ZOOLOGIA - EGZAMIN - STRUNOWCE I PRZEDSTRUNOWCE

Synapomorfie dla strunowców:

- w rozwoju zarodkowym lub przez całe życie przez środek ciała przechodzi struna grzbietowa;

- układ nerwowy entodermalny, w postaci cewki jest położony nad struną;

- po brzusznej stronie pod struną grzbietową jest układ krwionośny i pokarmowy;

- w rozwoju zarodkowym lub przez całe życie gardziel poprzebijana jest szparami skrzelowymi;

- ogon w rozwoju zarodkowym lub przez całe życie umięśniony, położony jest za odbytem i jest narządem lokomotorycznym.

Synapomorfie kręgowców:

- szkielet wewnętrzny zwapniały (bez bezżuchwowców);

- narządy zmysłów;

- grzebienie nerwowe;

- epidermalne płytki nerwowe;

- mezodermalne nerki;

- szczęki (bez bezżuchwowców);

- naskórek wielowarstwowy; V- kształtne miomery;

- hemoglobina w erytrocytach.

Charakterystyka współczesnych bezżuchwowców:

- zwierzęta morskie i słodkowodne;

- skóra gładka w wielowarstwowym naskórkiem; miomery V-kształtne;

- u kopalnych pancerz kostny i brak szkieletu wewnętrznego;

- u dzisiejszych szkielet wewnętrzny chrzęstny;

- nowy typ aparatu gębowego: ssący;

- skrzela workowate;

- serce zbudowane z 4 części: zatoki żylnej, przedsionka, komory, stożka tętniczego;

- hemoglobina w erytrocytach;

- układ nerwowy: 5-cio częściowy mózg i rdzeń kręgowy;

- węch, wzrok, elektroreceptory, linia boczna;

- mezodermalna nerka;

- rozdzielnopłciowe (u minogów larwa- ślepica);

- brak szczęk i płetw parzystych.

Obrona przed szokiem osmotycznym u bezżuchwowców:

- zwiększenie rozmiarów ciała;

- pancerz kostny - zapobiega uciekaniu soli mineralnych i wnikaniu nadmiaru wody;

- mezodermalna nerka i możliwość osmoregulacji;

Synapomorfie ryb:

- powstanie specjalnego aparatu gębowego: szczęki górnej i dolnej z zębami - przebudowa aparatu gębowego jest zawsze początkiem ewolucji łańcuchowej, czyli przyspieszenie tempa ewolucji;

- powstanie płetw parzystych, ogon wraz z płetwą ogonową wprawia rybę w ruch, płetwy boczne - stabilizatory;

- szkielet kostny jako pierwotny;

- skrzela oparte na łukach skrzelowych.

Aparat gębowy:

1. łuk żuchwowy: szczęka górna + szczęka dolna (kość podniebieniowo- kwadratowa + kość żuchwowa).

2. Łuk gnykowy: kość gnykowo - żuchwowa + kość gnykowa dolna.

chrzęstnoszkieletowe (spodouste) - 950 gatunków

kościste

- płetwy rozpięte na promieniach rogowych; hydrodynamiczny kształt ciała; - łuski plakoidalne (homologiczne do zębów kręgowców) pokryte szkliwem, często zmieniane; - ryby żyjące wyłącznie w wodach morskich (wyjątki wpływają do wód słodkich); - lekki chętny szkielet z powodu braku pęcherza pławnego; - stężenie wewnątrz komórki 1050 mili osmoli (pow. stęż. wody morskiej); - strategia rozrodu K - jajorodne lub żyworodne; - mocznik - trujący - nastąpiła adaptacja do związku trującego - mocznik w kanalikach mezodermalnej nerki wciągany jest do środka (uniezależnienie od środowiska zewnętrznego).

- płetwy rozpięte na promieniach kostnych lub chrzestnych; - szkielet kostny; - wieczko skrzelowe (okrywa pięć łuków skrzelowych), redukcja przegród, zwiększenie powierzchni oddechowej; - zasada przeciwprądów - krew płynie w kierunku przeciwnym niż woda; - brak elektroreceptorów; - strategia rozrodu r; - usprawnienia w aparacie gębowym; - osmoregulacji - stężenie 360 mili osmoli. DWUDYSZNE: 3 gatunki żyją dziś - pęcherz pławny jako płuca, wydłużony kształt, mogą przetrwać porę suchą oblepione kokonem, żyją w tropiku TRZONOPŁETWE (grupa siostrzana do płazów): pojawiły się w połowie Dewonu - klimat tropikalny; czaszka autostyliczna (jak u płazów); silnie umięśnione płetwy o budowie kończyn parzystych kręgowców lądowych; oddech przez skrzela i płuca; duże komórki co stanowi ochronę przed wysychaniem.

