ZAGADNIENIA EGZAMINACYJNE Z PRAWA KONSTYTUCYJNEGO

Prof. US dr hab. Anna Łabno

1. Konstytucja jako akt normatywny.

2. Cechy konstytucji.

3. Charakterystyka treści konstytucji.

4. Normatywny charakter konstytucji.

5. Konstytucja w systemie aktów normatywnych.

6. Rodzaje konstytucji.

7. Zwyczaj i precedens konstytucyjny.

8. Cechy systemu prawa i cechy poszczególnych aktów normatywnych.

9. Zasady stosowania prawa europejskiego.

10. Charakterystyka poszczególnych zasad konstytucyjnych.

11. Ewolucja koncepcji praw i wolności człowieka.

12. Podmioty praw i wolności np. osoba fizyczna, osoba prawna.

13. Adresaci praw i wolności człowieka.

14. Zasady ograniczania praw i wolności człowieka (wymienić, omówić), np. co to jest zasada proporcjonalności?.

15. Zasada zachowania istoty wolności i praw.

16. Konstytucyjny katalog obowiązków jednostki.

17. Zasady prawa wyborczego (np. zasada powszechności: pojęcie + gwarancje).

18. W jaki sposób weryfikuje się wybory?

19. W jaki sposób uzupełnia się skład Sejmu i Senatu.

20. Co to jest referendum i jakie jego rodzaje występują w Polsce?

21. Cechy referendum ogólnokrajowego ( podmiot, przedmiot, ważność.

22. Referendum na szczeblu lokalnym: rodzaje, ważność.

23. Zasada dwuizbowości w Polsce.

24. Zgromadzenie Narodowe - struktura, funkcje.

25. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu (organy (kierownicze i pozostałe) i ich kompetencje, kadencja, sposób funkcjonowania, zasada dyskontynuacji).

26. Charakterystyka statusu posłów i senatorów, np. incopatibilitas.

27. Pojęcie mandatu.

28. Mandat wolny i mandat imperatywny.

29. Cechy mandatu współczesnego (mandat zawodowy - mandat partyjny).

30. Odpowiedzialność posłów i senatorów.

31. Funkcje Sejmu i Senatu; tryb ustawodawczy, np. rozpatrzenie projektu przez Sejm, rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu.

32. Weto ustawodawcze - zasady jego stosowania.

33. Projekt pilny; szczególne procedury ustawodawcze.

34. Realizacja funkcji kontrolnej, np. prawo żądania informacji.

35. Szczególne procedury kontrolne.

36. Pozycja ustrojowa prezydenta; zasada dualizmu władzy wykonawczej; zadania prezydenta - znaczenie art. 126 konstytucji; zasady odpowiedzialności prezydenta.

37. Co to jest kontrasygnata.

38. Prerogatywy prezydenta.

39. Funkcje prezydenta, np. arbitraż.

40. Zasady odpowiedzialności prezydenta.

41. Pozycja ustrojowa RM.

42. Struktura RM i pozycja ustrojowa Prezesa RM.

43. Zasady odpowiedzialności politycznej RM.

44. Powoływanie RM.

45. Zakres działania RM.

46. Akty prawne RM.

47. Trybunał Konstytucyjny - funkcje, sposoby ich realizacji; pytanie prawne; skarga konstytucyjna.

48. Rzecznik Praw Obywatelskich. Trybunał Stanu. Zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.

49. Systemy ustrojowe; parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, mieszane. Cechy, znaczenie polityczne; perspektywy ewolucji systemu polskiego.

50. Pozycja ustrojowa NBP. Charakterystyka ustroju NBP. Finanse publiczne w regulacji konstytucyjnej.

51. Ochrona pozycji jednostki w okresie stanu nadzwyczajnego.

§. KAZSY

1. Konstytucja jako akt normatywny.

Konstytucja (od. łac. constitutio - układ, ustanowienie) akt określający podstawy ustrojowe państwa o charakterze:

• Organizacyjnym (poprzez opis ustroju władz państwowych i zasad ich funkcjonowania, zakres kompetencji i wzajemne relacje),

• Gwarancyjnym, formułującym podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki (poprzez wyznaczenie granic, poza które władze nie mogą wykraczać).

• Akt prawa pisanego o najwyższej mocy prawnej w systemie prawnym danego państwa.

• Akt uchwalany i zmieniany w szczególnej procedurze, trudniejszej niż procedura uchwalania, czy zmieniania ustaw zwykłych

Konstytucja, jako akt normatywny, zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii źródeł prawa. Oznacza to, że konstytucja jest nadrzędna w stosunku do innych ustaw, a także wszelkich innych aktów normatywnych, a więc np. rozporządzeń.

Hierarchia aktów prawnych w Polsce jest następująca:

Hierarchię norm w Polsce trafnie obrazuje tzw. piramida aktów normatywnych. Akt znajdujący się wyżek jest nadrzędny w stosunku do znajdujących się niżej, co znaczy, że akt podrzędny nie może być z nim sprzeczny. W razie kolizji norm stosuje się zatem postanowienia aktu „wyższego” (z łac. lex superiori derogat legi inferiori).

Podstawą tego wyznacza art. 87 Konstytucji RP z 1997 r. Przedstawione elementy „piramidy” są przykładami aktów o charakterze powszechnie obowiązujących. Należy od nich odróżnić tzw. akty wewnętrznie.

