Jak widać dystansuje się od sytuacji, co 2-gi badany, nie jest ważne, że on sam może stać się ofiarą tego samego przestępcy. Mimo, iż złodziej przejawia mniejsze niebezpieczeństwo uszkodzenia ciała niewielu i to tylko mężczyzn złapałoby złodzieja na gorącym uczynku. Jak widać ankietowani w przedkładali własne bezpieczeństwo nad pomoc niesioną bliźniemu.

Tabela 48 Kategoria wiary a zachowanie w sytuacji zaobserwowanej kradzieży.

	Reakcja na zaobserwowaną kradzież N=52
Kategoria płci	Tak, zwróciłbym uwagę okradanego	Tak, złapałbym złodzieja	Nie zareagowałbym
Niewierzący - niepraktykujący	0	1	7
Wierzący - niepraktykujący	8	1	14
Wierzący - praktykujący	10	4	7
Razem	18	6	28

W sytuacji zaobserwowanej kradzieży kategoria wiary ma duże znaczenie. Co prawda najczęstszym zachowaniem jest patrzenie w przeciwna stronę, to przy kategoriach wiary nie jest to już takie oczywiste. Największą grupą, która podjęłaby jakiekolwiek działania zmierzające do ujęcia przestępcy jest grupa wierzących-praktykujących. Z 21 osób, które deklarują taki stosunek do wiary 14 pomogłoby ofierze w sytuacji zagrożenia. 10 osób z tej grupy powiadomiłoby ofiarę o tym, że jest okradana a 4 złapałoby złodzieja za rękę. 7 osób z tej grupy nie zrobiłoby nic w kierunku przeszkodzeniu kradzieży.

Również grupa deklarująca wierzący-niepraktykujący stosunek do wiary ma reprezentantów, którzy zareagowaliby na kradzież, mimo, iż 14 osób nie zareagowałoby, co 2-gi z ankietowanych z tej grupy zwróciłby uwagę okradanego, a 1 złapałby przestępcę z rękę.

Na tym tle najgorzej wypada grupa deklarująca się jako niewierzący-niepraktykujący. Z 8 reprezentantów tej grupy 7 nie zrobiłoby nic w kierunku przeszkodzenia kradzieży. Tylko, co 8-sma osoba zareagowałaby, łapiąc za rękę przestępcę. Nie znajduje się korelacji między sytuacją materialną badanych oraz wykształceniem a zachowaniem w sytuacji zauważonej kradzieży.

Tabela 49 Kategoria płci a powiadomienie o złamaniu prawa.

	Powiadomienie o złamaniu prawa N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Mężczyzna	7	21
Kobieta	14	10
Razem	21	31

Jak widać to na przykładzie powyższej tabeli, większość ankietowanych nie powiadomiłaby o złamaniu prawa, rodziców ani policji. Przecząco na tak postawione pytanie odpowiedziało 31 osób. Wśród nich prym wiodą mężczyźni, których znajduje się w tej grupie 21. Reprezentacja kobiet w tej grupie odpowiedzi jest niższa i wynosi 10 osób. Jak widać większość ankietowanych mężczyzn nie jest skłonna „donosić”, mimo, iż zostały naruszone normy prawa karnego. W grupie, która odpowiedziała, że powiadomiłaby policje lub rodziców o popełnieniu przestępstwa najczęściej występują kobiety. 14 kobiet i 7 mężczyzn odpowiedziało pozytywnie na tak postawione pytanie na 21 wszystkich odpowiadających w ten sposób.

Tabela 50 Wykształcenie rodziców a powiadomienie o złamaniu prawa.

	Powiadomienie o złamaniu prawa N=52
Kategoria płci	Tak	Nie
Podstawowe	0	2
Zawodowe	2	6
Średnie	11	20
Wyższe	8	3
Razem	21	31

