FRANCJA
Nowa konstytucja miała być oddana pod głosowanie w plebiscycie jednak Parlament zdecydował, że ma wejść w życie przed plebiscytem. W konstytucji imiennie wymieniono kto jest pierwszym, kto drugim a kto trzecim Konsulem. Terminu rząd we wspomnianym artykule nie użyto w znaczeniu gabinet. Ewenementem było powołanie osób w konstytucji po nazwisku.
Szczególną pozycję w państwie posiadał Pierwszy Konsul, któremu poświęcono kilka artykułów. Pierwszy Konsul miał szczególne funkcje i atrybucje władzy. W konstytucji zostały wyliczone uprawnienia Pierwszego Konsula: ogłaszanie ustaw, mianowanie i odwoływanie członków Rady Stanu, ministrów, ambasadorów i innych przedstawicieli, oficerów sił zbrojnych, członków władz lokalnych, komisarzy przy sądach. Mianowanie sędziów karnych i cywilnych z wyjątkiem sędziów pokoju. Pierwszy Konsul nie miał prawa ich odwołać. I konsul posiada prawo ogłaszania ustaw. Ogłasza je w ciągu 10 dni po ich uchwaleniu. Dopóki akt nie zostanie ogłoszony dopóty nie uzyska mocy prawnej. Uprawnienia publikacji stawiają pod znakiem zapytania działalność legislatywy. W stosunku Drugi i Trzeci są figurantami. Ich pozycję sankcjonuje konstytucja. Pozorny rząd to trzej konsulowe. W stosunku do aktów rządowych Drugi i Trzeci Konsul mieli głos doradczy. Podpisywali protokoły i akty, po to by stwierdzić, że byli przy tym obecni. Jeżeli reprezentowali inny pogląd mogli wpisać swoją opinie. Oddawało to władzę w ręce Pierwszego Konsula.
W zakresie ustawodawstwa inicjatywę posiadał rząd. Proponował on ustawy, wydawał zarządzenia potrzebne do ich wykonania. Uposażenie Pierwszego Konsula według konstytucji wynosiło 500 tysięcy franków. Drugi i Trzeci Konsul uzyskiwał 3/10 uposażenia Pierwszego Konsula. Gdy Pierwszy Konsul ustępuje ze stanowiska (na skutek upływu 10-letniej kadencji), bądź podaje się do dymisji, wówczas na mocy prawa staję się członkiem senatu. Drugi i Trzeci Konsul jak konstytucja stanowi mogą wejść do senatu w ciągu miesiąca od czasu upłynięcia ich kadencji jako konsuli. Nie są zobowiązani do skorzystania z tego prawa. Gdyby podali się do dymisji, nie mogą potem wstąpić do senatu.
Projekt ustawy przygotowała pod kierownictwem konsulów Rada Stanu. Rada Stanu tworzyła projekty ustaw, projekty rozporządzeń i projekty dla administracji powiatowej. Kiedy projekt został zredagowany, Rada Stanu delegował trzech członków ze swojego składu, którzy mieli przedstawić projekt i argumentować za projektem na froncie Ciała Prawodawczego. Opracowany przez Rade Stanu projekt przesyłano do Trybunatu. Na jego forum odbywały się dyskusje, a po niej głosowano nad przyjęciem lub odrzuceniem projektu. Trybunat wybierał spośród siebie trzy osoby, które miały bronić projektu. Po zatwierdzeniu przez Trybunat projekt przechodził do Ciała Prawodawczego, gdzie po wysłuchaniu decydowano w głosowaniu tajnym o przyjęciu ustawy bądź jej odrzuceniu. Konstytucja przewidywała jeszcze powołanie Senatu Zachowawczego. Był to organ, który na wniosek Trybunatu lub rządu rozstrzygał o konstytucyjności wszystkich aktów. Senat Zachowawczy miał prawo do zgłoszenia wniosku o rewizję konstytucji. Droga ustawodawcza kończyła się, gdy Pierwszy Konsul w 10 dni po uchwaleniu ustawy ogłosił ją. Można było złożyć wniosek do Senatu Zachowawczego o niekonstytucyjność.
