ROŚLINY WŁÓKNISTE :
Znaczenie lnu i konopi:
-włókno lniane do wyrobu cienkiej przędzy(18-22/100)
-paździerze lniane(50-55/100)-płyty meblowe
-nasiona lnu -pasza, olej, w farmacji
-włókno konopne(25-100)-na powrozy,liny,brezenty-pażdzierze(55/100
-nasiona(pasza,olej)
LEN:rodzina:lnnowatych-linaceae gatunek:len zwyczajny-linum usitatissium w nim dwie grupy: l.Dehissans(o pękających torebkach);l.indehisciens(onie pękających torebkach)w tej grupie wyróżniamy 2 podgrupy:jarą, ozimą
l.typicum schiling-len siennyKONOPIA:rodzina:konopiowate-Canabaceae gatunek:konopia siewna-cenabis sativa
plon słomy konopnej-ok.4t/ha nasiona 460-670kg/ha
LEN-Najbardziej stałe cech morfologiczne lnu to:wielkość kwiatu i torebek nasiennych oraz wielkośc i masa MTZ.Na ich podstawie dokonanopodziału lnusiewnegona 3 podgrupy: Len drobnonasienny(microspermum) Len przejściowy(mesospermum) Len grubonasienny(macrospermum)
Linomaryna-obecna u lnu(glikozyla) fityna-obecna w konopii a używana w farmaceutyce. Skład chemiczny lnu konopii:
Tłuszcz 35-40 28-38
Białko: 23 17-25
BezNwyciągowe: 22 14-27
Błonnik 9 14-26
Popiół 3 2-7
woda 8
Metody pozyskiwania włókna:
1Biologiczna (rozszerzanie za pomocą słońca lub nawożenia)
2Chemiczna(działanie zasad i kwasów)
3Mechaniczna(dekortykacja)
4Fizyczna(pod wpływem gorącej wody i wysokiego ciśnienia
BUDOWA MORFOLOGICZNA :
Len jest bardzo wartościowym materiałem, ma dużą wytrzymałość, służy do produkcji sznurów. Paździerze wykorzystywane są do produkcji płyt paździerzowych. Paździerze to pozostałości lnu. Z lnu oleistego można otrzymywać olej.
System korzeniowy: Składa się z silnie rozwiniętego korzenia palowego, którego długość dorównuje w przybliżeniu długości łodygi oraz z krótkich korzeni bocznych słabiej wykształconych od korzenia głównego. Korzenie lnów oleistych są z reguły grubsze i silniej rozgałęzione od korzeni lnów włóknistych. Przy zbiorze- wskutek wyrywania lnu- korzeń palowy zostaje zerwany około 2-6 cm poniżej szyjki korzeniowej.
Łodyga:Lnu włóknistego jest długa (70-120-150 cm) lnu oleistego krótka (30-50-80 cm). Łodyga jest prosta w przekroju poprzecznym okrągła. U lnu włóknistego przy normalnym gęstym siewie nie rozgałęziona lub rozgałęziona tylko w części wierzchołkowej; u lnu oleistego sianego zwykle rzadko, rozgałęziona silnie już od podstawy, w środkowej albo w części górnej łodygi; również silnie rozgałęzioną łodygę ma len pośredni. Łodyga jest gładka nie owłosiona, pokryta cieńszą (włóknisty) lub grubszą (oleisty) warstwą wosku, która zielonej łodydze lnu nadaje odcień szarawy lub błękitny.
Liście:Osadzone są na łodydze skrętolegle zwykle w większej ilości u lnu oleistego niż włóknistego. Liście bezogonkowe, kształtu wąskolancetowatego, mają trzy równolegle ułożone nerwy, gładki brzeg blaszki liściowej i powierzchnię pokrytą włoskami. Liście lnów oleistych są na ogół większe od włóknistych.
Kwiat:Pięciodzielny, osadzony na dość długiej szypułce kwiatowej. Kielich jest zielony, utworzony z 5 dziełek. Korona 5 wolnych płatków, barwy niebieskiej lub białej a czasem różowej. Pręcików 5 zrośniętych u podstawy. U podstawy pręcików miodniki. Słupek składa się z pięciokomorowej zalążni i 5 wolnych szyjek zakończonych maczugowatymi znamionami. Kwiat lnu włóknistego jest mały, lnu o9leistego znacznie większy.
Owoc:Owoc to torebka kształtu kulistego lub kulisto-jajowatego, najczęściej lekko spłaszczona, zakończona ostrym wierzchołkiem. Torebka lnu włóknistego jest zwykle mniejsza niż oleistego.
Nasiona:Kształtu jajowatego lub owalnego w jednym końcu zakończone spiczastym dziobkiem. Barwa nasion brunatna żółta lub zielona. Brunatne są zazwyczaj nasiona lnu włóknistego.
Fazy rozwojowe lnu:
1-Faza kiełkowania i wschodów- len kiełkuje epigeicznie, wschody następują 6-12 dni od siewu, rośliny mają wtedy rozłożone poziomo liście i pąk wierzchołkowy między nimi.
2-Faza jodełki- wzrost rośliny ulega zahamowaniu przy jej wysokości około 10 cm, a roślina wyglądem przypomina jodełkę; faza trwa 18-30 dni.
3-Faza formułowania łodygi- okres intensywnego wzrostu, kiedy dobowe przyrosty łodygi wynoszą 2-4 cm, maksymalnie nawet 10cm, ulegają zahamowaniu przy niedoborze wody lub składników pokarmowych; trwa około 30 dni, kończy się ukazaniem pąków kwiatowych.
4-Faza pąkowania i kwitnienia- 50-60 dni po siewie, trwa kilka dni, w miarę rozwoju pąków i kwiatów maleje tempo wzrostu łodygi; w fazie tej następuje proces grubienia ścian komórkowych włókna łodygowego.
