rolaíukacyjna pielegniarki w cukrzycy konspekt


Konspekt do edukacji pacjenta

Temat: Cukrzyca typu I

Odbiorca: wszyscy pacjenci na oddziale internistycznym z cukrzyca typu I

Przewidywany czas zajęć: 70 minut

Cele ogólne:

Cele szczegółowe:

Poznawcze: pacjent

Psychoruchowe: pacjent

Afektywne: pacjent

Åšrodki dydaktyczne:

Metody nauczania:

Edukacja jest jednym z najistotniejszych elementów leczenia chorych z cukrzycą typu 1. Właściwie nie może być mowy o skutecznym leczeniu tej przewlekłej choroby bez zrozumienia przez chorego jej przyczyn, uwarunkowań, metod terapii i opanowania zasad samokontroli. Edukacja w cukrzycy staje się terapią pacjenta, a jej poziom ma zasadnicze znaczenie dla jego stylu życia i stanu zdrowia.

Bardzo ważne jest, by sposób edukowania był dostosowany do wieku, możliwości intelektualnych i stanu emocjonalnego osoby chorej. Jej celem powinno być przekazanie odpowiedniego zakresu wiedzy na temat leczenia cukrzycy oraz zmotywowanie chorego do wdrożenia wyuczonych umiejętności postępowania z chorobą w codziennym życiu. Choroba i jej leczenie nie powinny zdominować innych aspektów życia chorego i wywierać niekorzystny wpływ na jego życie zawodowe, rodzinne, społeczne.

Pielęgniarki edukacyjne mają za zadanie włączyć pacjenta z cukrzycą do aktywnej współpracy w procesie samoopieki i samokontroli, różnicować potrzeby żywieniowe w zależności od modelu leczenia cukrzycy oraz chorób współistniejących (zwłaszcza otyłości). Równie ważna jest edukacja w zakresie prowadzenia samoopieki w cukrzycy, przekazanie wiedzy, umiejętności oraz motywacji do działania. Pielęgniarka edukacyjna ma za zadanie kształtowanie u pacjenta umiejętności samoobserwacji, samokontroli oraz oceny swojego stanu zdrowia, co w efekcie prowadzi do poprawy jakości życia pacjenta z cukrzycą.

Dotychczas nie znaleziono sposobu na zapobieganie cukrzycy typu 1. Stąd też nie ma możliwości prowadzenia działań profilaktycznych. U osób z cukrzycą typu 1bardzo ważne jest prowadzenie profilaktyki wtórnej mającej na celu zapobieganie powikłaniom cukrzycy.

Efektem dobrej edukacji pacjenta jest:

Przebieg planowanej edukacji chorego z cukrzycą insulinozależną.

  1. Pogadanka z pacjentami na temat cukrzycy i prowadzonego trybu życia. Wyjaśnienie czym naprawdę jest cukrzyca

Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to, zgodnie z definicją Światowej Organizacji Zdrowia, grupa chorób metabolicznych charakteryzująca się hiperglikemią wynikającą z defektu wydzielania lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych.

Przyczyną powstawania cukrzycy typu 1, zwanej cukrzycą insulinozależną, są uszkodzenia komórek trzustki produkujących insulinę. Istotę tej choroby stanowi niedobór insuliny w organizmie, czego konsekwencją jest niemożność kontrolowania poziomu glukozy we krwi i jej nadmierny wzrost.

2. Wyjaśnienie skąd pochodzi glukoza we krwi oraz znaczenia insuliny.

Insulina jest wytwarzana w organizmie człowieka przez specjalne skupiska komórek znajdujące się w trzustce - gruczole usytuowanym w jamie brzusznej. Komórki te nazywane są komórkami β wysp trzustkowych. Wraz z innymi hormonami insulina bierze udział w regulacji wszystkich procesów przemiany materii zachodzących w organizmie człowieka. Zapewnia ona stały dopływ substancji odżywczych do wszystkich komórek ciała, zarówno po spożyciu posiłku jak i między posiłkami - niezależnie od długości przerw między nimi.

Aby dobrze spełniać swoje funkcje, każda z komórek potrzebuje odpowiedniej ilości materiału energetycznego (paliwa). Insulina powoduje, że z przyjętego pokarmu w organizmie człowieka wytwarza się energia pozwalająca funkcjonować jego ciału.

Rola insuliny polega na:

Aby organizm żywy mógł użytkować glukozę jako źródło energii, konieczna jest obecność odpowiedniej ilości prawidłowo działającej insuliny. Stanowi ona jakby klucz otwierający drzwi w komórce, przez które do jej wnętrza wnikają cząsteczki glukozy. Przy braku insuliny lub w przypadku jej nieprawidłowego działania komórki są pozbawione materiału energetycznego (cukier, tłuszcz) i budulcowego (białko). Jednocześnie nie mogą one wykorzystywać glukozy, w związku z czym wzrasta jej stężenie we krwi chorego. Krew z bardzo dużą zawartością cukru przepływa przez nerki i tam część glukozy przenika do moczu. Pojawia się więc cukromocz i inne objawy choroby.

3.Przedstawienie objawów, powikłań choroby.

Objawy niedawno wykrytej lub niedostatecznie leczonej cukrzycy są bardzo typowe, chociaż ich nasilenie może mieć różny stopień. Na typowy zespół objawów klinicznych składają się: zmęczenie, osłabienie, wielomocz (czyli częste oddawanie dużej ilości moczu), nadmierne pragnienie, zwiększony apetyt, chudnięcie. Podstawowe znaczenie dla rozpoznania cukrzycy mają badania biochemiczne krwi i oznaczenie zawartości cukru we krwi oraz w moczu (tzw. glikozurii, czyli cukromoczu).

Powikłania cukrzycy

Ostre powikłania :

Przewlekłe powikłania:

Wieloletnia cukrzyca prowadzi do wielu groźnych powikłań, które dotyczą wielu narządów. Ryzyko wystąpienia i postęp przewlekłych powikłań zależą głównie od kontroli metabolicznej cukrzycy. Osoby o dobrze wyrównanej cukrzycy są w znacznie mniejszym stopniu zagrożone przewlekłymi powikłaniami. Przyczyną powstawania powikłań są uszkodzenia naczyń krwionośnych: mikroangiopatia, dotycząca drobnych naczyń i naczyń włosowatych oraz makroangiopatia prowadząca do zmian miażdżycowych naczyń o średniej i dużej średnicy.

Mikroangiopatia powoduje uszkodzenia:

Makroangiopatia prowadzi do zwiększonej zapadalności na choroby układu sercowo-naczyniowego, które stanowią w ok. 80% przyczynę zgonu w tej grupie chorych. Najważniejsze powikłania naczyniowe występujące u diabetyków to:

U diabetyków mogą ponadto występować m.in.:

4 .Zasady leczenia cukrzycy typu 1.

W cukrzycy typu 1 trzustka nie produkuje insuliny - hormonu niezbędnego do spalania cukru. Cukier jest podstawowym źródłem energii (paliwem) dla komórek organizmu. Zadaniem insuliny jest wprowadzenie cukru z krwi do komórek. Dzięki działaniu insuliny poziom cukru we krwi utrzymuje się w zakresie wartości prawidłowych: 60-140 mg/dl, a w moczu jest nieobecny.

Z chwilą rozpoznania cukrzycy typu 1 należy jak najszybciej rozpocząć leczenie insuliną i prowadzić je do końca życia.

U chorych z niezbyt nasilonymi objawami cukrzycy (nadmierne pragnienie, spadek masy ciała, oddawanie dużych ilości moczu) możliwe jest rozpoczynanie leczenia przez diabetologa w trybie ambulatoryjnym w ośrodku dysponującym pełnymi możliwościami edukacji (dietetyk, pielęgniarka, zajmująca się edukacją).
Gdy objawy cukrzycy w momencie rozpoznania są silniej wyrażone: duże osłabienie, odwodnienie, wymioty, senność, przyspieszone tętno i oddech, zapach acetonu z ust (jest to typowy obraz ostrego powikłania związanego z brakiem insuliny, zwanego kwasicą ketonową), konieczna jest hospitalizacja.

