PRAKTYCZNE ASPEKTY FUNKCJONOWANIA USTAWY O WSPIERANIU PRZEDSIĘWZIĘĆ TERMOMODERNIZACYJNYCH, OCENA MOŻLIWOŚCI ZMIAN LEGISLACYJNYCH

Autor:
mgr inż. Dariusz Koc
Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.

WPROWADZENIE

Ustawa o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych z dnia 18 grudnia 1998 r. w swoich założeniach miała stworzyć mechanizmy, umożliwiające szerokie wsparcie działań w celu podniesienia efektywności wykorzystania energii w szeroko rozumianym sektorze budownictwa w Polsce.

Skala i zasięg systemu, wspomaganego finansowo i rzeczowo przez Państwo, miały zagwarantować, w stosunkowo krótkim okresie czasu i przy udziale komercyjnych instytucji finansowych, radykalną poprawę standardów energetycznych istniejących budynków, przede wszystkim mieszkalnych oraz znaczne obniżenie zużycia energii w skali ogólnokrajowej i poprawę bilansu energetycznego kraju. A co za tym idzie znaczne zmniejszenie obciążeń gospodarstw domowych z tytułu zmniejszenia udziału kosztów opłat za energię w ich budżetach.

Ponadto system miał wygenerować znaczące zwiększenie zapotrzebowania na materiały budowlane i wszelkiego rodzaju urządzenia instalacyjne. Podkreślano również związane z ustawą możliwości tworzenia nowych miejsc pracy przy realizacji działań termomodernizacyjnych.

Rozbudzone nadzieje na szybką poprawę sytuacji we wszystkich aspektach związanych z ustanowieniem systemu nie znalazły, w opinii większości środowisk, odbicia w rzeczywistości. W dotychczasowym okresie funkcjonowania ustawy ilość, rodzaj oraz zakres zrealizowanych inwestycji, znacznie odbiegają od oczekiwań. Efekt ich realizacji również nie odgrywa istotnej roli z punktu widzenia poprawy ogólnego standardu energetycznego polskiego budownictwa.

Temat i problematykę dotyczącą Ustawy, jak również samą ustawę, szeroko omawiano w wielu artykułach i opracowaniach [7-17]. Przyczyny jej ułomności oraz powody, dla których wzbudza krytyczne uwagi, daje się podzielić na pięć zasadniczych grup:

1. Brak promocji systemu.

2. Niska świadomość wśród właścicieli i zarządców budynków.

3. Skomplikowanie przepisów prawnych i zapisów ustawowych.

4. Skomplikowane i czasochłonne procedury związane z uzyskaniem kredytu.

5. Niska atrakcyjności produktu bankowego (kredytów).

Omówienie pierwszych 2 grup zagadnień sprowadza się do kilku ogólnych uwag. Rzeczywiście nie przeprowadzono dotąd żadnej skoordynowanej i przemyślanej akcji promocyjno-informacyjnej. Niska świadomość wśród właścicieli i zarządców budynków wynika głównie z tych powodów. Większość potencjalnych instytucjonalnych beneficjentów systemu (spółdzielnie mieszkaniowe, zarządy budynków komunalnych, zarządzające większością zasobów mieszkaniowych w Polsce) postrzega jednak związane z nim możliwości jako mało atrakcyjne z powodu kosztów kredytów i nadmiernie skomplikowanych procedur.

Również banki udzielające kredytów, wydają się nie doceniać potencjalnych korzyści wynikających z obsługi tego typu inwestycji i nie podejmują działań w celu uczynienia kredytu termomodernizacyjnego na tyle atrakcyjnym, by korzystano z niego powszechnie. W artykule niniejszym spróbujemy wykazać, że jakkolwiek w systemie tkwią istotne możliwości zmian i usprawnień, to nawet na obecnych zasadach mógłby on funkcjonować znacznie bardziej efektywnie.

Przepisy prawne i warunki ustawowe

Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych. (Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1121) [1] wraz z towarzyszącymi rozporządzeniami wykonawczymi [2-5], w przypadku realizacji inwestycji termomodernizacyjnych, w sposób precyzyjny określa warunki oraz procedury związane z uzyskaniem dofinansowania ze strony Państwa, w postaci premii termomodernizacyjnej. Komplet ww. aktów w zasadzie dotyczy określenia procedur postępowania i warunków jakie należy spełnić, by uzyskać dofinansowanie w formie premii. Skalę przedsięwzięcia należy oceniać, biorąc pod uwagę oszacowania wolumenu inwestycji termomodernizacyjnych. Według [18], wolumen ten, dla samych tylko zasobów mieszkaniowych, wynosi ok. 24,7 mld PLN. Dodając wszystkie inne obiekty objęte systemem z bardzo dużym przybliżeniem całkowity wolumen można oszacować na ok. 40 mld PLN. Należy więc stwierdzić, że przy takiej skali potencjalnych inwestycji wspomaganych dofinansowaniem Państwa, działania te powinny być obwarowane w możliwie precyzyjny sposób wymogami i odpowiednimi procedurami. Problem sprowadza się jedynie do oceny tych wymogów i stopnia skomplikowania procedur oraz analizy możliwych do wprowadzenia uproszczeń.

Podstawowe wymogi, istotne z punktu widzenia niniejszego referatu to:

1. Spełnienie warunków dotyczących minimalnych wielkości zmniejszenia rocznego zapotrzebowania na energię zużywaną do celów grzewczych w odniesieniu do poszczególnych rodzajów inwestycji.

2. Okres spłaty kredytu nie dłuższy niż 7 lat.

3. Spełnienie kryteriów efektywności ekonomicznej i optymalizacja inwestycji.

Spełnienie tych wymogów w znacznej mierze determinuje możliwość uzyskania premii. Wszystkie te wymogi w oczywisty sposób łączą się ze sobą i fakt ich spełnienia możliwy jest do stwierdzenia jedynie na podstawie audytu energetycznego.

Audyt energetyczny

Konieczność wykonania audytu, zdaje się nie podlegać dyskusji z jednej podstawowej przyczyny. Poza potwierdzeniem spełnienia wymogów ustawowych, zawiera on (zgodnie z [2] i [3]) optymalizację zakresu przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Istoty tego elementu nie sposób przecenić. Nawet niewielki budynek jednorodzinny można zmodernizować w sposób korzystny lub niekorzystny z punktu widzenia efektywności ekonomicznej, przy pozornie niewiele różniących się zakresach i rodzajach przedsięwzięć. W porównaniu do budynków jednorodzinnych, problem optymalizacji przedsięwzięć w budynkach wielorodzinnych nie różni się jakościowo, natomiast bezwzględne wielkości efektów ekonomicznych są nieporównywalne i to zarówno w odniesieniu do potencjalnych strat jak i korzyści. Optymalizacja przedsięwzięcia w znacznej mierze zabezpiecza inwestora przed ryzykiem niekorzystnej realizacji inwestycji.