Trzonopłetwe - cechy wspólne z płazami:

- autostylia;

- zęby szczególne;

- budowa kręgów;

- czaszka spłaszczona grzbietobrzusznie;

- szkielet kończyn parzystych;

- płuca

- otwory nosowe wewnętrzne.

Synapomorfie tetrapodia:

- jedna kosteczka słuchowa (z kości gnykowo - żuchwowej);

- odcinek krzyżowy kręgosłupa;

- kończyny przednie i tylne, poszczególne odcinki połączone stawami, palce (5-8).

Ichtiostega - pierwszy płaz.

Nowe cechy płazów dewońskich:

- mocne kończyny (staw łokciowy, staw nadgarstkowy);

- czaszka oddzielona od kręgosłupa - pierwszy kręg szyjny, obręcz barkowa odsunięta od czaski;

- powstaje obręcz miednicowa i kręg krzyżowy, duże żebra;

- przebudowa narządów zmysłu;

Radiacja adaptacyjna płazów w końcu Dewonu do Karbonu!!!

Cechy dzisiejszych płazów:

- skóra gładka, pokryta śluzem z licznymi gruczołami;

- tlen pobierany tylko w płucach, CO₂ wydzielany przez skórę;

- czaszka autostyliczna, 1 kosteczka słuchowa (kolumienka), otwory nosowe wewnętrzne, woreczkowate płuca, brak mechanizmów wentylacji, powietrze tłoczą mięśnie podgardla;

- szkielet delikatny, ażurowy;

- duże komórki, niski metabolizm - odporność na wysychanie, głód i wysokie temperatury;

- wszystkie gatunki mięsożerne;

- płazy nie pija wody - pobierają ją przez skórę po brzusznej stronie ciała i udach;

- strategia rozrodu r - w rozwoju larwa żyjąca w wodzie.

Serce płazów ma 2 przedsionki i 1 komorę - występują dwa obiegi krwi.

Płazy współczesne pojawiły się na początku triasu.

PŁAZY BEZOGONOWE (anura):

formy nieliczne; bardzo zróżnicowane; żyją w różnych środowiskach; strategia rozrodu r- zapłodnienie jest wewnętrzne, duża ilość jaj, brak opieki nad potomstwem, larwy kijanki planktonożerne, żyjące w wodzie, potem powstają im płuca, odpada ogon i wychodzą na lad - trwa to wszystko 10 tygodni.

PŁAZY OGONIASTE (urodela):

większość to formy wodne, tylko pare żyje na lądzie; mają często zredukowane kończyny; w Polsce występują traszki i salamandry.

strategia rozrodu K - zapłodnienie wewnętrzne, mała ilość jaj, brak opieki nad potomstwem, jaja larwy podobne do form dorosłych; drapieżne; mają skrzela zewnętrzne. Salamandra rodzi larwy.

PŁAZY BEZNOGIE (apoda):

żyją tylko w pasie tropikalnym na granicy wody i lądu; budują korytarze; nie mają nóg, posiadają wydłużone ciało. Strategia rozrodu K - larwy pozostają w ciele matki lub składa jaja i opiekuje się potomstwem.

Synapomorfie dla gadów:

- lepsze ułożenie mięśni w aparacie gębowym - cięcie i gryzienie pokarmu;

- skóra sucha; pokryta łuskami - chroni przed utratą wody; nie pozwala zwierzęciu na wzrost linienie.

- kończyny ustawione pod lepszym kątem względem tułowia;

- żebra połączone z mostkiem => klatka piersiowa;

- płuca gąbczaste, duża powierzchnia;

- regulacja temperatury ciała przez odpowiednie zachowanie;

- jako produkt przemiany materii - kwas moczowy (oszczędność wody);

- zapłodnienie wewnętrzne - rozwój K - możliwość rozwoju na lądzie bez udziału wody.

Skóra wielowarstwowa, zrogowaciała (u krokodyli płyty kostne), składa się z 7 warstw, pierwsze trzy warstwy ulegają linieniu. Skóra zapobiega wyparowywaniu wody, nie można przez nią oddychać.

Błony płodowe - jaja nie potrzebują wody (pojawiają się w połowie permu):

owodnia: magazyn wody, warstwa ochronna, woreczek żółtkowy z pokarmem;

omocznia: magazyn produktów przemiany materii (wody, kwasu moczowego);

kosmówka: odpowiada za wymianę gazową.

regulacja temperatury przez zachowanie: gad musi się nagrzać na słońcu, aby zacząć prowadzić aktywny tryb życia; ciepły gad szybciej trawi - magazynuje substancje.

