18.10.2005
FEUDALIZM IX - XIV w.
FEUDALIZM - system społ.- gosp., oparty na wielkiej własności ziemskiej użytkowanej
przez ludność zależną (chłopską)
SYSTEM PREKARYJNY - istniały 2 formy prekariów:
- dobrowolna rezygnacja chłopa wolnego (półwolnego/wyzwoleńca)
z ziemi, dalsze jej gospodarowanie jako na pańskiej, w zamian uzyskanie
bezpieczeństwa i opieki pana
- przyznanie ziemi przez pana, na takich samych zasadach, chłopu bezrolnemu
- system ten był często narzucany przemocą w p.frankońskim i stał się
jedną z form likwidacji drobnej własności chłopskiej
Własność ALODIALNA - pełna własność nad gruntami (stąd nie posiadała seniora)
- własność wolna, można nią było dysponować na wypadek śmierci
Własność PODZIELONA - między chłopa (przysługiwała mu własność użytkowa ziemi), a pana
(posiadał władzę zwierzchnią/bezpośrednią nad ziemią)
Według pojęć średniowiecznych, zarówno chłop, jak i pan byli właścicielami ziemi.
Według pojęć współczesnych, własność tylko w rękach pana.
STOSUNEK PODDAŃCZY - stosunek łączący chłopa (poddanego) z panem (feudałem),
- do jego podstawowych cech należały:
Chłop nie posiadał ziemi na własność, tylko przysługiwała mu własność użytkowa ziemi
Chłop w zamian za użytkowanie ziemi płacił rentę feudalną :
- r. pieniężna (czynsz)
- r. naturalna (danina), w produktach gosp. Wiejskiej
- r. odrobkowa (pańszczyzna), praca na ziemi/dworze pana
Na skutek przywilejów (własność ziemska przerodziła się we władztwo gruntowe),
panowie uzyskali uprawnienia w stosunku do poddanych:
- posiedli władzę sądową nad chłopem
- uzyskali uprawnienia ekonomiczne, np. monopole na prowadzenie
karczmy/młyna
- inne, często upokarzające chłopów, np. ograniczenie wolności osobistej
chłopów (chłop mógł opuścić ziemię za zgodą pana lub dodatkowo
za określoną opłatą i gdy wypełnił wszystkie zobowiązania, niekiedy
ślub córki/syna chłopa wymagał zgody/opłaty pana)
Poddaństwo GRUNTOWE - człowiek wolny po jakimś czasie gospodarowania stawał się poddanym
Poddaństwo OSOBISTE - chłop związany z panem, pozbawiony prawa opuszczenia ziemi
(pan dysponował jego osobą, mógłby nawet zabić)
Chłop zwykle użytkował ziemię dziedzicznie. Jednak dziedzice byli zobowiązani do płacenia podatku
spadkowego po śmierci ojca rodziny.
Pan bez określonych powodów, nie mógł pozbyć się chłopa.
ROZWÓJ WIELKIEJ WŁASNOŚCI ZIEMSKIEJ
największym właścicielem ziemi był król, majątek uzyskał przez zagarnięcia:
- dawnych domen cesarskich i fiskalnych
- majątków władców podbitych ludów
- ziem pustych (nie eksploatowanych)
- konfiskatę majątków chłopskich
jednak majątki (tzw. darowizny) rozdawane na rzecz możnych świeckich i duchownych, w celu:
- uzyskania poparcia możnych i Kościoła
- zapewnienia sobie zbawienia
własność kościelna:
- nadania monarchy
- nadania właścicieli ziemskich
- także nadania uboższej ludności
majątki świeckich możnowładców:
- nadania królewskie
- bezprawne zabory
- tzw. praktyka prekariów, pochłanianie jeszcze istniejącej drobnej własności
ORGANIZACJA WIELKIEJ WŁASNOŚCI, stosowała system dominialny, każda włość dzieliła się na:
Grunty uprawiane na własny rachunek przez pana
- zgrupowane wokół rezydencji pana/włodarza zarządzającego włością
- uprawiane przez niewolników
- malały stopniowo w stosunku do gruntów użytkowanych przez chłopów
(obejmowały zaledwie ¼ lub 1/3 całej włości)
Grunty użytkowane przez chłopów
- tworzyły drobne gospodarstwa
- stopniowa likwidacja wolnej drobnej własności, wcielanie gospodarstw
chłopów w obręb wielkiej własności (poprzez system prekaryjny)
IMMUNITET
Immunitet to przywilej nadawany na rzecz wielkiego właściciela ziemskiego, w którym król zabraniał
swym urzędnikom wkraczania (w zakresie określonym w przywileju) na dobra immunizowane,
dla pobierania podatków lub wykonywania sądownictwa.
