Opis metod prowadzenia zajęć wychowania fizycznego
Metody przyswajania
Metoda naśladowcza-ścisła.
Polega na ścisłym odtwarzaniu (reprodukowaniu) demonstrowanego wzorca ruchowego. Stosuje się ją w przypadku wyuczania czynności ruchowych. Metodą tą można w stosunkowo krótkim czasie osiągnąć dobre efekty w nauczaniu. Każde ćwiczenie, czy też bardziej złożona czynność ruchowa jest tu ściśle określona i ma tylko jedno rozwiązanie.
Czynności nauczyciela polegają na dokładnym demonstrowaniu i objaśnianiu nauczanych ćwiczeń, wydawaniu komend, stosowaniu środków akustycznych, na korygowaniu popełnianych błędów, ubezpieczaniu i ocenianiu. Czynności motywujące ograniczone są jedynie do nagradzania i karania.
Uczeń jest tu jedynie przedmiotem zabiegów dydaktycznych, jest sterowany zewnętrznie przez nauczyciela. Aby osiągnąć cel, np. wyrobić nawyk ruchowy, opanować jakąś umiejętność, uczeń musi powtarzać ćwiczenia dziesiątki, a nawet setki razy. Taka metoda, choć ma swoje zalety, nie rozwija osobowości uczniów w pozytywnym kierunku, ponieważ obniża zdolność sterowania sobą, zwiększa natomiast zapotrzebowanie na impulsy płynące z zewnątrz, obniża zdolność ucznia do zmiany postępowania w przypadku zaistnienia innych okoliczności, przyzwyczaja do bierności i niesamodzielności, nie pobudza do podejmowania inicjatywy i utrwala schematyczność zachowań.
Metoda zadaniowa-ścisła.
Ma zdecydowaną przewagę nad metodą naśladowczą, ponieważ uczeń w wyniku odpowiednich działań nauczyciela znajduje się w sytuacji zadaniowej, jest wewnętrznie umotywowany. To stawianie ucznia w sytuacji zadaniowej odbywa się poprzez uświadomienie mu stanu nieumiejętności, braków w sprawności itp. Nauczyciel uświadamia uczniom cel ćwiczeń i przekonuje ich jego osiągania. W ten sposób zadania lekcji stają się osobistymi, wewnętrznie akceptowanymi zadaniami dla uczniów.
Metoda programowego uczenia się i usprawniania.
Istotą tej metody jest samodzielne uczenie się określonego zadania ruchowego usprawniania się według przygotowanego przez nauczyciela programu w postaci broszury lub tablic poglądowych z odpowiednimi instrukcjami. W porównaniu z poprzednimi metodami, uczniowi pozostawia się tu pewną swobodę w uczeniu się i usprawnianiu. Dużą rolę odgrywa w tej metodzie samokontrola i samoocena ucznia. Metoda ta jest zalecana w nauczaniu technik sportowych i stosowana jest głównie w treningu sportowym. Metoda programowego usprawniania funkcjonuje na podobnych zasadach. Programowanie zadań usprawniających jest czynnością znacznie łatwiejszą niż programowa
zadań dotyczących nauczania techniki ruchu i nie wymaga od ucznia większego wysiłku intelektualnego.
Przykładem metody programowego uczenia się i usprawniania są tak zwane „ścieżki zdrowia” oraz „metoda małych obwodów ćwiczebnych”.
Charakterystyczną cechą tej grupy metod jest przedmiotowe traktowanie ucznia, który reaguje na bodźce zewnętrzne na zasadzie B—R (bodziec—reakcja). Uczeń jest sterowany zewnętrznie. Nauczyciel decyduje i ściśle określa czynności ucznia, który te czynności odtwarza (naśladuje) i przez wielokrotne powtarzanie opanowuje i usprawnia ruchowo. Do aktywności mobilizuje się ucznia głównie przy pomocy ocen.
