Dziedziczenie (27 stron) UK2KAMIERXZDQ3O6DIFJW4NWCF74Z53JFZW5DII


Dziedziczenie

SPIS TREŚCI

  1. Wstęp.

  2. Ogólna charakterystyka dziedziczenia

    1. Pojęcie dziedziczenia

    2. Zdolność do dziedziczenia

    3. Zrzeczenie się dziedziczenia

    4. Odpowiedzialność za długi spadkowe

3) Omówienie formy prawnej dziedziczenia

3.1) Dziedziczenie testamentowe -charakterystyka i formy testamentów

3.2) Dziedziczenie ustawowe

3.3) Dziedziczenie gospodarstw rolnych

3.4) Zachowek

  1. Podsumowanie i wyciągnięcie wniosków.

1.WSTĘP

Przedstawienie problematyki prawa spadkowego zacząć trzeba od wskazania jakie stosunki cywilnoprawne podlegają regulacjom zawartym w tym dziale prawa cywilnego. Prawo spadkowe normuje skutki prawne śmierci osoby fizycznej. Śmierć podmiotu, któremu przysługiwało określone prawo z reguły nie pociąga za sobą wygaśnięcia tego prawa. Istniejące w chwili śmierci osoby fizycznej stosunki cywilnoprawne także z reguły nie wygasają, lecz przechodzą na inne podmioty. Kwestie z tym związane normowane są przepisami prawa spadkowego. Z uwagi na przedmiot regulacji przepisy prawa spadkowego mają z reguły charakter bezwzględnie obowiązujący.

W obrębie problematyki prawa spadkowego podstawowe znaczenie mają pojęcia: spadkodawca, spadkobierca, spadek i dziedziczenie.

Spadkodawcą jest osoba fizyczna, po śmierci której jej majątek przechodzi na inne podmioty, tzw. spadkobierców. Spadkodawcą może być wyłącznie człowiek czyli osoba fizyczna.

Spadkobiercą czyli podmiotem, na który przechodzi ogół praw i obowiązków majątkowych zmarłego, może być zarówno osoba fizyczna żyjąca w momencie otwarcia spadku jak i osoba prawna, która w tym czasie już istnieje. Dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Spadkobiercą może być również fundacja ustanowiona przez spadkodawcę, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Pod pojęciem spadek rozumie się ogół praw i obowiązków przechodzących ze spadkodawcy na spadkobiercę lub kilku współspadkobierców. Definicja spadku możliwa jest do sformułowania na podstawie brzmienia art. 922 § 1 KC (aneks nr 48). Definicję taką należy oceniać jako niepełną. Z brzmienia przepisu wynika, że na spadkobiercę przechodzą prawa i obowiązki, których podmiotem był spadkodawca, i które nie wygasły w chwili jego śmierci. Tymczasem w skład spadku wchodzą także takie prawa i obowiązki, które nie istniały w chwili śmierci spadkodawcy, np. obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek czy wypełnienia zapisów i poleceń.

Pod pojęciem dziedziczenie rozumie się przejście na skutek jednego zdarzenia prawnego, jakim jest śmierć osoby fizycznej ogółu praw i obowiązków ze spadkodawcy na spadkobiercy lub kilku współspadkobierców. Śmierć osoby fizycznej pociąga za sobą otwarcie spadku (art. 924 - aneks nr 49) oraz nabycie go przez spadkobiercę (art. 925 - aneks nr 50).

Bezpośrednio po zakończeniu II Wojny Światowej palącym problemem stało się zunifikowanie przepisów prawnych obowiązujących na terenie Polski. W obrębie prawa spadkowego dokonano tego dekretem z 8 października 1946 r. oraz dekretem z tej samej daty. Także 8 października 1946 r. wydany został dekret o postępowaniu spadkowym normujący kwestie procesowe z zakresu prawa spadkowego. Stanowił on niezbędne uzupełnienie uregulowań materialnoprawnych. Wszystkie te akty prawne weszły w życie 1 stycznia 1947 r.

Dekret o prawie spadkowym oparty został na pewnych zasadach, które w większości obowiązują także w Kodeksie cywilnym. W dekrecie przyjęto dwa tytuły dziedziczenia - testament i ustawę, wyraźnie wskazując na pierwszeństwo woli spadkodawcy.

Krąg spadkobierców ustawowych został określony stosunkowo wąsko. Z ustawy dziedziczyli: małżonek zmarłego, jego zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa oraz osoby przysposobione. W braku tych osób do dziedziczenia dochodziła gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy oraz Skarb Państwa. Po wejściu w życie ustawy z 20 marca 1950 r. o terenowych organach jednolitej władzy państwowej jest przepis art. 27 § 1 pr. sp. częściowo stał się nieaktualny, a jedynym spadkobiercą dochodzącym do dziedziczenia z ustawy w braku krewnych i małżonka pozostał Skarb Państwa. Dziadkowie spadkodawcy nie dochodzili do dziedziczenia z ustawy, ale w określonych sytuacjach nabywali roszczenie do spadkobiercy o dostarczenie środków utrzymania. Dekret początkowo utrzymał dyskryminację dzieci pozamałżeńskich. Zgodnie z art. 20 pr. sp. dziecko pozamałżeńskie, które nie zostało uznane, dziedziczyło z ustawy wyłącznie po matce i jej krewnych.

Przepisy o rozrządzeniach testamentowych oparte zostały na zasadzie swobody testowania. Spadkodawca mógł dowolnie rozrządzić całością swego majątku. Dla ochrony interesów najbliższych krewnych zmarłego wprowadzona została instytucja zachowku.

Dekret o prawie spadkowym nie zawierał natomiast przepisów szczególnych dotyczących dziedziczenia gospodarstw rolnych, regulujących tę kwestie w sposób odbiegający od ogólnych zasad dziedziczenia. Dopiero ustawa z 29 czerwca 1963 r. o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych wprowadziła szczególne reguły dziedziczenia takich gospodarstw. Nabycie gospodarstwa rolnego w drodze dziedziczenia uzależnione zostało od spełnienia dodatkowych przesłanek po stronie spadkobiercy. Postanowienia tej ustawy, pewnymi tylko zmianami, znalazły się w Kodeksie cywilnym.

2. OGÓLNA CHRAKTERYSTYKA DZIEDZICZENIA

POJĘCIE DZIDZIEDZICZENIA

Pochodne nabycie praw i obowiązków może nastąpić w drodze:

Nabycie prawa i obowiązku pod tytułem szczególnym charakteryzuje się tym, że ze zbywcy (poprzednika prawnego) przechodzi na nabywcę (następcę prawnego) jedno ściśle określone prawo i obowiązek, bądź też kilka praw i obowiązków, ale także zindywidualizowanych.

Nabycie pod tytułem ogólnym występuje, gdy nabywca wchodzi w ogół praw i obowiązków innego podmiotu. Dla przejścia praw i obowiązków w taki sposób nie jest konieczne ich szczegółowe określenie. W wyniku zajścia zdarzenia, z którym ustawa łączy skutek w postaci sukcesji generalnej, następca prawny staje się - co do zasady - podmiotem tych praw i obowiązków, których podmiotem był jego poprzednik prawny w chwili zajścia określonego ustawą zdarzenia.

Najbardziej typowym i najczęściej powoływanym przykładem sukcesji uniwersalnej (generalnej) jest dziedziczenie. Pod tym pojęciem rozumie się przejście ogółu praw i obowiązków zmarłego na jedną lub kilka osób. Krąg takich osób wyznacza wola spadkodawcy. Zdarzeniem, z którym ustawa łączy takie przejścia praw i obowiązków jest śmierć osoby fizycznej.

Przedstawione rozumienie pojęcia „dziedziczenie” należy jednak doprecyzować. Spadkobierca bowiem nie tylko staje się podmiotem praw i obowiązków, których podmiotem był spadkodawca w chwili śmierci. Działają także w stosunku do niego instytucje prawne, które działały w stosunku do poprzednika. Można zatem mówić o dziedziczeniu jako wejściu w sytuacje prawna spadkodawcy polegającą w szczególności na nabyciu praw i obowiązków , których podmiotem był zmarły.