5-Faza dojrzewania- rozpoczyna się zakończeniem kwitnienia, trwa 25-30 dni; zakończony jest wtedy wzrost łodygi, następuje nadal jej grubienie, wykształcają się torebki nasienne i nasiona; w fazie tej wyróżnia się 4 stadia dojrzałości:
- stadium dojrzałości zielonej- torebki, liście, łodygi są zielone, nasiona jeszcze nie w pełni wykształcone i zaczyna się żółknięcie łodygi od podstawy
- stadium dojrzałości zielonożółtej (wczesnożółtej)- cechuje właśnie taka barwa łanu- liście z 0,5 do 2/3 dolnej części łodygi odpadły, [pozostałe są żółte, a górna część łodygi i torebki nasienne są zielonożółte, nasiona już wykształcone, ale nie dojrzałe- jasne, osiągają dojrzałość fizjologiczną po zbiorze dosychając w słomie
-stadium dojrzałości żółtej- charakteryzuje taka barwa łanu; na łodydze utrzymują się resztki żółtych liści, torebki są żółte i brunatnożółte, nasiona brunatnożółte i twarde
-stadium dojrzałości pełnej- barwa półbrunatna łanu, nasiona są brunatne i twarde.
Plon słomy lnianej: 3,5 t/ha, nasiona ok. 500 kg/ha.
NAJWAŻNIEJSZE CECHY MORFOLOGICZNE ŁODYGI DECYDUJE O JAKOŚCI SUROWCA :
- długość ogólna i termiczna ( u lnu od nasady liścienia do pierwszego rozgałęzienia, u konopi 10 cm nad ziemią do połowy kwiatostanu)
ogólna ( lnu - od liścieniea do końca, konopi - od nasady do konca kwiatostanu)
- grubość ( 0,6 - 3mm, optymalnie 1,0 - 1,7mm) grubość łodygi to jej średnica w środku długości technicznej
- wysmukłość (stosunek długo. Technicznej do grubości 500-600mm)
- barwa łodygi (pożądana jest jasnożółta, zielonożółta i żółta)
- postawa łodygi (normalna i krzywa)
- długość wiechy
- budowa anatomiczna łodygi
OPTYMALNY TERMIN SIEWU :
- gleba ogrzana do 7-9 C
- gdy zakwita kaczeniec na łąkach
- gdy zaczyna kwitnąć …..
OPTYMALNA OBSADA W CHWILI SIEWU NA 1 metr kwadrt.
2400-2800 - nasion odmian sztywnosłonych
200-240 - nasion odmian słomy do wylęgania
BUDOWA ANATOMICZNA:
Przekrój podłużny prze nasienie lnu:
-znaczek
-korzeń zarodkowy
-bielmo
-liścień
-okrywa nasienna
Schematyczny układ pęczków włóknistych:
-nabłonek
-skórka
-miękisz
-włókno
-miazga
-drewno.
Anastomozy- połączenia.
pektyny a - całe pączki w rurze otacza pektyna a szybciej się rozkłada niż b dzięki temu można podziałkować całe nie pordzierane włókna.
POZYSKIWANIE POJED. WŁÓKNA TO COTONIZACJA
WYMAGANIA WODNE LNU:
- wsp. Transpiracji 400-430
- bardzo duża il. Aparatów szpark. Na łodydze, ujemnie wpływa na plon, niedobór wody w okresie intensywnego wzrostu( przed kwitnieniem)
DŁUGOŚĆ OKRESU WEGETACJI: 90-120 DNI
U lnu włókno ma inną wartość technologiczną moc samozrywania mniej narażone na przetarcie. Pęczki włókien skład. Się z kilku elementarnych włókienek. Szczególnie ułożone ze sobą, w dolnej części są okrągłe.
KOŃCE WŁÓKIEN ELEMENTARNYCH :
LEN KONOPIA
Pączek 20-25 35-40 włókien elementarnych
Długość 20-30 cm 8- 23 cm
Grubość 20-40 10-30
Długość techniczna w cm mierzymy od nasady liścieni do pierwszego rozgałęzienia. W połowie tej długości jest najlepsze włókno. Wysmukłość- stosunek długości technicznej łodygi do jej średnicy, w środku długości technicznej wyrażona w mm.
Metody pozyskiwania włókna:
-metody biologiczne (roszenie za pomocą słania lub moczenia)
-metody chemiczne (działanie kwasów i zasad)
-metody mechaniczne (dekortykacja)
-metody fizyczne (pod działaniem gorącej wody i wysokiego ciśnienia)
Katonizacja- rozkład pektyny B. Długość okresu wegetacji lnu 90-120 dni.
Odpowiedni termin siewu:
-gleba ogrzana od 0-9 stopni C
-gdy zakwita kaczeniec na łąkach
-gdy zaczyna kwitnąć zawilej gajowy w lesie.
Optymalna obsada w chwili wysiewu na 1 m2:
-2400-2800 nasion odmian sztywnosłomych
-200-240 nasion odmian skłonnych do wylęgania.
KONOPIE SIEWNE
KONOPIA: rodzina:konopiowate, gatunek:konopie siewne, odmiana botaniczna:konopie dzikie, zwyczajne
CECHA |
POŁUDN. |
ŚROD.-EURO |
PÓŁN. |
Dł. Okresu wegetacji |
140-160 |
90-130 |
60-80 |
wys. Rośliny |
250-600 cm |
100-250 cm |
30-100 cm |
Masa 1000 ziaren (g) |
18-22 |
15-18 |
10-15 |
Kwiatostan |
Luźny, dł. Do 1/3 dł. Łodygi |
? |
Krótki zwarty |
Okrywa owocowa |
Jaśniejsza |
- |
Ciemniejsza ciemnoszara, niebieskoszara |
Liczba odcinków w liściu w części środk. Łodygi |
9-11 |
7 |
5-7 |
Suma temp. |
3500-4000 |
|
|
KWIATOSANY :
KONOPIA SIEWNA :
System korzeniowy: Składa się z silnego korzenia palowego, który jest szczególnie długi na glebach mineralnych, krótszy na glebach torfowych, ale z silnie rozwiniętymi korzeniami bocznymi.
