1.

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze 1 -

Istota gospodarki światowej oraz przesłanki Międzynarodowego podziału pracy

Międzynarodowy podział pracy jest zjawiskiem 6.05.2001Historycznym i stanowi szczególną formę ewolucji społecznego podziału pracy. Międzynarodowy podział pracy - wyraża się w podziale działalności gospodarczej między poszczególnymi podmiotami gospodarczymi w skali międzynarodowej. Międzynarodowy podział pracy pojawia się dopiero wtedy, gdy proces społecznego podziału pracy w poszczególnych krajach osiągnął poziom, przy którym dalsza intensyfikacja produkcji była bardzo ograniczona. Żadna gospodarka nawet najbardziej wyposażona w naturalne czynniki wytwórcze nie może się rozwijać w długim okresie izolacji nie uczestnicząc w handlu międzynarodowym. Przyczyną, dla której kraje włączają się w międzynarodowy podział pracy jest nie tylko naturalna konieczność z tytułu ograniczoności, rzadkości niektórych dóbr i usług, ale tym powodem są również korzyści, jakie wszystkie kraje mogą czerpać ze wzajemnej współpracy. O roli i znaczeniu handlu zagranicznego w gospodarce wypowiadają się różne teorie wymiany międzynarodowej. Tak np. przedstawiciele merkantylizmu XVII -XIX w. Merkantyliści jako pierwsi zaprezentowali całościową koncepcję roli i znaczenia handlu we wzroście gospodarki. Według nich każdy kraj powinien dążyć identyfikacji eksportu żądając za to rekompensaty kruszców szlachetnych, wg. nich, bowiem o bogactwie narodu decyduje zasób właśnie kruszców szlachetnych, jednocześnie kraje powinny ograniczać import do minimum. Taka reguła w praktyce zasadniczo ograniczałaby rozmiary współpracy międzynarodowej. Inne spojrzenie na rolę handlu we wzroście zaprezentowała klasyczna szkoła angielska, jej twórcy Adam Smith, Dawid Ricardo za przejaw bogactwa narodowego uważali nie zasób kruszców szlachetnych, lecz rozmiary produkcji dóbr i usług. W takim ujęciu dochody z eksportu mają znaczenie o tyle o ile umożliwiają nabycie na rynku światowym dóbr i usług, których dany kraj nie wytwarza. Pozycję danego kraju w międzynarodowym podziale pracy określają zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne.

Do czynników wewnętrznych należą m.in. - warunki naturalne, poziom rozwoju, struktura gospodarki, czynniki ustrojowe i czynniki pozaekonomiczne. Czynniki zewnętrzne-są szczególnie istotne dla krajów małych słabo rozwiniętych, wzajemne, bowiem oddziałowywanie krajów na siebie sprzyja dokonywaniu wszechstronnych zmian w gospodarce. To oddziaływanie może niekiedy wywierać skutki ujemne. Stąd też rośnie znaczenie kształtowanej polityki państwa w zakresie udziału danego kraju w międzynarodowym podziale pracy, chodzi tu o szeroko ujęty interwencjonizm państwowy i politykę wewnętrzną.

Gospodarka światowa i jej ewolucja

Współczesny rozwój międzynarodowego podziału pracy tworzy trwałe więzi między podmiotami gospodarczymi z różnych krajów, w efekcie ma miejsce proces tworzenia gospodarki światowej. Gospodarka światowa - to system trwałych więzi ekonomicznych wiążących gospodarki poszczególnych państw w proces produkcji i wymiany o zasięgu globalnym. Zasięg i intensywność tych powiązań ulegają ewolucji wraz z postępem technicznym. W drugiej połowie XIX w. typ powiązań gospodarczych zwany tradycyjnym międzynarodowym podziałem pracy. Wiąże się on z upowszechnieniem się produkcji maszynowej i wprowadzeniem do użytku nowoczesnych środków transportu. Ten etap współpracy międzynarodowej wiąże się z podziałem świata na niewielką grupę krajów rozwiniętych gospodarczo -tz. centrum gospodarcze, i na pozostałe kraje stanowiące dla tych pierwszych zaplecze surowcowe, żywnościowe i rynki zbytu. Ten tradycyjny międzynarodowy podział pracy kształtowały: rewolucja przemysłowa, wywóz kapitału, migracja ludności, aktywna polityka mocarstw kolonialnych nakierowana na umocnienie swych wpływów w różnych regionach świata. Skalę przeobrażeń w XIX w. Określa fakt, że w latach 1820 - 1900 r produkcja przemysłowa świata wzrosła przeszło 29 razy zaś handel 31 razy. Efektem tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy pod koniec XIX w. był fakt, że na Europę Zachodnią 44 przypadało ponad 2/3 światowej produkcji, w tym na Wielką Brytanię 1/3 na Amerykę Północną 1/4, zaś na kraje uprzemysłowione ogółem przypadało 9/10 całej światowej produkcji. W swej klasycznej postaci tradycyjny międzynarodowy podział pracy występował do I wojny światowej. Po tym czasie następuje gwałtowna i głęboka przebudowa całej gospodarki światowej. Po II wojnie światowej w gospodarce światowej ogromne zmiany ilościowe i

2

jakościowe, tak np. przewaga krajów najbardziej rozwiniętych nie jest już tak przygniatająca jak w okresie tradycyjnego międzynarodowego podziału pracy, tym nie mniej ich pozycja jest nadal bardzo silna. Po upływie 100 lat przekształceń i przetasowań w m.p.p udział tych krajów w produkcji globalnej stanowi ciągle około 60%, a w handlu 75%. Zjawiskiem charakterystycznym jest to, że wśród krajów zaliczanych dawniej do krajów III świata wyraźnie wzrasta pozycja krajów nowo uprzemysłowionych tz. Tygrysów gospodarczych - tylko Korea Południowa, Hongkong, Singapur i Tajwan dostarczają prawie 1/3 całego eksportu oraz około 1/10 PKB Krajów rozwijających się.