Z punktu widzenia ustawodawcy i jednocześnie donatora systemu, uzasadnione jest również narzucenie warunków dotyczących minimalnych wielkości zmniejszenia zapotrzebowania na energię w celu zapewnienia jak najbardziej efektywnego wykorzystania środków budżetowych. Z praktyki wynika, że w większości przypadków są one możliwe do spełnienia. Problem pojawia się jedynie w przypadku budynków, w których w sposób kompleksowy zmodernizowano wcześniej system grzewczy. Modernizacja obudowy zewnętrznej budynku, przy uwzględnieniu konieczności spełnienia wymogów efektywności ekonomicznej, w niewielu przypadkach pozwala na uzyskanie wymaganych oszczędności. Uzasadnione więc wydaje się rozważenie możliwości obniżenia wymagań w tych przypadkach.

Okres spłaty kredytu

Przede wszystkim należy podkreślić, że okres spłaty kredytu nie dłuższy niż 7 lat nie oznacza braku możliwości realizacji przedsięwzięć o dłuższym okresie zwrotu. W przypadku gdy inwestycja spełnia warunki efektywności ekonomicznej (NPV>0), inwestor zwiększając udział własny może umieścić w zakresie inwestycji przedsięwzięcia o dłuższym okresie zwrotu. Ograniczenie dotyczące 7-letniego okresu spłaty kredytu okazuje się wynikać z innych bardzo racjonalnych przesłanek.

Jednym z istotnych ograniczeń jakie narzuca Ustawa jest wymóg by miesięczna rata kredytu wraz z odsetkami była co najwyżej równa 1/12 rocznych oszczędności. Oznacza to, że kredyt powinien być i jest skonstruowany w taki sposób, by suma odsetek i raty kapitałowej była stała w całym okresie spłaty. Łącząc efekty modernizacji i warunki spłaty kredytu, można wyznaczyć analityczną zależność między liczbą miesięcy kredytowania i SPBT.

Z zależności tej może być również wyznaczony graniczny prosty okres zwrotu nakładów dla którego możliwa jest spłata kredytu w założonym czasie przy udziale środków własnych w wysokości 20%. Wynik takich obliczeń z uwzględnieniem wysokości oprocentowania kredytu przedstawiono w tabeli 1 oraz w sposób graficzny na wykresie 1. Z tabeli 1 można również odczytać graniczne wielkości SPBT dla przedsięwzięć, które mogą się spłacić z oszczędności w zależności od wielkości oprocentowania i okresu kredytowania przy 20% udziale własnym inwestora.

Kredyt ma tę właściwość, że dla przedsięwzięcia powyżej pewnej wartości SPBT, jest niespłacalny w określonych warunkach (tutaj 20% udział własny). Warto zauważyć, że nawet przy dowolnie długim okresie spłaty, dla kredytu oprocentowanego w wysokości 18%, nie jest możliwa spłata inwestycji o SPBT dłuższym niż 7 lat, a dla kredytów wyżej oprocentowanych, graniczne SPBT jest znacznie niższe i wynosi mniej niż 5 lat. Oznacza to, że realizacja inwestycji o dłuższym okresie zwrotu wymaga zwiększenia udziału własnego.

Tabela nr 1. Graniczny prosty okres zwrotu nakładów w zależności od okresu kredytowania i wielkości stopy oprocentowania kredytu termomodernizacyjnego

Okres kredytowania		Wielkość oprocentowania kredytu termomodernizacyjnego
				18,0%	20,0%	22,0%	24,0%
lata	Miesiące	Graniczny prosty okres zwrotu nakładów
1	12	1,14	1,12	1,11	1,10
2	24	2,09	2,05	2,01	1,97
3	36	2,88	2,80	2,73	2,66
4	48	3,55	3,42	3,31	3,20
5	60	4,10	3,93	3,77	3,62
6	72	4,57	4,35	4,15	3,96
7	84	4,96	4,69	4,45	4,22
8	96	5,28	4,97	4,69	4,43
9	108	5,55	5,20	4,88	4,59
10	120	5,78	5,39	5,04	4,72
11	132	5,97	5,54	5,17	4,83
12	144	6,13	5,67	5,27	4,91
13	156	6,26	5,78	5,35	4,97
14	168	6,38	5,86	5,41	5,02
15	180	6,47	5,93	5,47	5,06

Powyższą tabelę można zilustrować wykresem przebiegu zależności SPBT od czasu kredytowania przy różnych stopach oprocentowania kredytu.

Wykres 1. Graniczny prosty okres zwrotu nakładów w zależności od okresu kredytowania dla stopy oprocentowania kredytu w wysokości 18, 20, 22, 24%

Należy się również spodziewać, że wydłużanie czasu spłaty kredytu na okres dłuższy niż 7 lat, wiązać się będzie jedynie z nieracjonalnym wzrostem sum koniecznych do spłacenia odsetek. W celu potwierdzenia tej tezy, na podobnej zasadzie można określić zależność opisującą stosunek wielkości koniecznych do spłacenia odsetek do wielkości zaciągniętego kredytu.

Tabela nr 2. Stosunek odsetek do wielkości kredytu dla różnych stóp oprocentowania kredytu i różnych okresów kredytowania.

Okres kredytowania		Wielkość oprocentowania kredytu termomodernizacyjnego
				18%	20%	22%	24%
lata	Miesiące	Stosunek wielkości odsetek do kapitału w zależności od wielkości oprocentowania i okresu spłaty kredytu
1	12	0,100	0,112	0,123	0,135
2	24	0,198	0,221	0,245	0,269
3	36	0,301	0,338	0,375	0,412
4	48	0,410	0,461	0,512	0,565
5	60	0,524	0,590	0,657	0,726
6	72	0,642	0,725	0,809	0,896
7	84	0,765	0,865	0,968	1,073
8	96	0,893	1,012	1,133	1,257
9	108	1,026	1,163	1,304	1,448
10	120	1,162	1,319	1,480	1,646
11	132	1,303	1,480	1,662	1,849
12	144	1,447	1,645	1,848	2,057

Powyższą tabelę można również zilustrować wykresem.