Z powyższego zestawienia widać, że rozdzielono ustawodawstwo między różne organy. Pierwszy Konsul rozpoczyna drogę ustawodawczą i ją kończy. Między nim ustawa trafia jeszcze do: Rady Stanu, Trybunatu, Ciała Prawodawczego i Senatu Zachowawczego. Cechami konstytucji konsularnej są:
- władza wykonawcza pod pozorem kolegialności znajduje się w ręku Pierwszego Konsula
- jednolitej i jednoosobowej egzekutywie przeciwstawiono rozczłonkowaną legislatywę, w której dyskusje oddzielano od uchwalania.
Konstytucja konsularna stwarza pozory wyborów powszechnych opierając system wyborczy na listach zaufania. Lista narodowa powstała w następujący sposób: wszyscy obywatele dystryktu, którzy ukończyli 21 lat, nie byli bankrutami i służącymi, zamieszkiwali dany dystrykt minimum przez okres jednego roku wybierali spośród siebie 1/10 tych, których uważali za godnych piastowania urzędu państwowego. Ta 1/10 tworzyła listę okręgową. Pierwszy Konsul wybierał urzędników okręgowych. Znajdujący się na tych listach z danego departamentu wybierali spośród siebie 1/10 na listę departamentalną. Z tych list konsul mianował urzędników departamentalnych. Osoby znajdujące się na listach departamentalnych wybierały spośród siebie 1/10 i ta 1/10 stanowiła listę narodową. Wyborcy w zasadzie wysuwali jedynie kandydatów do zajmowanych stanowisk, w zależności na jakiej liście się ktoś znalazł zostawał nominowany do rządu, albo do senatu. W 1802 roku Senat uchwalił ustawę, na mocy której nie przewidywano wybierania listy narodowej. Wprowadzono system prezenty kandydatów przez kolegia wyborcze. Konstytucja konsularna z 1799 roku przewidywała, że Konsul będzie wybierany na 10-letnią kadencję. W 1802 roku został przeprowadzony plebiscyt, w wyniku którego Pierwszy Konsul miał sprawować swoją władzę dożywotnio. W 1804 roku zorganizowano kolejny plebiscyt, który uczynił Pierwszego Konsula dożywotnim cesarzem.
Napoleon przeprowadził szereg reform. Jedna z nich dotyczyła zarządu terytorialnego. Napoleon odchodząc od poprzedniego systemu wprowadził monokratyczność w jednostkach administracyjnych. W okręgach miał rządzić prefekt, a w dystrykcie podprefekt. Mianował ich Pierwszy Konsul
Zreorganizowano również sądownictwo. W kantonach utrzymano sędziów pokoju dla spraw cywilnych i karnych. Mianował ich Pierwszy konsul spośród obywateli kantonu. Na szczeblu okręgowym utrzymano jeden Trybunał dla spraw cywilnych. Instancją odwoławczą od Trybunał Apelacyjny. Najwyższą instancją był Trybunał Kasacyjny. Zniesiono ławę przysięgłych, oskarżającą i obieralność sędziów. Sędziów mianowano spośród osób znajdujących się na listach. Później byli oni mianowani przez Pierwszego Konsula. Sędziowie byli nieusuwalni co dawało gwarancję niezawisłości wymiarowi sprawiedliwości. Sędzia mógł być przeniesiony do innego okręgu tylko za swoją zgodą, a zwolniony mógł być tylko na swoją prośbę po przekroczeniu wymaganego wieku. Gdy sędzia złamie prawo może być usunięty ze swojego stanowiska na skutek wyroku sądowego. Wybieralnymi sędziami byli tylko sędziowie pokoju i przysięgli.