Zwraca uwagę szczególnie wysoka dynamika wzrostu w Chinach w latach 1979-1994 wynosiła ona 9,5% rocznie. Jest to efektem wprowadzenia na szeroką skalę w tym kraju rynkowych zasad funkcjonowania m.in. poprzez system specjalnych stref ekonomicznych i obszarów wydzielonych. Ogromne zmiany jakie, w gospodarce światowej w zakresie różnych jej subsystemów 3 nastąpiły dokonały się i dokonują w dużym stopniu pod wpływem działania różnych międzynarodowych organizacji gospodarczych -należą do nich:

MFW- Międzynarodowy Fundusz Walutowy- powstały w 1944 r. Polska współtworzyła tą organizację. W 1950 r opuszcza ją argumentując tym, że MFW został podporządkowany rządowi USA. Ponowny wniosek o członkostwo złożyliśmy w 1981 r., co wynikało z naglącej potrzeby uregulowania obsługi długu zagranicznego. Stan wojenny wydłuża nasze oczekiwanie i dopiero w 1986r zostajemy członkiem MFW. W 1989r specjalna komisja MFW uzgadnia z rządem polskim plan stabilizacyjny dla naszego zadłużenia i częściowego jego umorzenia (50%).

MBOiR- Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju- zwany Bankiem Światowym

WTO- Światowa Organizacja Handlu

Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.

MFW i BŚ - należą do instytucji mających ogromne znaczenie dla funkcjonowania międzynarodowego systemu walutowego a przez niego na gospodarkę światową.

Główne cele MFW to:

Stabilizacja polityki walutowej państw członkowskich.

Wzmacnianie wielostronnego systemu płatniczego

Usuwanie barier ograniczających wymianę międzynarodową

Udzielanie pomocy w równoważeniu bilansu płatniczego krajów członkowskich.

Mające miejsce na szeroką skalę udzielanie pomocy finansowej przez MFW wywiera znaczący wpływ na przebieg procesów gospodarczych w całym systemie gospodarki światowej. Ogólnym warunkiem otrzymania takiego wsparcia jest jednak wcześniejsze uzgodnienie programów dostosowawczych. Generalnym założeniem tych programów akceptowanych przez MFW jest umacnianie mechanizmów rynkowych i restrukturyzacja gospodarki wewnętrznej. Ma to na celu przywrócenie zdolności poszczególnych krajów dłużniczych do obsługi swoich zobowiązań zagranicznych.

Bank Światowy Działalność Banku Światowego, którego członkiem mogą być tylko państwa należące do MFW jest uzupełnieniem działalności MFW w sferze realizacji długookresowej polityki inwestycyjnej. Koncentruje się on na popieraniu prywatnych inwestycji zagranicznych, uzupełnianiu własnymi środkami, gwarantowaniu pożyczek międzynarodowych oraz wspieraniu inwestycji w krajach słabo rozwiniętych.

Duże znaczenie w rozwoju współpracy międzynarodowej odgrywa również organizacja zwana Układ Ogólny w/s Ceł i Handlu powstała w 1948 r „GAT” przekształcony z czasem w światową organizację handlu WTO. Głównym celem WTO jest liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez redukcję ceł, eliminację ograniczeń poza taryfowych, stosowanie klauzuli najwyższego uprzywilejowania. Oprócz tych organizacji istotny wpływ na rozwój gospodarki światowej i całokształt międzynarodowych stosunków ekonomicznych wywierają instytucje działające w ramach ONZ, do najważniejszych należą:

Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa FAO

Konferencja Narodów Zjednoczonych -UNCTAD

Organizacja Narodów Zjednoczonych -UNIDO

Te organizacje odgrywają szczególną rolę w rozwoju poszczególnych sfer gospodarki w odniesieniu do krajów słabo rozwiniętych. Poza systemem ONZ najważniejsze znaczenie dla przekształceń w gospodarce światowej mają ugrupowania o charakterze integracyjnym. Występują na wszystkich kontynentach i należą do nich m.in.

UE- Unia Europejska

3.

EFTA- Europejska Strefa Wolnego Handlu

NAFTA- Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu

LAFTA - Południowo amerykański Wspólny Rynek

CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu

ASEAN - Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo Wschodniej

ECOWAS- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej.

Podstawowe formy powiązań ekonomicznych w skali międzynarodowej.

Do głównych realnych form tych powiązań należą:

Handel zagraniczny, obrót usługami, przepływy kapitału, transfer wiedzy technicznej oraz migracja ludności.