Wykres 2. Stosunek wielkości odsetek do kapitału w zależności od okresu spłaty kredytu dla stopy oprocentowania kredytu w wysokości 18, 20, 22, 24%

Wykres 1 pokazuje, że żądanie akceptowalności dla inwestycji o dłuższym okresie zwrotu, generuje konieczność znacznego wydłużenia okresu spłaty kredytu. Powyżej 80 miesięcy, długość spłaty przyrasta bardzo szybko. Wykres 2 pokazuje natomiast, że jakkolwiek niezbyt silnie, łączna wielkość odsetek przyrasta w sposób nieliniowy i powoduje relatywnie duże zwiększenie kosztów związanych z obsługą kredytu. Zatem beneficjentem zmiany polegającej na wydłużeniu dopuszczalnego okresu spłaty kredytu byłby głównie sektor bankowy.

Spełnienie kryteriów efektywności ekonomicznej i optymalizacja inwestycji

U podstaw analizy efektywności ekonomicznej i optymalizacji inwestycji leżą 4 fundamentalne przesłanki:

1. Konieczność określenia poziomu korzyści wynikających z realizacji danego projektu inwestycyjnego oraz porównanie efektywności ekonomicznej alternatywnych propozycji inwestycyjnych,

2. Możliwość zaangażowania się inwestora w techniczne przedsięwzięcie pozostające pod jego kontrolą lub udostępnienia posiadanych środków finansowych innym podmiotom gospodarczym, np. formie długoterminowej lokaty bankowej,

3. Przeprowadzenie analizy i jej wyniki umożliwiają podjęcie racjonalnej decyzji co do najbardziej korzystnego sposobu wykorzystania posiadanych zasobów: finansowych, rzeczowych i osobowych,

4. Nie wykonanie analizy powoduje konieczność podejmowania decyzji intuicyjnej, zazwyczaj nieoptymalnej, niekiedy nietrafnej i niekorzystnej.

Można przyjąć, że w przypadku ustawy, wszystkie ww. przesłanki są w mniejszym lub większym stopniu uwzględnione poprzez wymóg wykonania audytu energetycznego. Dodatkowego komentarza natomiast wymaga sposób interpretacji niektórych, związanych z tego typu analizą wskaźników.

Wskaźnikiem podstawowym, pozwalającym w sposób obiektywny ocenić efektywność ekonomiczną inwestycji jest tzw. wartość zaktualizowana netto - NPV (Net Present Value). Wskaźnik ten umożliwia oszacowanie zysków wynikających z realizacji inwestycji w założonym okresie jej użytkowania (15 lat w przypadku ustawy), z uwzględnieniem, sygnalizowanych w przesłance 2, możliwości zaangażowania posiadanych środków w alternatywne, w stosunku do planowanej inwestycji, przedsięwzięcie.

Uwzględnienie możliwości zaangażowania posiadanych lub planowanych środków w przedsięwzięcie alternatywne, wiąże się z pojęciem stopy dyskonta (obecnie 6,5%). Narzuca ona na kalkulację NPV wymóg spełnienia warunku, by planowana inwestycja była bardziej rentowna od innej alternatywnej o z góry określonej rentowności. Tak więc jeśli obliczony dla inwestycji wskaźnik NPV, przy stopie dyskonta, np. 6,5%, jest większy od zera, oznacza to, że rentowność planowanej inwestycji jest większa niż 6,5%. Ponieważ cała kalkulacja dokonywana jest w cenach bieżących, wynik jest niezależny od poziomu inflacji, i jest stosunkowo wysoce obiektywny. Można zatem stwierdzić, że Ustawodawca, stawiając określone wymogi dotyczące wskaźnika NPV, w pewien sposób dba o to, by inwestorzy nie realizowali inwestycji nieefektywnych, co również wydaje się być ze wszech miar uzasadnione. Operowanie tym współczynnikiem i jego interpretacja jest stosunkowo prosta.

Kwestią sporną, budzącą wiele kontrowersji, w tym również rozterki Ustawodawcy, jest wielkość stopy dyskonta. Ponieważ od tej wielkości zależy w znaczącym stopniu akceptowalny zakres inwestycji termomodernizacyjnej, można się zastanawiać, czy aby 6,5% nie jest wielkością zbyt dużą. Problem nie jest prosty, jakkolwiek możliwy do przeanalizowania. Z jednej strony trudno wyobrazić sobie, by większość potencjalnych inwestorów, jako alternatywę dla inwestycji termomodernizacyjnej, mogła zrealizować przedsięwzięcia o większej rentowności niż 6,5%, jeśli wziąć pod uwagę, że z ich perspektywy istnieje niewiele realnych możliwości aktywnego inwestowania środków poza zakupem obligacji skarbowych lub lokatami terminowymi. Realną rentowność tego typu inwestycji można z dużym przybliżeniem określić jako różnicę między uzyskanym w skali roku oprocentowaniem a wskaźnikiem inflacji. Zatem w większości przypadków, przy korzystnych warunkach, będzie ona wynosiła ok. 4-6%. Można by więc postulować obniżenie wielkości stopy dyskonta w przypadku Ustawy. Analizując jednak problem głębiej, okazuje się, że w istocie takie obniżenie nie ma większego znaczenia.

Jak już wcześniej wspomniano, jednym z istotnych ograniczeń jakie narzuca Ustawa jest wymóg, by miesięczna rata kredytu wraz z odsetkami była co najwyżej równa 1/12 rocznych oszczędności. Warunek ten determinuje wartości minimalnych wielkości rentowności inwestycji, które umożliwiają spłacenie kredytu w zadanej formule. W sposób łatwy do wykazania przekłada się to na stwierdzenie, że poprzez premię termomodernizacyjną, Państwo dopłaca jedynie do inwestycji, których wewnętrzna stopa zwrotu jest większa od pewnych wartości granicznych. Przedsięwzięcia wchodzące w zakres inwestycji, które jednocześnie powodują obniżenie wartości wewnętrznej stopy zwrotu poniżej wartości granicznej, w całości są finansowane poprzez zwiększenie udziału własnego inwestora. W tabeli 3 pokazano graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu.