ZDOLNOŚĆ DO DZIEDZICZENIA

Zdolność do dziedziczenia ma nasciturus, a więc dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku. Zdolność ta jest jednak zdolnością warunkową zgodnie z art. 927 § 2 KC (aneks nr 51). Dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe. Zdolność do dziedziczenia dziecka poczętego ma zatem charakter warunkowy. Jeżeli ustawowy wymóg spełnienia określonego warunku uznamy za ograniczenie, zdolność do nabycia spadku nasciturusa jest zdolnością ograniczona. Spełnienie warunku (o charakterze zawieszającym), aby dziecko urodziło się żywe, powoduje, że nasciturus dziedziczy tak, jak pozostali spadkobiercy.

Zdolność do dziedziczenia mają także osoby prawne istniejące w chwili otwarcia spadku. Jednak osoba prawna, zarówno państwowa, jak i niepaństwowa, nie może nabyć spadku na podstawie ustawy. Dziedziczenia ustawowe ma bowiem miejsce pomiędzy osobami powiązanymi węzłami krwi, przysposobienia lub związkiem małżeńskim. Osoba prawna z istoty swej w taki związek nie wchodzi. Nie może zatem należeć do kręgów spadkobierców ustawowych.

Zdolność do dziedziczenia musi istnieć w chwili otwarcia spadku. Tylko ten moment decyduje o kręgu spadkobierców. Osoba fizyczna dochodząca do spadku musi zatem być przynajmniej poczęta i musi przeżyć spadkodawcę. Bez znaczenia pozostaje natomiast fakt, że spadkobierca zmarł zaraz po spadkodawcy. Jeżeli tylko śmierć osoby fizycznej nastąpiła później niż śmierć spadkodawcy, osoba ta dochodzi do dziedziczenia.

Osoba prawna musi istnieć w chwili otwarcia spadku. W odniesieniu do osób prawnych podlegających wpisaniu do rejestru wymóg ustawy należy rozumieć w ten sposób, że w chwili śmierci spadkodawcy osoba prawna została już wpisana do rejestru, a nie została z niego wykreślona.

Instytucja niegodności dziedziczenia ma na celu niedopuszczenie do sytuacji, w której podmiot podejmujący działania przeciwko osobie spadkodawcy, naruszający jego swobodę w zakresie ustalenia porządku dziedziczenia w drodze sporządzenia testamentu określonej treści lub działający przeciwko sporządzonemu już testamentowi, dochodzi do dziedziczenia po spadkodawcy. Przykładowo dziedziczenie przez zabójcę po swojej ofierze jest nie do pogodzenia z poczuciem słuszności i zasadami etyki. Wyłączenie od dziedziczenia stanowi przejaw dezaprobaty dla takich działań może być traktowane jako swoista kara cywilna. Niegodność powoduje powstanie względnej niezdolności do dziedziczenia.

ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

Prawo polskie zawiera zawiera generalny zakaz zawierania umów o spadek po osobie żyjącej (art. 1047 - aneks nr 52). Jedynym wyjątkiem od tej zasady jest umowa o zrzeczenie się dziedziczenia ustawowego zawierana pomiędzy przyszłym spadkodawcą i osobą należącą do kręgu jego spadkobierców ustawowych (art. 1048 - aneks nr 53, art. 1049 - aneks nr 54, art. 1050 - aneks nr 55). Dla ważności tej umowy niezbędne jest zachowanie formy aktu notarialnego art. 1048 KC (aneks nr 53) stanowi, że umowa o zrzeczenie się dziedziczenia powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Podmiotami umowy mogą być przyszły spadkodawca oraz spadkobierca ustawowy. Podmiotem takiej osoby może być zatem małżonek spadkodawcy jego zstępni, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa. Stroną umowy nie może być natomiast Skarb Państwa. Ten ostatni podmiot nie może zrzec się dziedziczenia, podobnie jak nie może odrzucić spadku (art. 1023 § 1 - aneks nr 56). Wynika to z celu, dla osiągnięcia, którego Skarb Państwa powołany został w ostatniej kolejności do dziedziczenia z ustawy, tzn. z założenia, że spadek nie może pozostać bez spadkobiercy.

Trudności nasuwać może określenie przedmiotu umowy o zrzeczenie się dziedziczenia. Zrzeczenie się może dotyczyć jedynie dziedziczenia opartego na powołaniu z ustawy.

Zrzeczenie się dziedziczenia powoduje, że zrzekający się jego zstępni, zostają wyłączeni od dziedziczenia tak, jakby nie dożyli otwarcia spadku (art. 1049 - aneks nr 54). Umowa może jednak stanowić, że skutki zrzeczenia się obejmują jedynie zrzekającego się, z wyłączeniem jego zstępnych. Z uwagi na to, że zrzekający się jest traktowany tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, traci on także prawo do zachowku, gdyż uprawnionym do zachowku jest ten, kto w braku testamentu dziedziczyłby z ustawy (art. 991 § 1 aneks - nr 43).

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE

Odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe ma charakter odpowiedzialności osobistej, a mówiąc bardziej precyzyjnie - majątkowo-osobistej. Odpowiedzialność osobista dłużnika (spadkobiercy) polega na tym, że jeżeli dłużnik nie wykona swojego zobowiązania, wierzyciel może poszukiwać zaspokojenia na całym majątku dłużnika, obecnym i przyszłym, ale też tylko na jego majątku.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, jednak nie jest to nabycie definitywne z uwagi na możliwość odrzucenia spadku. W ścisłym związku z takim unormowaniem pozostaje uregulowanie odpowiedzialności za długi spadkowe. Zgodnie a art. 1030 § 1 (aneks nr 57) do chwili przyjęcia spadku spadkobierca podnosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Z punktu widzenia odpowiedzialności majątek spadkowy zostaje zatem oddzielony od osobistego majątku spadkobiercy. Spadkobierca ponosi odpowiedzialność jedynie z przedmiotów należących do spadku.

Przyjęcie spadku, w drodze złożenia określonego oświadczenia lub w wyniku działania fikcji prawnej określonej w art. 1015 § 2 KC (aneks nr 58), powoduje, że nabycie spadku traci swój tymczasowy charakter. Zmienia się także odpowiedzialność spadkobiercy, który ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem (art. 1030 aneks nr 57).

Zasada określana w art. 1030 KC nie narusz reguł odpowiedzialności rzeczowej. Jeżeli zatem spadkodawca, nie będący dłużnikiem osobistym ponosi odpowiedzialność ze względu na obciążającą jego nieruchomość hipotekę lub zastaw na rzeczach ruchomych, spadkobierca także po przyjęciu spadku, odpowiada tylko z przedmiotu zastawu lub hipoteki.

Przyjęcie spadku powoduje, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym majątkiem, zarówno spadkowym, jak i osobistym, bez ograniczenia art. 1031 § 1 (aneks nr 59). Nieograniczona odpowiedzialność spadkobiercy występuje w dwóch sytuacjach:

3. OMÓWIENIE FORMY PRAWNEJ DZIEDZICZENIA

DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE - RODZAJE TESTAMENTÓW

Określenie testament rozumiane jest w prawie dwojako;

Testament jest czynnością prawną pozwalającą uregulować sytuację prawną majątku należącego do osoby fizycznej na wypadek śmierci. Instytucja testamentu jest powszechnie znana, a pojawiła się w systemach prawnych na tym etapie rozwoju, kiedy dostrzeżono konieczność umożliwienia osobie fizycznej dokonania takich rozrządzeń . W różnych systemach prawnych wskazuje się na trzy cechy charakterystyczne dla testamentu. Jest to czynność prawna jednostronna, mortis causa, odwołalna. Wystąpienie tych trzech cech jest konieczne, aby dana czynność mogła być uznana za testament. Testament może ponadto charakteryzować się innymi cechami, które nie mogą jednak zmieniać ani modyfikować trzech zasadniczych wskazanych wyżej.