Handel zagraniczny - to zewnętrzny wyraz różnych form bezpośredniej współpracy produkcyjnej i handlu w poszczególnych krajach. Coraz rzadziej mamy do czynienia z wymianą towar za towar w większości, bowiem przypadków podstawą płatności jest pieniądz, zazwyczaj jedna z kilkunastu powszechnie używanych walut wymienialnych w tym przede wszystkim dolar amerykański ($). Największa część handlu światowego przypada na towary przemysłowe około 2/3 oraz realizowana jest w obrotach między krajami wysokorozwiniętymi około 55% wartości eksportu światowego, który w 1999 r wyniósł około 4 biliony $. W ostatnim okresie rozwija się handel usługami, którego wartość ocenia się na około 1/5 wartości handlu towarowego. Obok obrotu tradycyjnymi usługami tj. usługi transportowe, budowlane, turystyka, szczególnie szybko znaczenia nabiera wymiana usług w sektorze finansowym ( bankowości, ubezpieczeniach) oraz telekomunikacji i łączności. Również w obrotach usług dominuje wymiana między krajami najbardziej rozwiniętymi. Znacznie szybciej od handlu towarami rozwijają się przepływy kapitału między krajami. Przybierają one bardzo różnorodne formy, które można ująć w dwóch grupach- przepływów długookresowych i krótkookresowych. Do długookresowych przepływów kapitałów zalicza się:

- zagraniczne inwestycje bezpośrednie - są to takie zakupy papierów wartościowych lub innego rodzaju tytułów własności firm zagranicą, które prowadzą do przejęcia w całkowitym lub decydującym stopniu kontroli nad firmą zagraniczną.

- zagraniczne inwestycje portfelowe-

Długookresowe kredyty bankowe- zazwyczaj udzielane przez duże banki komercyjne

Długoterminowe kredyty eksportowe- zazwyczaj udzielane przez wielkie firmy nabywcom ich produktów za pośrednictwem banków

Długoterminowe kredyty oficjalne- tu kredytodawcami są rządy państw lub organizacje międzynarodowe, są one częściowo udzielane na warunkach dogodniejszych niż zwykłe kredyty banków komercyjnych.

Do krótkookresowych przepływów kapitału należą przede wszystkim:

- Kredyty bankowe, eksportowe oraz tz. kredyty oficjalne o krótkim horyzoncie czasu.

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze 2 -

C.D. Podstawowe formy powiązań ekonomicznych w skali międzynarodowej.

Współcześnie, szczególnej intensyfikacji ulega transfer wiedzy technicznej. Dokonuje się on głównie poprze sprzedaż licencji, czyli praw do produkcji pewnych towarów, sprzedaż patentów, doradztwa technicznego oraz wymiany szkoleniowej, a także poprzez współpracę w badaniach naukowo technicznych. Specyficzną formą przepływów międzynarodowych jest migracja siły roboczej. Główną prawidłowością w tej dziedzinie jest przemieszczanie się pracowników bardzo nisko i bardzo wysoko wykwalifikowanych z krajów nisko rozwiniętych do krajów wysoko rozwiniętych „ drenaż mózgów” Wymienione formy przepływów międzynarodowych są w pewnym zakresie regulowane przez władze państw i organizacje międzynarodowe. Między państwami istnieje sieć powiązań regulujących całość stosunków gospodarczych. Powiązania te przyjmują formę sformalizowanych więzi, które zawarte są w systemie prawa poszczególnych państw. Ich podstawową formą są międzynarodowe umowy gospodarcze określające różne aspekty wzajemnych

4.

stosunków wymiany gospodarczej. Współcześnie natomiast nabierają trwałe formy powiązań, wyrażające się w zjawisku integracji gospodarczej.

Handel międzynarodowy, a powiązania w sferze produkcji

Najprostszą formą powiązań produkcyjnych jest specjalizacja - polega ona na ograniczaniu asortymentów wytwarzanych towarów lub liczby realizowanych procesów technologicznych w celu zwiększenia efektywności wykorzystania posiadanych czynników produkcji. Koncentrację nakładów na wytwarzaniu odpowiednio dobranych grup towarów określa się mianem specjalizacji przedmiotowej. Z kolei przy rozwoju tylko niektórych faz procesów technicznych mówimy o specjalizacji technologicznej. W praktyce oba rodzaje specjalizacji wzajemnie się przeplatają i są często realizowane w tych samych jednostkach gospodarczych. Specjalizacja stanowi wyjściowy warunek korzyści skali, które polegają m.in. na obniżaniu jednostkowych kosztów produkcji i nakładów na badania i rozwój nowych technologii i wyrobów oraz wzmacnia stopień konkurencyjności producentów na rynku. Te pozytywne efekty specjalizacji mogą być niekiedy zagrożone, dzieje się tak wówczas, gdy dotyczy ona np. schyłkowych rodzajów produkcji oraz niestabilnych segmentów rynku np. surowców, art. rolnych swoistą, bowiem ceną specjalizacji jest ścisłe przystosowanie aparatu wytwórczego siły roboczej i organizacji pracy do wytwarzania ograniczonej ilości wyrobów czy tylko niektórych procesów technologicznych. W takiej sytuacji krótkookresowe wahania na rynku mogą istotnie zakłócić warunki rozwoju tej produkcji. Zagrożenia w tym względzie są tym większe im dłuższy jest cykl inwestycyjny uruchomienia danej produkcji i niższy stopień przetwarzania towarów będących przedmiotem specjalizacji. Zależnie od przyjętego kryterium klasyfikacji, można wyróżnić różne rodzaje międzynarodowej specjalizacji produkcji.