Celem leczenia jest dążenie do uzyskania prawidłowych lub zbliżonych do prawidłowych wartości poziomu cukru we krwi (w zasadzie powinny się mieścić w granicach 90-140 mg/dl, czyli 5,0-7,8 mmol/l). Oprócz mierzenia cukru we krwi do oceny stopnia wyrównania cukrzycy służy dodatkowy wskaźnik - hemoglobina glikowana (hemoglobina, która została połączona z glukozą) w skrócie określana jako HbA1c. Jest to parametr odzwierciedlający średnie wartości poziomów cukru we krwi z ostatnich 3 miesięcy przed oznaczeniem. Jej zwiększona ilość wskazuje na podwyższone poziomy cukru we krwi. Należy dążyć do uzyskania wartości HbA1c na poziomie 6-7%.

Dobre wyrównanie cukrzycy można osiągnąć poprzez odpowiednie dawkowanie insuliny, które musi być dostosowane do posiłków (a ściślej do ilości zawartych w nich węglowodanów) i do aktywności fizycznej chorego (im większa aktywność tym mniejsze zapotrzebowanie na insulinę).

Obecnie w terapii korzysta się wyłącznie z ludzkich insulin (mających identyczny skład chemiczny jak insulina w ludzkim organizmie), które są produkowane metodami inżynierii genetycznej.

W leczeniu najczęściej stosuje się insuliny krótkodziałające, które są przezroczyste (np. Humulin R, Actrapid, Gensulin R) i insuliny o pośrednim czasie działania, które są mętnymi zawiesinami (np. Humulin N, Insulatard, Gensulin N). Powszechnie stosowany obecnie schemat podawania insuliny polega na wielokrotnych wstrzyknięciach w ciągu doby. Jest to tzw. intensywna insulinoterapia, w której krótkodziałającą insulinę podaje się przed śniadaniem, obiadem i kolacją, a insulinę o pośrednim czasie działania przed snem (także zwykle rano). Zastosowanie "penów" (od ang. pen - wieczne pióro), czyli specjalnych wstrzykiwaczy zastępujących strzykawkę do insuliny, których kształt przypomina wieczne pióro, w znacznym stopniu ułatwia wielokrotne podawanie insuliny.

Ostatnio coraz częściej w tym modelu leczenia insulinę krótkodziałającą zastępuje się jej szybkodziałającym analogiem (np. Humalog, Novorapid), a insulinę o pośrednim czasie działania zastępuje się jej długodziałającym analogiem (Lantus). Analogi insuliny - są to celowo zmienione pod względem chemicznym insuliny dla wydłużenia lub skrócenia ich czasu działania w organizmie. Szybkodziałające analogi insuliny działają szybciej i krócej w porównaniu z insuliną Actrapid czy Humulin R. Dzięki temu lepiej obniżają poziom cukru po posiłku. Można je podawać bezpośrednio przed posiłkiem i rzadziej powodują niedocukrzenia. Lantus jest insuliną, która działa dłużej w porównaniu z insuliną Humulin N czy Insulatard. Utrzymuje stałe stężenie we krwi przez 24 godziny i dlatego podaje się ją tylko raz na dobę.

Oprócz wielokrotnych wstrzyknięć insuliny w ciągu doby drugim sposobem realizacji intensywnej terapii w cukrzycy typu 1 jest ciągła podskórna infuzja insuliny za pomocą pompy insulinowej (firmy Minimed lub Disetronic). Kandydaci do takiego leczenia muszą mieć silną motywację do poprawy kontroli swojej cukrzycy, dlatego ten model insulinoterapii często jest stosowany u kobiet z cukrzycą w ciąży. Osobista pompa insulinowa jest urządzeniem, które służy wyłącznie do podawania insuliny podskórnie w sposób ciągły, nie dokonuje natomiast pomiarów poziomu cukru we krwi. Wadą tych urządzeń jest stosukowo wysoki miesięczny koszt ich stosowania.
Zaleca się, aby pacjenci leczeni metodą intensywną, zarówno z użyciem pompy, jak i metodą wielokrotnych wstrzyknięć, wykonywali pomiary cukru przed wszystkimi posiłkami i przed snem.

U nielicznych chorych z cukrzycą typu 1 zamiast intensywnej insulinoterapii stosuje się tzw. konwencjonalną insulinoterapię, czyli dwa razy dziennie mieszankę insuliny krótkodziałającej - klarownej i o pośrednim czasie działania - mętnej(np. Mixtard 10, 20, 30, 40, 50, Humulin M 3, Humulin M 2, Gensulin M 10, 20, 30, 40, 50). Można stosować także mieszanki zawierające w składzie Humalog zamiast Actrapidu czy Humuliny R (np. Humalog Mix 25, czy Humalog Mix 50 ).

5. Nauka pacjenta obsługi glukometru a także wstrzyknięcia insuliny.

Techniki podawania insuliny

Insulina może być wstrzykiwana w różne okolice ciała. Najlepiej, gdy lekarz ustali technikę wstrzyknięcia i okolice podania insuliny.

Okolice wstrzyknięć: brzuszna, udowa, pośladkowa, międzyłopatkowa, ramienna.

Dla insuliny krótkodziałającej najlepsza jest okolica brzuszna. Dla insuliny o pośrednim czasie działania najlepsza jest okolica udowa. Natomiast dla mieszanek insulinowych najlepsza jest okolica brzuszna lub ramienna.

W obrębie wybranego obszaru powinno się regularnie zmieniać miejsca wstrzyknięć, aby uniknąć powstania obrzęku utrudniającego wchłanianie insuliny. Technika iniekcji jest ważna, aby podać insulinę dokładnie w tkankę podskórną.

Stosując igły o długości 8 mm należy:

Stosując igły o długości 6 mm należy:

6. Samokontrola w cukrzycy.

Samokontrola wyrównania metabolicznego cukrzycy to przeprowadzane samodzielnie przez chorych pomiary stężenia glukozy we krwi i moczu, badanie obecności ciał ketonowych w moczu. Samokontrola pozwala odpowiednio wyedukowanym chorym dopasowywać terapię do aktualnych potrzeb, zapobiegać powikłaniom cukrzycy - ostrym i przewlekłym, prowadzić wybrany tryb życia. Stężenie glukozy we krwi bada się za pomocą glukometru, obecność glukozy lub ketonów w moczu - za pomocą barwnie reagujących pasków diagnostycznych.

Pamiętaj, że samokontrola pozwala na:

Teoretyczne i techniczne podstawy badania: Do badań wykonywanych w samokontroli cukrzycy należy oznaczanie glukozy we krwi i w moczu oraz związków ketonowych w moczu. Analizy te wykonać można w domu za pomocą tzw. metod paskowych (suchych testów). Wspólną cechą tych metod jest to, że do wykonania analizy używa się odpowiedniego paska papieru, który w kontakcie z krwią lub moczem zmienia swoje właściwości (kolor, przewodnictwo elektryczne). Do wykrywania glukozy we krwi lub w moczu używa się zwykle pasków nasączonych barwnikiem (chromogenem), w których zachodzi swoista reakcja enzymatyczna dla glukozy (paski posiadają aktywność enzymatyczną glukooksydazy i peroksydazy wodoru). Do wykrywania związków ketonowych stosuje się paski, w których zachodzi barwna reakcja chemiczna związków ketonowych z nitroprusydkiem sodu (w metodzie tej wykrywa się głównie aceton).
Intensywność powstającego zabarwienia zależy od ilości wykrywanej substancji w próbce krwi nałożonej na papierek, bądź w moczu, w którym zanurzono na chwilę papierek.

Ocena stężenia glukozy we krwi
Do kontrolowania stężenia glukozy we krwi (glikemii) bezpośrednio przez chorego na cukrzycę używa się krwi włośniczkowej. Określenie stężenia glukozy we krwi dla kontroli glikemii w ciągu doby jest zalecane szczególnie u pacjentów z cukrzycą leczonych insuliną. Zwykle zaleca się ocenę glikemii w następujących porach w ciągu doby:

Lekarz może często zalecić, aby powyższy schemat do oceny dobowego profilu stężenia glukozy był uzupełniony o oznaczenie glukozy we krwi: 2 godziny po obiedzie i 2 godziny po kolacji. W wyjątkowych sytuacjach może zalecić wykonanie jeszcze dodatkowo oznaczenia glukozy we krwi około 3-4-tej godziny nad ranem.
 Dla każdego pacjenta z cukrzycą lekarz prowadzący może ustalić indywidualnie najbardziej korzystne momenty w ciągu doby do kontroli glikemii. W zależności od przebiegu choroby lekarz może też ustalić indywidualnie częstość określania dobowych profili stężenia glukozy we krwi w poszczególnych dniach tygodnia.