Analiza przepisów Kodeksu cywilnego pozwala charakteryzować testament jako czynność prawną o następujących cechach:

Z faktu, że testament jest czynnością prawną mortis causa wynikają dwie podstawowe konsekwencje. Po pierwsze, testament nie wywołuje żadnych skutków prawnych w chwili jego sporządzenia, w szczególności nie powoduje powstania jakichkolwiek praw ani obowiązków zarówno dla testora, jak i innych osób. Po drugie, testor może swój testament w dowolnej chwili odwołać w całości lub części. Ściśle osobisty charakter wyraża się w ustawowym zakazie sporządzania oraz odwoływania testamentu przez przedstawiciela. Natomiast tzw. Formalizm testamentu oznacza niemożliwość sporządzenia go w innej formie niż przewidziana ustawa. Dla ważności tej czynności prawnej niezbędne jest także ścisłe przestrzeganie formalnych wymagań ustawowych.

Zgodnie z art. 941 KC rozrządzić majątkiem można jedynie przez testament. Obowiązujące unormowanie oznacza, że prawo polskie przewiduje wyłączność testamentu jako instytucji pozwalającej uregulować na wypadek śmierci losy całego swojego majątku. Inne systemy prawne dopuszczają zawarcie umowy dziedziczenia oraz darowiznę mortis causa. Przez umowę dziedziczenia strony porozumiewają się, co do losów swoich majątków na wypadek śmierci jednej z nich. Darowizna mortis causa natomiast wywołuje skutki prawne w chwili śmierci darczyńcy. Prawo polskie zawiera zakaz zawierania umów o przyszły spadek:

Sporządzenie testamentu jest dokonaniem czynności prawnej. Zastosowanie znajdują zatem ogólne reguły dotyczące czynności prawnej modyfikowane jednak przepisami zawartymi w księdze IV KC. Dla przedstawienia nasuwających się zagadnień, specyficznych dla testamentu, niezbędne jest omówienie problematyki testowania oraz woli testowania.

Zdolność testowania to możliwość sporządzenia przez osobę fizyczna ważnego testamentu. W każdym systemie prawnym jest to uzależnione od posiadania przez osobę fizyczna pewnych cech osobistych, takich jak odpowiedni wiek, pełna lub przynajmniej ograniczona zdolność do czynności prawnych. Zdolność testowania należy zatem uznać za wycinek czynności do czynności prawnych. Zdolność testowania ma osoba, która ukończyła 18 lat lub przed ukończeniem tego wieku zawarła związek małżeński oraz nie została ubezwłasnowolniona. Zdolność dziedziczenia traci osoba ubezwłasnowolniona (całkowicie lub częściowo), a także osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego.

Zdolność do czynności prawnych to możliwość nabywania praw i obowiązków za pomocą czynności prawnych dokonywanych przez samego zainteresowanego. W ramach zdolności do czynności prawnych pozostaje możliwość rozporządzania swoim majątkiem zarówno w drodze czynności inter vivos, jak i mortis causa (w takiej sytuacji używa się określenia „rozporządzanie”). Osoby w wieku pomiędzy 13 a 18 rokiem życia i osoby ubezwłasnowolnione częściowo nie mogą zatem rozrządzić na wypadek śmierci nawet swoim zarobkiem ani przedmiotami majątkowymi oddanego im do swobodnego użytku, mimo że art. 21 i 22 KC (aneks nr 6) pozwalają im na swobodne rozporządzanie takimi składnikami majątku w drodze czynności inter vivos.

Sporządzenie testamentu jako dokonanie czynności prawnej mortis causa musi podlegać rygorom dalej idącym niż dokonanie czynności inter vivos. Wyraża się to w konieczności działania spadkodawcy z wolą testowania oraz w nieco odmiennym uregulowaniu skutków wystąpienia wad oświadczenia woli. Wola testowania to, najogólniej rzecz ujmując, wola i świadomość dokonywania czynności prawnej na wypadek śmierci. Testor musi mieć świadomość, że reguluje losy majątku na czas po swojej śmierci. Jest to podstawowy wymóg sporządzenia testamentu i brak takiej świadomości musi prowadzić do niesporządzenia testamentu.

Wola rorządzenia majątkiem na wypadek śmieci musi być powzięta i wyrażona niewadliwie. Zgodnie z art. 945 KC (aneks nr 7), testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

Artykuł 945 § 1 KC stanowi przepis szczególny w stosunku do ogólnych norm regulujących skutki wadliwego oświadczenia woli. Przewiduje jednolitą sankcję nieważności testamentu przy wystąpieniu którejkolwiek z wad oświadczenia woli. Podstawę takiego uregulowania stanowi tzw. teoria woli, zgodnie z którą dla ważności złożonego oświadczenia decydujące znaczenie ma wola wewnętrzna osoby składającej takie oświadczenie. W odniesieniu do testamentu jako czynności jednostronnej, nie skierowanej do określonego adresata, nie występuje potrzeba wyważania interesów stron czynności. Celem nadrzędnym jest ochrona prawidłowego powzięcia decyzji i wyrażenia woli przez testora.

Brak świadomości lub swobody należy oceniać według wskazówek zawartych w art. 82 KC (aneks nr 8). Nie występują w tym zakresie żadne odrębności. Stan określany jako brak świadomości lub swobody musi występować w chwili sporządzania testamentu. Sama choroba psychiczna spadkodawcy nie pociąga za sobą automatycznie nieważności sporządzonego testamentu, gdyż osoba chora psychicznie, pełnoletnia a nie ubezwłasnowolniona, nie traci zdolności testowania. Konieczne jest przeprowadzenie dowodu, czy w chwili sporządzania testamentu spadkodawca działał z rozeznaniem.

Zgodnie z art. 945 pkt 2 KC (aneks nr 7), bierze się pod uwagę każdy błąd istotny subiektywnie. Decydujące znaczenie ma jedynie okoliczność, czy spadkodawca sporządziłby testament określonej treści, gdyby znał rzeczywisty stan rzeczy lub spraw. Nie ma także znaczenia, czy błąd dotyczył treści testamentu, czy innych okoliczności art. 84 KC (aneks nr 9). Odmiennie niż przewiduje to art. 88 KC (aneks nr 10), błąd spadkodawcy pociąga za sobą nieważność bezwzględną testamentu.

Groźba w art. 945 pkt 3 KC (aneks nr 7) nie został wyraźnie określona jako bezprawna, ale każda groźba mająca na celu skłonienie spadkodawcy do sporządzenia testamentu określonej treści jest bezprawna. Groźba nie musi stanowić jedynej przyczyny sporządzenia testamentu. Wystarczy, aby miała poważny wpływ na decyzję spadkodawcy. Groźba nie musi być obiektywnie poważna. Podobnie jak błąd, należy ją oceniać z punktu widzenia testora - wg kryteriów subiektywnych. Groźba, inaczej niż przewiduje to art. 87 KC (aneks nr 11), także pociąga za sobą bezwzględną nieważność testamentu.

Sporządzenie testamentu pod wpływem wady oświadczenia woli pociąga za sobą bezwzględną jego nieważność. Taki wniosek wypływa w sposób jednoznaczny z art. 945 § 1 KC (aneks nr 7), który wyraźnie stanowi „Testament jest nieważny...”. Takie sformułowanie ustawy, zgonie z powszechnie przyjętym poglądem, oznacza wprowadzenie sankcji bezwzględnej nieważności dokonanej czynności. Ten wniosek może jednak zostać poddany w wątpliwość, jeżeli uwzględni się w brzmienie § 2 art. 945 KC (aneks nr 7), zgodnie z którym na nieważność testamentu sporządzonego pod wpływem wady nie można się powołać po upływie trzech lat od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat 10 od otwarcia spadku.

Zgodnie z art. 942 KC (aneks nr 12) testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy. Sformułowanie ustawy oznacza zakaz sporządzenia testamentów wspólnych. Z testamentem wspólnym, mamy do czynienia, gdy treść dokonanej czynności prawnej obejmuje rozrządzenie więcej niż jednego spadkodawcy.

Zakaz sporządzania takich testamentów obejmuje zarówno testamenty zawierające rozrządzenia powiązane ze sobą, jak i całkowicie niezależne.