Biorąc pod uwagę zakres towarowy współpracy, wymienioną specjalizację przedmiotową można podzielić na:

1. międzygałęziową

2. wewnątrz gałęziową

ad. a ) specjalizacja międzygałęziowa i rozwijające się na jej podstawie powiązania handlowe dotyczą produkcji i wymiany, należących do różnych gałęzi w obrębie 1-go lub więcej działów całej gospodarki. Jest to prostsza forma specjalizacji niż specjalizacja wewnątrz gałęziowa. Specjalizacja między gałęziowa jest charakterystyczna dla powiązań krajów o zróżnicowanym poziomie rozwoju. Prowadzi do koncentracji gałęzi o niskim poziomie przetwórstwa i konkurencyjności na rynkach światowych w krajach biedniejszych. Jednocześnie w krajach bogatszych specjalizacja ta umacnia rozwój gałęzi dynamizujących rozwój techniczny i wyznaczających główne kierunki rozwoju międzynarodowego podziału pracy.

ad. b) specjalizacja wewnątrz gałęziowa jest charakterystyczna dla powiązań krajów wysokorozwiniętych, pozwala ona na utrzymanie dominującej pozycji tych krajów w gospodarce światowej. Przedmiotem, bowiem tej specjalizacji są wyroby należące do tej samej gałęzi na ogół charakteryzującej się wysokim stopniem zaawansowania technologicznego

Z punktu wyboru kierunków produkcji, można mówić o: specjalizacji statycznej i dynamicznej

Statyczna - oznacza, że przy określaniu przyszłych kierunków bierze się pod uwagę istniejące w momencie podejmowania decyzji w tej sprawie warunki gospodarcze danego kraju. Przyjęcie takiego kierunku jest niebezpieczne szczególnie dla krajów słabo rozwiniętych, prowadzi ono, bowiem do utrwalania niekorzystnej pozycji kraju słabo rozwiniętego w międzynarodowym podziale pracy. To niebezpieczeństwo nie dotyczy na ogół krajów wysokorozwiniętych, a także w przypadku specjalizacji dynamicznej - ta, bowiem oznacza, że podstawę wyboru kierunków produkcji przyjmuje się nie wyjściowe, lecz przewidywane w przyszłości warunki produkcji i współpracy z zagranicą. W zasadzie tylko kraje o najbardziej elastycznej strukturze gospodarczej dysponujące zaawansowanymi technologiami i odpowiednimi środkami finansowymi, czyli kraje najwyżej rozwinięte są w stanie bieżąco kształtować odpowiednie warunki rozwoju swojego aparatu wytwórczego. Pozostałe kraje natomiast skazane są na dopasowanie swojej gospodarki w sposób uzupełniający do tych dominujących w gospodarce światowej. Specyficzną formą specjalizacji produkcji są powiązania kooperacyjne, jest to etap podziału pracy obejmujący produkcję podzespołów i części wyrobów

5 .

gotowych przez z góry określonego producenta dla znanego wcześniej odbiorcy. Tego typu produkcję charakteryzuje się na ogół specyficznymi parametrami technicznymi i jakościowymi ściśle dostosowanymi do wymagań indywidualnych odbiorców. Kooperacja produkcji jest, zatem pojęciem /etapem/ wyższym niż specjalizacja, do podstawowych warunków jej rozwoju należy osiągnięcie przez współpracujące przedsiębiorstwa zbliżonego stopnia zaawansowanego postępu technicznego i organizacji produkcji. W przypadku wyrobów przetworzonych o ich jakości decydują, bowiem elementy składowe, których produkcja wymaga zaangażowania wyspecjalizowanego aparatu wytwórczego, technologii oraz odpowiednio wykwalifikowanej siły roboczej. To powoduje, że na płaszczyźnie międzynarodowej powiązania kooperacyjne istnieją przede wszystkim w ramach współpracy partnerów o wysokim rozwoju techniczno ekonomicznym. Powiązania kooperacyjne stanowią współcześnie podstawę rozwoju wewnątrz gałęziowego podziału pracy, obejmują one ok. 50% ogólnych obrotów np. przemysłu elektromaszynowego. W krajach najwyżej rozwiniętych podobnie jak, w przypadku specjalizacji tak i kooperacja jest źródłem wielu korzyści, główne z nich polegają na obniżaniu jednostkowych kosztów produkcji i badań w obrębie wąskich wycinków działalności gospodarczej. Kooperacja jest też istotnym elementem stabilizacji obrotów handlowych, wiąże ona, bowiem w sposób trwały aparat wytwórczy współpracujących partnerów i tworzy nowe możliwości wymiany międzynarodowej. Towarzysza jej często zakupy licencji i dóbr inwestycyjnych. Krajom słabszym stwarza ona szansę szybszego rozwoju technicznego i utrzymania się na rynku światowym. Obecnie najbardziej zaawansowaną formą powiązań produkcyjnych jest, tworzenie wielkich przedsiębiorstw trans-narodowych, wielkich kooperacji, które odgrywają dominującą rolę w gospodarce światowej.

Gospodarka autarkiczna ( zamknięta) i otwarta.

Z punktu widzenia stopnia powiązania gospodarki z układem zagranicznym wyróżnić można odmienne dwa typy.

Gospodarka autarkiczna - to taka, której rozwój dokonuje się na bazie tylko własnych środków i możliwości. Współpraca z zagranicą ogranicz się tu w zasadzie do tz. importu niezbędnego. Znaczenie handlu zagranicznego jest tu, więc w rozwoju gospodarczym marginalne./ Kuba, Korea/

Gospodarka otwarta - to taka, której rozwój dokonuje się pod wpływem tendencji występujących w gospodarce światowej. Powiązania zewnętrzne są tu bardzo silne i systematycznie ulegają dalszej intensyfikacji. Powiązania te nasilają się tak w ujęciu ilościowym jak i jakościowym. Współczesną gospodarkę światową należy traktować jako system silnie powiązanych wzajemnie uzależnionych gospodarczo poszczególnych krajów.