Tabela 3. Graniczne wartości stóp dyskonta (wewnętrznych stóp zwrotu)

Wielkość oprocentowania kredytu	16,0%	17,0%	18,0%	19,0%	20,0%	22,0%	24,0%
Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu (stóp dyskonta)	17,33%	17,97%	18,61%	19,26%	19,92%	21,24%	22,55%

Po dokonaniu głębszej analizy, okazuje się, że wielkość maksymalnych do uzyskania wielkości kredytu i premii jest niezależna od wielkości stopy dyskonta, o ile jest ona mniejsza niż 17%. Tak więc nie ma znaczenia czy inwestor będzie ubiegał się o dofinansowanie pełnego zakresu z koniecznością znacznego zwiększenia udziału własnego, czy zrealizuje pełny zakres inwestycji ubiegając się w ramach ustawy o dofinansowanie mniejszego zakresu, finansując jego rozszerzenie z własnych środków. Zjawisko to daje się w prosty sposób zilustrować na przykładzie budynku wielorodzinnego.

Tabela 4. Charakterystyka rzeczywistej inwestycji termomodernizacyjnej - stan wyjściowy

Koszt inwestycji	Roczna oszczędność kosztów	SPBT	Wielkość stopy dyskonta	Oprocento -wanie kredytu	Udział własny		Kwota kredytu	Kwota premii termomo -dernizacyjnej	Miesięczna oszczędność kosztów energii	Miesięczna rata kredytu	Różnica między kol. 10 i 11	NPV
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
zł	zł	Lat	%	%	%	zł	zł	zł	zł	zł	zł	Zł
135986	24852	5,47	6,5	20,0	20,0	27197	108789	27197	2071	2416	-345	97692

Ponieważ wielkość w kolumnie 12 jest ujemna, zachodzi konieczność zwiększenia udziału własnego tak, by kredyt mógł spłacić się z oszczędności. Powoduje to następujące zmiany parametrów inwestycji:

Tabela 5. Charakterystyka inwestycji spełniającej wymogi ustawowe

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
zł	zł	Lat	%	%	%	zł	zł	zł	zł	zł	zł	zł
135986	24852	5,47	6,5	20,0	31,4	42723	93263	23315	2071	2071	0	97692

Następnie można zadać pytanie, jak musiałyby wyglądać parametry inwestycji, by spełniała ona wymogi ustawowe przy 20% udziale własnym inwestora. Narzucając dodatkowo wymóg, by NPV było równe zero, otrzymamy w kolumnie 4 wartość granicznej wewnętrznej stopy zwrotu dla inwestycji.

Tabela 6. Skorygowana charakterystyka inwestycji spełniającej wymogi ustawowe

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
zł	zł	Lat	%	%	%	zł	zł	zł	zł	zł	zł	zł
116579	24852	4,69	19,9	20,0	20,0	23315	93263	23315	2071	2071	0	0

Warto zauważyć, że w tabelach 5 i 6, różnica w kosztach inwestycji (kol. 1), jest dokładnie równa różnicy kwot udziału własnego (kol. 7). Wielkość możliwego do uzyskania kredytu, jak również wielkości premii termomodernizacyjnej w obu przypadkach są identyczne mimo różnicy w kosztach inwestycji. Również w kolumnie 3, SPBT równe jest wielkości SPBT graniczne z tabeli 1. Ponadto wewnętrzna stopa zwrotu równa jest wielkości granicznej z tabeli 3, co w zupełności potwierdza poprawność przeprowadzonych dotąd rozważań.

Sytuacja wygląda więc następująco:

1. Im niższa stopa dyskonta tym większy akceptowalny zakres inwestycji i zwiększa się o przedsięwzięcia coraz mniej rentowne. Zapewnienie możliwości spłaty kredytu pociąga za sobą konieczność znacznego zwiększenia udziału własnego.

2. Im wyższa stopa dyskonta, tym mniejszy akceptowalny zakres inwestycji i zmniejsza się on o przedsięwzięcia coraz mniej rentowne. Ponadto kredyt możliwy jest do spłacenia przy mniejszym lub minimalnym wymaganym udziale własnym.

Przypadki te, choć na pozór podobne, różnią się nieco jakościowo. Ustawa narzuca bowiem wymóg realizacji inwestycji zgodnie z zakresem określonym w audycie energetycznym. W pierwszym przypadku zakres ten jest z góry określony i musi być zrealizowany przy zaangażowaniu dodatkowych środków własnych. W drugim przypadku zakres jest mniejszy a korzyści wynikające z uzyskania premii termomodernizacyjnej są identyczne. Inwestorowi opłaca się więc dokonanie optymalizacji swoich zobowiązań wynikających z zakresu inwestycji określanej przez audyt. Niemniej jednak warto pamiętać, że z punktu widzenia prawidłowości procesu termomodernizacji, korzystniejsza jest jego realizacja w sposób kompleksowy, w możliwie szerokim zakresie.

Konkluzją całego powyższego rozdziału może być stwierdzenie, że wartość stopy dyskonta, o ile nie poruszamy się w przedziale między 17 - 25%, nie ma istotnego znaczenia i można ją obniżyć nawet do symbolicznego poziomu 1%.

Skomplikowane i czasochłonne procedury związane z uzyskaniem kredytu

Trudności wynikające z konieczności zrealizowania określonych procedur związanych z uzyskaniem kredytu oraz związanej z nim premii termomodernizacyjnej, wydają się być niestety obiektywne. Inwestycje termomodernizacyjne wiążą się z koniecznością angażowania dużych środków finansowych i uzasadniona jest w tym przypadku pewna ostrożność, w tym również troska o dobro klienta. Oczywiście pewne elementy można by uprościć, jednak w istotny sposób nie wpłynęło by to na ogólną ocenę sytuacji.

Niska atrakcyjność produktu bankowego (kredytów)

Kredyt termomodernizacyjny postrzegany jest obecnie jako produkt mało atrakcyjny, głównie z powodu braku świadomości wpływu nań premii termomodernizacyjnej. Ogólnie wiadomo jedynie o kredycie bankowym oprocentowanym w granicach 18-22% w skali roku z trochę enigmatyczną perspektywą otrzymania, premii termomodernizacyjnej. Na pierwszy rzut oka rzeczywiście wygląda to mało zachęcająco. W rzeczywistości nie wygląda to jednak aż tak niekorzystnie.