Zakaz testamentów wspólnych wynikających z art. 942 KC (aneks nr 12) nie odnosi się do testamentu ustnego oraz do pisma stwierdzającego treść takiego testamentu. Zakaz zawarty w art. 942 KC (aneks nr 12) używa bowiem pojęcia „testament” w znaczeniu dokumentu. Oznacza to, że nie jest dopuszczalne zawarcie w jednym akcie notarialnym (art. 950 - aneks nr 13), protokóle przy testamencie allograficznym (art. 951 - aneks nr 14), czy też w piśmie przy testamencie holograficznym (art. 949 § 1- aneks nr 15) rozrządzeń dwóch lub więcej osób.

Wprowadzenie do systemu prawnego sporządzenia wspólnych testamentów uzasadnione jest argumentem, że testament taki ogranicza swobodę testowania w ten sposób, iż utrudnia lub wręcz uniemożliwia odwołanie raz sporządzonego testamentu. Naruszenie zakazu i sporządzenie wspólnego testamentu pociąga za sobą bezwzględną nieważność.

Odwołanie testamentu może zostać dokonane na kilka sposobów określonych w art. 946 KC (aneks nr 16). Spadkodawca może:

Sporządzenie nowego testamentu musi zostać dokonane w jednej z form przewidzianych prawem, niekoniecznie w tej, w której został sporządzony testament odwołany. Odwołanie np. testamentu notarialnego może zostać zatem dokonane w drodze sporządzenia testamentu własnoręcznego, czy nawet ustnego. Treść późniejszego testamentu może zostać ograniczona tylko do odwołania wcześniejszego. Porządek dziedziczenia będzie wówczas zgodny z ustawą. Jeżeli spadkodawca zawrze jednak określonej treści rozrządzenia, porządek dziedziczenia będzie kształtował się zgodnie z wolą wyrażoną w późniejszym testamencie (odwołującym).

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, odwołaniu ulegają tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 - aneks nr 17). Sprzeczność pomiędzy dyspozycjami testamentowymi może pociągnąć za sobą całkowitą niemożliwość ich wykonania.

Trudności powstają w sytuacji, gdy spadkodawca sporządziłby kilka testamentów o różnej treści tego samego dnia. Kolejność ich sporządzania może zostać ustalona na podstawie pozostawionego oświadczenia spadkodawcy, nawet jeżeli nie odpowiada ono formalnym rygorom testamentu.

Późniejszy testament może odwołać wcześniejszy w całości lub w części. Nastąpi to jednak tylko wówczas, gdy późniejszy testament jest ważny. Nieważność późniejszego testamentu z jakichkolwiek przyczyn oznacza, że nie wywrze on żadnych skutków prawnych, nie odwoła także wcześniejszego testamentu.

Zniszczenie testamentu (np. podarci testamentu własnoręcznego) lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność (oddarcie podpisu na testamencie własnoręcznym) pociąga za sobą odwołanie testamentu tylko wówczas, gdy nastąpiło to w zamiarze odwołania. Czynności te muszą także zostać podjęte osobiście przez spadkodawcę (art. 944 § 2 - aneks nr 18). Brak zamiaru odwołania testamentu lub okoliczność, że zniszczenie testamentu lub pozbawienie go cech, od których zależy jego ważność było działaniem osoby trzeciej, musi zostać wykazany przez osobę, która takie twierdzenie podnosi.

Dokonanie zmian w istniejącym testamencie, z których zamiar jego odwołania, może polegać np. na przekreśleniu testamentu. Nie musi towarzyszyć temu umieszczenie przez spadkodawcę napisu „uchylony”, „odwołany”, „nieważny”. Jednak brak takiej wskazówki, co do istnienia woli odwołania może stwarzać trudności dowodowe osobie, która twierdzi, że testament został skutecznie odwołany.

W określonych sytuacjach ustawa przewiduje sankcję w postaci nieważności testamentu. Przyczyny mogą być związane z treścią testamentu. Testament, jak każda czynność prawna, jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy (art. 58 § 1 i 2 - aneks nr 19). Sprzeczność z ustawą wystąpi przede wszystkim gdy naruszone zostaną przepisy księgi IV KC, takie jak zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu (art. 962 - aneks nr 20), czy zakaz postanowienia powierniczego (art. 964 - aneks nr 21). Nieważny jest także testament wspólny (art. 942 - aneks nr 12). Sankcje nieważności przewiduje także art. 957§ 2 KC (aneks nr 22). Ponadto nieważność testamentu może stanowić skutek naruszenia przepisów o formie (art. 958 - aneks nr 23). Wreszcie nieważny jest testament sporządzony przez osobę nie mającą zdolności testowania (art. 944 § 1 - aneks nr 24), sporządzony przez przedstawiciela (art. 944 § 2 - aneks nr 25) oraz obarczony wadą oświadczenia woli (art. 945 - aneks nr 7).

Odrębnym zagadnieniem jest dopuszczalność dokonania tzw. konwersji testamentu. Chodzi o możliwość potraktowania testamentu nie odpowiadającego wymogą określonej formy jako testamentu sporządzonego w innej przewidzianej prawem formie.

Konwersja polega na tym, że w miejsce zamierzonej czynności prawnej zostaje substytuowana inna czynność prawna, o ile zamierzona czynność odpowiada wymogą owej innej, zastępczej czynności prawnej. Zastępcza czynność prawna umożliwia realizację tego samego lub podobnego celu. Konwersja taka charakteryzuje się następującymi cechami:

Nieważność testamentu stwierdza sąd. Kontrowersyjne jest natomiast zagadnienie, czy możliwe jest uzyskanie orzeczenia stwierdzającego nieważność testamentu. Po śmierci spadkodawcy ważne jest, aby ustalić, kto, w jakich częściach i na jakiej podstawie doszedł do dziedziczenia. Ma to znaczenie nie tylko dla samych potencjalnych spadkobierców, ale także dla innych osób, np. uprawnionych do zachowku, wierzycieli spadkowych, zapisobierców. Jeżeli należy przypuszczać, że spadkodawca pozostawił testament i testament ten ma kształtować porządek dziedziczenia, istotnego znaczenia nabiera ustalenie, czy testament został ważnie sporządzony i jaka jest jego treść.

Osoba, u której znajduje się testament ma obowiązek złoży go w sądzie, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Wykonanie tego obowiązku, jak wskazano, ma istotne znaczenie prawne. Stąd jego niewykonanie przez osobę, u której testament się znajduje, zagrożone jest nie tylko sankcjami w postaci odpowiedzialności za powstałą szkodę, ale także grzywną. Sąd może także przeprowadzić poszukiwanie testamentu, polegające w szczególności na nakazaniu złożenia stosownej treści oświadczenia, a jeżeli uzyska wiadomość o osobie, w posiadaniu której testament się znajduje, wyda - po wysłuchaniu tej osoby - postanowienie nakazujące jej złożenie testamentu w określonym terminie.

Sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych. Jeżeli jest kilka testamentów sąd otwiera i ogłasza wszystkie a na każdym z nich czyni się wzmiankę o innych. Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół. Analogicznie tryb odnosi się do pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego. Otwarcie i ogłoszenie testamentu ma charakter czysto formalny. Celem jest jedynie ujawnienie treści testamentu. W postępowaniu tym nie podlega badaniom ważność testamentu; sąd nie może odmówić otwarcia i ogłoszenia testamentu z tej przyczyny, że jest on nieważny. Mimo to otwarcie i ogłoszenie testamentu rodzi określone skutki prawne, np. roszczenia z tytułu zachowku przedawnia się z upływem trzech lat od ogłoszenia testamentu. Ogłoszenie testamentu nie jest natomiast przesłanką jego ważności. O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu, sąd zawiadamia w miarę możliwości osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku.

Prawo polskie wyróżnia dwie kategorie testamentów: zwykłe i szczególne.

Testamenty zwykłe mogą być sporządzone przez każdą osobę mającą zdolność testowania w dowolnie wybranej chwili i określają porządek dziedziczenia niezależnie od tego, ile czasu upłynęło pomiędzy sporządzeniem testamentu a otwarciem spadku. Testamenty zwykłe dzielimy na: holograficzne, notarialne, allograficzne.