Należy pamiętać, że zawsze obowiązuje następująca kolejność podejmowanych czynności: najpierw sprawdzenie stężenia glukozy we krwi, następnie wstrzyknięcie insuliny, potem jedzenie.
Ocena stężenia glukozy w domu przez pacjenta nie zastępuje pomiaru stężenia glukozy we krwi wykonywanego w laboratorium. Częstość okresowego powtarzania tej analizy w laboratorium powinna być zgodna z zaleceniami lekarza prowadzącego.

Ocena stężenia glukozy w moczu
Glukoza w moczu pojawia się wtedy, kiedy jej stężenie we krwi jest na tyle wysokie, że ilość przesączającej się w nerkach do moczu glukozy jest zbyt duża, aby mogła być w całości reabsorbowana (ponownie wchłaniana) przez nerki. Dochodzi do przekroczenia tzw. progu nerkowego dla glukozy, czyli stężenie glukozy we krwi wynosi ponad 10 mmol/l (180 mg/dl). Ilość wydalanej wówczas z moczem glukozy u chorych na cukrzycę odzwierciedla wartość glikemii. Wyjątkowo, u niektórych osób wartość progowego stężenia glukozy we krwi, powyżej którego glukoza pojawia się w moczu, może być znacząco niższa. U tych osób może występować glukoza w moczu, mimo że nie stwierdza się u nich cukrzycy.
Pomiar glukozy w moczu zaleca się wszystkim chorym na cukrzycę. Mocz należy badać codziennie, 2-3 razy na dobę w ściśle określonych porach dnia. Lekarz prowadzący pomaga ustalić, w których porcjach oddawanego moczu należy badać zawartość glukozy. Decyzja o tym uzależniona jest od informacji, którą chce się z tego badania uzyskać. Zawartość glukozy w moczu zaleca się badać:

Ocena stężenia związków ketonowych w moczu
W stanie utrzymującego się niedoboru insuliny organizm produkuje związki ketonowe, które wydalane są z moczem: kwas hydroksymasłowy, kwas acetooctowy i produkt ich przemiany - aceton.
Badanie moczu na związki ketonowe powinno być wykonywane zawsze, jeśli w samokontroli cukrzycy stwierdzono obecność znacznej ilości glukozy w moczu. Należy wykonać tę analizę, zawsze jeśli istnieje jakiekolwiek przypuszczenie, że związki ketonowe mogą być wytwarzane w organizmie (np. wystąpienie dodatkowej choroby przebiegającej z gorączką, wymiotami lub biegunką). Związki ketonowe są przypuszczalnie obecne w moczu w znacznej ilości, jeśli oznaczane kilka razy stężenie glukozy we krwi przekracza 13,3 mmol/l (240 mg/dl) lub jeśli jakiekolwiek pojedyncze oznaczenie stężenia glukozy przekracza 16,7 mmol/l (300 mg/dl).

Czemu służy badanie?
Ocena stężenia glukozy we krwi
Znajomość dobowego profilu glikemii umożliwia określenie pory maksymalnych zmian stężenia glukozy we krwi oraz czasu działania zastosowanych preparatów insuliny.
Stężenie glukozy we krwi w ciągu doby waha się znacznie u większości chorych leczonych insuliną. W trakcie leczenia efekt działania poszczególnych preparatów insuliny może istotnie różnić się wśród chorych przyjmujących insulinę. Rodzaj preparatu, dawki i pory przyjmowania insuliny muszą być dobierane przez lekarza dla każdego chorego indywidualnie. Stąd ocena zmian stężenia glukozy we krwi w ciągu doby pozwala racjonalnie dobrać dawki i rodzaj podawanej insuliny. Właściwe kontrolowanie glikemii na podstawie prowadzonych regularnie pomiarów stężenia glukozy we krwi, pozwala zmniejszyć ryzyko wystąpienia ostrych powikłań (np. cukrzycowa śpiączka ketonowa) oraz późnych powikłań cukrzycy (np. ślepota, niewydolność nerek, choroba niedokrwienna serca).

Ocena stężenia glukozy w moczu
Ocena stężenia glukozy w moczu służy do kontrolowania glikemii w przebiegu cukrzycy. Jednakże monitorowanie terapii przez pomiar ilości wydalanej z moczem glukozy jest mało dokładną metodą w porównaniu z regularnie prowadzoną oceną profilu dobowego stężenia glukozy we krwi, szczególnie gdy choroba wymaga leczenia insuliną. Badanie to nie pozwala wykryć hipoglikemii, czyli występowania takiego stężenia glukozy we krwi, które jest zbyt niskie (poniżej normy).
Ilość wydalanej z moczem glukozy jest odzwierciedleniem średniego stężenia glukozy we krwi w czasie tworzenia się moczu. Jeżeli analizę wykonuje się w świeżo wytworzonej porcji moczu w nerkach, tj. mocz oddaje się w krótkich odstępach czasowych (np. dwie porcje oddanego moczu co kilkanaście minut), to badanie odzwierciedla wartość glikemii w chwili badania.

Ocena stężenia związków ketonowych w moczu
Stwierdzenie znaczącej ilości związków ketonowych w moczu u chorych na cukrzycę wskazuje na zagrożenie rozwoju (w ciągu kilku godzin) groźnego dla życia ostrego powikłania cukrzycy - kwasicy ketonowej. Zaawansowaną fazą tego zaburzenia jest śpiączka ketonowa. Zwykle, przy znacznej ilości związków ketonowych w moczu (+++ - jeśli chory posługuje się paskami określającymi w ten sposób zawartość związków ketonowych), stwierdza się również glukozę w moczu. W tych sytuacjach znacznie podwyższone jest stężenie glukozy we krwi. Wskazuje to na potrzebę przyjęcia większej dawki insuliny i konieczność modyfikacji dotychczasowego leczenia. Należy natychmiast zawiadomić lekarza.
Może się zdarzyć, że chory stwierdza śladową ilość związków ketonowych w moczu (+ lub nawet ++), lecz w moczu nie ma wcale glukozy lub są tylko małe jej ilości. Nie należy się wówczas niepokoić, lecz regularnie powtarzać analizy przy kolejnym badaniu moczu. Stan ten świadczy z reguły o zbyt ubogich kalorycznie posiłkach (za mało węglowodanów w diecie), które mógł przyjmować chory przed badaniem w okresie co najmniej kilkunastu ostatnich godzin. Taki wynik badania moczu może być również spowodowany wystąpieniem w tym samym czasie hipoglikemii, czyli znacznego obniżenia stężenia glukozy we krwi np. po wstrzyknięciu zbyt dużej dawki insuliny.

Wskazania do wykonywania badania

Oznaczanie glukozy we krwi i w moczu oraz związków ketonowych w moczu jest metodą samokontroli cukrzycy. Określanie profilu dobowego stężenia glukozy we krwi jest metodą zalecaną zawsze u wszystkich pacjentów z cukrzycą typu I.

Opis przebiegu badania
Używanie poszczególnych testów paskowych powinno odbywać się zawsze zgodnie z załączoną przez producenta instrukcją. Paski powinny być przechowywane w ściśle zamkniętych oryginalnych pojemnikach, w chłodnym miejscu (nie przechowywać testów paskowych w lodówce!). Pojemniki należy otwierać jedynie na czas potrzebny do wyjęcia pasków. Niewłaściwe przechowywanie pasków: wystawienie na światło, wilgoć, podwyższona temperatura, mogą wpływać na uzyskiwane wyniki.
W czasie używania pasków nie należy dotykać pola reaktywnego paska. Przed przystąpieniem do badania należy zawsze sprawdzić, czy kolor pola reaktywnego użytego paska odpowiada barwie na skali umieszczonej na pojemniku dla wyniku "0". Jeżeli ta barwa jest inna, należy użyć innego paska.