Cechami charakterystycznymi obecnego etapu rozwoju gospodarczego gospodarek światowych są”

1. wzrastający stopniowo charakter otwartości poszczególnych krajów.

2. umiędzynarodowienie się postępu technicznego a zwłaszcza badań naukowych.

3. Przejmowanie obcych wzorców zwanych efektem naśladownictwa, które dotyczy nie tylko sfery konsumpcji, ale i całego procesu gospodarczego.

Współcześnie rozwój autarkiczny nie przyjmuje żadnego logicznego, ekonomicznego wytłumaczenia, oznacza ona, bowiem rozdrobnioną niskoseryjną produkcję krajowego przemysłu, który cechuje wysoki jednostkowy koszt oraz niski poziom techniczny i jakościowy. Ten „wszystkoizm produkcji” musi prowadzić do dużego rozproszenia ograniczonych czynników wytwórczych i nie pozwala na koncentrację ich wykorzystania w wybranych dziedzinach działalności gospodarczej. Taka produkcja zaspakajająca głównie potrzeby kraju nie może być konkurencyjna na rynku światowym.

Podstawowe Funkcje Handlu - Zagranicznego we wzroście gospodarczym.

.Pierwszą całościową koncepcję roli i znaczenia handlu zagranicznego zaprezentowali. przedstawiciele merkantylizmu XVII -XIX w. Merkantyliści jako pierwsi zaprezentowali całościową koncepcję roli i znaczenia handlu we wzroście gospodarki. Według nich każdy kraj powinien dążyć identyfikacji eksportu żądając za to rekompensaty kruszców szlachetnych, wg. nich, bowiem o bogactwie narodu decyduje zasób właśnie kruszców szlachetnych, jednocześnie kraje powinny ograniczać import do minimum. Taka reguła w

6.

praktyce zasadniczo ograniczałaby rozmiary współpracy międzynarodowej we wzroście gospodarczym, w takiej koncepcji handel międzynarodowy przynosiłby zyski tylko eksporterowi. Inne spojrzenie na rolę handlu we wzroście zaprezentowała klasyczna szkoła angielska, jej twórcy Adam Smith, Dawid Ricardo za przejaw bogactwa narodowego uważali nie zasób kruszców szlachetnych, lecz rozmiary produkcji dóbr i usług. W takim ujęciu dochody z eksportu mają znaczenie o tyle o ile umożliwiają nabycie na rynku światowym dóbr i usług, których dany kraj nie wytwarza. W sytuacji kiedy każdy kraj zarówno eksportuje jak i importuje wszyscy jego uczestnicy czerpią korzyści. Ich źródłem jest właśnie specjalizacja produkcja umożliwiająca bardziej racjonalne wykorzystanie zawsze ograniczonych zasobów, w efekcie tego produkcja wszystkich towarów odbywa się przy stosunkowo najmniejszych kosztach, rosną jej rozmiary przy danych nakładach, a więc także bogactwo i dobrobyt w skali świtowej. Warunkiem jednak takiej globalnej racjonalności jest całkowicie wolny nie ograniczony żadnymi barierami handel światowy.

Podstawowe funkcje Handlu Zagranicznego

Całość oddziaływania handlu zagranicznego na gospodarkę, można sprowadzić do trzech podstawowych funkcji:

1. transformacyjnej

2. zasobotwórczej

3. efektotwórczej

Transformacyjna - wyraża się tym, że poprzez handel zagraniczny można dokonać zmian rzeczowej struktury tworzonego Produktu Krajowego, pod kątem bieżących i długofalowych celów gospodarki. Chodzi tu zarówno o możliwość zmiany tej struktury PK w odniesieniu do proporcji spożycia i akumulacji, jak i do zmian rzeczowej struktury produktu krajowego PKB w obrębie tych dwóch części.

Zasobotwórcza - wyraża się w możliwości zwiększenia w danym kraju środków akumulacji warunkujących odpowiedni wzrost gospodarczy w szczególności ta funkcja istotna jest dla krajów słabo rozwiniętych. Tu współpraca międzynarodowa pozwala przełamać barierę bardzo ograniczonych możliwości akumulacyjnych kraju. Możliwość uzyskania w rożnej formie pomocy i kredytów inwestycyjnych stanowi niekiedy jedyne źródło dodatkowych środków dla utrzymania odpowiedniej dynamiki wzrostu.

Efektotwórcza - jej istotą jest, możliwość efektywniejszego wykorzystania w skali międzynarodowej ograniczonych zasobów wszystkich czynników wytwórczych.

Główne determinanty powiązań gospodarki.

Do najważniejszych należą:

• wielkość i poziom rozwoju gospodarczego kraju.

• Stan zasobów naturalnych.

• Wielkość rynku wewnętrznego

• Stopień rozwoju struktury produktu krajowego.