Testament holograficzny.

Testament musi zostać w całości napisany własnoręcznie przez testatora. Wprowadzenie tego wymogu ma na celu umożliwienie testatorowi swobodnego rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci oraz zapewnienie autentyczności testamentu. Sfałszowanie całego pisma jest bowiem bardziej utrudnione niż sfałszowanie samego podpisu. Wyłączone jest posługiwanie się jakimikolwiek urządzeniami do pisania, gdyż pismo powinno wykazywać indywidualne cechy testatora. Posłużenie się jakimiś urządzeniami, czy też spisanie woli testatora przez inna osobę uniemożliwia osiągnięcie tego celu. Możliwe jest natomiast napisanie testamentu protezą, czy nawet nogą, jeżeli spadkodawca był inwalidą. Takie pismo zachowuje bowiem indywidualne cechy piszącego. Nieistotne jest, jakim narzędziem piszący posługuje się spadkodawca i na jakim podłożu utrwala pismo. Testament może być zatem napisany ołówkiem lub piórem na papierze, kredą na murze. Spadkodawca musi natomiast wiedzieć, co pisze. Stąd skopiowanie przez testatora, który nie umie pisać ani czytać, pisma sporządzonego przez inna osobę pociąga za sobą nieważność testamentu.

Spisane własnoręcznie przez spadkodawcę rozporządzenia muszą zostać podpisane. Podpis pod testamentem holograficznym odgrywa istotną rolę. Ma na celu ułatwić stwierdzenia, że sporządzone pismo jest ukończonym testamentem; dowodzić, że osoba sporządzająca testament miała wolę i świadomość testowania. Podpis pod testamentem w zasadzie powinien składać się z imienia i nazwiska lub przynajmniej nazwiska.

Umieszczenie w testamencie daty służy osiągnięciu dwóch celów: ustalenia, czy testor w chwili sporządzenia testamentu miał zdolność testowania oraz ustalenia kolejności sporządzonych testamentów. Data powinna składać się z dnia, miesiąca i roku sporządzenia testamentu. Brak daty a także data nieprawdziwa, w zasadzie powoduje nieważność testamentu (art. 958 - aneks nr 23, w zw. art. 949 - aneks nr 26). Wyjątek od tej zasady przewidziany został w art. 949 § 2 KC, zgodnie z którym brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy lub sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu także wówczas gdy postępowanie sądowe doprowadzi do usunięcia wątpliwości. W toku postępowania sąd bierze pod uwagę także dowody wskazujące na datę sporządzenia testamentu.

Testament notarialny.

Kodeks cywilny nie określa wymagań formalnych, jakim ma odpowiadać testament notarialny. Art. 950 KC - (aneks nr 27) stwierdza jedynie, że testament może zostać sporządzony a formie aktu notarialnego. Testament sporządzony zgodnie z art. 950 KC jest jednym z wielu aktów notarialnych różniących się od innych jedynie treścią.

Testament sporządzony w formie aktu notarialnego daje spadkodawcy wysoki stopień bezpieczeństwa wyrażającego się w zgodności treści testamentu z jego rzeczywistą wolą. Ponadto udział osoby z wykształceniem prawniczym chroni przed dokonaniem rozrządzeń sprzecznych z prawem, jak również przed nieprecyzyjnym sformułowaniem poszczególnych rozrządzeń. Udział notariusza może też zabezpieczyć testatora przed niepożądanymi wpływami osób trzecich, a także minimalizuje niebezpieczeństwo ewentualnego późniejszego obalenia testamentu.

Testament allograficzny.

Testament allograficzny uregulowany został a art. 951 - (aneks nr 28). Dla jego ważności niezbędne jest dopełnienie następujących formalności:

Sporządzając testament allograficzny spadkodawca ma obowiązek oświadczyć swoją ostatnią wolę ustnie. Nie może zostać użyty inny system znaków (np. język migowy) co wynika wyraźnie z art. 951§ 3 KC, który wyklucza możliwość sporządzenia testamentu allograficznego przez osoby głuche i nieme. Wymóg podania ostatniej woli ustnie ma swoje uzasadnienie idzie o to aby uzewnętrzniana wola była zgodna z rzeczywistymi zamierzeniami spadkodawcy, aby wola ta była powzięta swobodnie i świadomie. Dlatego wątpliwości może budzić przyjmowana czasami w orzecznictwie dopuszczalność potwierdzenia przez spadkodawcę treści odczytanego mu protokołu testamentu, który sam sporządził albo testamentu szczególnego, który utracił moc. Potwierdzenie jedynie przygotowanego wcześniej pisma nie daje takich gwarancji, gdyż ułatwia podsunięcie czy wręcz narzucenie testatorowi rozrządzeń niezgodnych z rzeczywistymi zamiarami. W czasie ustnego oświadczenia woli przez spadkodawcę niezbędna jest obecność osoby urzędowej i świadków.

Krąg osób uprawnionych do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy określa art. 951 § 1 KC. Zgodnie z tym przepisem, spadkodawca powinien swoją wolę oświadczyć wobec przewodniczącego zarządu jednostki samorządu terytorialnego, sekretarza powiatu lub gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Szczególnie istotne jest upoważnienie przez ustawę kierownika urzędu stanu cywilnego do przyjęcia oświadczenia spadkodawcy, gdyż z reguły jest to osoba o wykształceniu prawniczym.

Oświadczenie spadkodawcy zostaje spisane w protokole może on zostać sporządzony przez osobę urzędową lub przez inną osobę, ręcznie lub na maszynie. Ustawa nie przewiduje tutaj szczególnych wymagań. Nie ma przeszkód, aby protokół taki został sporządzony przez jednego ze świadków testamentu.

W protokole należy podać datę jego sporządzenia. Wymogowi temu odpowiada podanie dnia miesiąca i roku sporządzenia protokołu. Data ta powinna być zgodna z prawdą. Data nieprawdziwa lub brak daty sporządzenia protokołu pociąga za nieważność testamentu. Nie można znaleźć zastosowania art. 949 § 2 KC (aneks nr 26), gdyż wyjątek od zasady zgodnie z którą niedopełnienie wymogów formalnych pociąga za sobą nieważność testamentu (art. 958 - aneks nr 23), uczyniony został jedynie w odniesieniu do testamentu holograficznego.

Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków (art. 951 § 2 - aneks nr 28), a następnie zostaje on podpisany przez spadkodawcę, osobę wobec które wola została oświadczona oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może się popisać, należy to zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu (art. 951 § 2 - aneks nr 28).

Oświadczenie musi być sporządzone w obecności dwóch świadków.

Testamenty szczególne mogą być sporządzone tylko wtedy, gdy zostały spełnione dodatkowe przesłanki przewidziane ustawą. Przykładowo testament ustny może zostać sporządzony tylko wówczas, gdy niemożliwe lub znacznie utrudnione jest skorzystanie ze zwykłej formy lud występuje obawa rychłej śmierci spadkodawcy. Testamenty szczególne charakteryzuję się ponadto czasowo ograniczona mocą. Zgodnie z art. 955 KC (aneks nr 29) testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba, że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu.

Testament ustny jest testamentem szczególnym. Nie może być sporządzony w każdej, dowolnie wybranej przez spadkodawcę chwili. Musi istnieć przynajmniej jedna z okoliczności wskazanych w art. 952§ 1 KC (aneks nr 30), pozwalający na skorzystanie z tej formy testamentu.

Wymóg występowania obawy rychłej śmierci spadkodawcy powoduje konieczność dokonania oceny. Ocena ta może być dokonywana z punktu widzenia wiedzy lekarskiej i doświadczenia życiowego lub jedynie pod kątem subiektywnych odczuć spadkodawcy. Obawa rychłej śmierci musi istnieć w chwili sporządzania testamentu.