Łodyga:Prosta przy normalnym gęstym siewie mało rozgałęziona, przy siewach rzadkich rozgałęziona silnie. Wysokość 2-4cm. U płaskoni jest zwykle dłuższa i cieńsza niż u głowaczy. Kształt łodygi w przekroju poprzecznym zmienia się w zależności od wysokości. U dołu jest okrągła, ku środkowi staje się sześcioboczna, a w górnej części silnie karbowana. Podobnie jak cała roślina łodyga pokryta jest haczykowatymi przylegającymi włoskami, które nadają jej szorstkość.
Liście:Dłoniasto-sieczne osadzone na długich ogonkach liściowych, rozmieszczone w dolnej i środkowej części łodygi, naprzeciwległa, a w pobliżu kwiatostanu naprzemianległe.
Kwiatostan:Osadzony na wierzchołku rośliny. Kwiaty męskie zebrane są u płaskoni w luźne wiechy, kwiaty żeńskie zebrane u głowaczy w zwarte wiechy. Kwiatostany głowaczy odznaczają się gęstym ulistnieniem. U osobników jednopiennych kwiatostany są formy pośredniej; mniej lub więcej podobne do kwiatostanów głowaczy lub płaskoni. Kwiaty męskie barwy żółtozielonkawej są niepozorne, złożone z 5 działek kielicha i z 5 pręcików o długich nitkach. Kwiaty żeńskie niepozorne, rozmieszczone na krótkich rozgałęzieniach wiechy w kątach liści, składają się tylko ze słupka z jednokomorową zalążnią; słupek otoczony jest na zewnątrz drobnym zielonym listkiem okrywającym, czyli przysadką. Kwiaty są wiatropylne.
Owoc:Owalny, błyszczący orzeszek barwy szarej lub brunatnej, rzadziej czarnej. Masa 1000 orzeszków wynosi 10-26g.
Fazy rozwojowe konopi:1-Faza kiełkowania i wschodów, trwa 10-14 dni, kiełkowanie nie ulega zahamowaniu w niższych temperaturach nawet do 1 stopnia C, choć przebiega najlepiej, gdy temperatura gleby wynosi 8-10C, siewki znoszą przymrozki do -5C.
2-Faza początku formowania łodygi obejmuje okres powolnego wzrostu do wykształcenia 3 pary liści, trwa około 20 dni; rośliny są wtedy szczególnie wrażliwe na wahania temp.
3-Faza wzrostu łodygi trwa około 20-40 dni, kończy się z początkiem pąkowania, rośliny dorastają wtedy do 80-160cm (zależnie od typu konopi), a masa ich osiąga około 25% masy końcowej 4-Faza pąkowania zaczyna się 55-75 dni od siewu, u konopi południowych około 20 dni później, trwa 10-20 dni; szczególnie intensywny przyrost długości i grubości łodygi jest wtedy zaopatrzeniem w wodę i składniki pokarmowe- podobnie jak w fazie następnej.
5-Faza kwitnienia zaczyna się 65-95 dni (u typu południowego 100-105 dni) od siewu, trwa przeciętnie 15-30 dni, do początku zasychania płaskoni, jak w fazie poprzedniej zachodzi w niej wzmożony proces wykształcania włókna; łodygi osiągają wtedy do 75% ich masy końcowej. 6-Faza dojrzewania określana jest oddzielnie dla płaskoni i głowaczy, u pierwszych objawia się zasychaniem roślin, u drugich dojrzewaniem orzeszków.
Budowa anatomiczna łodygi konopi różni się od budowy lnu obecnością:
-kolenchymy (czyli zwarcicy, tkanki mechanicznej włożonej pod skórkę)
-włókna wtórnego (wyst. w dolnej części łodygi)
-większych komórek i naczyń w drewnie.
Rośliny oleiste
Rośliny oleiste to takie które w swoich „częściach” gromadzą znaczne części tluszczu, który pozyskuje się zasadniczo 2 metodami: 1) metoda tłoczenia (najmniejsza il. Tłuszczu w roślinie musi wynosić 15%) 2) metoda ekstrakcji przy pomocy rozpuszczalników
Tłuszcze - estry wyższych kw. Tłusczoywch i gliceryny.
WŁAŚCIWOŚCI FIZYCZNE TŁUSZCZÓW :
1)liczba jodowa - wskazuje ile gram jodu przyłączy 100 g badanego tł. Mówi o zdolności oleju do schnięcia ( w zależności od liczby jodowej)
Tłuszcze podzielono na :
- półschnące 80-130 - schnące pow 130
2)liczba schnąca wskazuje ile miligramów KOH potrzeba do zobojętnienia wolnych kw. Tłuszczowych występujących w 100 gr badanego tłuszczeu (jeżeli są wolne kwasy tł. To znaczy że jest on stary)
Rośliny oleiste uprawiane w Polsce gromadzą tłuszcz tylko w nasionach. Najwięcej roślin oleistych należy do rodziny krzyżowych (np. rzepak) z innych rodzin : słonecznik, mak, dynia oleista, soja. Najważniejszą rośliną oleistą w Polsce jest rzepak ozimy. 90-95-98% powierzchni na której uprawia się rośl. Oleiste zajmuje rzepak, jest w nim najwięcej tłuszcze (44-46%) i jest on zarazem najbardziej wydajny i plonotwórczy.
ODMIANY RZEPAKU TO :
1) tradycyjna - zawierająca ponad 50% kw. Erutrowego. Jednakże olej w którym jest dużo kw. Erukowego nie nadaje się do celów spożywczych, a jedynie do celó technicznych W tym celu wymyślono ulepszonnie. W ten sposób powstałą druga odmiana rzepaku
Tłuszcz z rzepaku jest wykorzystywany w celach spożywczych: olej, margaryna. Wyhodowano odmiany wieprzowe czyli uszlachetnione. Tradycyjne to te, które zawierają dużo kwasu erutrowego. Te ulepszone to jednozerowe „0” dwu-„00” „000”.
„0”- mają obniżony poziom kwasu erutrowego poniżej 2% do celów spożywcz.
„00”- dokonano dwóch ulepszeń: obniżenie zawartości kwasu erutrowego; obniżenie zawartości glukotyzanu.
„000”- poniżej; mniej glukolyzowanów; zmniejszonej zawartości włókna.