Metody poszukujące
Metody zaliczane do tej grupy charakteryzują się tym, że uczeń steruje się wewnętrznie. Jest on przedmiotem i podmiotem zarazem. Zadania ruchowe, realizowane na zajęciach, mają charakter mniej lub bardziej samodzielnych i otwartych problemów. Czynności ruchowe oparte na mechanizmie emocjonalno-motywacyjnym. Czynnikami motywującymi do działania są zadania, których rozwiązanie stanowi dla ucznia określony problem, wymagający od niego odpowiedniego poziomu sprawności fizycznej i pracy umysłu. Motywację do działania wzmacniają ponadto takie czynniki jak: informacje o wartościach kultury fizycznej, aspiracje uczniów, konflikty informacyjne itp. Proces rozwiązywania zadań przy zastosowaniu tych metod przebiega według następującego cyklu: Z-M-D-W (postawienie zadania-myślenie-działanie-wynik). Czynności nauczyciela (informacyjne i motywujące) polegają na stawianiu problemów, na zachęcaniu, naprowadzaniu w razie konieczności oraz na nagradzaniu w razie konieczności oraz na nagradzaniu w przypadku pomyślnego wykonania zadania i osiągnięcia celu. Uczeń poszukuje, próbuje, planuje, tworzy modele rozwiązań, rozwiązuje zadania, sam się kontroluje i ocenia.
Metoda bezpośredniej celowości ruchu.
Istota jej polega na wykonywaniu przez ucznia szeregu postawionych zadań, stanowiących dla niego bezpośredni, zrozumiały i zwykle atrakcyjny cel. W rzeczywistości jednak celem jest nie wykonanie postawionego zadania ruchowego, lecz aktywność ruchowa, która mu towarzyszy i przede wszystkim jej efekty. Spełnione tu zostają równocześnie głębsze cele, znane często tylko nauczycielowi. Występuje tu więc motywowanie pośrednie, gdyż zadania mają charakter pomocniczy, to znaczy, że ich wykonanie jest potrzebne dla osiągnięcia jakiegoś innego, szerszego i ważniejszego celu.
Twórca tej metody, Romuald Czyżewski, przy użyciu zwykłych przedmiotów potrafił nadać zadaniowy sens działalności ruchowej i spowodować duże zainteresowanie i zaangażowanie uczniów. Autor starał się podkreślić, iż w jego metodzie nie chodzi o ruchy standardowe, wykonywane z nakazu, jak w metodzie ścisłej, lecz o ruchy wykonywane samodzielnie, na swój sposób, zmierzające do optymalnego wykonania zadania postawionego w formie problemu. Repertuar ćwiczeń obejmował ruchy bardzo proste, nie wymagające długich wyjaśnień.
Metoda bezpośredniej celowości ruchu (zadaniowa) jest obok metody zabawowej, podstawową metodą w wychowaniu fizycznym dzieci w przedszkolu i w niższych klasach szkoły podstawowej.
Dla dokładniejszego zapoznania się z tą metodą i z repertuarem ćwiczeń odsyłamy Czytelnika do odpowiedniej literatury.”
Metoda problemowa.
Stosowana jest również w wychowaniu fizycznym. Najogólniej mówiąc, polega na stwarzaniu w procesie lekcyjnym sytuacji problemowych, w których zachodzi konieczność opracowania przez ucznia projektu działań wobec postawionego zadania ruchowego. Mamy tu więc do czynienia z poszukiwaniem, przewidywaniem wyniku, projektowaniem działań, rozwiązywaniem zadania problemowego, tworzeniem modelów rozwiązań i korygowaniem ich.
W zależności od poziomu informacji zawartych w sytuacji problemowej wyróżnia się zadania otwarte i zamknięte. W pierwszych zadaniach poziom informacji jest bardzo niski, uczeń nie posiada żadnych danych o możliwościach rozwiązań. W drugich uczeń posiada pełen zbiór możliwych rozwiązań. Trudność polega na wyliorze jednego z nich.
W procesie wychowaniu fizycznym często występują takie sytuacje problemowe, w których uczeń musi podejmować decyzje, choć nie są mu znane informacje, które pozwalają na ocenę ich słuszności i skutków. Ma to miejsce w grach, w których uczeń ciągle staje przed problemem i musi decydować jaką przyjąć taktykę w zmieniającej się ciągle sytuacji. Dlatego gra, jak się wydaje, stanowi formę pośrednią między zabawą a zadaniem problemowym.