Testament ustny zostaje sporządzony w ten sposób że spadkodawca oświadcza swoją wolę ustni przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków (art. 952 § 1 aneks nr 30). Spadkodawca musi zatem w obecności świadków wyraźnie wskazać, co i komu przeznacza na wypadek swojej śmierci. Spadkodawca może posługiwać się innym systemem znaków (językiem migowym). System znaków musi być znany również świadkom testamentu.

Przy testamentach ustnych musi być minimum trzech świadków. Mniejsza ich liczba pociąga za sobą nieważność testamentu, większa w zasadzie pozostaje bez znaczenia dla ważności testamentu.

Art. 952 KC (aneks nr 30) przewiduje dwa sposoby stwierdzenia treści testamentu ustnego:

Pismo testamentu nie może sporządzić osoba powołana do dziedziczenia lub taka, dla której przewidziano jakąś korzyść. Testament w swojej treści powinien zawierać miejsce i datę złożenia oświadczenia przez spadkodawcę oraz miejsce i datę sporządzania pisma. Pismo powinno zostać podpisane przez spadkodawcę i dwóch lub wszystkich świadków.

Testament na polskim statku morskim lub powietrznym.

Podróż statkiem morskim lub powietrznym tradycyjnie łączona jest z pewnym niebezpieczeństwem. Sama podróż stanowi wystarczającą przesłankę skorzystania z tej formy testamentu. Zgodnie z art. 953 KC - (aneks nr 31) testator oświadcza swoją wolę wobec dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków. Dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy podając datę jej spisania i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy. Pismo podpisują spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy.

W razie niemożliwości zachowania tej formy testamentu możliwe jest sporządzenie testamentu ustnego. Testament ustny na statku morskim lub powietrznym może zostać sporządzony, jeżeli np. dowódca statku lub jego zastępca nie jest w stanie przyjąć oświadczenia spadkodawcy.

Testament na polskim statku morskim lub powietrznym mogą sporządzać osoby nieme, głuche i głuchonieme, gdyż w art. 953 KC - (aneks nr 31) nie został powtórzony zakaz zawarty w art. 951 § 3 KC (aneks nr 28).

Testament wojskowy.

Przepis art. 954 KC (aneks nr 32) wskazuje na istnienie testamentu wojskowego jako jednego z testamentów szczególnych. Testament może zostać sporządzony tylko w czasie wojny lub mobilizacji albo przebywania w niewoli. Formy podstawowe można określić jako testament allograficzny z pewnymi modyfikacjami. Wymagania formy szczególnej ograniczone zostały do ustnego oświadczenia woli przez spadkodawcę wobec dwóch świadków, chociażby niejednocześnie obecnych. Skorzystanie z tej formy testamentu jest możliwe, gdy istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy lub występują szczególne okoliczności, które uniemożliwiają lub bardzo utrudniają zachowanie którejś z form podstawowych. Stwierdzenie treści takiego testamentu może nastąpić w sposób przewidziany w art. 952 § 2 lub § 3 KC (aneks nr 30).

Zgodnie z art. 956 KC (aneks nr 33) nie mogą być świadkami testamentu:

DZIEDZICZENIE USTAWOWE

W pierwszej kolejności do dziedziczenia ex lege, czyli z mocy ustawy do spadku powołani są dzieci (zstępni) zmarłego oraz jego małżonek. Wszyscy otrzymują taką samą pod względem wartości część spadku, która stanowi określony procent jego wartości.

W tej konfiguracji pozycję uprzywilejowaną posiada małżonek (art. 939 - aneks nr 38), bowiem niezależnie od tego ile jest dzieci, jego udział nie może wynieść mniej aniżeli jedną czwartą spadku. Zatem, gdy małżeństwo posiadało nie więcej niż troje dzieci, majątek dzielony jest na równe części. W przypadku ich większej liczby, część przypadająca małżonkowi wynosi jedną czwartą, natomiast pozostałe trzy czwarte dzielone jest na tyle części ilu jest dzieci, zakładając oczywiście, iż każde z nich żyje w momencie śmierci spadkodawcy. W przeciwnym razie, udział który by mu przypadł, przypada jego dzieciom i dzielony jest w częściach równych.

Jeżeli spadkodawca nie ma zstępnych, do dziedziczenia powołani są małżonek oraz wstępni (czyli rodzice) i rodzeństwo. Jak wynika z powyższego, małżonek dziedziczyć może spadek wespół z dziećmi albo wespół z rodzicami albo wespół z rodzicami i rodzeństwem. W trzech ostatnich przypadkach jego udział wynosi połowę spadku. Druga połowa dzielona jest z kolei na dwie równe części. Jedna z nich, czyli połowa połowy spadku przypada w częściach równych rodzicom, druga połowa połowy, rodzeństwu również w częściach równych.

Jeśli, któreś z rodziców nie dożyło śmierci spadkodawcy, czyli swego syna lub córki, jego udział dzielony jest na dwie polowy; jedna przyłącza się do udziału drugiego małżonka, natomiast druga w częściach równych do poszczególnych udziałów rodzeństwa.

Natomiast w przypadku rodzeństwa jeśli któreś z nich nie żyje a pozostawiło zstępnych, udział który by mu przypadł, przypada im.

Zasadniczo odmienna regulacja dotyczy przypadków, nie istnienia całych grup podmiotów uprawnionych do dziedziczenia z ustawy. I tak;

Sytuacja spadkowa przysposobionego (przysposobienie pełne) nie różni się zasadniczo od sytuacji dzieci spadkodawcy. Przysposobiony bowiem dziedziczy tak jakby był dzieckiem spadkodawcy, odrębną sprawą jest to, iż nie może wówczas dziedziczyć po swoich naturalnych rodzicach, chyba że mamy do czynienia z sytuacją w której jedno z małżonków dokonało przysposobienia dziecka drugiego małżonka pochodzącego z innego związku (art. 936 - aneks nr 35, art. 937 -aneks nr 36).

Do czynienia możemy mieć również z przysposobieniem niepełnym, w którym występują pewne ograniczenia w stosunku do krewnych przysposabiającego jak i przysposobionego.

Warto jeszcze przyjrzeć się sytuacji dziadków zmarłego (art. 938 - aneks nr 37). Nie należą do kręgu ustawowych spadkobierców, ale przepisy dają im pewne uprawnienia. Warunkiem skorzystania z nich jest trudna sytuacja finansowa polegająca na tym, iż znajdują się oni w niedostatku i nie mogą otrzymać środków na utrzymanie od osoby na której ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny. W tej sytuacji, mogą żądać tych środków od spadkobiercy pod warunkiem, że to nie on jest osobą zobowiązaną do świadczenia alimentacyjnego. Wartość środków utrzymania musi być proporcjonalna zarówno do ich potrzeb jak i do wartości udziału spadkowego. Spadkodawca może postąpić w dwojaki sposób:

Jak wcześniej stwierdziłem, małżonek jest uprzywilejowany w stosunku do pozostałych spadkobierców, zarówno pod względem przypadającego mu udziału, jak i innych uprawnień. Mianowicie, małżonek dziedziczący w zbiegu z innymi spadkobiercami z wyjątkiem zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali razem z nim w chwili jego śmierci, oprócz udziału spadkowego może żądać przedmiotów urządzenia domowego z których korzystał za życia spadkodawcy, chyba że ich wspólne pożycie ustało jeszcze za życia spadkodawcy.

Ponadto razem z innymi bliskimi osobami, jest uprawniony do korzystania z mieszkania i jego urządzenia w ciągu trzech miesięcy od śmierci spadkodawcy. To uprawnienie nie może być wyłączone ani ograniczone przez spadkodawcę a w przypadku wyłączenia lub ograniczenia, postanowienie takie jest nieważne ex lege (z mocy ustawy).