Formuła udzielanego przez banki kredytu na inwestycję termomodernizacyjną przewiduje jego spłatę w postaci rat kredytu o stałej w ciągu całego okresu kredytowania wielkości. Wielkość tych rat ustalona jest w taki sposób, by od początku spłacane były zarówno odsetki od kredytu, jak i część kredytu, stanowiąca tzw. ratę kapitałową. Dla każdej wielkości oprocentowania kredytu, daje się w sposób precyzyjny określić, rozkład wartości odsetek i rat kapitałowych w poszczególnych ratach kredytu. Wykres 3 pokazuje taki rozkład na przykładzie 84-miesięcznego kredytu oprocentowanego w wysokości 20% (dla uproszczenia przyjęto jednostkową wielkość kredytu).

Wykres 3. Rozkład wartości odsetek i rat kapitałowych w poszczególnych ratach kredytu

Znajomość takich rozkładów dla poszczególnych wielkości oprocentowania, pozwala na precyzyjne rozwikłanie wielu niejawnych cech tego typu kredytu oraz dokładną analizę wpływu premii termomodernizacyjnej na zmianę podstawowych jego jawnych cech i właściwości.

Przypomnijmy, że premia wypłacana jest po spłacie 75% kredytu. Analizując wspomniane rozkłady, można wyznaczyć liczbę miesięcy, po której zdarzenie to następuje. Wielkości te oznaczać będą również rzeczywiste okresy spłaty kredytu i zestawiono je w tabeli 7.

Tabela 7. Wartości granicznych okresów spłat kredytu

Wielkość oprocentowania kredytu	%	16,0	17,0	18,0	19,0	20,0	21,0	22,0	23,0	24,0	25,0
Graniczne okresy spłaty kredytu	Miesiące	70	70	70	71	71	71	72	72	72	72

Ponieważ ustanie wszystkich czynności związanych z kredytem w rzeczywistości następuje znacznie szybciej niż przed upływem nominalnego okresu kredytowania, kredytobiorca ponosi mniejsze koszty związane z jego obsługą. Również bank kredytujący znacznie wcześniej otrzymuje zwrot 25% wartości udzielonego kredytu. Przypadek ten można w prosty sposób przeanalizować poprzez porównanie współczynników określających stosunek całości kosztów obejmujących spłatę rat kapitałowych wraz z odsetkami do wielkości wykorzystanego kapitału (kredytu). Ponadto, biorąc pod uwagę, że po upływie granicznych okresów spłaty następuje wypłata premii termomodernizacyjnej, porównanie wygląda zupełnie inaczej z punku widzenia banku udzielającego kredytu niż z punktu widzenia kredytobiorcy. Fakt wypłacenia premii przekłada się z punktu widzenia kredytobiorcy na zmniejszenie rzeczywistego oprocentowania kredytu. W tabeli 8 przedstawiono taką analizę dla kredytu oprocentowanego w wysokości 20% w odniesieniu do kredytu 84-miesięcznego bez wypłaty premii.

Tabela 8. Charakterystyka kredytu 20%-owego

Wyszczególnienie		Kredyt bez uwzględnienia premii termomodernizacyjnej	Kredyt z uwzględnieniem premii termomodernizacyjnej
						Bank	Kredytobiorca
l.p.	1	2	3	4
1	Nominalne oprocentowanie kredytu	20%
2	Wielkość kredytu	1,000	1,000	1,000
3	Okres kredytowania (miesiące)	84	71	71
4	Suma spłaconych rat kredytu	1,000	0,750	0,750
5	Suma spłaconych odsetek	0,865	0,836	0,836
6	Premia termomodernizacyjna	-	0,250	-
7	Suma spłaconych rat i odsetek	1,865	1,836	1,586
8	Realne, rzeczywiste oprocentowanie kredytu w odniesieniu do okresu kredytowania	20%	22,96%	16,86%

Mechanizm ten wydaje się być zrozumiały po uważnym obejrzeniu wykresu 3. Pionowa linia na wykresie pokazuje moment zakończenia spłaty kredytu w 71-szym miesiącu. Po tym okresie, pozostaje do spłacenia niewielka wartość odsetek (ok. 3,4% całej kwoty odsetek), za to przypada na nią aż 25% wartości podstawowej kwoty kredytu. Skrócenie okresu spłaty, w tym przypadku, w oczywisty sposób zwiększa efektywność zaangażowanego przez bank, w postaci udzielonego kredytu, kapitału. Fakt ten wpływa na zwiększenie realnej wielkości oprocentowania kredytu o blisko 3%. Również korzyść z tego faktu odnosi kredytobiorca, dla którego realne oprocentowanie zmniejsza się o przeszło 3% i to głównie z powodu wypłaty premii termomodernizacyjnej.

W podobny sposób wykonano i przedstawione w tabeli 9 zestawienie rzeczywistych wielkości oprocentowania kredytu w odniesieniu do wielkości nominalnych.

Tabela 9. Zestawienie wielkości rzeczywistego oprocentowania kredytu w zależności od oprocentowania nominalnego

l.p.	Opis parametru	Parametry kredytu
1.	Nominalna wielkość oprocentowania kredytu	%	16,0	17,0	18,0	19,0	20,0	21,0	22,0	23,0	24,0	25,0
2.	Wielkość kredytu	-	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00
3.	Graniczne okresy spłaty kredytu	Mies.	70	70	70	71	71	71	72	72	72	72
Kredytobiorca
4.	Suma spłaconych rat i odsetek	-	1,392	1,438	1,485	1,536	1,586	1,633	1,687	1,737	1,788	1,839
5.	Rzeczywiste oprocentowanie kredytu	%	11,91	13,17	14,43	15,56	16,86	18,03	19,10	20,30	21,51	22,70
Bank
6.	Suma odzyskanych rat i odsetek	-	1,643	1,690	1,738	1,787	1,836	1,886	1,937	1,988	2,040	2,093
7.	Rzeczywiste oprocentowanie kredytu	%	18,54	19,72	20,91	21,79	22,96	24,13	24,95	26,10	27,26	28,42

Analiza powyższej tabeli prowadzi do kilku, niestety, głównie smutnych refleksji. Okazuje się bowiem, że kredyt termomodernizacyjny, jest realnie jednym z najwyżej oprocentowanych, średnio, ok. 3% powyżej wartości nominalnej. Do końca nie wiadomo jak ten fakt skomentować. Są dwie możliwości - banki udzielające kredytów nie zdają sobie sprawy z tego faktu albo traktują ten kredyt jako okazję do zarobienia łatwych i dużych pieniędzy. W oczywisty sposób pływa to na ograniczenie popytu na kredyt termomodernizacyjny i ustawa nie funkcjonuje tak efektywnie jak mogłaby. Potwierdzają to również liczne podsumowania efektów funkcjonowania ustawy. Również kredytobiorcy nie zdają sobie sprawy z faktu, że kredyt ten jest nieco bardziej atrakcyjny niż wynikałoby to z ogólnych przesłanek, co w efekcie skutkuje nikłym zainteresowaniem z ich strony.