Ocena stężenia glukozy we krwi
Krew włośniczkową do badania pobiera się zwykle z opuszki palca, bardzo rzadko z płatka usznego.
Przed badaniem należy umyć ręce ciepłą wodą z mydłem i starannie wysuszyć. Następnie badający powinien delikatnie ucisnąć wybrane miejsce nakłucia, aby stało się lekko różowe. Miejsce nakłucia powinno się zdezynfekować np. przez potarcie skóry kawałkiem waty nasączonej roztworem wodnym alkoholu etylowego (w stężeniu około 60%). Po wyparowaniu alkoholu z powierzchni skóry, badający nakłuwa boczną część opuszki palca przy pomocy jałowej igły, bądź nożyka (ryc. 16-2). Nakłucie wykonuje się na głębokość około 3 mm. Dla ułatwienia i większej pewności poprawności wykonania nakłucia chory może zaopatrzyć się (np. w aptece) w specjalny aparat posiadający dźwignię sprężynową z możliwością wymiany każdorazowo użytej igły.
Pierwszą wypływającą kroplę krwi po nakłuciu badający powinien zetrzeć suchym kawałkiem waty. Kolejna kropla krwi powinna swobodnie spaść na pole reaktywne utrzymywanego poziomo paska. Trzeba zadbać o to, aby kropla krwi była wystarczająco duża dla pokrycia całego pola reaktywnego. Następnie, po odczekaniu wymaganego czasu zgodnie z instrukcją załączoną przez producenta danego testu paskowego (czas odmierzać zegarkiem z sekundnikiem!), badający powinien wsunąć pasek między złożoną bibułę lub ligninę i przycisnąć go na 1-2 sekundy. Jeśli usunięcie krwi jest niecałkowite, natychmiast powtórzyć czynność, wykorzystując czystą powierzchnię bibuły, bądź ligniny. Nie wycierać krwi z pola reaktywnego! Niektórzy producenci pasków zalecają spłukanie krwi z paska w czasie 1-2 sekund pod strumieniem wody.
Po odczekaniu dokładnie podanego w załączonej instrukcji czasu (należy korzystać z zegarka!), badający powinien odczytać wynik przez porównanie zabarwienia pola reaktywnego paska ze skalą wzorcową umieszczoną na pojemniku.
Istnieje możliwość bardziej dokładnego odczytu stężenia glukozy we krwi z użyciem różnych odmian przenośnych aparatów, które posiadają zwykle własną nazwę handlową. Należy wówczas używać odpowiednich testów paskowych dostosowanych do poszczególnych typów tych aparatów. Aparaty obsługuje się zgodnie z załączoną do nich instrukcją.

Ocena stężenia glukozy i związków ketonowych w moczu
Mocz należy oddać bezpośrednio do czystego i suchego naczynia. Jeśli analiza ma być wykonana nie w świeżo oddanym moczu, to przeprowadza się uprzednio zbiórkę moczu np. z kilku godzin (patrz Opis badania w "Badaniu moczu"). Do badania nie należy brać moczu zimnego (np. z naczynia bezpośrednio wyjętego z lodówki); należy odczekać, aż porcja moczu przeznaczona do badania ogrzeje się do temperatury pokojowej.

Badający powinien całkowicie zanurzyć w moczu pola odczynnikowe paska i natychmiast pasek wyjąć (nie dłużej niż po 1 sekundzie). Można także przeprowadzić część paska z polami odczynnikowymi przez strumień oddawanego moczu. Czynność tę należy przeprowadzić szybko, aby zapobiec wypłukiwaniu się odczynnika z pola odczynnikowego. Następnie badający paska przycisnąć powinien brzeg do ściany naczynia, aby w ten sposób usunąć nadmiar moczu z paska. Pasek należy trzymać w pozycji poziomej dla uniknięcia zabrudzenia rąk moczem.
Po odczekaniu dokładnie czasu, który jest zalecany przez producenta w załączonej instrukcji (należy odmierzać czas zegarkiem!), badający powinien odczytać wynik przez porównanie zabarwienia pola reaktywnego paska do skali wzorcowej umieszczonej na pojemniku. Stosowane paski często posiadają dwa pola reaktywne - zarówno dla oznaczania glukozy, jak i związków ketonowych. Istotne jest to, że wymagany czas, po którym należy dokonać odczytu, może być różny dla glukozy i związków ketonowych.

Badający powinien całkowicie zanurzyć w moczu pola odczynnikowe paska i natychmiast pasek wyjąć (nie dłużej niż po 1 sekundzie). Można także przeprowadzić część paska z polami odczynnikowymi przez strumień oddawanego moczu. Czynność tę należy przeprowadzić szybko, aby zapobiec wypłukiwaniu się odczynnika z pola odczynnikowego. Następnie badający paska przycisnąć powinien brzeg do ściany naczynia, aby w ten sposób usunąć nadmiar moczu z paska. Pasek należy trzymać w pozycji poziomej dla uniknięcia zabrudzenia rąk moczem.
Po odczekaniu dokładnie czasu, który jest zalecany przez producenta w załączonej instrukcji (należy odmierzać czas zegarkiem!), badający powinien odczytać wynik przez porównanie zabarwienia pola reaktywnego paska do skali wzorcowej umieszczonej na pojemniku. Stosowane paski często posiadają dwa pola reaktywne - zarówno dla oznaczania glukozy, jak i związków ketonowych. Istotne jest to, że wymagany czas, po którym należy dokonać odczytu, może być różny dla glukozy i związków ketonowych.

Każdy pacjent otrzymuje broszurę z sposobem wykonywania badania na poziom cukru we krwi.

Oznaczanie innych wskaźników w celu monitorowania przebiegu cukrzycy

Aby śledzić rozwój choroby i jak najwcześniej leczyć powstające powikłania choroby zaleca się chorym - prócz stałej kontroli glikemii - dodatkowe badania diagnostyczne:

7. Przedstawienie zasad odżywiania w cukrzycy z uwzględnieniem wymienników węglowodanowych, oraz zdrowego trybu życia.

Znaczenie diety w cukrzycy Właściwa dieta jest nieodzownym elementem leczenia tej cukrzycy. Osoby na nią chore mają na ogół wagę ciała prawidłową lub nawet niedowagę, dlatego żywienie dietetyczne nie ma na celu redukcji masy ciała. Energetyczność diety powinna być dopasowana do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta, a więc uwzględniać płeć, wiek, stan fizjologiczny i wysiłek fizyczny wykonywany przez daną osobę.

W cukrzycy typu 1 najistotniejszą i zarazem najtrudniejszą rzeczą jest dopasowanie diety do czasu podawania insuliny oraz właściwych jej dawek. Posiłki powinny być spożywane regularnie, co zapobiega zbyt dużym wahaniom poziomu glukozy we krwi. Liczba spożywanych posiłków zależy od liczby wstrzyknięć insuliny oraz od jej rodzaju (czasu działania), dlatego dla każdej osoby dieta powinna być indywidualnie ustalona przez lekarza i dietetyka.

Zazwyczaj zaleca się spożywanie 5-7 posiłków w ciągu dnia. W dziennej racji pokarmowej musi więc znaleźć się pierwsze śniadanie, drugie śniadanie, obiad, podwieczorek, pierwsza kolacja, a niekiedy również i druga. Czasami trzeba nawet zjeść coś dodatkowo tuż przed snem. Godziny posiłków powinny być stałe i dostosowane do czasu podawania insuliny oraz planowanego wysiłku fizycznego. Przy stosowaniu insuliny szybko działającej posiłek musi być spożyty najdalej w 30 min od zastrzyku; przy podaniu insuliny o pośrednio wydłużonym czasie działania - 40 min od zastrzyku; insuliny o długim czasie działania -1 godz. po zastrzyku; w przypadku mieszanek insulin o różnym okresie działania czas posiłku jest uzależniony od najszybciej działającej insuliny w preparacie (te zalecenia pacjent musi ustalić z lekarzem).