Matuchy i śruty nadają się do żywienia zwierząt. Zawierają sporo białka.(38% białk,2,4 tłuscz makuchy, - śruty 28,9 białko, 8% tłuszcz)
Glukolyzolony, które znajdują się w nasionach niekorzystnie wpływają na przemianę materii, dlatego obniżono i stąd te drugie „00”.
Liczba jodowa- wskazuje ile gram jodu przyłączy 100g badanego tłuszczu. Informuje nas o tym czy te kwasy są nienasycone i o zdolności oleju do schnięcia;
< 85- nieschnące
85-130- półschnące
>130- schnące.
Liczba kwasowa- ile potrzeba miligramów KOH do zobojętnienia kw. Tłuszcz. w jednym gramie tłuszczu.
Rośliny oleiste:
Rzepak ozimy- najwięcej się uprawia
Rzepak jary
Rzepik ozimy
Rzepik jary
Gorczyca:
-biała
-czarna
-sarepska
Rzodkiew oleista
Lnianka
RZEPAK
Rzepak uprawia się ok. 600 tys. ha, ale bywa, że nawet 300 tys. ha. Rzepak może być nawet 2 razy dłuższy od pszenicy.
Zawartość oleju w suchej masie w %:
-rzepak ozimy- 48,6
-rzepik ozimy- 44
-rzepik jary- 38,3
System korzeniowy:Jest bardzo silny i głęboko sięgający. Ma korzeń palowy z licznymi korzonkami ii korzeniami bocznymi. W górnej części korzeń palowy jest równomiernie gruby, o średnicy malejącej stopniowo ku dołowi. Silne korzenie I-go rzędu powstają na całej długości korzenia.
Łodyga:Wysoka, sztywna u podstawy zdrewniała, rozgałęziająca się i obficie ulistniona. Pędy boczne odchylone są od pędu głównego pod kątem ok. 45 stopni.
Liście:Środkowej i górnej partii łodygi są lancetowate, niepodzielne, co ok. 1/3 długości nieco przewężone, siedzące. Są w różnym stopniu owłosione.
Kwiatostan:To luźne wydłużone grono, pąki kwiatowe położone są wyżej niż rozwinięte kwiaty lub na równym poziomie. Kwitnienie rozpoczyna się od dolnej części gron i postępuje ku górze. Kwiaty osadzone są na szypułce tak długiej jak kwiat a nawet dłuższej. Działki kielicha przylegają do płatków i trzymają się prosto. Płatki korony są prawie dwukrotnie dłuższe od działek.
Owoc:Owoc to gładka lub gruzowata łuszczyna słabo wygięta, odstająca od osi owocostanu o krótkim dziobie zawiera 20-30 nasion. Może występować niekiedy łuszczynka (wtedy, gdy jej długość nie przekracza 3-krotnej szerokości). Łuszczyna składa się z: dziobu, ranki, fałszywej przegrody, zgrubiałego dna kwiatowego, szypułki. Łuszczyna łatwo pęka wzdłuż szwów.
Nasiona:Mają kształt kulisty, ciemnobrunatne. MTN 4-6g. Nasiona są ułożone naprzemianlegle po stronie fałszywej przegrody. Zbudowane są z okrywy nasiennej i zarodków. Zarodek zbudowany jest z: dwóch liścieni, pomiędzy nimi pączek, koronka nasieniowego. W nasionach gromadzony jest tłuszcz. Nasiona kiełkują.
Kwiatek:Zbudowany z 4 działek kielicha ułożonych w dwóch okułkach ułożonych na krzyż. Następnie mamy 4 płatki korony, ale ułożoną w 1 okułku. Następnie 6 pręcików w dwóch okułkach: 4 są dłuższe, a 2 krótsze i 1 słupek z górnej zalążnicy wytworzonych z dwóch owocolistków.
SCHEMAT KIEŁKOWANIA RZEPAKU:
PORÓWNANIE RZEPAKU I RZEPIKU:
Pokrój rozety:
-rzepak- w zależności od ukł. Warunków siedliskowych rozeta mnie lub bardziej zwarta o wyraźnym miedzywęlach.
-rzepik- bez względu na ukł. Czynników siedlisk rozeta zawsze zwarta, międzywęźla krótkie
Liście rozetowe:
-rzepak- lirowate o długich ogonkach, ciemnozielone z odcieniem błękitnym nagie
-rzepik- lirowate o krótszych ogonkach, owłosione zwłaszcza na spodniej stronie, szorstkie
Barwa:
-rzepak- ciemnozielone z odcieniem błękitnym
-rzepik- trawiasty kolor
Łodyżka podliścieniowa:
-rzepak- zawsze nad powierzchnią gleby
-rzepik- pod powierzchnią gleby
Roślina pąkująca:
-rzepak- masywne, ciemnozielone, liście łodygowe lancowate, siedzące, nasada blaszki liściowej obejmuje od połowy do 2/3 łodygi
-rzepik- szczuplejsza o jaśniejszym zabarwieniu liście łodygowe jajowate, siedzące nasad blaszki liściowej obejmuje łodygę całą
Pąki:
-rzepak- zawsze wyżej niż kwiaty
-rzepik- kwiaty wyżej niż pąki
Kwiatostan :
-rzepak - Luźne grona kwiaty w gronach położone niżej ni pęki kwiató
-rzepik - zwarte grono, kwiaty w gronie położone wyżej niż pęki kwiatowe
Kwiaty:
-rzepak- jasnożółte, charakterystyczna czerwona plamka na szczycie pylnika
-rzepik- ciemnożółte, nie ma
Pokrój:
-rzepak - masywne rośliny silnie rozwinięte krzaczaste wskutek rozpierzchłych rozgałęzień bocznych
-rzepik - szczuplejszy, rośl. Wysmukłe o przylegających do osi głowowej rozgałęź.