Synapsida - powstała w Afryce, osiągnęła częściową stałocieplność, sierść pazury.

Dzisiejsze gady:

ŻÓŁWIE: pancerz grzbietowy i brzuszny, zbudowany z płytek kostnych, pokryty płytami rogowymi.

JASZCZURKI: na pustyniach chłodzą się podnosząc nogi;

GEKONY: przybierają barwę podłoża, wspinają się po gładkich powierzchniach;

KROKODYLE: niski metabolizm; odporne na chłód; cechy podobne do ssaków: żeby osadzone w zębodołach, w sercu prawie całkowita przegroda, podniebienie wtórne.

ARCHEOPTERYX: dinozaur opierzony; kończyny przednie przekształcone w skrzydła; długie kończyny i skrzydła; brak grzebienia na mostku; brak lotu aktywnego; brak szkieletu pneumatycznego.

W połowie kredy: radiacja adaptacyjna ptaków.

Synapomorfie ptaków:

- pióra (znakomita warstwa izolacyjna), skóra cienka, sucha, bez gruczołów.

- szkielet mocny, zrośnięty, lekki, pneumatyczny;

- kończyny przednie przekształcone w skrzydła

- stałocieplność, małe komórki, wysoki metabolizm (w czasie lotu metabolizm jest 15x większy niż w spoczynku);

- usprawnienia w układzie krążenia: serce cztero komorowe, 1 prawy łuk aorty; bardzo duże serce względem masy ciała, szybkie bicie serca;

- usprawnienia w układzie oddechowym: specyficzne płuca, zasada przeciwprądów, worki powietrzne chłodzenie;

- rozwój narządów zmysłu i mózgu (móżdżek - narząd koordynacji ruchu i równowagi);

- jajorodność, strategia K.

SZKIELET: lekki, pneumatyczny, delikatny, dużo zrostów, długa szyja, jeden kłykieć potyliczny, bardzo mocna klatka piersiowa, na mostku duży grzebień, kończyny przednie przekształcone w skrzydła, długie kończyny tylne, powstaje kość skokowa; odcinki kręgosłupa zrośnięte; miednica otwarta (bardzo duże jaja otoczone wapienną skorupką).

UKŁAD ODDECHOWY: płuca małe, sztywne rurki, przez które przepływa świeże powietrze, płuca połączone w workami powietrznymi; kierunek krwi jest przeciwny- zasada przeciwprądów.

Mechanizmy chłodzenia (aby nie doszło do przegrzania): worki powietrzne, na których dochodzi do odparowania wody: zianie odparowywanie wody w dzioba, jamy nosowej.

UKŁAD NERWOWY: bardzo dobry rozwój mózgu, duży móżdżek - narząd równowagi i koordynacji lotu; bardzo dobry wzrok, widzenie ultrafioletu, odbierają pole magnetyczne i infradźwięki.

Brak pęcherza moczowego, produktem przemiany materii jest kwas moczowy (wytrąca się w postaci kryształów).

Synapomorfie dla ssaków:

- usprawnienie w aparacie gębowym: szczęka dolna (żuchwa) zbudowana z jednej kości - łączy się stawowo z czaszką; trzy kosteczki słuchowe; podniebienie wtórne; mięsnie żuchwy ułożone w szczególny sposób.

- skóra pokryta sierścią (warstwa izolacyjna), gruczoły potowe (chłodzenie), gruczoły mleczne, gruczoły łojowe (namaszczanie włosów); skóra silnie unaczyniona, włosy stanowią warstwę izolacyjną.

- stałocieplność; małe komórki (6-8 μm); wysoki metabolizm.

- czterodziałowe serce, jeden lewy łuk aorty, erytrocyty bez jąder, więcej hemoglobiny.

- płuca pęcherzykowate, duża powierzchnia wewnętrzna, bariera powietrze - krew.

- strategia rozrodu K; u łożyskowców rozwój macicy i powstanie łożyska;

- silnie rozwinięty mózg - 4,5 x większy niż u gadów;

- mechanizmy chłodzenia: gruczoły potowe, zianie, odparowywanie ciepła w jamie nosowej.

Stekowce składają jaja (kolczatki i dziobak)

Torbacze: mały organizm jest 30 dni w torbie, potem wychodzi i sam wchodzi i rozwija się dalej (mysz torbowa, wombat, wilk tasmański).

Łożyskowce: rozwój w macicy.

---