W ostatnim 20-leciu wiele się zmieniło w zakresie wiedzy o wpływie diety na przebieg cukrzycy, a wraz z tym wskazówki dietetyczne dla pacjentów. Obecnie wiadomo już, że wysokie spożycie tłuszczu sprzyja rozwojowi chorób serca, na które narażone są zwłaszcza osoby chore na cukrzycę. Węglowodany złożone natomiast nie tylko nie utrudniają leczenia cukrzycy, ale pomagają w regulacji poziomu glukozy we krwi.

Najważniejsze zasady diety w cukrzycy typu 1

Należy także pamiętać o: -regularność trybu odżywiania jako warunek uzyskania wyrównania metabolicznego;
-zwiększone zapotrzebowanie energetyczne u tych chorych; -konieczność równomiernej dystrybucji podaży węglowodanów w poszczególnych posiłkach;
-konieczność uwzględniania przekąsek między posiłkami i przed snem;
-ustalenie czasu przyjmowania posiłków jako decydujący czynnik terapeutyczny w
przypadku stosowania insulin długo działających; -uwzględnienie dodatkowej podaży substratów energetycznych w przypadku stosowania ćwiczeń fizycznych o większym
nasileniu.

wymiennik węglowodanowy (1 WW) to taka ilość produktu wyrażona w gramach, która zawiera 10 g węglowodanów przyswajalnych przez organizm (co odpowiada 10 g czystego cukru). Np.: jeżeli jedna bułka (kajzerka) zawiera 3 WW, to oznacza, że poziom cukru we krwi rośnie tak, jak po spożyciu 30 g (3 x 10 g) czystego cukru. Węglowodany przyswajalne to np. skrobia, cukier buraczany (sacharoza), cukier mleczny (laktoza), natomiast węglowodany nieprzyswajalne to np. błonnik pokarmowy. Po ustaleniu, ile WW należy spożywać, np. na śniadanie, posiłki należy komponować tak, aby w kolejnych dniach śniadania zawierały podobną liczbę WW. Dzięki temu można zapobiec wahaniom poziomu cukru we krwi.

Wymienniki węglowodanowe ułatwiają i pomagają planować codzienny jadłospis. W prosty sposób pozwalają na zastąpienie określonej ilości jednego produktu odpowiednią ilością innego produktu, który dostarcza tę samą liczbę węglowodanów. W tym celu można korzystać z gotowych tabel wymiennikowych. Należy pamiętać, aby wymieniać produkty z tej samej grupy produktowej, np. warzywa na inne warzywa, produkty zbożowe na inne produkty zbożowe.

Palenie tytoniu a cukrzyca

W edukacji chorego na cukrzycę insulinozależna bardzo ważne jest określenie skutkow palenia tytoniu.

Palenie tytoniu powoduje realny wzrost zachorowania na raka płuc, przewlekle zapalenie oskrzeli i choroby serca, takie jak miażdżyca, atak serca i udar. W wypadku cukrzycy ryzyka te nakładają się. Nikotyna wpływa także na stężenie glukozy we krwi, zwęża naczynia krwionośne, powodując wolniejszą absorbcję podawanej insuliny. Nikotyna może również zwiększać odporność insulinową, co powoduje, że cukrzyca staje się trudniejsza w leczeniu.

Jest to jakby forma narkomanii, która u chorych na cukrzycę jest wyraźnie bardziej szkodliwa aniżeli u osób bez cukrzycy. Tytoń u chorych na cukrzycę przyspiesza uszkodzenie wzroku, nerek, tętnic serca, mózgu, kończyn dolnych. Jeżeli chory na cukrzycę pali tytoń, to 3-5-krotnie zwiększa ryzyko zachorowania na chorobę tętnic, szczególnie serca, mózgu, kończyn dolnych; jest to o wiele więcej aniżeli u osoby bez cukrzycy. Chory na cukrzycę nie może palić tytoniu, jeżeli racjonalnie myśli o swoim leczeniu.

Alkohol a cukrzyca

Alkohol jest substancją, która wcale nie jest potrzebna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. U osób z cukrzycą, z powodu zaburzeń metabolicznych, wpływ alkoholu jest o wiele bardziej szkodliwy niż u osób bez tej choroby.

Alkohol może wywoływać zaburzenia glikemii: hipo- lub hiperglikemię. Największym zagrożeniem jest jednak hipoglikemia. Ponadto, duże dawki alkoholu działają niekorzystnie m.in. zwiększając ciśnienie tętnicze krwi oraz ryzyko rozwoju miażdżycy i niedokrwiennej choroby serca.  

Spożycie alkoholu u osób z cukrzycą wymaga szczególnego ograniczenia, gdyż składnik ten może prowadzić do niebezpiecznego stanu hipoglikemii, nasilać działanie ketogenne oraz powodować wzrost poziomu triglicerydów we krwi.

Alkohol dostarcza także kalorii i nasila reakcje magazynowania tłuszczów w organizmie co sprzyja powstawaniu nadwagi. W przypadku stosowania niektórych leków przeciwcukrzycowych, spożywanie alkoholu może stanowić również bezpośrednie zagrożenie życia.

Jeżeli nie istnieją szczególne przeciwwskazania do spożywania alkoholu wynikające z ogólnego stanu zdrowia oraz stosowanych leków, dopuszczalna dawka alkoholu u mężczyzn nie powinna przekraczać 25g (czystego alkoholu) na dobę oraz połowę tej dawki u kobiet.

- Nie pij alkoholu, jeśli wiesz, że chorujesz na chorobę, na której przebieg napój alkoholowy ma niekorzystny wpływ - należy do nich cukrzyca.
- Nie pij alkoholu, jeśli masz wyznaczoną dietę leczniczą.
- Nie powinna pić napojów alkoholowych osoba w młodym wieku, a także kierująca pojazdami lub maszynami, w pracy, w okresie ciąży i karmienia.
- Jeśli musisz okazyjnie wypić napój alkoholowy, to należy uświadomić sobie, że można to uczynić w sposób mądry i inteligentny. Małe ilości wina lub piwa przy posiłku można niekiedy zaakceptować. Alkohole bardziej stężone należy rozcieńczyć wodą. Nigdy nie należy spożywać na raz więcej aniżeli 20 ml wódki lub whisky. Należy unikać napojów alkoholowych zawierających cukier (likiery, piwo).
- Wypicie alkoholu należy uwzględnić w diecie, traktując alkohol równoważnie z tłuszczem; 1 g alkoholu dostarcza 7 kcal (29 kJ).
- Na przyjęciu lub spotkaniu zawsze staraj się mieć ze sobą cukrzycową kartę identyfikacyjną.

Współistnienie alkoholizmu z cukrzycą zwiększa zagrożenie zgonem 0 50%. To bardzo wysoka cena za nałóg

Stopa cukrzycowa

Stopa cukrzycowa należy do przewlekłych powikłań cukrzycy obejmujących tkanki miękkie oraz w szczególnych przypadkach również kości. Powikłanie to występuje z powodu uszkodzenia układu nerwowego, układu naczyniowego (zaburzenia ukrwienia) oraz podatności na infekcje bakteryjne. Nieleczony zespół stopy cukrzycowej w skrajnych przypadkach może doprowadzić do amputacji nóg. W związku z tym szczególną uwagę zwracaj na najdrobniejsze zmiany na stopach, aby uniknąć ich pogłębienia i długotrwałego leczenia.

Jakie sÄ… typowe objawy stopy cukrzycowej:

Na czym polega leczenie zespołu stopy cukrzycowej?

Leczenie polega na obniżeniu poziomu cukru we krwi oraz jeżeli to konieczne zaprzestaniu palenia papierosów. Bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja stóp oraz odpowiedni dobór ćwiczeń nóg, jak i całego ciała.

Zasady pielęgnacji stóp dla osób z cukrzycą:

Wpływ wysiłku fizycznego na organizm ludzki;

Dzięki systematycznemu wysiłkowi fizycznemu poprawie ulega wydolność i sprawność organizmu:

Efekty wysiłku fizycznego w cukrzycy

Cukrzyca nie jest przeciwwskazaniem do wysiłku fizycznego. Przeciwnie - jest powodem, dla którego należy bardziej dbać o zdrowie, a aktywność fizyczna jest jednym z elementów dbałości o zdrowie. Systematyczne podejmowanie wysiłku fizycznego jest bardzo ważnym sposobem na poprawienie swojego stanu zdrowia.
Zwiększenie aktywności fizycznej może przynieść szereg korzyści podobnie jak u osób z prawidłową tolerancją glukozy, np.:

A ponadto: 

Nie można biernie poddawać się chorobie - należy walczyć o zahamowanie postępu choroby, a w miarę możliwości o cofnięcie się pewnych zaburzeń. Aktywność fizyczna stanowi jedną ze skutecznych metod niefarmakologicznego leczenia cukrzycy.