Metody ekspresyjne
Mają zastosowanie w wyrabianiu dyspozycji psychomotorycznych, w kształtowaniu wyobraźni, estetyki ruchu, ekspresji ruchowej oraz inwencji twórczej. Zajęcia, w których stosuje się te metody dostarczają uczniom dużo przeżyć emocjonalnych, estetycznych oraz wiele przyjemności. Metody te stwarzają możliwość wyrażania swoich stanów psychicznych, nastrojów i uczuć, przy pomocy ruchu, gestu, mimiki. Zachodzi tu proces przeżywania ruchu.
Wszystkie metody ekspresyjne, w porównaniu z metodami podającymi, wymagają przestawienia się nauczyciela z funkcji monitora (przekazującego) na funkcję animatora (ożywiającego).
Metoda opowieści ruchowej.
W metodzie tej dużą rolę odgrywa nauczyciel, który poprzez opowiadanie lub tekst piosenki uaktywnia wyobraźnię dziecka i skłania je do odtwarzania ruchem (zachowaniem) treści opowiadania lub piosenki. Do przedstawienia czynności ludzi, zachowania się zwierząt, roślin, pojazdów mechanicznych itp. Nauczyciel opiera się tu na wyob raźni dziecka, na jego doświadczeniu życiowym oraz na poczynionych obserwacjach ludzi i świata przyrody.
Metoda ta ma zastosowanie głównie w przedszkolu i w niż szych klasach szkoły podstawowej.
Metoda zabawowa.
Zabawa jest jedną z głównych form aktywności ruchowej dziecka. Jedna z teorii zabawy (F. Froebel) głosi, że zabawa jest przejawem potrzeby samowyrażania się dziecka. Według współczesnych poglądów zabawa umożliwia zaspokojenie indywidualnych potrzeb i zainteresowań, ułatwia dziecku wchodzenie w życie społeczne, poznawanie otaczającej rzeczywistości i dostosowanie jej do własnych potrzeb. Odgrywa nie różnych ról w zabawie umożliwia dzieciom spełnianie fikcyjnych funkcji społecznych, wykonywanych później w życiu ludzi dorosłych. Odtwarzanie tych ról staje się dla dziecka celem i przyczyną zadowolenia.
Stosując tę metodę opieramy się na wyobrażeniach zdobytych przez dzieci w wyniku obserwacji lub na wyobrażeniach wywoła nych przez nauczyciela. Wywołana w ten sposób czynność ruchowa będzie odbiciem tego, co się w wyobraźni dziecka dokonało pod wpływem bezpośredniej obserwacji lub informacji nauczyciela.
Ruchy wykonane przez dzieci nie muszą być ścisłym od tworzeniem zaobserwowanych w życiu czynności. Trzeba dać dzieciom dużo swobody w interpretowaniu tych czynności i nie hamować ich inicjatywy i fantazji.
W dydaktyce wychowania fizycznego wyróżnia się dwie odmiany tej metody, a mianowicie: metodę zabawowo-naśladowczą, związaną z gimnastycznymi formami ruchu i metodę zabawową klasyczną, związaną z zabawami i grami ruchowymi.
Grę rucho wą charakteryzują w odróżnieniu od zabawy następujące elementy:
- gra toczy się według ściśle określonych przepisów,
- w grze występuje współzawodnictwo,
- gra kończy się z chwilą wygrania przez zespół lub jednostkę.
Tym, czym dla zabawy jest fabuła, tym dla gry ruchowej jest przepis, który reguluje jej przebieg. I choć gra formalnie różni się od zabawy, to jednak w istocie podlega założeniom metody zabawowej.
Zabawy i gry ruchowe, ze względu na swą różnorodność wymagają od uczestników wszechstronnej aktywności ruchowej. Mają duże zastosowanie w szkolnym wychowaniu fizycznym i we wszystkich dyscyplinach sportowych. Spełniają funkcje: rekreacyjną, wychowawczą, dydaktyczną, kształtują cechy motoryczne oraz wdrażają do przestrzegania w życiu obowiązujących reguł. W zabawach i grach występują różnorodne sytuacje i momenty wychowawcze, które prowadzący powinien natychmiast wykorzystywać. Sytuacje te, to potrzeba pomocy słabszemu koledze i koleżance, poszanowanie wspólnej własności, odpowiedzialność jednostki za powodzenie całej grupy, umiejętność godnego za chowania się po przegranej grze i konieczność obowiązkowości, karności, przytomności umysłu, uczciwości i dostosowania się do przepisów i reguł.
ekspresji twórczejMetoda ruchowej (R. Labana).