W powyższej tabeli zauważyć można korelację między poziomem wykształcenia rodziców a deklaracja powiadomienia o wiadomym popełnionym czynie przestępczym. Generalizując, im wyższy stopień wykształcenia rodziców, tym większe prawdopodobieństwo zgłoszenia popełnienia przestępstwa. W grupie ankietowanych, których głowa rodziny ma wykształcenie wyższe 8 na 11 badanych zadeklarowało, że powiadomiłoby rodziców lub policję o popełnionym czynie przestępczym. W tej grupie na NIE zdecydowało się tylko 3 respondentów. Ankietowani, których rodzice posiadają wykształcenie średnie, często zgłaszają fakt popełnienia przestępstwa. W tej grupie, co 3-cia osoba (11) była skłonna zgłosić wiadomy fakt popełnienia przestępstwa. Niechętnych temu było 20 osób, których głowa rodziny legitymuje się wykształceniem średnim. Co 4-ta osoba z grupy o zawodowym wykształceniu rodziców zadeklarowała zgłoszenie wiadomego jej popełnienia czynu karalnego. W taki właśnie sposób zachowałyby się 2 osoby. Przeciwnych temu zamierzeniu było w tej grupie osób 6. Najgorzej przedstawia się sytuacja w grupie z najniższym poziomem wykształcenia. Reprezentanci wykształcenia podstawowego głowy rodziny nie powiadomiliby o wiadomym im popełnieniu przestępstwa.

Wyniki badań wskazują następującą prawidłowość: wraz niższym poziomem wykształcenia spada powiadamianie o popełnionych czynach przestępczych. Nie stwierdza się korelacji między poziomem religijności a powiadamianiu o znanym, popełnionym czynie przestępczym.

Hipoteza mówiąca o zachowaniu badanych w hipotetycznej sytuacji związanej z przestępczością okazała się prawdziwa. Postawy badanych, którzy są przecież reprezentacją dzisiejszej młodzieży nie napawają optymizmem. Czynnikiem, który ma największy wpływ na zachowanie dzisiejszej młodzieży to strach. Właśnie ze strachu dzisiejsza młodzież nie wyciągnęłaby pomocnej dłoni do ofiary przestępstwa. Młodzi ludzie wolą nie reagować na krzywdę innych, ze strachu, aby samemu nie stać się ofiarami pobicia, wymuszenia lub kradzieży. Każda ze znanych człowiekowi religii mówi, aby pomóc bliźniemu w potrzebie. Mimo, iż większość ankietowanych deklaruje się jak wierzący, to nie potrafią dziś wyzbyć się strachu. Sytuacja nie jest tragiczna. Wprost proporcjonalnie do ciężaru przestępstwa zwiększa się odsetek „samarytan”, którzy prawdopodobnie pomogliby ofierze, ale postawa sceptyczna jest tu jak najbardziej na miejscu. Również współpraca przy powiadamianiu o przestępstwie jest nikła. Ludzie wolą nie obarczać się dodatkowymi problemami, wierząc, że najlepiej nie robić nic. To jest właśnie strach, strach, który może stać się przyczyną zguby ludzi, bo jeśli nie zareagujesz dziś, stać się ofiarą możesz jutro.

Zakończenie

Celem niniejszej pracy było zbadać obecnie przejawiane przez młodzież postawy wobec przestępczości nieletnich, ich wiedzę, uczucia, jakie towarzyszą im w sytuacji związanej z przestępczością oraz ich zachowanie w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością.. Dzisiejsza młodzież na kilka lat będzie stanowiła rdzeń naszego społeczeństwa. Dzisiejsi młodzi ludzie, na próbie badawczej, których powstały wyniki tych badań będą w przyszłości kształtować rzeczywistość społeczno - ekonomiczną kraju. To, jakie dziś przejawiają postawy wobec przestępczości nieletnich będzie rzutować na przyszłość nas wszystkich, dlatego cel badań nad postawami jest tak ważny

Populacja, którą przebadałem stanowiły uczennice oraz uczniowie trzeciej i czwartej klasy liceum ogólnokształcącego, w ZSŁ nr3 w Szczecinie. Są to osoby w przedziale wiekowym 17 - 19 lat. W populacji badawczej nieznacznie liczniejsi byli chłopcy - 28, niż dziewczęta - 24. Większość badanych pochodziła z dużego miasta - Szczecina - 46 osób, niemniej pozostałe osoby (6) nie odpowiadały w sposób drastycznie różniący się od mieszkańców Szczecina, zatem miejsce zamieszkania w tych badaniach nie może być brane pod uwagę jako zmienna niezależna.