Korzeń:
-rzepak- palowy- stopniowo się zwęża, w górnej cześci zgrubiały grubszy od łodygi
-rzepik- a tu ostro się zwęża, w górnej cześci równomiernie gruby o średnicy mającej
Łuszczyny:
-rzepak- długie, grube o krótkim dziobie, osadzone na szypułkach odstających od osi , wyprostowane
-rzepik- odwrotnie osadzone na szypuł. Skośnie zbliżone do osi kwiatostanu łukowato podgięte w góre
Nasiona:
-rzepak- ciemnobrunatne, prawie czarne, większe MTZ-4-6g
-rzepik ozimy- wiśniowobrunatne. Z odcieniem czerwonym mniejsze MTZ:3-4g
Rzepak w Polsce powinien być zasiany do końca sierpnia w poł.-zach. najczęściej pd. Rzepak siejemy; obsada 100-120, MTN- 5. W okres zimy powinny mieć:
-8 liści w rozecie
-średnica szyjki korzeniowej 8mm
-długość korzenia palowego 15-20cm
-to tzw. stadium idealne: -18-22 C wytrzymuje
-gdyby było stadium minimum: -13 do -17 C
-plon tłuszczu 3t- plon nasion.
FAZY ROZWOJOWE : 1)kiełkowanie i wschody 2)formowanie rozety 3) formowanie łodygi 4) pękowanie i wzrost łodygi 5) kwitnieni i formowanie łuszczyny 6)formowanie nasion i dojrzewania
ISTOTNĄ ROLĘ : -odgrywa terminowy siew - czynniki siedliskowe spraw. Ze pąl wiechowaty będzie wyższe (gęstość siewu, nawożenie azotem, zbyt dobre stanowisko) - przy gęstości siewu bierze się w głównej mierze czynnik nasłonecznienia.
ELEMENTY STRUKTURY PLONU RZEPAKU :
-liczba roślin na jedn. Pow - liczba łuszczyn na rośline - liczba nasion w łuszczynie - MTN
STRATY : - wysmolenie : zamarznieta gleba nie pokryta okrywa śnieżna podlega wysmoleniu (wiatr powoduje utrate dostępnej, niezamarzniętej wody znajdującej się w glebie) - ocieplenie
SŁONECZNIK
-dziki
-ozdobny
-siewny
Słonecznik zwyczajny jest rośliną jednoroczną jarą. System korzeniowy silnie rozwinięty. Obok korzenia rozwija się gęsta sieć korzeni bocznych i przybyszowych.
Łodyga:Jest prosta, czasem u górnej części rozgałęziona, pokryta szorstkimi, krótkimi i rzadko rozmieszczonymi włoskami.
Liście:Kształtu owalnie sercowatego, na końcu zaostrzone mają ostro piłkowate brzegi. Są pokryte krótkimi, twardymi włoskami. Liście dolne są mniejsze od rosnących wyżej.
Kwiatostan:Jest to koszyczek, zwany główką. Dno kwiatostanu tzw. osadnik jest rozszerzoną częścią szczytową pędu. Z jego górnej części wyrastają przysadki, a w końcu każdej z nich mieści się mały kwiat. Zbudowany jest z: liści pokrywowych, osadnika, dna osadnika, błoniastych przysadek, kwiatków języczkowych, kwiatków ruchowych, wydrążenia.
Kwiat:Słonecznik ma 2 rodzaje kwiatów. Brzeżne są duże, języczkowe, żółtopomarańczowe, zwykle bezpłciowe. Czasem jednopłciowe i nie owocują. Wewnętrzne są rurkowe, obupłciowe i owocują. Płatki korony w liczbie 5 są zrośnięte w rurkę żółtą. Pręcików jest 5 zrośniętych ze sobą pylnikami o wolnych nitkach. Kwiat rurkowy składa się z: przysadki, działek kielicha, płatków korony, zalążni, dwudzielnego znamienia itd. W skład niełupki wchodzą: okrywa owocowa, blizna, znaczek, przestrzenie powietrzne, nasienie, okrywa nasienna, liścienie, łodyżka podliścieniowa, korzeń zalążkowy, pierścień proka???.
SŁONECZKIK JADALNY : duża tarcza, większe niełupki, nasiona nie wypełnia całęj przestrzenie MTZ 100g, udział okrywy owocowej dochodzi nawet do 60%
SŁONECZNIK OLEISTY : tarcza ok. 15cm średnicy, znacznie mniejsza niełupka, nasiona wypełniają całk. Przestrzeń wew. Niełupki MTZ 60-80 g udział okrywy 20-30%
SŁONECZNIK PASTEWNY: wykurz. Na zielonkę . Uprawiany z regóły w mieszankach. Do bukietów powinien być specjalny tzn. bezpyłkowy
MAK LEKARSKI:
System korzeniowy:
Palowy sięgający do głębokości 150cm.
Łodyga:
Jest wyprostowana, naga, wysokości 30-160cm, zwykle rozgałęziona i pokryta woskowym nalotem. Każdy pęd zakończony jest kwiatem.
Liście:
Dolne są podłużne, jajowate ze zbiegającą blaszką wzdłuż bardzo krótkiego ogonka, na brzegu ząbkowate, górne jajowate, z sercowatą podstawą, siedzące, obejmujące łodygę. Liście pokryte są woskowym nalotem.
Kwiaty:
Duże o dwóch działkach kielicha i 4-5 płatków korony, są osadzone na fioletowej lub błękitno-zielonej szypułce kolankowo oddzielonej od łodygi i pokrytej szorstkimi włoskami. Działki kielicha spadają podczas rozkwitania kwiatu. Płatki mogą być białe, czerwone, fioletowe, są całobrzegowe lub mają postrzępione brzegi. Pręciki b. liczne. Tarczka znamienna jest płaska.
Owoc:
Torebka zwana główką lub makówką o rozmaitych kształtach i rozmaitej liczbie przegród odpowiadającej liczbie promieni znamienia.
Nasiona:
Kształtu nerkowatego nieco spłaszczone.
Pod względem sposobu użytkowania mak dzielimy na 3 grupy:
-mak oleisty- o słabo rozwiniętym systemie rurek mlecznych
-mak opiumowy o silnie rozwiniętym systemie rurek mlecznych
-mak ozdobny o różnej barwie, wielkości kwiatów
Odmiany maku oleistego:
-tradycyjne o nasionach białych
-wysokomorfinowe, wytwarzają około 1,5% morfiny
-bezmorfinowe wytwarzają śladowe ilości tego alkaloidu.