W pewnym jednak przypadku małżonka można wyłączyć od dziedziczenia (art. 940 aneks nr 39). Mianowicie wówczas, gdy spadkodawca wystąpił do sądu z uzasadnionym żądaniem rozwodu z winy współmałżonka. Wyłączenie od dziedziczenia następuje wówczas mocą orzeczenia sądu. Z wnioskiem może wystąpić każdy ze spadkobierców ustawowych dziedziczących w zbiegu z małżonkiem w terminie sześciu miesięcy od dnia w którym dowiedział się o śmierci spadkodawcy, jednak nie więcej niż rok od otwarcia spadku

DZIEDZICZENIE GOSPODARSTWA ROLNEGO

Gospodarstwa rolne są szczególnego rodzaju nieruchomościami m.in. ze względu na sposób ich dziedziczenia. Ustawodawca, czyli Sejm RP odrębnie ukształtował ich dziedziczenie kierując się przede wszystkim, tym aby ewentualny spadkobierca (osoba, na którą przechodzą prawa i obowiązki zmarłego) legitymował się, czyli posiadał odpowiednią wiedzę i kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego (art. 1059 -aneks nr 40, art. 1060 -aneks nr 41).

Zauważyć należy, iż ta odrębna regulacja nie dotyczy wszystkich gospodarstw, a jedynie tych w skład których wchodzą grunty rolne o powierzchni przekraczającej 1 ha. W przypadku, gdy powierzchnia gruntów rolnych nie przekracza 1 ha, dziedziczenie takiego gospodarstwa odbywa się na zasadach ogólnych Kodeksu cywilnego o dziedziczeniu ustawowym albo testamentowym. W skład nieruchomości rolnych zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego wchodzą ponadto grunty pod budynkami mieszkalnymi oraz grunty niezbędne do korzystania z tych budynków.

Kodeks cywilny wymaga od spadkobiercy, aby w chwili śmierci spadkodawcy stale pracował bezpośrednio przy produkcji rolnej albo miał przygotowanie zawodowe do produkcji rolnej, za którą zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 12 grudnia 1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych uznaje się :

Tylko osoby spełniające powyższe warunki mogą dziedziczyć gospodarstwo rolne lub udział w nim i mówiąc dalej o uprawnionym do dziedziczenia mam na myśli osoby je spełniające. Osoby te mogą dziedziczyć całość gospodarstwa jak również udział w nim, wówczas gospodarstwo rolne stanowić będzie współwłasność kilku osób pod warunkiem, iż są uprawnieni do dziedziczenia na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego księgi IV tytuł II "dziedziczenie ustawowe", bez znaczenia przy tym jest fakt, czy pracują w rolnictwie czy też nie.

Należy jednak zauważyć, iż szczególna regulacja kodeksowa odnosi się jedynie do dziedziczenia ustawowego tzn. gdy brak jest ważnego testamentu, co obejmuje przypadki fizycznego braku testamentu, jak i jego nieważność.

W pierwszej kolejności dziedziczą spadek zstępni, czyli dzieci spadkodawcy wspólnie z jego małżonkiem. Zasadniczo dziedziczą oni w częściach równych, pod warunkiem, że dzieci jest nie więcej niż troje, ustawa bowiem wymaga aby udział małżonka wynosił co najmniej jedną czwartą . Pozostałe trzy czwarte dzielone jest na tyle części ilu jest dzieci. Tak stanowią ogólne regulacje, wśród których modyfikacje wprowadza szczególna regulacja dotycząca gospodarstw rolnych.

Gdy zdarzy się sytuacja tego typu, że któreś z dzieci spadkodawcy nie dożyje jego śmierci, wówczas jego udział, czyli część która by mu przypadała jest dziedziczona przez jego dzieci, czyli wnuki spadkodawcy. Jednak warunkiem objęcia spadku przez wnuki jest to, aby w chwili śmierci spadkodawcy posiadały uprawnienia do dziedziczenia określone w art. 1059 pkt.1 i 2 KC (aneks nr 40). czyli; stale pracowali bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mieli przygotowanie zawodowe do jej prowadzenia. Zgodnie z KC. dziedziczą oni gospodarstwo rolne również w przypadku, gdy ich rodzice, nie mogli dziedziczyć z uwagi na brak posiadanych do tego warunków. Podobnie ma się rzecz w sytuacji, gdy żadne z dzieci spadkodawcy nie spełnia warunków do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Wówczas wnuki jego jeśli są jedynymi osobami je spełniającymi dziedziczą z wyłączeniem dzieci spadkodawców, czyli braci lub sióstr swych rodziców, z uwagi na to, że nie bierze się ich pod uwagę przy określaniu kręgu spadkobierców.

Gdy natomiast spadkobierca spadek odrzucił, tj. pomimo, że mógł go odziedziczyć nie wyraził na to zgody, zgodnie z Kodeksem cywilnym traktuje się go tak, jakby nie dożył otwarcia spadku, które następuje w chwili śmierci spadkodawcy. W tym przypadku wnuki spadkodawcy mogą dziedziczyć jedynie wtedy gdy on sam był do tego uprawniony. Gdy jednak nie pozostawił po sobie zstępnych tj. dzieci lub wnuki, jak również co prawda pozostawił ale nie są oni uprawnieni do dziedziczenia część jemu przypadającą przyłącza się do udziałów pozostałych spadkobierców dzieląc go na równe części.

Wnuki mogą więc objąć gospodarstwo w przypadku gdy w momencie śmierci spadkodawcy ich rodzic, uprawniony do dziedziczenia z ustawy nie żyje, natomiast oni posiadają wymagane kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego, a także gdy żadne z dzieci spadkodawcy nie spełnia warunków wymaganych. To rozwiązanie jest odpowiednio stosowanie do dalszych zstępnych, czyli prawnuków itd.

Jeżeli zdarzy się sytuacja tego typu, że nie ma dzieci ani wnuków dziedziczących, czy to z uwagi na to, że nie posiadają wymaganych kwalifikacji, czy też nie żyją, gospodarstwo dziedziczy rodzeństwo spadkodawcy wspólnie z jego małżonkiem i rodzicami. W tym jednak przypadku udział małżonka wynosi połowę spadku. Zatem rodzeństwo dziedziczy w przypadku gdy nie ma dzieci i wnuków a także gdy są ale nie mogą dziedziczyć gospodarstwa. Sytuacja ta dotyczy jednak rodzeństwa, które stale pracuje bezpośrednio przy produkcji rolnej albo ma przygotowanie do jej prowadzenia. Ponieważ rodzeństwo dziedziczy wespół z rodzicami to możliwa jest sytuacja powyższego dziedziczenia o ile rodzice odpowiadają warunkom z art. 1059 KC (aneks nr 40).

Podobnie jak w przypadku dzieci i tu, jeśli któreś z rodzeństwa zmarło przed spadkodawcą, jego część przypada jego dzieciom o ile w chwili śmieci spadkodawcy stale pracowali bezpośrednio przy produkcji rolnej albo mają przygotowanie zawodowe do prowadzenia takiej produkcji i to niezależnie od tego, czy ich rodzice (czyli brat lub siostra spadkodawcy) byli uprawnieni do dziedziczenia. To rozwiązanie stosuje się odpowiednio również do dalszych zstępnych tj. wnuków, prawnuków.

Na koniec wypada zauważyć, iż jest możliwe skuteczne ustanowienie w testamencie dziedzicem gospodarstwa rolnego kogoś spośród osób uprawnionych .

Zachowek

Za zachowek Kodeks cywilny przewiduje szereg szczególnych uregulowań dotyczących:

Uprawnienie do zachowku wywodzone jest z bliskiej więzi rodzinnej między spadkodawcą a uprawnionym. Ustawa zakreśla w z tym krąg osób uprawnionych do zachowku stosunkowo wąsko, węziej niż krąg spadkobierców ustawowych. W myśl art. 991 § 1 KC (aneks nr 43) do zachowku uprawnieni są:

o ile byliby oni powołani do spadku z ustawy. Przykładowo można wskazać sytuację, w której spadkodawca pozostawił dwoje dzieci i jedno z rodziców. Przy dziedziczeniu ustawowym do spadku doszłyby, zgodnie z art. 931 § 1(aneks nr 44) w zw. z art. 932 § 1 KC (aneks nr 45), jedynie dzieci spadkodawcy, wyłączając jego rodziców. Jeżeli spadkodawca pozostawił testament, w którym powołał do dziedziczenia całości spadku inną osobę, uprawnienie do żądania zachowku służy jedynie dzieciom spadkodawcy. Rodzic uzyskałby prawo do zachowku jedynie w sytuacji, gdyby spadkodawca nie pozostawił dzieci.