Analizując te przypadki dalej, można w prosty sposób wyznaczyć wielkości nominalnego oprocentowania kredytu, tak, by jego rzeczywista wielkość równa była wartościom nominalnym. Na przykład tak, aby bank kredytujący uzyskał rzeczywiste w skali roku oprocentowanie w wysokości 20% przez okres 71 miesięcy spłaty kredytu, suma spłaconych przez kredytobiorcę rat i odsetek (łącznie z premią) powinna wynieść 1,713. Po wykonaniu prostych obliczeń i iteracji, tabela 8 przybierze wówczas następującą postać.

Tabela 10. Charakterystyka kredytu termomodernizacyjnego

Wyszczególnienie		Kredyt bez uwzględnienia premii termomodernizacyjnej	Kredyt z uwzględnieniem premii termomodernizacyjnej
						Bank	Kredytobiorca
l.p.	1	2	3	4
1	Wielkość kredytu	1,000	1,000	1,000
2	Okres kredytowania (miesiące)	84	71	71
3	Suma spłaconych rat kredytu	1,000	0,750	0,750
4	Suma spłaconych odsetek	0,865	0,713	0,713
5	Premia termomodernizacyjna	-	0,250	-
6	Suma spłaconych rat i odsetek	1,865	1,713	1,463
7	Rzeczywiste oprocentowanie kredytu w odniesieniu do okresu kredytowania	20%	20,00%	13,66%
8	Nominalne oprocentowanie kredytu	20%	17,45%	17,45%

Analogicznie, zmianie uległaby również tabela 9.

Tabela 11. Zestawienie wielkości rzeczywistego oprocentowania kredytu w zależności od nominalnego

l.p.	Opis parametru	Jedn.	Parametry kredytu
1.	Nominalna wielkość oprocentowania kredytu	%	13,85	14,21	15,04	16,61	17,45	17,78	18,89	19,75	20,62	21,46
2.	Wielkość kredytu	-	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00	1,00
3.	Graniczne okresy spłaty kredytu	Mies.	70	70	70	71	71	71	72	72	72	72
Kredytobiorca
4.	Suma spłaconych rat i odsetek	-	1,294	1,333	1,372	1,422	1,463	1,504	1,559	1,602	1,646	1,689
5.	Realne, rzeczywiste oprocentowanie kredytu	%	9,14	10,26	11,35	12,57	13,66	14,73	15,93	17,01	18,10	19,14
Bank
6.	Suma odzyskanych rat i odsetek	-	1,544	1,583	1,622	1,672	1,713	1,754	1,809	1,852	1,896	1,939
7.	Realne, rzeczywiste oprocentowanie kredytu	%	16,0	17,0	18,0	19,0	20,00	21,0	22,0	23,0	24,0	25,0

Obniżenie nominalnego oprocentowania kredytów do realnych wielkości miałoby znakomity wpływ zarówno na obniżenie dopuszczalnych granicznych okresów zwrotu inwestycji - SPBT (patrz tabela 1), jak i na obniżenie granicznych wielkości wewnętrznych stóp zwrotu (patrz tabela 3). Pozwoliłoby to na zwiększenie w istotny sposób przeciętnego zakresu inwestycji termomodernizacyjnych.

Reasumując, należy zauważyć, że różnica między nominalną wartością oprocentowania kredytu termomodernizacyjnego z punktu widzenia banku, a realną z punktu widzenia inwestora, w zależności od wysokości, wynosi średnio ponad 6%. Wyliczone realne, rzeczywiste wielkości oprocentowania poszczególnych kredytów (wiersz 5) z tabeli 9, są średnio ok. 3,5% niższe od wielkości nominalnych. Jeśli dodatkowo uwzględni się fakt, że kredyty termomodernizacyjne oprocentowane są obecnie na poziomie wielu innych dostępnych kredytów konsumpcyjnych okaże się, że obecnie banki równo i skutecznie dzielą się z inwestorem premią termomodernizacyjną, nie zdając sobie sprawy, jak istotnie ogranicza to atrakcyjność proponowanego przez nich produktu. Z zamieszczonych w tabeli 11 danych wynika, że sytuacja mogłaby wyglądać nieco korzystniej.

Analiza możliwości zmian

Z przytoczonych wcześniej analiz wynika, że usprawnienie systemu wspierania inwestycji termomodernizacyjnych, w obecnych ramach prawnych, możliwe jest jedynie poprzez zmianę warunków, na jakich banki udzielają kredytów, głównie poprzez obniżenie o ok. 3% wielkości oprocentowania kredytów.

Dalsze możliwości to nowelizacja Ustawy, przede wszystkim w odniesieniu do terminu wypłaty premii termomodernizacyjnej oraz zmiany jej wielkości. Resztę warunków koniecznych do spełnienia, łącznie z dodatnią wartością NPV można uznać za uzasadnione. Poniżej zamieszczono więc jedynie krótki opis i analizę zmiany warunków kredytowych w przypadku przeniesienia terminu wypłaty premii na okres tuż po realizacji inwestycji.

Analizę "atrakcyjności" systemu wykonano dla okresów kredytowania wynoszących 84 i 120 miesięcy oraz 3 wielkości premii - 20, 25 i 30% wielkości kredytu z uwzględnieniem nominalnych wielkości oprocentowania kredytu w przedziale 16 - 22 %. Wyniki analizy zestawiono w tabeli 12.

Należy zauważyć, że przede wszystkim znacznemu obniżeniu ulegają wielkości rzeczywistego oprocentowania kredytów termomodernizacyjnych z punktu widzenia kredytobiorców, przy braku naruszenia interesów banków udzielających kredytów. Ponadto istotnemu zmniejszeniu ulegają również graniczne okresy zwrotu inwestycji (porównaj tabela 1), jak i graniczne wielkości wewnętrznych stóp zwrotu (porównaj tabela 3). Dla krótszego 84. miesięcznego okresu kredytowania rzeczywista wielkość oprocentowania kredytu jest znacznie korzystniejsza niż dla okresu 120. miesięcznego, jednak łączy się to z wyższymi granicznymi wielkościami wewnętrznych stóp zwrotu.