Im kraj jest większy i im więcej posiada zasobów naturalnych tym jego zależność od zagranicy może być mniejsza. Gdy zaś poziom rozwoju gospodarczego jest wyższy to ta zależność staje się potencjalnie wyższa. W rzeczywistości jednak może się zdarzyć, że kraj mały o niskim poziomie rozwoju, ale dysponujący jakimś strategicznym surowcem, towarem może być bardzo silnie powiązany z gospodarką światową. Co do produktu krajowego można stwierdzić, że im bardziej struktura produkcji jest zróżnicowana to te powiązania mogą być silniejsze i odwrotnie, im PK jest mniej zróżnicowany tym siła tych związków jest słabsza. Wynika to z uwarunkowania współczesnego PKB.Specjalizacja produkcji, a w szczególności takiej jej formy jak specjalizacja i kooperacja wewnątrz gałęziowa możliwe są dopiero na bazie rozwiniętej infrastruktury gospodarczej w tym przede wszystkim rozwiniętego przemysłu przetwórczego - ten jest najbardziej predysponowany do rozwoju takiej współpracy. Stworzenie takiego min. Kompleksu przemysłowego odgrywa w tym zakresie znaczenie zasadnicze. Istotny wpływ na siłę zewnętrznych powiązań gospodarczych ma również wielkość rynku wewnętrznego. Duży rynek wewnętrzny działa w kierunku ograniczania związków z zagranicą, gdyż sam zapewnia realizację produkcji na dużą skalę. Istotna jest tu jednak nie tylko wielkość, ale i chłonność rynku, z punktu widzenia dochodów i siły nabywczej ludności.

7.

Ważne jest też zróżnicowanie popytu,chłonny rynek wewnętrzny o zróżnicowanym popycie sprzyja bardziej rozwijaniu współpracy, a niżeli rynek ubogi.

Mierniki oceny stopnia otwartości gospodarki

Za podstawowe kryteria stopnia otwartości gospodarki, można przyjąć:

1. wielkość obrotów handlu zagranicznego w przeliczeniu na jednego mieszkańca zarówno w ujęciu absolutnym jak i względnym tj. w stosunku do produktu krajowego

2. Kształtowanie się współczynnika elastyczności dochodowej importu i eksportu. E_{E = r}E / _r PKB. ( _rE - realne tempo wzrostu eksportu, _r PKB tempo wzrostu )

3. Udział wyspecjalizowanej produkcji na eksport w porównywalnych dziedzinach, gałęziach, branżach produkcyjnych.

Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze -

.......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

oraz kierunków wymiany handlowej jest przyjęcie właściwego kryterium ekonomicznego wyboru. Według jednego z twórców klasycznej szkoły angielskiej A.Smith podstawą tego wyboru powinny być różnice w absolutnych kosztach produkcji. Takie podejście jednak znacznie ograniczałoby współpracy międzynarodowej. D. Ricardo wykazał, że współpraca i podział produkcji w skali międzynarodowej ma swoje uzasadnienie i jest korzystny dla wszystkich partnerów nawet w takiej sytuacji, kiedy przykładowo jeden kraj ma przewagę nad innym w absolutnych kosztach produkcji wszystkich produktów. Warunkiem ku temu jest specjalizacja oparta o kryterium nie różnic w kosztach absolutnych, lecz w kosztach względnych. Podziały pracy w oparciu o to kryterium........... pozwala obniżyć łączne koszty produkcji i przynieść korzyści dzielone między partnerów w oparciu o ceny wzajemnej wymiany między sobą. Wykorzystanie tej teorii, tego kryterium wymaga pełnej porównywalności kosztów, nakładów w skali międzynarodowej, jak również wymaga pełnej mobilności czynników wytwórczych, jak też zniesienia ograniczeń we wzajemnej wymianie międzynarodowej.

Integracja gospodarcza jako wyraz kontrolowanego otwierania gospodarki.

Integracja gospodarcza- jest ona współcześnie obiektywnym ...........................................................................................

Integracja to proces szerokich przeobrażeń strukturalnych w poszczególnych gospodarkach nakierowanych na stworzenie bardziej lub mniej spójnego organizmu gospodarczego w danej grupie, integrujących się krajów. To proces, który scala gospodarki wymuszając od nich wszechstronnych zmian zarówno w sferze ekonomiki, jak i w sferze instytucjonalnej. Na wszystkich stadiach rozwoju integracja wymusza rezygnację przez poszczególne kraje, z większej lub mniejszej autonomii niezależności, samodzielności. Wyróżnić można kilka podstawowych stadiów etapów stopni integracji są to:

1. Strefa Wolnego Handlu

2. Unia Celna

3. Wspólny Rynek

4. Unia Ekonomiczna i Walutowa

5. Pełna Integracja Ekonomiczno- Polityczna

Ad. 1 Strefa Wolnego Handlu- tu kraje znoszą we wzajemnej wymianie handlowej wszelkie bariery i ograniczenia. Ma tu miejsce swobodny przepływ towarów i usług. Poszczególne kraje z tej strefy prowadzą jednak samodzielną politykę w stosunku do partnerów z poza ugrupowania.

8.

Ad. 2 Unia Celna- jest wyższą formą integracji tu, bowiem kraje członkowskie prowadzą wspólną a nie indywidualną politykę wobec krajów trzecich.

Ad. 3. Wspólny Rynek- jego wyższość nad poprzednimi wyraża się w tym, że w jego ramach partnerzy dopuszczają nie tylko swobodny przepływ towarów i usług, ale również swobodny przepływ kapitału i siły roboczej.

Ad.4. Unia Ekonomiczna i Walutowa- to wspólny rynek uzupełniony o, w dużym stopniu skoordynowany a i częściowo zunifikowany w politykę monetarną i w politykę fiskalną. Ten etap integracji zakłada również przyjęcie jednolitej waluty. Już ten etap integracji wymaga tworzenia wielu ponadnarodowych instytucji o charakterze ekonomicznym i politycznym, które przyjmują część koncepcji rządów państw integrujących się.