Metodą badawczą, jaką wykorzystałem w swoich badaniach była ankieta. Służy ona do analizy zjawisk masowych. Techniką dobraną do tej metody został sondaż opinii. Jako że postawy wyrażają sobą opinie badanych, jest to jedna z najlepszych technik w badaniach takich jak moje.

W zakończeniu przyjąłem analizę jakościową odpowiedzi jako fundament weryfikacji hipotezy głównej („treść postaw młodzieży jest zróżnicowana a głównymi czynnikami różnicującymi są: płeć, wiek, sytuacja materialna rodziny, religijność badanych, wykształcenie rodziców”), do pytania problemowego, które brzmi:, „jaka jest treść postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich?”. Pytania szczegółowe podzieliłem według definicji postawy, dzieląc pracę na 4 rozdziały - 3 komponenty postaw a także motywy działania nieletniego przestępcy w opinii badanych.

Jako, że pierwszym komponentem postaw jest wiedza, to od pytań o ten komponent rozpocznę. Do pytania: „Jaka jest wiedza badanych na temat przestępczości nieletnich?”, hipoteza brzmiała: „Przypuszcza się, że wiedza badanych jest powierzchowna. Większą wiedzę mają osoby, które były w kolizji z prawem.” Została obalona w trakcie badań. Wiedza większości badanych była minimalna i dotyczyła tylko najogólniejszych zagadnień. Na pytanie o dolna granicę wieku nieletniego nie padła ani jedna prawidłowa odpowiedź. Najczęściej podawano wśród mężczyzn wiek 17 lat - 21 odpowiedzi a u kobiet 14 lat - 8 odpowiedzi. Jak widać hipoteza ta upada. Kolejne pytanie szczegółowe odnoszące się do wiedzy to pytanie o stereotyp nieletniego przestępcy w opinii badanych. Hipoteza odnosząca się do tego pytania brzmiąca: „Uważa się, że jest to chłopiec z rodziny zdezorganizowanej, działający w grupie.” Zostało potwierdzone. Z badań wynika, że jest to młody chłopiec - 28 mężczyzn oraz 24 kobiety myślą w ten sposób. Prawdą jest także to, że najczęściej działa w grupie (małej) - 24 kobiety i 18 mężczyzn deklaruje, że tak właśnie działa nieletni przestępca. Prawdziwe jest twierdzenie, że pochodzi on z rodziny zdezorganizowanej. Zdania, że jego rodzina dotknięta jest patologią inną niż alkoholizm jest 18 badanych, alkoholizm jako czynnik dezorganizujący wskazało 15 osób. Tylko dla 3 osób samotny rodzic jest czynnikiem deprymującym przestępczość nieletnich.

Kolejne pytanie szczegółowe odnosi się do motywów działania nieletniego przestępcy w opinii badanych. Jest to pytanie o motywy działania nieletniego przestępcy w opinii badanych. Hipoteza do tak postawionego pytania, brzmiąca: „Sądzę, że najczęstszymi motywami są zdobycie uznania oraz korzyści materialne” została potwierdzona, ponieważ na pytanie o to czy nieletni popełnia swoje przestępstwa, aby uzyskać korzyści materialne TAK odpowiedziało 24 mężczyzn oraz 18 kobiet. W pytaniu o powody popełniania przestępstw inne niż korzyści materialne najczęściej odpowiadano:, „Aby zdobyć akceptację w grupie” - 19 osób oraz „Aby zdobyć uznanie innych osób” 12 osób. Ciekawość zaznaczyły 3 osoby. Zatem ta hipoteza jest trafna

Kolejną grupą pytań, są pytania odnoszące się do kolejnego komponentu postawy, jakim jest nastawienie emocjonalne. Pierwsze z tych pytanie badawczych brzmiało: „Jakie jest nastawienie emocjonalne badanych do przestępczości nieletnich”. Do pytania tego były dwie alternatywne hipotezy: „Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne młodzieży jest negatywne” oraz ”Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne”. Hipoteza pierwsza jest hipotezą trafna co udowodniły badania empiryczne. W pytaniu: „co czułeś w sytuacji zaobserwowanego pobicia najczęściej odpowiadano; chciałbym dać im nauczkę - 17 osób oraz strach - 15 osób. Jeden chłopiec uważa, że bity sobie zasłużył. Kolejne dane potwierdzające tę hipotezę są wyniki odpowiedzi na pytanie: Co czułeś gdy zaobserwowałeś akt kradzieży? Złość na przestępcę czuło 15 osób, strach 12 osób. Zafascynowanie odczuwało 4 chłopców oraz 1 dziewczyna. Kolejne wyniki również umacniają te hipotezę a dotyczą one tabeli, w której zadaniem badanych było zaznaczyć odpowiedzi o najbardziej negatywnym nacechowaniu. Najczęściej zaznaczano odpowiedzi: pobicie - 34 osoby oraz kradzież - 31 osób. Jedna osoba zaznaczyła palenie papierosów ( w tabeli można było zaznaczyć 3 odpowiedzi).