8. Wyjaśnienie pacjentowi odległego wpływu cukrzycy na stan ogólny.

9.Odpowiedzi na zadawane pytania przez pacjentów.

10. Uczestnicy edukacji otrzymują różnej problematyki broszury dotyczące cukrzycy

11. Pacjenci sprawdzają swój poziom zdobytej wiedzy poprzez rozwiązania krzyżówki.

12. Podsumowanie i podziękowanie pacjentom za uczestniczenie w edukacji zdrowotnej.

Mam nadzieję, że zaplanowana edukacja zdrowotna dla chorego z cukrzycą insulinozależną, doprowadzi do zwiększenia wiedzy u pacjenta z cukrzycą typu 1.

 Dzieci i młodociani, ich rodzice i inni opiekunowie powinni mieć łatwy dostęp do edukacji i zostać włączeni w proces edukacyjny.[5]

 Edukację chorych na cukrzycę powinni prowadzić pracownicy opieki zdrowotnej rozumiejący potrzeby młodego człowieka i jego rodziny, które są szczególne i zmieniają się wraz z przechodzeniem do kolejnych etapów życia.[1]

 Edukacja chorych na cukrzycę musi być możliwa do zaadaptowania i zindywidualizowana, tak aby była odpowiednia do wieku, stadium cukrzycy, dojrzałości i stylu życia poszczególnych osób, uwzględniała różnice kulturowe oraz odpowiadała indywidualnym potrzebom.[1,2,4,5,10]

 Priorytety pracowników opieki zdrowotnej dotyczące edukacji chorych na cukrzycę mogą nie pokrywać się z tymi, które ma dziecko i jego rodzina. Dlatego edukacja chorych na cukrzycę powinna uwzględniać dokładne poznanie poglądów, wierzeń, sposobu uczenia się, umiejętności czytania i pisania, wiedzy ogólnej i priorytetów poszczególnych osób.[1]

 Edukatorzy (lekarze, pielęgniarki, dietetycy i inne osoby uczestniczące w procesie leczenia) powinni mieć możliwość ciągłego doskonalenia zawodowego w zakresie edukacji chorych na cukrzycę i metod kształcenia.[2,6,7,9,11]

 Aby edukacja chorych na cukrzycę była skuteczna, powinna być procesem ciągłym i powtarzanym.[2,4,5,8-11]

Treść i organizacja programu edukacji

Przyjmuje się powszechnie, że leczenie cukrzycy nie może być skuteczne bez zmiany zachowań.[25,26]Pracownicy opieki zdrowotnej powinni rozumieć, że zmiana zachowań poprzez samą edukację i zdobywanie wiedzy jest mało prawdopodobna, zwłaszcza u tych osób, u których leczenie cukrzycy jest szczególnie trudne. Istnieje zatem potrzeba szkolenia zespołów leczących chorych na cukrzycę nie tylko w zakresie zasad nauczania i planowej edukacji, ale także w postępowaniu związanym ze zmianą zachowań, w tym technik udzielania porad.[25-27] 

Znaczenie ustrukturyzowanych programów edukacyjnych[7] jest rozpatrywane w różnych kontekstach i istnieją dowody, uzyskane głównie u dorosłych chorych na cukrzycę, że w zakresie poprawy kontroli metabolicznej są one skuteczniejsze od nieformalnej, nieustrukturyzowanej edukacji.[12,14-17,28,29]W cukrzycy u dzieci ustrukturyzowane programy edukacyjne są mniej rozpowszechnione, a z uwagi na charakter problemów koncentrują się bardziej na interwencjach psychospołecznych. Dowody na skuteczność tych interwencji, niemal wszystkie pochodzące z Ameryki Północnej, zostały szeroko omówione w różnych publikacjach,[14-17] a niedawno opublikowano kolejne dane.[10,30]

Istnieją cztery główne kryteria charakteryzujące systematyczny program edukacyjny:[7] 
- posiada uzgodniony, napisany plan o czytelnej strukturze 
- korzysta z wyszkolonych edukatorów 
- zapewniona jest jego jakość 
- podlega zewnętrznej ocenie/audytowi. 
Wprowadzając program do praktyki klinicznej, należy przestrzegać następujących zaleceń:[1-8] 
- ustrukturyzowana edukacja powinna być dostępna dla wszystkich chorych na cukrzycę w momencie postawienia rozpoznania lub w odpowiednim dla nich czasie, a następnie kontynuowana zgodnie z wymaganiami, na podstawie formalnej, regularnej oceny indywidualnych potrzeb 
- edukację powinien prowadzić odpowiednio wyszkolony interdyscyplinarny zespół, rozumiejący zasady regulujące procesy nauczania i uczenia się 
- w skład interdyscyplinarnego zespołu prowadzącego edukację powinni wchodzić przynajmniej wyspecjalizowana pielęgniarka diabetologiczna oraz dietetyk 
- spotkania powinny odbywać się w miejscu dostępnym dla poszczególnych osób i rodzin albo w środowisku zamieszkania lub w szpitalu 
- w programach edukacyjnych należy wykorzystywać różnorodne techniki nauczania, w miarę możliwości przystosowane do różnych potrzeb, indywidualnych możliwości i sposobów uczenia się młodych osób chorych na cukrzycę i ich rodziców oraz do lokalnych modelów opieki. Poniższe zasady edukacji dzieci i młodocianych przygotowano na podstawie rozmów z nauczycielami oraz piśmiennictwa (tab. 1).[30]

Tabela 1. Zasady i praktyki stosowane w edukacji dzieci

1. Motywacja - uczeń wykazuje potrzebę i/lub chęć do nauki 
2. Kontekst - na jakim etapie wiedzy obecnie znajduje się uczeń? 
   - na jakim etapie wiedzy chce się znaleźć później? 
3. Środowisko - skoncentrowane na uczniu, komfortowe, budzące zaufanie 
   - przyjemne/zajmujące/interesujące/"otwarte" 
4. Znaczenie - znacząca, ważna, prowadzi do rozwoju lub jest z nim związana 
   - nagroda albo korzyść 
5. Pojęcia - przechodzenie od prostych do złożonych metodą małych kroków (mała rozpiętość uwagi) 
6. Aktywność - nieprzerwana interakcja 
   - praktyczna (dopasowywanie do codziennego życia) 
   - wyznaczanie celów i rozwiązywanie problemów 
7. Wzmacnianie - powtarzanie, omawianie, podsumowanie 
8. Ocena, analiza, ocena zewnętrzna/audyt 
9. Ciągły rozwój (nieustająca edukacja)

Osoby prowadzące edukację chorych na cukrzycę powinny ponadto znać zasady oceny jakości edukacji (tab. 2).[30,31]

Tabela 2. Parametry jakości edukacji oceniane przez brytyjski Office for Standards in Education (OFSTED)[30,31]

 Lekcje powinny mieć określony cel i przekazywać określone oczekiwania

 Uczniom należy stworzyć pewną możliwość samodzielnego organizowania pracy (należy unikać nadmiernego kierowania pracą przez nauczyciela)

 Lekcje powinny wywoływać i utrzymywać zainteresowanie ucznia, który powinien je postrzegać jako znaczące i stanowiące wyzwanie

 Praca powinna być dobrze dopasowana do możliwości ucznia i potrzeb edukacyjnych

 Należy rozwijać i poszerzać język ucznia (rolę odgrywa umiejętność zadawania pytań przez nauczyciela)

 Należy stosować różnorodne formy aktywności edukacyjnej

 Porządek i kontrola powinny w znacznej mierze opierać się na umiejętnościach nauczyciela powodujących zaangażowanie ucznia w lekcję oraz na wzajemnym szacunku

Poniższe wytyczne[1] mogą służyć jako szablon do stworzenia odpowiedniego programu edukacyjnego dla chorych na cukrzycę możliwego do wykorzystania na dużą skalę.[2,4,5,10]

Edukacja wstępna (poziom 1)

W momencie rozpoznania: umiejętności niezbędne do przeżycia 

 Wyjaśnienie, na jakiej podstawie postawiono rozpoznanie oraz jakie są przyczyny objawów.