Za Napoleona uregulowano stosunki państwo - kościół. Napoleon skłonił papieża do konkordatu w 1801 roku. Utrzymano dotychczasowy podział, w którym okręgi administracyjne pokrywały się z diecezjami. Biskupów nominował Napoleon, a papież nadawał instytucje kanoniczne. Zatwierdzono również konfiskatę dóbr kościelnych.
Po 1799 skodyfikowano wiele dziedzin prawa. Prace nad kodyfikacją rozpoczęto już w latach 1792 - 1793. Projekty kodeksów były jednak odrzucane. Dopiero projekt opracowany przez komisję powołaną przez Konsulów uzyska akceptację w 1804 roku (kodeks cywilny). Kodeks ten w roku 1807 uzyska nazwę kodeksu napoleona. Składa się on z trzech ksiąg. Pierwsza księga „o osobach” zawierała przepisy dotyczące prawa małżeńskiego. Regulowała stosunek rodziców do dzieci, zawierała przepisy o opiece. Księga druga - „o dobrach i rozmaitych określeniach własności” zawierała normy dotyczące podziału dóbr, własności użytkowania i służebności. Księga 3 - „o różnych rodzajach własności” obejmowała przepisy prawa spadkowego, zobowiązań, prawa majątkowego, małżeńskiego, zastawu, przedawnienia. Kodeks zrywał z nierównością prawa. Nie zrywał jednak z przepisami dawniej obowiązującego prawa. Prawo małżeńskie np. nawiązywało do prawa kanonicznego. Zobowiązania opierały się na prawie rzymskim. Stare normy prawne łączono z nowymi. Kodeks przewidywał świecki charakter małżeństwa, dopuszczał rozwody. W kodeksie zachowano przeżytki patriarchalne. W prawie rodzinnym był przepis o podporządkowaniu się w rodzinie woli ojca lub męża. W 1807 roku ogłoszona została procedura cywilna opierająca się na ordonansie jednego z poprzednich królów. Kodeks określał postępowanie w przypadku występowania przed Sądem Pokoju, Trybunałem postępowaniu cywilnym przyjęto zasadę jawności, ustności i równości stron. Kodeks procedury cywilnej odwoływał się również do zasady kontradyktoryjności, zasady dyspozycyjności i zasady koncentracji materiału procesowego. Wprowadzono również zasadę przymusu adwokackiego w sądach wyższej instancji. Stanowiło to problem dla ludzi uboższych. Przed wytoczeniem powództwa musiała się odbyć próba pojednania się stron przed Sędzią Pokoju. Gdyby ta próba się nie powiodła dopiero wtedy powód mógł wytoczyć powództwo. Charakterystyczny jest udział prokuratora w procesie cywilnym. W 1807 roku ogłoszono Kodeks Handlowy, a w 1808 roku Kodeks Postępowania Handlowego. Kodeks stał na stanowisku przeprowadzania procesu mieszanego. Inicjatorem ścigania był prokurator. W postępowaniach o zbrodnię podlegali oni władzy Sędziów Przysięgłych, śledztwo obowiązkowo prowadził Sędzia Śledczy. Kodeks Postępowania Handlowego również wprowadził jawność rozpraw i prawo skarżonego do obrońcy (ewentualnie przysługiwał mu obrońca z urzędu). Kodeks Postępowania Handlowego nie przewidywał Ławy Przysięgłych. Funkcjonowała tylko Rada Orzekająca. Na podstawie werdyktu przysięgłych Trybunał wydawał wyrok. Oskarżonemu przysługiwało prawo zażalenia, które mógł złożyć do Trybunału kasacyjnego. W 1810 roku powstał Kodeks Karny.
Dziełem rewolucji francuskiej już do Napoleona było uchwalenie czterech konstytucji. Pierwsza ograniczała egzekutywę, druga jednoczyła władzę i wprowadzała nadrzędność parlamentu, trzecia ograniczała legislatywę a czwarta skupiała całą władze w ręku jednostki.