Hipoteza: „Przypuszcza się, że nastawienie emocjonalne młodych chłopców z rodzin ubogich może być pozytywne” również okazała się prawdziwa. Mimo, iż jest to ułamek populacji badanych, niemniej znalazło się 5 osób, których nastawienie emocjonalne w stosunku do przestępczości nieletnich było pozytywne. 4 z tych osób to chłopcy deklarujący złą sytuacje materialną. Powodem utrzymania się tej hipotezy jest przytoczone wyżej badanie nastawienia emocjonalnego w sytuacji kradzieży. Kolejną z hipotez odnoszących się do nastawienia emocjonalnego jest hipoteza: „Przypuszcza się, że przestępczość nieletnich na tle innych form niedostosowania społecznego oceniana jest stosunkowo łagodnie” do pytania o to jak oceniana jest przestępczość na tle innych form niedostosowania społecznego. Hipoteza ta została obalona w szeregu odpowiedzi, które to padły podczas oceniania różnych form niedostosowania. Przestępczość nieletnich została oceniona najbardziej surowo, spośród wszystkich form niedostosowania, takich jak np. alkoholizowanie się czy narkomania.

Ostatnim komponentem postaw są deklarowane wzory zachowań. Pytanie odnoszące się do tego komponentu brzmiało: „Jakie są deklarowane wzory zachowań w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością nieletnich?”, a hipotezą stanowiącą odpowiedź na to pytanie: „Uważa się, że w sytuacji hipotetycznej związanej z przestępczością badani dystansują się, odmawiają”. Jak pokazały badania, jest to hipoteza jak najbardziej prawdziwa. Wyniki badań mówią same za siebie. Na pytanie o działanie w sytuacji zaobserwowanego pobicia 16 z 28 mężczyzn oraz 12 z 24 kobiet odeszłoby z miejsca zdarzenia aby samemu nie zostać pobitym, a tylko 2 mężczyzn oraz 2 kobiety z całej populacji badanej zawiadomiłoby policję. Kolejnym dowodem na prawdziwość tej hipotezy są wyniki dotyczące zachowania w sytuacji zaobserwowanej kradzieży. 12 Z 28 mężczyzn nie zareagowałoby, tak jak 16 z 24 kobiet. Tylko 6 mężczyzn złapałoby złodzieja za rękę. Nie dodaje otuchy fakt, że namowie kradzieży uległoby tylko 5 z 52 osób. Jak widać hipoteza ta jest trafna do bólu, gdyż ciężko spotkać dobrego samarytanina.