DYNIE OLEISTA
System korzeniowy:
Rozwija się płytko w warstwie górnej gleby.
Łodyga:
Bruzdkowata, rozgałęziająca się z długimi wąsami czepnymi lub rzadziej bez wąsów.
Liście:
Kształtu sercowatego, pięciowgłębne lub zaokrąglone, osadzone na długich ogonkach wewnątrz pustych pionowo do góry.
Kwiaty:
Męskie i żeńskie na jednym osobniku. Żeńskie wyrastają z kątów liści pojedynczo na grubych grubych krótkich szypułkach. Męskie
Owoc:
Duża jagoda o rozmaitym kształcie.
Nasiona:
Spłaszczone, kształtu jajowatego MTN 150-250g.
Rośliny motylkowate ( Papilionaceae)
W świecie znanych jest kilkaset rodzajów w obrębie, których 8 tys. Gatunków roślin należy do rodziny motylkowatych. motylkowatych rodzinie tej wyróżniamy podrodzinę motylkowe. Z rolniczego punktu widzenia rośliny motylkowe można podzielić na 2 grupy użytkowe:
-motylkowe drobnonasienne o masie nasion poniżej 15g, należą tu gatunki wieloletnie i jednoroczne uprawiane na zieloną masę
-motylkowe grubonasienne (strączkowe), o MTN powyżej 15g, należą tu przeważnie gatunki jednoroczne uprawiane na nasiona i na zieloną masę.
Plemie |
Rodzaj |
Gatunek, podgatunek |
Wykowate |
Groch |
Groch siewny, polny |
|
Bobik |
Bobik, bób |
|
Wyka |
Wyka siewna, piaskowa |
|
Lędźwian |
Lędźwi. siewny, Afryka |
|
Soczewica |
Socz.jadalna |
|
Ciecierzyca |
Ciecierzyca, groch włosk |
Janowcowe |
Łubin |
Ł.żółty,wąskolist,biały |
Fasolowate |
Fasola |
Fasola zwyczajna |
|
Soja |
Soja uprawna |
Soczewica i ciecierzyca traktowane są jako warzywa
Uprawa roślin motylkowych przyczyniła się do :
- wzbogacenia gleby w azot i zwiększenie zawartości substancji organicznej w glebie
- polepszenie fizycznych właściwości gleby - głównie struktur gleby
- dostarczenie do gleby azot (80-200 kg/ha)
- wykorzystanie skład. Pokarmowych z głębszych warstw gleby, zwłaszcza wapnia, fosforu, potasu oraz przemieszczanie ich do wierzchnich warstw.
- przeciwdziałanie erozji gleby (wodnej)
- strukturotwórczego oddziaływania gleba uzyskuje budowę gruzełkową, a poszczególne agregaty glebowe nabierają charakteru wodoodpornego
- doskonalszego ocieniania gleby
Porównanie wydajności redukcji N przeprowadzonej przez bakterie brodawkowe
- są bardzo dobrym przedplonem
- uprawia się na kiszonkę wykorzystywaną jako paszę oraz na zielonkę również będącą paszą
WADY :
zawierają substancję nieżywieniową (alkaidy, pektyny, trypsyny)
Gatunek |
Inhibitory trypsyny |
Taniny |
Pektyny |
alkaidy |
Łubin gorzki |
- |
- |
- |
+++ |
Łubin pastew. |
- |
- |
- |
+ |
Groch jadalny |
+ |
+ |
+/++ |
- |
Groch pastew |
+ |
++ |
+/++ |
- |
Bobik kwitnący |
+ |
++/+++ |
+ |
- |
Bobik biało kwit |
+ |
+ |
+ |
- |
Soja |
++/+++ |
- |
++ |
- |
Fasola |
-/+/++ |
+/++ |
+/++/+++ |
- |
+++ - duża
++ - średnia zawart. składnika
+ mało
2) zdolność do nieograniczonego wzrostu (potęgowane w latach wilgotn., na lepszych glebach)
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ROŚLIN MOTYLKOWYCH:
- są to rośliny dnia długiego (z fazy wedet. Do generał) przechodzą dłużej niż 1 dzień - na dniu długim
- posiadają palowy system korzeniowy, rośliny współżyją z bakteriami brodawkowymi
- charakterystyczna budowa kwiatu
- owocem jest strąk
- wyst. Nasion twardych (charakterystyczna budowa nasiona)
- zarówno nasiona jak i zielonka zawierają duże ilości białka
- wyst. Substancji anyżywieniowych
SYSTEM KORZENIOWY
bardzo silny korzeń palowy z małą ilością korzeni bocznych : łubin (żałowcowatych)
słaby korzeń palowy, dobrze wykształcone korzenie boczne: bobik, groch, wyka (wykowatych)
bardzo słaby korzeń palowy liczne korzenie boczne: fasola i soja (fasolowatych)
BUDOWA KWATU : 5 płatków korony:
na górze - żagielek
po boku wiosełka
na dole łudenko
2 zrośnięte płatki
10 pręcików: 1 oddzielony, 9 zrośniętych lub 10 zrośniętych
1 słupek
NASIONA: nasiona twarde- nie kiełkują lub nie chcą kiełkować. Mogą wykiełkować dopiero po jakimś czasie. Więcej nasion twardych występuje u roślin dzikich, co wynika z budowy okrywy nasiennej
Warstwa palisadowa, uszkodzenie warstwy po przez zabieg skaryfikacji
BUDOWA OKRYWY NASIENNEJ :
- warstwa palisadowa bardzo gruba, komórki ściśle do siebie przylegające
- warstwa podporowa
- warstwa miękiszowa
od 20-40% białko w nasionach
Wartości pokarmowe zielonej masy r. strączkowych
ZAWARTOŚĆ w % Sm
Gatunek |
Białk.ogól |
Tłuszcz |
bezN |
Włók |
Popiół |
Jedn. owsa |