Ad.5. Pełna Integracja Ekonomiczno- Polityczna- to najwyższe stadium integracji oznacza pełną unifikację zarówno gospodarczą, jak i polityczną. Konieczne do funkcjonowania ponad narodowe instytucje wymuszają w znacznym stopniu ograniczenie autonomii poszczególnych państw.

Podstawowe uwarunkowania integracji we współczesnej gospodarce światowej.

Zakres i siła tego procesu uzależnionego jest zarówno od czynników ekonomicznych jak i trzech warunków:.................................

1).Struktury gospodarcze poszczególnych krajów powinny być wobec siebie rzeczywiście lub potencjalnie komplementarne, a nie konkurencyjne. Komplementarność oznacza uzupełnianie się profilów produkcji poszczególnych krajów i narastającą współzależność w procesach gospodarczych. Ta komplementarność może być osiągnięta szczególnie w przemyśle przetwórczym, który najbardziej predysponowany jest do rozwoju specjalizacji i kooperacji produkcji. W mniejszym stopniu komplementarności sprzyjają takie gospodarki gzie struktury są ograniczone i np. dominującym znaczeniu przemysłu wydobywczego, czy też rolnictwa.

2) Niezwykle istotnym czynnikiem determinującym szybkość i zakres integracji jest dobrze rozwinięta w poszczególnych krajach infrastruktura. W szczególności chodzi tu o dobrze rozwinięty system powiązań komunikacyjnych, jego brak lub w dużym stopniu ograniczoność może nie tylko utrudniać, ale niekiedy uniemożliwiać proces integracji.

3) Dla procesu integracji, konieczna jest też aktywna polityka poszczególnych państw nie tylko znosząc przeszkody w tym zakresie, ale sama inicjująca postęp tego procesu.

Z wymienionych trzech warunków dwie pierwsze wydają się niezbędne dla skuteczności działań integracyjnych, trzeci natomiast warunek nie zawsze jest niezbędny np. NAFTA.

Historyczny zarys Unii Europejskiej.

Unia Europejska jest obecnie przykładem najbardziej zaawansowanego ugrupowania integracyjnego w świecie.

Kalendarium Unii Europejskiej

1951-Traktat o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali

1957 - podpisano Traktat Rzymski, ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą - EWG.

Europejską Wspólnotę Energii Atomowej - EUROATOM

1967 -  W 1965 roku EWWiS, Euroatom i EWG podpisały tzw. traktat fuzyjny

1968 -Powołanie Unii Celnej

1970 - wspólna polityka handlowa

1973 - przystąpienie W. Brytani, Dani, Irlandii

1979 - System Walutowy

1981 - Grecja

1986

1987

1991-Traktat z Maastricht utworzenie Unii Walutowej

1995- przystąpienie Szwecji, Finlandii, Austrii

1999 - wprowadzenie euro do rozliczeń bankowych.

1.01.2002 - wprowadzenie euro do obiegu.

9.

Powstała w 1957 EWG postawiła sobie za cel zintensyfikowanie współpracy gospodarczej poprzez zniesienie wszelkich ograniczeń na swoim obszarze w zakresie wszelkich ograniczeń na swoim obszarze w zakresie swobodnego przepływu towarów i usług. Szczególną rolę przypisano już w tym czasie wspólnej polityce rolnej nakierowanej na racjonalne zagospodarowanie całej produkcji rolnej. Szczególną rolę w postępie integracji europejskiej miał Traktat z Maastricht

1991, który nakreślił kalendarz przejścia Wspólnoty Europejskiej do Unii Ekonomicznej i Walutowej. Przyjęto wtedy podstawowe warunki wejścia poszczególnych krajów do Unii Ekonomiczno Walutowej. Tymi warunkami podstawowymi są:

1. deficyt budżetowy kraju nie może być większy niż 3% wartości PKB.

2. Dług publiczny nie może być większy niż 60% PKB

3. Inflacja nie większa niż półtora % ponad poziom osiągnięty dwóch prymusów.

4. Wahania kursu waluty danego kraju nie mogą przekraczać 2,25% w skali roku.

Obecnie wszystkie kraje spełniają warunki określone Traktatem z Maastricht jednak tylko 12 państw od 1.01.2002 r. Wprowadza wspólną walutę. Wielka Brytania, Szwecja i Dania nie wprowadzają euro, motywując to po części względami dużej ingerencji takiego rozwiązania w swoją suwerenność i niezależność narodową. W kontekście rozszerzenia Unii Europejskiej zwraca uwagę ogromny dystans, jaki dzieli obecnie kraje członkowskie od krajów kandydackich. Ilustruje to choćby poziom PKB na jednego mieszkańca w skali roku.

Luksemburg 32 tys. Dolarów

Dania 23 tys. Dolarów

Belgia .......

PKB w Polsce na jednego mieszkańca to zaledwie około 38% średniej w Unii Europejskiej.

Podstawowe Instytucje Unii Europejskiej

Należą do nich:

1. Parlament Europejski

2. Rada Unii Europejskiej

3. Komisja Europejska

4. Trybunał Europejski

Parlament Europejski- początkowo był tylko organem nadzorującym całość procesu integracji, obecnie mimo wzrostu jego kompetencji nadal nie stanowi on prawa. Liczy 626 członków parlamentarzystów wybieranych w wyborach powszechnych na 6 lat.( Polska będzie miała 27 parlamentarzystów, gdy wejdzie do UE)

Parlament Europejski wpływa na proces legislacji poprzez system konsultacji. Nadzoruje działalność Rady i Komisji, zatwierdza budżet Unii i inne akty prawne.