Pytanie główne niniejszej pracy brzmi: „Jaka jest treść postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich?” Odpowiedzią na to pytanie jest hipoteza: „Treść postaw młodzieży jest zróżnicowana a głównymi czynnikami różnicującymi są: płeć, wiek, sytuacja materialna rodziny, religijność badanych, wykształcenie rodziców.” Hipoteza główna została udowodniona. Prawdą jest, że treść postaw jest zróżnicowana i zależy od płci badanych. Kobiety jako płeć słabsza wolą nie podejmować żadnych kroków w celu ukrócenia przestępczości nieletnich, w obawie o swoje zdrowie i życie. Jest to błędne koło, ponieważ jeśli dziś nie zareagujemy to nie wiadomo czy jutro nie staniemy się ofiarami. Mężczyźni mają nieznacznie inną treść postaw. Próbują grać role narzucone im przez społeczeństwo i często przyjmują bardzo drastyczną postawę wobec przestępczości nieletnich, gdzie akty przemocy - „oko za oko” są standardowym modelem. Mężczyźni uważają, że model silnej ręki jest najlepszym wyjściem z sytuacji. Przejawiają stanowisko, że trzeba ukarać raz a porządnie, kobiety w swoich sądach stosują łagodniejsze sankcje. Religijność rodziców jest kolejnym czynnikiem różnicującym postawy. Im wyższy poziom religijności tym postawy wobec przestępczości nieletnich są bardziej negatywne. Życie w zgodzie z dekalogiem jest życiem według uniwersalnych zasad, a złamanie tych zasad powoduje niechęć i sankcje społeczeństwa. Dziś młodzi ludzie uważają, że dekalog nie odpowiada rzeczywistości społecznej w podejściu do spraw seksu, szeroko rozumianej kradzieży - kopiowaniu płyt kompaktowych. Instytucja kościoła również przez młodych ludzi zostaje powoli odrzucana z powodu błędów jednostek stanowiących przedstawicieli kościoła. Mimo, iż religijność wpływa na postawy młodych ludzi, to zauważyć można, że zachowują się oni bardzo podobnie w sytuacji gdy mogą być zagrożeni - uciekają. Wykształcenie rodziców to czynnik, który w moich badaniach był jednym z tych, które najbardziej znacząco wpływały na treści postaw. Im wyższy poziom wykształcenia rodziców, tym bardziej dojrzałe zachowania przejawiali ankietowani. Spowodowane to jest lepszym przekazaniem norm i wartości przez ludzi, którzy są dla młodzieży większymi autorytetami. Wysokość poziomu wykształcenia wiąże się z pewnym autorytetem a przekazywane normy i wartości są bardziej przyswajalne, dlatego ten czynnik tak wyraźnie różnicuje postawy młodzieży. Nie da się również ukryć, że poziom wykształcenia jest silnie skorelowany z sytuacją materialną w rodzinie badanych. Im lepsze wykształcenie tym praca jest bardziej płatna, co przejawia się ekonomiczną kondycją rodziny. Właśnie poziom materialny w rodzinie badanych jest czynnikiem, który najbardziej wyraźnie i jednoznacznie różnicuje treści postaw młodzieży wobec przestępczości. Widać bardzo znaczący wpływ tego czynnika oraz zależność miedzy skrajnościami w przejawianych postawach. Można wysnuć wniosek, że im wyższy poziom materialny badanych tym ich postawy wobec przestępczości nieletnich są bardziej negatywne. Ludzie z najwyższym deklarowanym poziomem materialnym są najbardziej skłonni do przejawiania wrogości wobec nieletnich przestępców, ponieważ mają najwięcej do stracenia. To strach przed utratą dóbr materialnych deprymuje taki a nie inny punkt widzenia rzeczywistości. Młodzi ludzie, którzy deklarują średni poziom materialny, są bardziej skłonni do przejawiania postawy łagodniejszej, często próbują zrozumieć i zaakceptować taki stan rzeczy, w którym przestępczość nieletnich „była, jest i będzie”, również ich zachowania są bardziej neutralne w stosunku do nastoletnich przestępców. Najbardziej niepokojące jest to, iż młodzi ludzie z niskim deklarowanym poziomem materialnym stają się coraz bardziej zapatrzenie w przestępców, również tych nieletnich. Bardzo wielu młodych chłopców z rodzin ubogich zastanawia się czy czyn przestępczy nie jest drogą do podniesienia pułapu materialnego swojego oraz swojej rodziny. W badaniach zaobserwowano, iż młodzi chłopcy przejawiają treści postaw pozytywne dla przestępczości nieletnich. Jest to szczególnie niepokojące w sytuacji gdy szaleje bezrobocie a pauperyzacja społeczeństwa następuje bardzo szybko.