 Wyjaśnienie w prosty sposób niejasnego charakteru przyczyn cukrzycy. Uświadomienie, że nie ma powodu do obwiniania się.

 Uświadomienie potrzeby natychmiastowego leczenia insuliną i wyjaśnienie sposobu jej działania.

 Wyjaśnienie, czym jest glukoza - prawidłowe stężenie glukozy we krwi oraz wartości docelowe glikemii.

 Umiejętności praktyczne: wstrzykiwanie insuliny, badanie stężenia glukozy we krwi i/lub moczu oraz powody przeprowadzania tych badań.

ï‚· Podstawowe porady dietetyczne.

 Wyjaśnienie w prosty sposób istoty hipoglikemii.

 Cukrzyca podczas choroby towarzyszącej.Zwrócenie uwagi na niedopuszczalność pomijania dawek insuliny - zapobieganie cukrzycowej kwasicy ketonowej.

 Cukrzyca w domu i w szkole z uwzględnieniem wpływu wysiłku fizycznego.

ï‚· Karty identyfikacyjne, naszyjniki, bransoletki itp.

 Członkostwo w stowarzyszeniach chorych na cukrzycę oraz inne możliwości uzyskania wsparcia.

ï‚· Psychologiczna adaptacja do postawionego rozpoznania.

 Szczegóły dotyczące kontaktów telefonicznych w sprawach nagłych.

Sposoby prowadzenia wstępnej edukacji oraz wykorzystane w niej środki zależą od lokalnych doświadczeń oraz dostępnego wyposażenia. Początkowo jest ona zdominowana przez nauczanie indywidualne (w obrębie rodziny). Pracownicy opieki zdrowotnej powinni nauczyć się prowadzić edukację w sposób skoncentrowany na pacjencie i unikać pouczania go.[25,32,33]

 W początkowym etapie nauki należy korzystać z wydrukowanych wytycznych i broszur, dostosowanych do wieku i dojrzałości dziecka (patrz dodatek pt. "Zasoby").

 W drukowanych materiałach dla rodziców powinno się używać odpowiedniego, łatwego do zrozumienia języka i stylu (sugeruje się, aby używać języka na poziomie popularnych gazet lokalnych i tabloidów).

Program dalszej ciągłej, zaawansowanej edukacji (poziom 2)

Program ciągły 

 Patofizjologia, epidemiologia, klasyfikacja i metabolizm.

 Wydzielanie insuliny, jej działanie i fizjologia.

 Wstrzyknięcia insuliny, rodzaje, wchłanianie, profile aktywności, zmienność i dostosowywanie dawki.

 Żywienie - planowanie posiłków; poradnictwo dotyczące jakości i ilości przyjmowanych węglowodanów, tłuszczów, białek i błonnika; radzenie sobie przy szczególnych okazjach oraz w trakcie spożywania posiłków poza domem; wzrastanie i przyrost masy ciała; "produkty spożywcze dla diabetyków"; słodziki i napoje.

 Monitorowanie parametrów, włącznie z hemoglobiną glikowaną oraz jasne (uzgodnione) cele kontroli.

 Hipoglikemia i jej profilaktyka, rozpoznawanie i leczenie, z uwzględnieniem stosowania glukagonu.

 Choroby towarzyszące, hiperglikemia, ketoza i zapobieganie cukrzycowej kwasicy ketonowej.

 Rozwiązywanie problemów i dostosowywanie terapii do potrzeb.

 Ustalanie celów.

 Powikłania o charakterze mikro- i makroangiopatii oraz ich profilaktyka. Konieczność regularnej kontroli.

 Ćwiczenia fizyczne, planowanie wakacji i podróży, z uwzględnieniem wakacyjnych obozów wypoczynkowych i szkoleniowych.

 Palenie tytoniu, alkohol i narkotyki.

 Szkoła, studia, zatrudnienie i kierowanie pojazdami mechanicznymi.

 Seksualność, antykoncepcja, ciąża, poród.

 Nowości w badaniach naukowych.

 Ciągła edukacja odbywa się najczęściej w trybie ambulatoryjnym (przychodnia, dom, lokalna społeczność).[2,4,5,34] Jeśli poziom osób szkolących, doświadczenie oraz lokalne warunki na to nie pozwalają, programy edukacyjne mogą być prowadzone w szpitalu, w formie nauczania indywidualnego albo w grupach, jeśli to możliwe w warunkach sprzyjających nauce.[34,35]

 Program edukacyjny powinien korzystać ze skoncentrowanych na pacjencie, interaktywnych metod edukacyjnych dostępnych dla wszystkich osób zaangażowanych w leczenie cukrzycy, szczególnie chorego dziecka lub młodocianego.[34]

 Na wyższych poziomach edukacji chorych na cukrzycę należy wykorzystywać zrozumienie istoty samokontroli, ponieważ wyznacznikami sukcesu są zarówno zagadnienia edukacyjne, jak i psychospołeczne.[14,30,34]

 Dla młodych ludzi atrakcyjne mogą być nowsze technologie, do których należą filmy wideo, płyty CD, gry komputerowe, informacje w postaci SMS,[36] telefony przypominające i wspierające,[37] ale są one najskuteczniejsze w modelach interaktywnych.[5,8,14,17]

 Edukacja grupowa może być bardziej skuteczna i wzmacniana przez grupę rówieśników[28,29,34]lub kolegów szkolnych,30 chociaż istnieją dowody, że edukacja skierowana na indywidualne potrzeby jest tak samo skuteczna jak edukacja grupowa.[5,8,38]

 Pojedyncze doniesienia wskazują, że można osiągnąć korzystne wyniki poprzez udział w spotkaniach oraz wakacyjnych wyjazdach i obozach organizowanych przez stowarzyszenia chorych na cukrzycę.[39,40]

Dane z rozmów prowadzonych w grupach młodzieży sugerują, że edukacja wykorzystująca nowsze technologie jest atrakcyjna, ale mało jest dowodów naukowych, aby zalecać jej powszechne stosowanie.[5] Z drugiej strony wykazano, że tradycyjna, intensywna edukacja ambulatoryjna w wyspecjalizowanych poradniach w niektórych sytuacjach prowadzi do znakomitych wyników kontroli glikemii.[41,42] 
Jeśli edukacja jest postrzegana jako ważny czynnik w upodmiotowieniu zarówno rodziców, jak i młodocianych chorych, powinna umożliwić im wykorzystanie wiedzy i umiejętności praktycznych w rozwiązywaniu problemów i samokontroli, kontrolowanie ustalania celów lepszej opieki oraz wpływanie na własne życie poprzez podejmowanie świadomych decyzji związanych z cukrzycą.[32,33,43,44]

Dobieranie i dostosowywanie profilu przyjmowanej insuliny do ilości spożywanych posiłków oraz poziomu aktywności fizycznej stało się ważną częścią intensywnego leczenia za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć z użyciem dostępnych analogów insulin i osobistych pomp insulinowych. Do osiągnięcia sukcesu za pomocą tych interwencji konieczny jest wyższy poziom edukacji i pełniejsze zrozumienie, potrzeba również więcej czasu, umiejętności oraz większego zaangażowania ze strony zespołu edukacyjnego.[10,42,45,46] 
Sama zmiana modelu insulinoterapii nie poprawia kontroli metabolicznej.[12,24] Osiągnięcie sukcesu jest natomiast bardziej prawdopodobne, jeżeli położy się nacisk na kompleksową, ustrukturyzowaną edukację,[6,7,14-19,28,29,47] zwłaszcza jeśli motywacja edukatorów jest duża.[21]

Edukacja a grupa wiekowa

Należy adaptować edukację cukrzycową do wieku i dojrzałości poszczególnych osób.[1,48]

Niemowlęta i małe dzieci

 Całkowita zależność od rodziców i opiekunów w zakresie wstrzyknięć insuliny, przyjmowania posiłków i monitorowania glikemii oraz konieczność opartego na zaufaniu związku pomiędzy dzieckiem a opiekunami.[49]

 Matki mogą odczuwać silny stres, osłabienie więzi z dzieckiem oraz nastrój depresyjny,[49,50] tak jak w przypadku wielu innych chorób przewlekłych.[51]

 Nieprzewidywalne, nieregularne spożywanie posiłków oraz poziom aktywności.