Rada Unii Europejskiej-tworzą ją przedstawiciele państw i rządów członkowskich. Podejmuje ostateczne wiążące decyzje polityczne związane z funkcjonowaniem ugrupowania. Radzie przewodniczą kolejno poszczególne kraje przez 6 miesięcy ( teraz do czerwca Szwecja od czerwca Belgia)

Komisja Europejska- jest kolegialnym ciałem wykonawczym liczącym obecnie 20 członków ( po 1 przedstawicielu z kraju, najsilniejsze kraje posiadają po 2 przedstawicieli) Komisja Europejska jest całym motorem całego procesu integracji. Ona inicjuje nowe formy współpracy i postuluje wspólny kierunek całościowej polityki. Rada UE nie może rozpatrywać tych kwestii, które wcześniej nie były przedmiotem obrad w komisji.

Trybunał Europejski - rozstrzyga sporne kwestie powstające w procesie współpracy.

Obecnie kraje kandydackie to dwie grupy bardziej i mniej zaawansowana w negocjacjach to: 1) Polska, Węgry, Czechy, Słowenia, Estonia, Cypr.2) Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Litwa, Łotwa, Malta.

Polska w negocjacjach z Brukselą sugeruje ustanowienie dla siebie pewnych okresów przejściowych w takich tematach jak:

1. rynek usług lotniczych

2. rynek dostawy gazu

3. rynek ziemi ( 17 lat zwolnienie ziemi od urynkowienia, nabywania ziemi )

4. obowiązek posiadania 90 dniowych zapasów ropy naftowej i produktów ropopochodnych.

5. Dostosowanie standardów naszych dróg do wymogów unijnych.

10.

Wspólna waluta euro.

Unia Europejska obecnie, to ogromny rynek liczy 370 mln. Ludności. Towary, usługi, kapitały i ludzie mogą tu swobodnie krążyć bez żadnych ograniczeń. Korzystanie z jednej wspólnej waluty dodatkowo ułatwi handel i turystykę przyczyniając się do dalszego zacieśnienia więzi między tymi krajami. Turyści nie będą musieli wymieniać walut swojego kraju na inną i płacić za to prowizji pośrednikom. Dla przedsiębiorstw, euro to koniec skomplikowanych przeliczeń walut oraz koniec ryzyka................co, znacznie utrudniało planowanie kosztów produkcji i ustalania cen sprzedaży. Euro kładzie kres działaniom, które w niektórych krajach próbowały spekulować kursami swoich walut dla poprawy spekulować kursami swoich walut dla poprawy konkurencji swoich wyrobów na rynkach zagranicznych np. państwo obniżając kurs swojej waluty ułatwiało rodzimym firmom eksport towarów i usług, które tym samym stawały się konkurencyjne. Dewaluacja zaś własnej waluty przyczyniała się do ograniczania importu z zagranicy, ponieważ ceny tych importowanych towarów ulegały wzrostowi. Ta spekulacja na niestałych kursach walut stanowiła duże niebezpieczeństwo destabilizacji całego systemu walutowego krajów UE. Ta wspólna waluta miała nazywać się wstępnie EKU- nazwa pochodzi od pierwszych liter starej francuskiej monety. Nazwa nie podobała się Niemcom, bo kojarzyła się ze słowem niemieckim „eine kuh”- co oznacza krowa.

Dysproporcje w rozwoju gospodarczym współczesnego świata.

Pomimo, znaczących efektów działalności wiele międzynarodowych organizacji w zakresie niwelowania różnic w rozwoju poszczególnych regionów świata dyspozycje te są nadal znaczące. Ilustruje je ranking 10 najbogatszych i najbiedniejszych krajów na świecie. Opracowania ONZ dotyczące zróżnicowanego poziomu bogactwa kraju uwzględniają nie jeden, ale co najmniej kilka istotnych w tym zakresie wskaźników tj. poziom PKB na mieszkańca, długość życia obywatela oraz stopień wyedukowania społeczeństwa. Według najnowszych opracowań ranking krajów o najniższym i najwyższym standardzie życia przedstawia się następująco. Najbogatsi to Kanada, Norwegia, USA, Australia, Islandia, Szwecja, Belgia, Holandia, Japonia, Wielka Brytania. Najbiedniejsi Sierra Leone, Nigeria, Burkina Fase, Etiopia, Burunoli, Gwinea-Bissau, Mozambik, Czad, Afryka Południowa.

Światowe wskaźniki dobrobytu wg krajów:

PKB na mieszkańców, odsetek młodzieży w odpowiednim wieku uczącej się w szkole średniej, liczba osób na jedną pielęgniarkę, przeciętna długość życia. Wyrazem miejsca danego kraju w gospodarce światowej jest jego udział w światowym PKB oraz w światowym eksporcie dóbr i usług przedstawia się następująco 21,9% USA, 7,6% Japonia, 4,7% Niemcy, 3,3% Francja, 3,2% Wlochy, 3,3% W.Brytania, 2% Kanada. Udział całej Unii Europejskiej to 20%. 2,4% Rosja - daje obraz dość ogromnej dyspozycji. Udział w światowym eksporcie USA 14%, Japonia 6,7% Japonia, 9,0 % Niemcy. 39,3% Unia Europejska, Rosja 1,3%.

---