Kiedy Napoleon poniósł klęskę król zlecił Senatowi opracowanie nowej konstytucji. Król jednak jej nie zatwierdził. Wydał napisaną przez siebie Kartę Konstytucyjną. Uniknął przez to używania terminu konstytucja, który nawiązywał do rewolucji. Użyto sformułowania, że jest to Karta Konstytucyjna będąca zbiorem ordonansów królewskich wydawanych przez monarchę od wczesnego średniowiecza. Przyjęto, że Ludwik XVIII zaczął swoje panowanie zaraz po Ludwiku XVII, który to został oddany na wychowanie do szewca, gdzie bardzo szybko zmarł. Ludwik XVIII obejmując faktycznie władzę, obejmował ją w 19 roku swoich rządów. Karta Konstytucyjna wracała do zwierzchnictwa narodu. Społeczeństwo poprzez wprowadzenie systemu cenzusowego zostało jednak odsunięte w rządach. Na 30 milionów mieszkańców, prawo wyborcze posiadało 100.000 osób. Bierne prawo posiadało od 12.000 do 15.000 osób. Obok monarchy w państwie była Izba deputowanych. Kadencja trwała pięć lat, a wybierani byli w wyborach cenzusowych. Izba wyższa była Izba Parów złożona z dwóch nominatów królewskich. Monarcha mógł nominować para dożywotnio. Mógł nawet mu dać tytuł para dziedzicznego. Karta ustanawiała system współpracy monarchy z organami konstytucyjnymi. Tego wynikiem jest uczestnictwo monarchy w procesie ustawodawczym. Król miał inicjatywę ustawodawczą i prawo sankcji. Król miał prawo wydawania ordonansów koniecznych dla wprowadzenia ustawy zapewniającej bezpieczeństwo państwa. Ma prawo odroczyć posiedzenie Izb Deputowanych. Może je nawet rozwiązać. On powołuje tez ministrów wśród członków każdej z izb. Wynika stąd, że na gruncie Karty Konstytucyjnej nie ma zasady podziału władzy. Ważnym organem tego układu jest Rząd. Ważnym elementem istnienia Rządu jest natomiast odpowiedzialność Rządu. Konstytucja jest w tym punkcie bardzo lakoniczna, bo mówi tylko, że członkowie rządu są odpowiedzialni, a władza należy do króla. Akty królewskie dla swej ważności wymagają kontrasygnaty. Konstytucja stanowiła, że ministrowie ponoszą odpowiedzialność karną, nie precyzując jednak przed kim. Izba deputowanych występowała z aktem oskarżenia, a sądzić miała Izba Parów. Za panowania Ludwika XVIII sprawy budżetowe dotyczyły wszystkich ministrów. Musieli się oni cieszyć zaufaniem króla i mieć poparcie w izbie. Po 1824 roku władzę objął Karol X przeciwnik rządów angielskich. Karol X opierając się na 14 artykule wydał cztery ordonanse zawieszając wolność prasy, rozwiązując izbę deputowanych i zmieniając system wyborczy. W efekcie dojdzie do powstania. Na tron wstępuje Ludwik Filip. W sierpniu 1830 roku uchwalił nową konstytucje. Niewiele się ona różniła od poprzedniej. Twórcy nowej karty potraktowali ją jako kartę z 1814 roku tylko nowo opublikowaną i nowo oprawioną. Król nie powołuje się już w niej na prawa boskie. Władza króla wywodzi się z zasady suwerenności ludu. Ludwik Filip jest królem francuzów. Nowa konstytucja ogranicza monarsze uprawnienia. Zniesiono dziedziczenie parostwa. Król nie może zawieszać ustaw. Władza ustawodawcza została powierzona królowi, Izbie Parów i Izbie Deputowanych. Posiedzenia obu izb są jawne. Obniżono cenzus wieku dla wyborców z 30 do 25 lat. Obniżono również cenzus majątkowy, ponadto przyznano prawa wyborcze inteligencji. Ministrowie ponoszą odpowiedzialność karną. Mogą być odwoływani przez króla i parlament. Utrwaliła się zasada politycznej odpowiedzialności ministrów. Aby minister mógł się utrzymać musiał się cieszyć zaufaniem Parlamentu i głowy państwa. Król może rozwiązywać izbę niższą. Izba udało się obalić rząd. Monarchia ta upadła w wyniku Rewolucji Lutowej z 1848 roku. Ludwik Filip uciekł i utworzono republikę z Rządem Tymczasowym.