Łubin żółt |
20,8 |
2,6 |
42,6 |
|
|
|
Groch jadalny |
16,5 |
2,9 |
49,6 |
|
|
|
Groch pastewny |
18,9 |
3,6 |
40,6 |
28,0 |
8,9 |
|
Bobik |
18,2 |
2,6 |
44,1 |
26,0 |
9,1 |
0,671 |
Wyka siewna |
21,5 |
2,6 |
37,8 |
26,0 |
12,1 |
0,620 |
Wyka kosmata |
24,4 |
3,4 |
34,1 |
27,0 |
11,1 |
0,755 |
Białka najwięcej jest w łubinach
BUDOWA I POKRÓJ ŁODYGI :
- roślina o sztywnych, mocnych łodygach, nie wymaga podpory w zasie wzrostu, niektóre odmiany fasoli, bób, bobik, łubin, soja
- rośliny o wiotkich łodygach: groch, wyka, soczewica, lędźwica
SPOSÓB KIEŁKOWANIA :
- epidemiczny - wyciągają liścienie nad powierzchnię gleby siejemy na mniejszą głębokość: łubin, soja, fasola
- hypogemicznie - liścienie pozostają w glebie, siejemy głębiej do ok. 10 cm (bobik), wykowate
TYPY LIŚCI :
- pierzaste - mogą być pierzasto parzyste lub nieparzystopierzaste (wykowate)
- dłoniaste (palczaste)
- trójlistkowe (trzy liście: fasola, soja)
FAZY ROZWOJOWE : 1) faza kiełkowania 2) f. wschodów 3) f. formułowania liści 4)f. formułowania i wydłużania pędów 5) f. pękowania 6) f.kwitnienia 7) f. wykształcania owoców i nasion 8) f. dojrzewania
Do fazy formułowania i wydłużania pędów :
- gatunki o ograniczonym wzroście (samokończące) - kwiatostany osadzone na wierzchołku łodygi charakt. Się szybkim wzrostem dług. Pędów kończących się w pełni kwitnienia
- gatunki o nieograniczonym wzroście - kwiaty bądź kwiatostany wyrastające z kątów liści na różnych pipterkoch. Łodygi tych gat. Rosną dłużej a ich przyrosty i wydłużenia mają miejsce jeszcze podczas dojrzewania.
WYMAGANI GLEBOWE :
Łubin żółty ------ mało żyzna, duża tolerancja
Wyka ozima
Łubin biały
Łubin wąskolistny ---- średnio dobre, mała tolerancja
peluszka
bobik
wyka siewna --- brak tolerancji na kwaśnym odczynie gleby, bardzo dobre
groch siewny
soja ---- brak tolerancji, dobre
KONICZYNA CZERWONA
Syst. Korzeniowy - silny palowy z licznymi rozgałęzieniami bocznymi, sięga od 2 do 2,5 m . wytwarza ponadto dużą liczbę korzeni bocznych wyrastających z szyjki korzeniowej. Na korzeniach tych począwszy od fazy 3 liścia tworzą się brodawki. Korzenie w miarę rozwoju kurczą się i wyciągając szyjkę korzeniową do ziemi.
Łodygi - wyrastają z szyjki korzeniowej na wysokość 20-80 cm. Są zwykle wyprostowane, rzadziej płożące się, w przekroju okrągłe i wewnątrz puste. Rozgałęziać się może na całej swej długości.
Liście - są złożone z 3 listków kształtu jajowatego osadzonych na długich ogonkach, u których nasady znajdują się drobne strzałkowate przyslistki. Listki koniczyny czerwonej mają chcarkterystyczną jasną plamkę na górnej stronie w kształcie trójkąta lub półkola. Cecha ta nie wyst. Jednak we wszystkich odmianach hodowlanych.
Kwiatostanem - jest główka osadzona na wierzchołku łodygi. W główce jest od 50-100 kwiatków, otoczonych zwykle dwoma najwyżej położonymi listkami. Barwa kwiatów najczęściej jest ciemnoczerwona, choć może być czerwona a nawet biała. Jest rośliną obcopylną, zapylaną przez owady a zwłaszcza trzmiele. Najpierw zakwitają najwyżej położone główki, a w nich kwiatki dolne.
Owocem - jest strąk jednonasienny
Nasiona - są kształtu jajowatego, czasami lekko trójkanciastego. Zarys korzenia zarodkowego jest wyraźny, sięgający do połowy długości nasiona. Nasiona mają barwę, od żółtej przez fioletowo-żółtą do fioletowej z połyskiem. Masa 1000 nasion wynosi 2g
LUCERNA MIESZAŃCOWA
Korzeń - w zależności od typu mieszańca może być palowy lub rozwidlony. Miesięczne siewki wykształcają korzeń dł. 20-30 cm, który po 2 miesiącach osiąga 50-70 cm, a po pierwszym roku wegetacji dochodzi do 1,5m. W następnych latach osiąga przeciętnie 3-5m głębokości, a w wyjątkowo osiąga nawet 10-15 m. Około¾ całej masy korzeni znajduje się w głębszych warstwach i w podglebiu.
Łodygi - wyrastają z szyjki korzeniowej, która z wiekiem rośliny zagłębia się w glebie do kilku cm. Tylko pierwszy pęd wyrasta ze stożka wzrostu między liścieniami. Młode łodygi są delikatne, wewnątrz wypełnione rdzeniem. Łodygi są proste dł. 40-80 cm choć mogą dochodzić do 1,5 m. W szyjce korzeniowej znajduje się kilkaset pędów, z których przy długoletnim i intensywnym użytkowaniu może wyrastać do 200 łodyg.
Liście - trójlistne wyrastają z węzłów łodygi. U nasady znajdują się strzałkowate przylistki. Listki są owalne, mniej lub więcej wydłużone ząbkowane na wierzchołku.