Tabela 12. Charakterystyka kredytów termomodernizacyjnych dla premii wypłaconej na początku spłaty kredytu

Opis parametrów			Jedn.	Nominalna wielkość oprocentowania kredytu %
								16,0	17,0	18,0	19,0	20,0	21,0	22,0
Okresy spłaty kredytu - 84 miesiące
Wielkość premii	20%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	12,71%	13,27%	13,82%	14,38%	14,94%	15,50%	16,06%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	8,61%	9,51%	10,41%	11,32%	12,21%	13,11%	14,00%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	6,29	6,12	5,95	5,78	5,63	5,48	5,34
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,335	1,373	1,412	1,452	1,492	1,533	1,574
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	1,668	1,717	1,765	1,815	1,865	1,916	1,968
			25%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	11,50%	12,04%	12,57%	13,10%	13,64%	14,17%	14,72%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	6,60%	7,48%	8,36%	9,23%	10,11%	10,98%	11,87%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	6,56	6,37	6,20	6,03	5,86	5,71	5,56
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,251	1,287	1,324	1,361	1,399	1,437	1,476
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	1,668	1,717	1,765	1,815	1,865	1,916	1,968
			30%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	10,27%	10,76%	11,27%	11,78%	12,29%	12,80%	13,32%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	4,51%	5,37%	6,22%	7,08%	7,95%	8,77%	9,61%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	6,82	6,63	6,44	6,27	6,10	5,94	5,78
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,168	1,202	1,236	1,271	1,306	1,341	1,377
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	1,668	1,717	1,765	1,815	1,865	1,916	1,968
Okresy spłaty kredytu - 120 miesięcy
Wielkość premii	20%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	9,62%	10,28%	10,92%	11,56%	12,21%	12,85%	13,50%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	10,33%	11,22%	12,13%	13,01%	13,89%	14,77%	15,65%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	7,46	7,19	6,94	6,70	6,47	6,25	6,05
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,608	1,668	1,73	1,792	1,855	1,919	1,984
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	2,010	2,086	2,162	2,240	2,319	2,399	2,480
			25%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	8,53%	9,16%	9,78%	10,40%	11,02%	11,64%	12,26%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	8,82%	9,67%	10,54%	11,40%	12,25%	13,10%	13,96%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	7,77	7,49	7,23	6,98	6,74	6,51	6,30
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,508	1,564	1,622	1,68	1,739	1,799	1,86
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	2,010	2,086	2,162	2,240	2,319	2,399	2,480
			30%	Graniczne wartości wewnętrznych stóp zwrotu	%	7,39%	7,99%	8,59%	9,19%	9,79%	10,37%	10,96%
				Rzeczywiste oprocentowanie kredytu (klient)	%	7,23%	8,07%	8,92%	9,74%	10,56%	11,39%	12,21%
				Graniczny prosty okres zwrotu nakładów	lata	8,08	7,79	7,52	7,25	7,01	6,77	6,55
				Suma spłaconych rat i odsetek (klient)	jedn.	1,407	1,46	1,514	1,568	1,623	1,679	1,736
				Suma odzyskanych rat i odsetek (bank)	jedn.	2,010	2,086	2,162	2,240	2,319	2,399	2,480

Sytuacja związana z przeniesieniem terminu wypłaty premii na początek spłaty kredytu byłaby ze wszech miar korzystniejsza zarówno z punktu widzenia kredytobiorcy jak i donatora całego systemu - Budżetu Państwa. Wynika to z następujących powodów:

1. Znacznemu wydłużeniu ulegają graniczne okresy zwrotu dla akceptowalnych przedsięwzięć termomodernizacyjnych.

2. Znika problem "konsumowania" części premii termomodernizacyjnej przez banki udzielające kredytów.

3. Zmniejsza się obciążenie kredytobiorcy spłatą odsetek.

4. O ponad 30% maleją wielkości granicznych stóp zwrotu dla przedsięwzięć bezpośrednio dofinansowywanych przez premię termomodernizacyjną. Fakt ten, w sposób bezpośredni powiązany z uwagą z punktu 1, powoduje znaczne zwiększenie zakresu i kompleksowości inwestycji termomodernizacyjnych bez konieczności zwiększania udziału własnego inwestora, jakkolwiek nie wyklucza takiej możliwości.

5. Różnica między nominalnym a realnym oprocentowaniem z punktu widzenia kredytobiorcy wynosi średnio kilkanaście procent i dla średnio oprocentowanych kredytów wynosi ok. 9%. Zwiększenie wielkości premii istotnie wpływa na zmniejszenie rzeczywistego oprocentowania kredytu.

6. Istnieją realne szanse na znacznie bardziej skuteczną promocję systemu i zwiększenie zachęt dla potencjalnych kredytobiorców, o ile przeprowadzi się w sposób profesjonalny kampanię reklamową z uwypukleniem wpływu premii na zmniejszenie realnego oprocentowania kredytu.

7. Nadal nie widać zagrożeń dla Budżetu Państwa z powodu zwiększenia obciążeń związanych z wypłatami premii termomodernizacyjnych. Nadal dofinansowaniu podlegają jedynie inwestycje o stosunkowo wysokiej wewnętrznej stopie zwrotu.

8. Fundusz Termomodernizacyjny podlega bieżącej, rzeczywistej kontroli i nie jest możliwa wypłata większej ilości środków niż zgromadzone w Funduszu. Możliwe jest za to znacznie bardziej skuteczne i efektywne ich wykorzystanie.

Dodatkowym problemem, godnym rozpatrzenia, są przypadki, w których kredytobiorca dysponuje środkami na realizację całości inwestycji termomodernizacyjnej i również chciałby uzyskać, w tym przypadku, zwrot części jej kosztów w postaci premii. Możliwość wypłaty premii w takich przypadkach, zdaniem autora, jest ze wszech miar słuszna i w łatwy sposób możliwa do uzasadnienia. Natomiast zbędnym elementem procedury wydaje się być konieczność formalnego zaciągnięcia kredytu i chwilę potem dokonania jego jednorazowej spłaty. Wiąże się to z dodatkowymi kosztami finansowymi oraz koniecznością przebrnięcia czasochłonnych i skomplikowanych procedur kredytowych. Po drodze trzeba również obdzielić wszystkich pośredników należnymi im prowizjami. Przypadek ten również możliwy jest w prosty sposób do przeanalizowania. Wynik nie jest delikatnie mówiąc zachęcający. Przy niewielkich inwestycjach, np. w przypadku domów jednorodzinnych, przejście tej procedury powoduje utratę często ponad połowy wartości premii na rzecz wspomnianych wcześniej pośredników.