Rząd Tymczasowy w kwietniu 1848 roku przeprowadza wybory. Nowa konstytucja zostaje uchwalona 4 listopada 1848 roku. Stanęła na zasadzie zwierzchnictwa ludu. Głosiła, że władza należy do ogółu obywateli. Żadna część ludu nie może sobie przywłaszczyć władzy. Konstytucja ogłosiła Francje republiką. Na kształcie państwa zaciążyła idea jednoizbowości oraz system prezydencki ze Stanów Zjednoczonych. W wyniku krzyżowania się tych idei powstał system rezydencjalny, w którym władze powierzono jednoizbowemu Ciału Ustawodawczemu wybieranemu w trójprzymiotnikowych wyborach (powszechnych, tajnych, bezpośrednich), na kadencje trzyletnią. Władze wykonawczą powierzono prezydentowi, którego kadencja trwała 4 lata. Konstytucja dopuszczała ponowny wybór po 4 letniej przerwie. Władza pochodziła wiec od ludu. U podstaw stosunków między legislatywą a egzekutywą stała idea podziału władz. Prezydent nie mógł rozwiązać zgromadzenia. Prezydent nie posiadał również prawa weta. Zgromadzenie natomiast nie może odwołać prezydenta. Podział władzy nie został przeprowadzony w sposób bezwzględny. Prezydent może powołać ministrów z członków Zgromadzenia Ustawodawczego. Ministrowie mogą uczestniczyć w zgromadzeniu. Prezydent nie ma władzy ustawodawczej, ale może z niej korzystać poprzez ministrów. Wszelkie projekty ustaw należało złożyć Radzie Stanu powołanej przez Zgromadzenie Prawodawcze. Nowo powołanym prezydentem został Ludwik Napoleon Bonaparte. Kiedy sprawował on urząd głowy państwa jego ministrowie cieszyli się tak długo stanowiskiem jak długo Napoleon miał do nich zaufanie. W rezultacie ministrowie byli oddani pałacowi elizejskiemu.
W 1851 Prezydent doprowadził do opracowania nowej konstytucji przyjętej w drodze referendum. W wyniku zmiany konstytucji w 1852 roku wydłużono kadencję Ludwika Bonaparte na lat 10. Określono, że jest on odpowiedzialny przed narodem. Rządził on za pomocą ministrów przed nim odpowiedzialnych. Rządził za pośrednictwem Senatu, Rady Stanu i Zgromadzenia Ustawodawczego. Władza wykonawcza jest sprawowana przez Zgromadzenie Ustawodawcze przy czym inicjatywa ustawodawcza przysługuje tylko prezydentowi. Konstytucja przewidywała, że senat ma prawo weta, gdy ustawa jest sprzeczna z konstytucją, narusza zasady religii, moralności i równości obywateli. Droga legislacyjna kończy się w momencie sankcji prezydenta. W listopadzie 1852 roku przywrócono godność cesarza. Ludwik Napoleon Bonaparte przybrał imię Napoleona III. Ministrowie są już całkowicie zależni od cesarza. Nie ma gabinetu. Ministrowie pełnią tylko role doradczą. W 1870 roku Francja ponosi klęski w bitwach a Cesarz Napoleon III trafia do niewoli.
Historia powszechna - Francja
4