Kwiatostany - są groniaste, wyrastają z katów liści. Dł. Grona dochodzi do 8cm. Grona są luźne kształtu walcowatego. Liczba kwiatów w gronie wynosi od kilkunastu do około 30. W zależności od przewagi cech lucerny siewnej lub sierpowatej, kwiaty odznaczają się dużą zmiennością barwy. Mogą być prawie białe, żółte, ciemnofioletowe do prawie czarnych. Kwiaty zapylają owady, najskuteczniej trzmiele
Owocem - jest strąk wielonasienny omszony, Kształty strąków są różne i zależy od ekotypu z przewagą cechu lucerny siewnej i sierpowatej lub cech pośrednich.
Nasiona - są owalne, kształtu nerkowatego, lekko wydłużonego, barwy żółtej lub żółtobrunatnej z lekkim połyskiem. Masa 1000 nasion wynosi około 2g . zarys korzonka zarodkowego widoczny jest do połowy nasienia.
KONICZYNA BIAŁA
Korzeń - palowy rozwija się płycej niż u koniczyny czerwonej, ale jest silniej rozgałęziony i dobrze wykorzystujący wodę oraz skł. Pokarmowe. Z węzłów łodyg wyrastają dodatkowe korzenie przybyszowe. Po obumarciu głównego tworzą się samodzielne systemy korzeniowe.
Łodyga - jest krótka od 7 do 15 cm. Z kątów liści wyrastają płożące pędy zwane rozłogami, których dł. Wynosi 1m.
Liście - są trójlistkowe osadzone na ogonkach, o dł. Do 30 cm. Listki mają kształt odwrotnie jajowaty lub jajowaty długości 1-2 cm. Brzegi listków są ząbkowane na całym obwodzie lub tylko w części środkowej. Na górnej stronie liścia występuje jasna plamka kształcie podkowy spodnia strona błyszcząca. U nasady liści znajdują się przylistki, które w dolnej części są zrośnięte i tworzą długą pochewkę, a w górnej części są owalne ostro zakończone.
Kwiatostanem - jest główka kulista, wyrastająca na długiej szypule. Barwa kwiatów jest biała lub kremowa. W główce, która jest znacznie mniejsza od główki koniczyny czerwonej, znajduje się 40-80 kwiatów. Kwitnienie rozpoczyna się od podstawy główki. Kwiaty są obcopylne, zapylane przez pszczoły i trzmiele.
Owocem - jest 2-4 nasienny strąk, wydłużony i łatwo pękający.
Nasiona - są drobne prawie sercowate, jasno lub ciemno żółte, z połyskiem. Masa 1000 nasien 0,5 - 0,7g
LUCERNA SIERPOWATA
Korzeń - jest długi palowy i rozgałęziony, o 2-3 rozgałęzieniach pierwszego rzędu. Szyjka korzeniowa nie wyrasta ponad pow. Gleby.
Łodyga - silnie rozgalęziająca się. Pędy boczne dł. 40-60 cm mogą być stojące lub płożące o pow. Gładkiej lub lekko omszonej.
Liście - trójlistkowe są omszone, kształtu owalnego , dł. Do 2 cm
Kwiatostanem - jest zbite grono, w którym znajduje się od 20-30 kwiatków, barwy cytrynowo żółtawej
Owocem - jest strąk 2-5 nasienny, prosty lub łukowato zagięty w kształcie sierpa, który może być lekko owłosiony.
Nasiona - są ciemnobrunatne do prawie czarnych, kształtu owalnego, o masie 1000 nasion 1.2-1.7g.
LUCERNA SIEWNA
Korzeń - typu palowego, nie rozgałęzia się i osiąga głębokość do 3m, a w sprzyjających warunkach nawet 10 m. Szyjka korzeniowa wyrasta nieco nad pow. Gleby
Łodyga - jest silnie rozgałęziona, gładka lub owłosiona, o prostych pędach dł. 30-90 cm
Liście - są trójlistkowe o listkach podłużnie owalnych, o ostrej podstawie i ząbkowanych na szczycie.
Kwiatostan - groniasty, kształtu podłużnie - jajowatego, dł. 2-4 cm złożony z 5-30 kwiatków. Kwiaty są fioletowe lub purpurowe
Owocem - jest strąk wielonasienny o średnicy 3-9mm, składający się z 2-4 zwojów spiralnych
Nasiona - drobne kształtu nieregularnego, owalnego lub sercowatego, barwy jasnobrązowej, o masie 1000 nasion 1,5 - 2,0 g
Przy pięciokośnym systemie zbioru ścinanie lucerny nast. Co 25-40 dni i przypada zazwyczaj w okresie gdy rośliny osiągają fazę początku pąkowania. Pędy są wówczas dobrze ulistnione a lucerna tworzy zwarty łąn o przeciętnej wysokości 40-50 cm w I II pokosie oraz 30-40 cm w nast. Pokosach.
Częsty zbiór przy tym systemie użytkowania skraca jednak znacznie okres gromadzenia skład. Zapasowych w szyjce korzeniowej co niekorzystnie odbija się na plonowaniu i trwałości porostu. Rośliny zbierane w tym okresie cechuje jednak bardzo dobra strawność /62-68%/ oraz wysoka zawartość białka /20-23$. I karotenu /150mg/kg s.m./ a niska zawartość włókna /21-24%/
Stwierdzono ze najwięcej białka dobrej jakości, soli mineralnych, witamin i innch biologicznie czynnych substancji znajduje się w dobrze ulistnionych młodych roślinach lucerny przed lub w fazie początku pąkowania; w tym okresie największa jest też strawność skład. Pokarmowych w suchej masie, o czym świadczą dane zamieszczone poniżej (cechy jako. Lucerny)
W okresie przechodzenia od fazy pąkowania do początku kwitnienia wzrasta stopniowo w roślinach zawartość włókna, maleje natomiast zawartośćbiałka właściwego. W pełni kwitnienia zawartość białka i karotenu spada już gwałtownie następuje drewnienie łodyg, jedynie zawartość skład. Mineralnych nie ulega zasadniczym zmianom. Po okresie kwitnienia, tj. w czasie dojrzewania nasion w strąkach, wartość pokarmowa i smakowitośćlucerny pogarsza się tak znacznie , że staje się ona nieprzydatna w żywieniu zwierząt gospodarskich