Uprawnienie do zachowku nie przysługuje jednak:

W przypadku, gdy niegodność lub wydziedziczenie odnosi się do zstępnego spadkodawcy , do dziedziczenia natomiast niego dochodzą jego zstępni. Rodzice spadkodawcy będą uprawnieni do zachowku jedynie w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych i rodzice, w zbiegu z małżonkiem lub w zbiegu z rodzeństwem, lub samodzielnie doszliby do dziedziczenia na podstawie ustawy.

Roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej tytułem należnego zachowku powstaje, gdy uprawniony nie otrzymał go także w innej postaci niż powołani do dziedziczenia. Zgodnie z art. 941 § 2 KC (aneks nr 46) roszczenie takie powstaje, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego zachowku w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, powołania do spadku lub ustanowienia zapisu na jego rzecz. W związku z powyższym na poczet należnego zachowku zalicza się otrzymaną przez uprawnionego darowiznę. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę na rzecz wstępnego osoby uprawnionej (art. 996 - aneks nr 47). Ponadto, jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, na należny mu zachowek zalicza się poniesione przez spadkodawcę koszty utrzymania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku. Nie można zatem wykluczyć sytuacji, w której wspomniane koszty będą równe kwocie należnej z tytułu zachowku.

4. PODSUMOWANIE I WYCIĄGNIĘCIE WNIOSKÓW

W polskim systemie prawnym wyróżniamy dwa rodzaje, czyli tytuły do dziedziczenia. Są to ustawa i testament. przyjęto również cztery zasady, którymi kieruje się prawo spadkowe

Na wstępie należy wyjaśnić co rozumiemy pod pojęciem spadku .Spadkiem są prawa i obowiązki zmarłego, które przechodzą po jego śmierci na jedną lub kilka osób. Ponadto wymaga się, aby miały one charakter majątkowy.

Ze spadków wykluczone są prawa i obowiązki zmarłego, związane ściśle z jego osobą np. prawo do renty, prawo użytkowania, służebności osobiste, a także umowy o dzieło oraz zlecenia.

Podobnie nie wchodzą do spadku prawa i obowiązki zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na określone osoby i to niezależnie od tego, czy są spadkobiercami.

Skoro w skład spadku wchodzą zarówno prawa jak i obowiązki, to możemy mieć do czynienia z trzema sytuacjami:

W skład długów spadkowych zalicza się również koszty pogrzebu zmarłego, o ile swym zakresem nie przekraczają miejscowych zwyczajów a także koszty postępowania spadkowego związane m. in. z sądowym stwierdzeniem jego nabycia, koszty poniesione w związku z obowiązkiem wypłaty zachowku oraz wykonania zapisów i poleceń.

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą jego otwarcia, zaś otwarcie następuje w momencie śmierci spadkodawcy.

Jak wcześniej zostało powiedziane, istnieją tylko dwa tytuły powołania do spadku: ustawa i testament. Testament zasadniczo ma pierwszeństwo przed ustawą. Zgodnie z zasadą swobody testowania spadkobiercą można w ten sposób uczynić każdego. Jest to jedyny sposób rozrządzenia, czyli rozdzielenia majątku na wypadek śmierci. Choć testament jest wykonywany za życia spadkodawcy, swoje skutki wywołuje dopiero po jego śmierci i może w każdej chwili zostać zmieniony lub odwołany.

Dziedziczenie ustawowe wchodzi w grę dopiero, gdy nie ma testamentu w sensie fizycznym albo co prawda jest, ale stwierdzono jego nieważność.

Dziedziczyć z ustawy można całość spadku albo jego część, czyli udział. Dziedziczenie całości następuje wówczas, gdy żadna z powołanych do tego osób nie chce lub nie może być spadkobiercą a także gdy spadkodawca w ogóle go nie powołał. Natomiast część spadku można odziedziczyć w przypadku, gdy spadkodawca na mocy testamentu nie ustanowił dziedzicem do pewnej części spadku żadnej z osób, albo gdy któraś z powołanych do tego osób nie chce lub nie może być dziedzicem. W powyższych przypadkach pozostaje pewna część majątku zmarłego, którą nie objęło dziedziczenie testamentowe. Wobec tego, zgodnie z zasadą ta część podlega dziedziczeniu na podstawie ustawy.

Krąg spadkobierców ustawowych jest ściśle określony i nie podlega modyfikacji. W jego skład wchodzą:

Z powyższego kręgu pewne osoby nie mogą być spadkobiercami.

Przede wszystkim nie może dziedziczyć osoba, która nie żyje w momencie śmierci spadkodawcy, jak również osoba prawna, która w tym momencie nie istnieje. Od powyższej zasady prawo przewiduje wyjątki. Mianowicie dziecko, które w chwili śmierci spadkodawcy jest już poczęte, może być spadkobiercą , pod warunkiem że urodzi się żywe. Na tę okoliczność można powołać domniemanie wyrażone w art. 9 KC (aneks nr 34). Zatem sam fakt urodzenia się dziecka wystarczy aby mogło być uznane za spadkobiercę.

Inny przepis szczególny dotyczy fundacji. Może ona dziedziczyć majątek spadkodawcy pod warunkiem, że zostanie ustanowiona w testamencie i uzyska wpis do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Ze śmiercią niedoszłego spadkobiercy ściśle związana jest instytucja niegodności, z racji tego, iż wywołuje takie same skutki. Mianowicie , uznany za niegodnego zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku, czyli śmierci spadkodawcy.

Skutek powyższy powoduje wyłącznie prawomocne orzeczenie sądu o uznaniu za niegodnego, które to orzeczenie sąd może wydać jedynie na wniosek.

Z wnioskiem takim wystąpić może każda osoba, która ma tzw. interes w tym aby uznać kogoś za niegodnego. Innymi słowy każdy, komu na tym zależy. Złożenie wniosku może nastąpić nie później niż przed upływem trzech lat od śmierci spadkodawcy, ale termin ten może być krótszy, gdyż nie może przekroczyć roku od dnia w którym wnioskodawca dowiedział się o przyczynie niegodności.

Nie jest więc brany pod uwagę moment decyzji spadkodawcy w której uznał on określoną osobę za niegodną, ani też moment dowiedzenia się o tej decyzji, ale kluczowym jest data powzięcia wiadomości o przyczynie takiej decyzji.

Przyczyny niegodności są ściśle określone i katalog ich nie podlega interpretacji rozszerzającej. A są nimi;

Należy jednak zauważyć, iż spadkobierca nie może zostać uznanym za niegodnego, jeśli spadkodawca mu przebaczył, i to nawet jeśli istnieją określone przyczyny


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Finanse i wartość pieniądza w czasie (27 stron) XBOOQ5SHED3LQXYWS6ISUZGA7WUOSUWGCBUCQUQ
Funkcje menedżera (27 stron) CWWAYTT42NQZRH2EHIJPQINEFMZW4QPN3SKWIZQ
Finanse publiczne Finanse publiczne (27 stron)
Polityka ekonomiczna Polski (27 stron) QFAH6YXV77Y335PWMG2JGNNYFMNRDHSQSUR723Y
Makroekonimia - zagadnienia (27 stron)
Ekonomia klasyczna (27 stron)
Podatki - zagadnienia (27 stron), Zobowiązania podatkowe w świetle ordynacji podatkowej
Podatki - zagadnienia (27 stron), Zobowiązania podatkowe w świetle ordynacji podatkowej
Handel zagraniczny - bilans płatniczy (27 stron) , Tendencje rozwoju i zmiany struktury polskiego ha
Finanse zagadnienia (27 stron)
Makroekonomia (27 stron) YTAK5J5RZAJVWUA6E2V4UGFX26YHCHSYYRBHFAQ
Finanse publiczne (27 stron) - dzienne, Finanse publiczne wykłady
Badanie marketingowe - zainteresowania muzyczne (27 stron)

więcej podobnych podstron