U podstaw tej metody leży naturalna ruchliwość i naturalny styl motoryki dziecka. Każde dziecko charakteryzuje się szczególną skłonnością do wyrażania swoich stanów psychicznych, nastrojów i uczuć za pomocą ruchu. Dlatego też należy dawać dzieciom jak najwięcej okazji do spontanicznego „wyrażania się” i do kształtowania form ruchowych bez wypaczania naturalnego charakteru ruchu. Możliwości takie daje ta metoda. Stosowanie jej wymaga od nauczyciela dużej inicjatywy w doborze zadań. Nauczyciel określa zadania, pozostawiając uczniom całkowitą swobodę sposobu ich wykonania. Ćwiczącym należy powiedzieć, co mają robić, natomiast jak mają to wykonać powinno zależeć od ich inwencji twórczej, pomysłowości, fantazji, poczucia estetyki i nabytych doświadczeń ruchowych. Pokaz staje się zbędny. Stosować go można jedynie wtedy, gdy uczniowie wykazują słabą wyobraźnię i pomysłowość i gdy chętnie kopiują ruchy i gesty swoich kolegów.
Labanowska metoda pozwała na posługiwanie się różnymi formami ruchu i ekspresji, jak: opowieść ruchowa, inscenizacja, zabawa, groteska, improwizacja ruchowa, pantomima, dramat, ćwiczenia muzyczno—ruchowe, tańce, akrobatyka oraz elementy sportu. Laban podkreślał znaczenie rytmu w ćwiczeniach i dlatego zalecał muzykę i instrumenty perkusyjne. W tej metodzie dopuszcza się ćwiczenia z przyborami i na przyrządach.
Metoda ruchowej ekspresji twórczej odpowiada nowoczesnym hasłom nauczania wychowującego, spełnia postulaty indywidualizacji i intelektualizacji, rozwija zdolności twórcze, odkrywcze i nowatorskie. Może być stosowana w przedszkolu i w pracy z młodzieżą.
W procesie lekcyjnym wprowadzana jest:
- we fragmentach lekcji dla uatrakcyjnienia zajęć,
- zamiast tradycyjnych ćwiczeń kształtujących,
- w realizacji określonych zadań.
Twórca metody nie podał żadnego obowiązującego toku lekcyjnego. Stosował jednak ogólne zasady obowiązujące w pracy pedagogicznej, a mianowicie: zasadę wszechstronności, naprzemienności pracy oraz stopniowanie trudności.
W swojej metodzie Laban wyróżnił 16 grup tematycznych, z których każda uwzględnia inny charakter ruchu, bądź czynności. Osiem grup tematycznych znajduje zastosowanie na zajęciach klas niższych. Oto one.
Temat I. Wyczucie (świadomość) własnego ciała.
Temat II. Wyczucie ciężaru (siły).
Temat III. Wyczucie opanowania przestrzeni.
Temat IV. Rozwijanie wyczucia płynności ruchu, ciężaru ciała oraz przestrzeni i czasu.
Temat V. Kształtowanie umiejętności współdziałania z part nerem lub grupą.
Temat VI. Użycie własnego ciała jako urządzenia w różnych czynnościach utylitarnych.
Temat VII. Rozpoznanie i doskonalenie podstawowych akcji ruchowych.
Temat VIII. Kształtowanie wyczucia rytmu pracy.
Przykłady ćwiczeń w poszczególnych grupach tematycznych znaleźć można w odpowiedniej literaturze.
Metoda Orffa w wychowaniu fizycznym.
Metoda ta jest powszechnie znana i stosowana w pedagogice wychowania muzycznego. Znajduje również zastosowanie w wychowaniu fizycznym. Jej charakterystyczną cechą jest posługiwanie się określonymi instrumentami melodycznymi i perkusyjnymi. Uczniowie muzykują, ćwiczą, improwizują ruchy (jak w metodzie R. Laba- na) przy akompaniamencie tworzonej przez siebie muzyki.
Przedstawiona klasyfikacja metod wychowania fizycznego odpowiada zaprezentowanym wyżej strategiom stosowanym w procesie dydaktycznym. Metoda bowiem jest jednym z pod stawowych elementów określonej strategii.