Hipoteza główna została udowodniona w sposób wyczerpujący. Można pokusić się o wyszczególnienie w jakim stopniu czynnik różnicuje postawy młodzieży wobec przestępczości nieletnich. Najbardziej różnicującym czynnikiem jest poziom materialny w rodzinie badanego, następnie wykształcenie rodziców, trzecim co do wielkość różnicowania postaw jest religijność rodziców, a najmniej różnicującymi czynnikami są płeć oraz wiek młodych ludzi

„Nie można wejść dwa razy do rej samej rzeki” - ta stara sentencja ukazuje, że nic nie pozostaje niezmienne. Postawy młodych ludzi do przestępczości nieletnich również się zmieniają. Kierunek zmian nie jest jednak pozytywny. Następująca pauperyzacja społeczeństwa coraz częściej powoduje zmianę postaw do przestępczości nieletnich. Mimo, iż jest ona potępiana, to coraz częściej, poprzez swój strach i brak jakiegokolwiek działania z naszej strony przyzwalamy, aby przestępczość nieletnich rozwijała się. Nie jest to pocieszające w polskiej sytuacji polityczno - ekonomicznej, ale nawet grupy władzy są przesiąknięte korupcja i zepsuciem. Brak autorytetów oraz wzorów do naśladowania powoduje, że postawy młodych ludzi będą coraz mniej negatywne wobec przestępczości nieletnich. Wejście w struktury europejskie może poprawić sytuację polityczno - ekonomiczną kraju, a także poziom wykształcenia, co w dłuższym czasie przyniesie zmianę postaw młodzieży wobec przestępczości nieletnich, czego sobie i tobie czytelniku życzę.

Bibliografia:

1. Allport G.W., „Właściwości motywacji człowieka.”, Warszawa 1964r.,

2. Brzeziński J., „Elementy metodologii badań psychologicznych”, PWN, Warszawa 1984,

3. Encyklopedia PWN - Warszawa 1982,

4. Fatyga B., Młodzież i dorośli: Rodzice i nauczyciele - wybrane problemy, Przegląd Socjologiczny 2000r.,

5. Kolejwa M., „Rodzinne uwarunkowania zachowań przestępczych”, Warszawa 1998,

6. Kołakowska - Przełomiec H., Przestępstwa, Oficyna wydawnicza „Typografika”, Warszawa 1996,

7. Krech D., Curtfield R.S., „theory and problems of social psychology” , New York 1962,

8. Lee S. “Incredible Hulk”, Wydawnictwo Marvel Comics Group 1992,

9. Lindsay P.H. i Norman D.A., „Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa”, Warszawa 1984,

10. Mądżycki T., „Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw”, Warszawa 1977,

11. Olechnicki K., Załęcki P., ”Słownik socjologiczny”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996,

12. Pilch T., „Zasady badań pedagogicznych”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995,

13. . „Rzeczpospolita”

14. Sztumski J., „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1999,

15. www.kgp.gov.pl,

*oraz wiedza zaczerpnięta z wykładów, które odbyły się w ciągu trzech lat mojej edukacji w Instytucie socjologii, za które chciałbym podziękować zainteresowanym.

ANEKS

3.1 Spis tabel

3.2 Spis rysunków

3.2 Narzędzie badawcze (ankieta)

Postawy młodzieży wobec przestępczości nieletnich.

Zaznacz wybraną odpowiedź krzyżykiem w polu kwadratu.

1. Płeć:

 Mężczyzna

 Kobieta

2.Wiek:..............lat.

3. Miejsce zamieszkania:

 wieś

 małe miasto ( do 25.000 mieszkańców)

 średnie miasto ( od 25.000 do 100.000 mieszkańców)

 duże miasto (od 100.000 do 500.000 mieszkańców)

4. W jakiej szkole się uczysz?

 liceum

 technikum

 gimnazjum

 inna, jaka?..............................................................................................................

5. Wykształcenie rodziców/opiekunów:

	Ojciec	Matka
Podstawowe
Zawodowe
Średnie
Wyższe

6. Czy mieszkasz z obojgiem rodziców / opiekunów?

 tak

 nie, tylko z ojcem

 nie, tylko z matką

 z innym opiekunem, kim?..............................................................................................