Podsumowanie

Obecny stan funkcjonowania Ustawy, zdaje się wskazywać na sytuację, kiedy potencjalny kredytobiorca traktowany jest trochę "na przyczepkę", i ostatecznie trzeba się podzielić z nim korzyściami. Efekt, jaki jest, widać. Ustawa w obecnej postaci jest zupełnie martwa i, o ile nie wprowadzi się do niej radykalnych zmian, nadal taką pozostanie. Oczekiwanie na "nowy sezon budowlany", które znalazło wyraz w sprawozdaniu Urzędu Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast [6], również niczego nie zmieni.

Również analitycy bankowi, nie wiedzieć czemu, nie potrafią, bądź nie chcą uczciwie i w profesjonalny sposób przeanalizować rzeczywistych warunków, jakie w ramach ustawy generuje fakt związany z występowaniem premii, albo działają świadomie na ogólną, w tym również swoją, niekorzyść.

Istnieje możliwość wprowadzenia do ustawy skutecznych zmian, w taki sposób, by spełniła ona zamierzony cel, przyświecający inicjatorom jej wprowadzenia. Niestety, w mniej lub bardziej nieświadomy sposób, idea ta została bardzo mocno wypaczona poprzez nieżyciowe przepisy i unormowania, jak również trochę przez ogólnie niski poziom wiedzy na jej temat. Wydaje się również, że jakkolwiek nie bezkrytycznie, moglibyśmy skorzystać z doświadczeń innych krajów, w których funkcjonują różne systemy wspomagania tego typu przedsięwzięć. Z podstawowego oglądu wynika, że pierwszym krokiem mogłoby być wprowadzenie wypłat premii tuż po realizacji inwestycji, połączonych z rewizją warunków kredytowania w bankach kredytów tych udzielających. Dodatkowe możliwości, o których wspomniano w niniejszym referacie pobieżnie, tkwią w uproszczeniu procedur oraz wymogów związanych z wykonaniem audytu energetycznego (szczególnie w przypadku domów jednorodzinnych), uproszczeniu procedur kredytowych oraz odbiurokratyzowaniu i odciążeniu finansowym niektórych przypadków szczególnych. Działania takie pozwoliłyby być może zbliżyć się do standardów w jakich realizowane są podobne programy na świecie i przede wszystkim spowodować by polski program termomodernizacji w ramach ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych zaczął w końcu przynosić efekty.

LITERATURA

[1] Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Dz. U. z 1998 r. Nr 162, poz. 1121.
[2] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 kwietnia 1999 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu energetycznego oraz algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, a także wzorów kart audytu energetycznego. Dz. U. z 1999 r. Nr 46, poz. 459.
[3] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 22 września 1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu i formy audytu energetycznego oraz algorytmu oceny opłacalności przedsięwzięcia termomodernizacyjnego, a także wzorów kart audytu energetycznego. Dz. U. z 1999 r. Nr 79, poz. 900.
[4] Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 25 listopada 1999 r. w sprawie w sprawie wartości stopy dyskonta na 2000 rok do obliczania zdyskontowanej wartości netto dla przedsięwzięć termomodernizacyjnych realizowanych w budynkach mieszkalnych, lokalnej sieci ciepłowniczej dostarczającej ciepło do budynków z lokalnych źródeł ciepła, lokalnych źródłach ciepła oraz w przypadku zamiany konwencjonalnych źródeł energii na źródła niekonwencjonalne. Dz. U. z 1999 r. Nr 95, poz. 1103.
[5] Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 6 stycznia 2000 r. w sprawie wysokości wynagrodzenia prowizyjnego, pobieranego przez Bank Gospodarstwa Krajowego z tytułu przyznania w 2000 r. premii termomodernizacyjnej.. Dz. U. z 2000 r. Nr 2, poz. 22.
[6] Sprawozdanie z funkcjonowania ustawy o wspieraniu przedsięwzięć termomodernizacyjnych. Urząd Mieszkalnictwa i Rozwoju Miast. Komunikat Nr 29 z dnia 27.04.2000 r.
[7] Robakiewicz M.: Uwagi w sprawie audytów energetycznych opracowanych na podstawie Rozporządzenia MSWiA z 30.04.1999 r. Biuletyn Poszanowania Energii. Gospodarka Paliwami i Energią Nr 9/1999, ss. 15-18.
[8] Dworzyńska-Opatczyk, Górzyński J. : Wybrane fragmenty audytu budynku mieszkalnego. Gospodarka Paliwami i Energią Nr 11/1999, ss. 25-28.
[9] Ocena ekonomiczna przedsięwzięć w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Warszawa, Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. Fakty, dokumenty Nr IV/1996, ss. 1-40.
[10] Górzyński J.: Ocena opłacalności modernizacji budynku przy finansowym wspieraniu jej realizacji zgodnie z ustawą termomodernizacyjną. Gospodarka Paliwami i Energią Nr 10/1999, ss. 24-27.
[11] Chojnowski J.: Opłacalność termomodernizacji. Rynek Energii 1(26)/2000, ss. 21-27.
[12] Chojnowski J.: Ocena przedsięwzięć zmniejszających zużycie energii w świetle ustawy termomodernizacyjnej i rozporządzeń wykonawczych. Lublin, Rynek Energii 3(22)/1999, ss. 10-13.
[13] Chojnowski J.: Opłacalność kredytów termomodernizacyjnych. V Konferencja Naukowo-Techniczna "Rynek Energii Cieplnej", Nałęczów, 18-20 listopada 1999 r. KaprInt, Lublin, Materiały Konferencyjne 1999, ss. 23-28.
[14] Ile na docieplanie. Energia 1/2000, s. 43.
[15] Kredyty na docieplanie. Gazeta Prawna 20.01.2000.
[16] Skowroński A.: Kłopoty z termomodernizacją. Wełna monopolka. Gazeta Wyborcza 20.02.2000.
[17] Wielgo M.: Dogrzejemy? Program termomodernizacyjny. Gazeta Wyborcza 30.11.1999.
[18] Węglarz A. Żmijewski K.: Ocena istniejących zasobów budowlanych i perspektywy termomodernizacji budynków, Morąg 1999 r.
[19] Zasady udzielania premii termomodernizacyjnej. Bank Gospodarstwa Krajowego (strona internetowa: www.bgk.com.pl).

---