 Trudności w rozróżnieniu normalnego zachowania niemowlęcia od związanych z cukrzycą zmian nastroju.[50]

 Wstrzyknięcia insuliny oraz badanie glikemii postrzegane jako zadawanie bólu przez opiekunów.[50]

 Częściej występuje hipoglikemia. Ciężka hipoglikemia może być bardziej szkodliwa (patrz rozdz. "Ocena i leczenie hipoglikemii u dzieci i młodocianych chorych na cukrzycę"). Z tego powodu sprawą pierwszoplanową jest edukacja w zakresie jej zapobiegania, rozpoznawania i leczenia. Należy omówić swoiste dla wieku docelowe wartości stężenia glukozy (patrz rozdz. "Ocena i monitorowanie kontroli glikemii u dzieci i młodocianych chorych na cukrzycę"). Istnieją sprzeczne dane dotyczące charakterystyki zachowania dzieci przedszkolnych chorych na cukrzycę[49,52] oraz zależności wyników leczenia cukrzycy od samej edukacji. Rodzice wskazują jednakże na znaczenie edukacji oraz pozbawionego cech oceny wsparcia ze strony zespołu.[50,53]

Dzieci w wieku szkolnym

 Dostosowywanie zmiany środowiska z domowego na szkolne, rozwój samooceny i relacji z rówieśnikami.[48,54]

 Nauka i rozwijanie umiejętności wykonywania wstrzyknięć insuliny i monitorowania glikemii.

 Stopniowe rozpoznawanie i świadomość objawów hipoglikemii.[55]

 Zwiększenie zrozumienia istoty choroby i samokontroli.

 Adaptowanie leczenia cukrzycy do programów szkolnych, posiłków spożywanych w szkole, ćwiczeń fizycznych i zajęć sportowych.[54]

 Włączenie monitorowania glikemii oraz wstrzyknięć insuliny do planu zajęć szkolnych.

 Uświadomienie rodzicom stopniowego rozwoju niezależności dziecka z postępującym przejmowaniem przez nie odpowiedzialności za różne sprawy.[1,48]
Stwierdzono, że dzieci w wieku szkolnym wyrażały niezadowolenie, jeśli pracownicy opieki zdrowotnej rozmawiali z rodzicami, a nie z nimi.[5] Istnieją dowody że dostosowane do wieku interwencje edukacyjne są skuteczne u dzieci i ich rodzin.[5,14-17,48,56]

MÅ‚odociani

(materiały źródłowe - patrz rozdz. "Cukrzyca w okresie dojrzewania")

 Akceptacja kluczowego znaczenia ciągłego zaangażowania rodziców przy równoczesnym promowaniu niezależności, odpowiedzialnej samokontroli dostosowanej do stopnia dojrzałości i zrozumienia.

 Uświadomienie, że przyswojenie w okresie młodzieńczym wiedzy na temat cukrzycy pozwala przewidywać większą skuteczność samodzielnego leczenia (kontrolę metaboliczną) w przyszłości, jakkolwiek zależność ta jest umiarkowanie silna.

 Dyskutowanie o problemach emocjonalnych oraz konfliktach związanych z grupą rówieśniczą.

 Uczenie strategii rozwiązywania problemów dotyczących błędów dietetycznych, chorób towarzyszących, hipoglikemii, uprawiania sportu, palenia tytoniu, spożywania alkoholu, przyjmowania narkotyków i seksualności.

 Uzgodnienie planów, celów i priorytetów oraz upewnienie się, że podjęte przez młodocianego zadania są zrozumiałe, akceptowane i osiągalne.

 Zrozumienie, że opuszczenie dawki insuliny nie jest zdarzeniem niezwykłym. Należy wykorzystać okazję do pozbawionej osądzania dyskusji o tym problemie.

 Opracowanie strategii przekazywania pacjentów pod opiekę ośrodków leczących dorosłych.

Podsumowanie i zalecenia

 Edukacja jest kluczem do pomyślnego leczenia cukrzycy (E).[1-11]

 Istnieją dowody wskazujące, że interwencje edukacyjne u dzieci i młodocianych chorych na cukrzycę wywierają umiarkowany, korzystny efekt na kontrolę glikemii i silniejszy wpływ na wyniki psychospołeczne (A).[14-17]

 Aby zmaksymalizować efektywność zarówno konwencjonalnego leczenia cukrzycy, jak i postępów w leczeniu cukrzycy i związanych z nim technologii (zwłaszcza samokontroli glikemii, analogów insuliny i osobistych pomp insulinowych), zaleca się, aby ustrukturyzowana edukacja odpowiedniej jakości była dostępna dla wszystkich młodych ludzi chorych na cukrzycę i ich opiekunów (E).[2,4,5,7]

 Pracownicy opieki zdrowotnej wymagają odpowiedniego, specjalistycznego szkolenia w zakresie zasad nauczania i edukacji,[25,27,30,31] które pozwoli im skutecznie wprowadzać interwencje behawioralne zwiększające podmiotowość młodych pacjentów i ich opiekunów w zakresie samodzielnego leczenia cukrzycy (E).[25,32,33]

 Zawartość i sposób przekazywania ustrukturyzowanej wiedzy wymaga regularnych przeglądów, tak aby umożliwić dostosowanie jej do poszczególnych osób, lokalnych praktyk oraz zmian w leczeniu cukrzycy i stosowanych technologiach (E).[2,6,7,10,11,17]

 Główne cechy interwencji edukacyjnych, dla których wykazano największą skuteczność: 
- jasne teoretyczne podstawy psychologiczne i edukacyjne (E)[14-17] 
- integracja z rutynowym postępowaniem klinicznym (np. jako uzupełnienie intensywnej insulinoterapii) (A)[14,15,17,45,46] 
- uwzględnienie ciągłej odpowiedzialności rodziców i innych opiekunów w okresie młodzieńczym (B)[4,5,30,34,56] 
- stosowanie poznawczych technik behawioralnych często związanych z rozwiązywaniem problemów, ustalaniem celów, komunikacją, rozwiązywaniem konfliktów w rodzinie, umiejętnością radzenia sobie z problemami i opanowywaniem stresu (A)[14-17] 
- wykorzystanie nowych technologii w leczeniu cukrzycy jako jednego z czynników zwiększających motywację do leczenia (A).[14,17,36,37]

 Istotne znaczenie ma ocena programów edukacyjnych, która powinna się skupić na wynikach, takich jak zdolność pacjenta do osiągnięcia samodzielnie określonych celów leczenia cukrzycy, poprawa adaptacji psychospołecznej oraz wzmocnienie własnego zaangażowania jako uzupełnienia kontroli glikemii (E).[14-17]

20


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
rola edukacyjna pielegniarki w cukrzycy-konspekt, Konspekt do edukacji pacjenta
Cukrzyca, konspekt
PROCES PIELĘGNOWANIA z cukrzycą
cukrzyca konspekt, Lekarski, Okulistyka
Test - chirurgia, PIELĘGNIARSTWO, Chirurgia - Konspekty, Mgr
PIELEGNIARSTWO, cukrzyca, Pielęgniarstwo
proces pielęgnowania, PROCES PIELĘGNOWANIA-cukrzyca-interna, PROCES PIELĘGNOWANIA
PROCES PIELĘGNOWANIA z cukrzycą
otyłość i cukrzyca dla pielęgniarek na piątek
Konspekt Opieka?rmaceutyczna w cukrzycy 14
Konspekt4 Cukrzyca
cukrzyca-interna, PODSTAWY PIELĘGNIARSTWA
konspekt 2b, Pielęgniarstwo - materiały na studia, Dydaktyka konspekty prezentacje, nadci�?nienie ch
ulotka kardio chol1, Pielęgniarstwo - materiały na studia, Dydaktyka konspekty prezentacje, nadci�?n
cukry i cukrzyca, pielęgniarstwo

więcej podobnych podstron