7. Jak oceniasz sytuacje materialną swojej rodziny?

 bardzo zła

 zła

 średnia

 dobra

 bardzo dobra

8. Cy którykolwiek z twoich rodziców / opiekunów był karany za czyn przestępczy?

 tak

nie

9. Czy którykolwiek z twoich rodziców / opiekunów odsiaduje kare pozbawienia

wolności

 tak

 nie

10. Jaki jest twój stosunek do wiary / wyznania?

 niewierzący - niepraktykujący

 wierzący - niepraktykujący

 wierzący - praktykujący

11. Czy wiesz czym jest przestępstwo?

 tak

 nie

 nie jestem pewien

12. Czy wiesz czym jest wykroczenie?

 tak

 nie

 nie jestem pewien

13. Czy wiesz czym jest czyn karalny?

 tak

 nie

 nie jestem pewien

14. Czy wiesz czym jest kara grzywny?

 tak

 nie

 nie jestem pewien

15. Od którego roku życia dziecko staje się nieletnim przestępcą?

 13 lat

 14 lat

 15 lat

 16 lat

 17 lat

16. Czy byłeś zatrzymany przez policję?

 tak

 nie

17. Czy byłeś kiedykolwiek w kolizji z prawem?

 tak

 nie

18. Kto według Ciebie częściej staje się nieletnim przestępcą?

 chłopiec

 dziewczyna

19. Jaki jest, Twoim zdaniem poziom materialny w rodzinie nieletniego przestępcy?

 bardzo zły

 zły

 średni

 dobry

 bardzo dobry

20. W jakiej, Twoim zdaniem rodzinie wychowuje się nieletni przestepca?

 wychowuje go oboje rodziców

 wychowuje go samotny ojciec

 wychowuje go samotna matka

 wychowuje go oboje rodziców, nadużywających alkoholu

 wychowuje go oboje rodziców, ojciec naduzywa alkoholu

 wychowuje go oboje rodziców, matka naduzywa akloholu

 wychowuje się w rodzinie z inna patologią, jaką?.................................................................................................................................

21. W jaki sposób najczęściej dziuała nieletni przestepca?

 sam

 w małej grupie (2-3 osoby)

 w większej grupie (4 osoby i więcej)

22. Czy według Ciebie nieletni przestepca jest agresywny w stosunku do kolegów?

 tak

 nie

23. Czy nieletni przestępca należy do subkultur młodziezowych?

 tak

 nie

24. Czy zdażyło Ci się coś ukraść?

 tak

 nie

25. Jeśl tak to czy miałeś później wyrzuty sumienia?

 tak

 nie

26. Czy odebrałeś kiedykolwiek dobro innemu człowiekowi?

 tak

 nie

27. Jeśli tak, to czy miałeś wyrzuty sumienia z tego powodu?

 tak

 nie

28. Czy byłes kiedykolwiek sprawcą pobicia?

 tak

 nie

29. Jeśli tak, to czy miałeś wyrzuty sumienia?

 tak

 nie

30.Czy byłeś ofiarą wymuszenia?

 tak

 nie

31. Jeśli tak to co czułeś?.........................................................................................

32. Czy byłeś ofiarą pobicia?

 tak

 nie

33. Czy masz idola wśród popularnych przestepców, takich jak np. Al. Capone,

Bonie, Clyde?

 tak, jakigo?.................................................................................................................

 nie

34. Czy sam chciałbyś byc jak wyżej wymienieni?

 tak

 nie

35. Jakie cechy imponuja Ci u innych? (można zaznaczyć 2 cechy)

 siła

 inteligencja

 punktualność

 „dobre serce”

 kondycja fizyczna

 zdolności przywódcze

 wysoki status materialny

 zdolnosci artystyczne

 urok osobisty

36. Wybierz 3 zachowania, które według Ciebie najbardziej negatywne:

 oddawanie moczu w miejscu publicznym

 palenie papierosów

 okradanie kolegów

 kradzież w sklepie

 zażywanie środków odużających

 obrzucanie innych przekleństwami

 picie alkoholu

 pobicie innego człowieka

 wybijanie szyb

 wymuszanie pieniedzy od innych

37. Czy uległbyś namowie kolegi, aby coś ukraść?

 tak

 nie

38. Czy uległbyś namowie, aby kogos pobić?

 tak

 nie

39. Czy pomógłbyś wymusic pieniądze?

 tak

 nie

40. Czy utrzymywałbyś kontakty z kolegą, który namawiałby Cie do przestepstwa?

 tak

 nie

41. Czy powiadomiłbyś kogokolwiek o namowach do czynu przestepczego?

 tak, rodziców / opiekunów

 tak, policję

 tak, innych, kogo?........................................................................................................

 nie

42. Jak zareagowałbyś na widok kogos bitego?

 pomógłbym bitemu

 zawołałbym innych ludzi aby pomogli

 zawiadomiłbym policję

 odszedłbym z miejsca zdażenia (by samemu nie zostać pobitym)

43. Co czujesz w sytuacji kiedy jesteś światkiem pobicia?...............................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................