Immunitet SKARBOWY (EKONOMICZNY):
ograniczony: zwolnienie ludności zamieszkałej w dobrach prywatnych od określonych danin,
posług na rzecz księcia
pełny: zwolnienie ze wszystkich świadczeń na rzecz księcia
Immunitet SĄDOWY:
początkowo immunitety oddawały panom sądownictwo jedynie w sprawach drobniejszych
(„causae minores”) i to tylko w stosunku do ludności niewolnej lub pół wolnej, w pozostałych sprawach
rozstrzygali urzędnicy królewscy
z czasem immunitety zaczęły przyznawać panom wykonywanie sądownictwa w stosunku do całej ludności,
także w sprawach „gardłowych”, powierzali je wójtom
Skutki przywilejów immunitetowych:
Uzależnienie chłopa od pana
Immunitet pełny prowadził do nadużyć, monopolizacji świadczeń chłopów przez pana
Osłabienie władzy, skarbowości, sądownictwa monarchów wczesnofeudalnych
Władztwo gruntowe
(nadawanie immunitetów doprowadziło do rozwoju władztwa gruntowego panów - wzrostu ich
uprawnień publicznoprawnych/władzy publicznej - prawo świadczeń, sądownictwo)
FEUDALIZM - system ustrojowy/polit., oparty na instytucji lennej i więziach między seniorem i wasalem
WASALSTWO - stosunek osobisty, między wasalem a seniorem
BENEFICJUM - nadanie ziemi (rzadziej urzędu, renty) przez władcę w dożywotnie użytkowanie
jako wynagrodzenie za sprawowany urząd
LENNO (FEUDUM)
ziemia (rzadziej urząd czy świadczenia pieniężne) nadawana wasalowi przez seniora
powstało z połączenia wasalstwa i beneficjum
Z początku lenno było niedziedziczne, nadawane dożywotnio (wygasało po śmierci jednej ze stron). Dlatego nie można było sporządzać testamentu lenna. Później przekształciło się w dobra dziedziczne, jednak testament spisywano tylko za zgodą pana. Początkowo kobiety nie dziedziczyły lenna, gdyż nie mogły spełniać podstawowego obowiązku wasala - funkcji wojskowej. Z czasem funkcję tą prawowali synowie, mąż, bądź opłacony wojownik (w przypadku kobiety niezamężnej).
STOSUNEK LENNY - stosunek między wasalem a seniorem, dotyczący ich wzajemnych obowiązków
Obowiązki WASALA:
Obowiązek osobisty
lojalność, wierność wobec seniora (musiał się dobrze o nim wypowiadać)
Obowiązki rzeczowe:
konna służba rycerska
- służba w wyprawie wojennej seniora (do 40 dni w roku)
- kawalkada, stawienie się na zawołanie seniora w orszaku zbrojnym,
w celu krótkiej wyprawy zbrojnej
- służba stróża, obowiązek pełnienia służby garnizonowej na zamku seniora
obowiązek rady
- służenie radą
- udział w sądzie senioralnym
- stawienie się na uroczystości dworskiej
Obowiązki finansowe:
jednorazowe wpłaty z okazji odnowienia lenna, zmiany w osobie wasala
później rozwinęły się do pobierania zasiłków materialnych dla seniora, w 4 przypadkach, gdy:
- trzeba było wykupić seniora z niewoli
- udawał się na wyprawę krzyżową/krucjatę
- wydawał córkę za mąż
- pasował najstarszego syna na rycerza
Obowiązki SENIORA:
Zobowiązanie do zapewnienia sądu, sprawiedliwości i nienaruszonego posiadania lenna
Opieka nad wasalem
Lojalność
UMOWA LENNA:
umowa nadająca wasalowi lenno w dożywotnie użytkowanie przez seniora, w zamian za pewne
świadczenia
złożenie hołdu (KOMENDACJI-uroczysty akt zawarcia stosunku lennego) przez wasala:
klęcząc, z okrytą głową i składając dłonie w ręce seniora, składał przysięgę wierności
senior, przyjmując hołd dokonywał INWESTYTURY-uroczyste nadanie lenne, wręczenie przez
seniora, przedmiotu symbolizującego lenno, np. włóczni/chorągwi, duchownemu pastorału/pierścienia
na końcu: pocałunek pokoju
FELONIA (wiarołomstwo)
złamanie kontraktu lennego przez wasala/seniora:
wasal był poddany sądowi parów na dworze seniora i mógł być pozbawiony lenna (przez konfiskatę)
stosunek między wasalem a seniorem ulegał rozwiązaniu, a wasal stawał się wasalem
wyższo-rzędnego seniora - szczebel w górę na drabinie feudalnej