44. Czy zareagowałbyś w styuacji, gdy widzisz, że ktoś okrada innych np. w

autobusie?

 tak, zwróciłbym uwage okradanego

 tak, złapałbym złodzieja za rękę

 nie reagowałbym

45. Co czujesz w sytuacji, kiedy widzisz, że ktoś okrada innych?...................................

......................................................................................................................................................................................................................................................................................

46. Czy powiadomiłbyś rodziców / opiekunów lub policję o wiadomym Ci złamaniu

prawa przez twojego bliskiego kolegę?

 tak

 nie

47. Z jakiego powodu nieletni przestepca najczęściej popełnia przestepstwo?

 aby zdobyć uznanie innych

 aby zdobyć akceptacje w grupie

 z nudów

 z ciekawości

 aby poczuć dreszczyk emocji

48. Czy według Ciebie nieletni przestepca popełnia przestepstwo aby odnieść korzyści

materialne ?

 tak

 nie

49. Czy według Ciebie nieletniemu popełnienie przestępstwa przynosi radość,

zadowolenie z siebie?

 tak

 nie

50. Czy popełnia on przestępstwo aby podnieść swoja samoocenę?

 tak

 nie

51. Czy narastająca przestępczość wśród nieletnich jest zagrożeniem dla

społeczeństwa?

 tak

 nie

 nie mam zdania

H. Kołakowska - Przełomiec, Przestępstwa, Oficyna wydawnicza „Typografika”, Warszawa 1996,

P.H. Lindsay i D.A. Norman, „Dlaczego ludzie popełniają przestępstwa” ,Warszawa 1984

B. Fatyga, Młodzież i dorośli: Rodzice i nauczyciele - wybrane problemy, Przegląd Socjologiczny 2000r, s. 70,

Tamże, s. 71,

M. Kolejwa, Rodzinne uwarunkowania zachowań przestępczych, Warszawa 1998, s. 6,

M. Kolejwa, „Rodzinne uwarunkowania zachowań przestępczych”,Warszawa 1998 s. 7

„Rzeczpospolita” 15 kwiecień 1996 r.

www.kgp.gov.pl

Tamże

B. Karolczak - Biernacka, Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw, Warszawa 1998, s. 59

B. Karolczak - Biernacka, Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw, Warszawa 1998, s. 62

J. Zagórski, Prawdy oczywiste, chociaż nie spełnione, „Rzeczpospolita 10.07.1995

Tamże

B. Karolczak - Biernacka, Młodzież wobec przestępczości. Diagnoza postaw, Warszawa 1998, s. 64

Tamże, s. 65

za T. Mądrzyckim, G.W. Allport, „Właściwości motywacji człowieka.” Warszawa 1964r

za T. Mądrzyckim, D. Krech, R.S. Curtfield, „theory and problems of social psychology” , 1962

T. Mądrzycki, „Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw”, Warszawa 1977 s. 18

Słownik socjologiczny s. 149

T. Mądrzycki, „Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw”, Warszawa 1977 s. 19

Słownik socjologiczny s. 154

Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks Karny

Encyklopedia PWN - Warszawa 1982

Kodeks karny

J. Sztumski, „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice 1999, s. 41.

K. Olechnicki, P. Załęcki, ”Słownik socjologiczny”, Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996 s. 77.

T. Pilch, „Zasady badań pedagogicznych”, Wydawnictwo „Żak”, Warszawa 1995, s. 54.

K. Olechnicki, P. Załęcki, „Słownik socjologiczny” Wydawnictwo PWN, Warszawa 1996, s. 249.

J. Brzeziński, „Elementy metodologii badań psychologicznych”, PWN, Warszawa 1984, s. 32.

Tamże s. 33.

J. Sztumski, „Wstęp do metod i technik badań społecznych”, Wyd. „Śląsk”, Katowice 1999, s. 60.

Metody i techniki badań socjologicznych, dr A. Michalak, wykład z dnia 08.10.2002

Kodeks karny

Wykład dr M. Sowy z socjologii rodziny z 30.04.2003

www.kgp.gov.pl

S. Lee “Incredible Hulk”, Wydawnictwo Marvel Comics Group 1992

74

---