Ważnym aktem prawnym jest ustawa konstytucyjna, ponieważ ma ona moc prawną na równi z konstytucją. Może ona zawieszać na określony czas niektóre przepisy lub regulować najważniejsze bieżące sprawy w państwie. W polskiej konstytucji istnieje wzmianka o ustawie, która zmienia konstytucję.

Normatywny charakter konstytucji

• Konstytucja jest ustawą, więc ma charakter aktu normatywnego, a co za tym idzie - jest aktem powszechnie obowiązującym

• wiąże wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli - podmioty te mają obowiązek powstrzymywania się od działań sprzecznych z konstytucją i podejmowania działać służących realizacji konstytucji

• konstytucja składa się z przepisów, które stanowią tworzywo do budowy norm prawnych - nie może ustanawiać regulacji indywidualnych, jej postanowienia muszą mieć charakter generalny

• Cechy konstytucji.

Konstytucja jest ustawą o:

• Szczególnej treści

- reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa

• Szczególnym trybie zmiany

- trudność zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją

• Szczególnej nazwie

- tylko ten akt prawny określany jest mianem „konstytucji”

• Szczególnej mocy prawnej

- zajmuje najwyższe, nadrzędne miejsce w systemie obowiązującego prawa

Szczególna treść

Szczególna treść konstytucji polega na zakresie (szerokości) i sposobie (szczegółowości) regulowanych materii.

Zakres materii ma charakter uniwersalny - konstytucja reguluje całokształt kwestii ustrojowych państwa:

• ogólne zasady ustroju państwa

• ustrój naczelnych organów państwa, zakres ich kompetencji i relacji wzajemnych

• podstawowe prawa, wolności i obowiązki jednostki.

Sposób regulacji - konstytucja winna normować tylko zagadnienia o charakterze podstawowym, ale głębokość ich uregulowania jest różna w poszczególnych państwach.

Polska konstytucja zalicza się do tych, które obejmują swoim zakresem więcej zagadnień i regulują je w sposób bardziej szczegółowy.

Szczególna forma

Szczególna forma konstytucji polega przede wszystkim na jej szczególnej nazwie. Tylko ten akt jest określany mianem „konstytucja”, ponadto akt ten powstaje w szczególnym trybie i w szczególnym trybie jest zmieniany.

W RP konstytucja jest przygotowywana przez specjalne ciało polityczne, pozostające poza systemem komisji parlamentarnych. Uchwalana jest (i zmieniana) przez parlament, uchwalenie wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego kworum. Konstytucja RP, po chwaleniu przez parlament zostaje poddana pod referendum w celu ostatecznego jej zatwierdzenia.

Procedura zmiany Konstytucji RP

Konstytucja RP przewiduje - jako podstawową - procedurę swej zmiany przez parlament w formie ustawy o zmianie konstytucji (stosuje się ogólną procedurę ustawodawczą, z odstępstwami określonymi w konstytucji). Szczególny tryb utrudniający zmiany konstytucji stanowi ochronę przed destabilizacją - jest jedną z podstawowych przesłanek jej sztywności.

Odrębności proceduralne:

• projekt ustawy o zmianie konstytucji może przedłożyć: prezydent, Senat lub 1/5 ustawowej liczby posłów

• zmiana konstytucji następuje w drodze ustawy uchwalonej w jednakowym brzmieniu przez Sejm i w terminie do 60 dni - Senat. Konieczna jest zgoda obu izb.

• ustawę o zmianie konstytucji uchwala Sejm większością 2/3 głosów w obecności min. 50% ustawowej liczny posłów, a Sejm - bezwzględną większością głosów, przy obecności min. 50% ustawowej liczby senatorów

• nie przewiduje się obligatoryjnego referendum, jeżeli jednak zmiany dotyczą przepisów rozdziału I, II lub XII, podmioty posiadające inicjatywę do zmiany konstytucji mogą zażądać (w ciągu 45 dni) przeprowadzenia w tej sprawie referendum ogólnokrajowego. Zmiana konstytucji jest przyjęta, jeśli opowiedziała się za nią większość, bez względu na frekwencję

• prezydent ma obowiązek podpisać ustawę zmieniającą konstytucję - nie ma w tym zakresie prawa weta

• nie może być zmieniana w czasie trwania stanu nadzwyczajnego, ewentualne trwające prace należy zawiesić

Szczególna moc prawna

Na przyznaniu jej najwyższego miejsca w hierarchicznym systemie prawa stanowionego.

• konstytucja jest najwyższym prawem RP - co oznacza, że wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji

• przepisy konstytucji stosuje się bezpośrednio, chyba, że przepisy stanowią inaczej

• konstytucja może normować każdą materię, niezależnie od tego, czy była ona już przedmiotem regulacji w aktach niższego rzędu oraz niezależnie od treści tych regulacji

• wszystkie inne akty normatywne muszą być z nią zgodne: co do treści (materialnie), procedur (negatywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji - zakaz wydawania przepisów sprzecznych z konstytucją), a także kompetencji (tylko kompetentne organy mogą stanowić prawo)

• wszystkie inne akty normatywne muszą być spójne z konstytucją - w możliwie najpełniejszy sposób muszą przyjmować treści pozwalające na urzeczywistnienie postanowień konstytucyjnych - wszystkie akty niższego rzędu winny stanowić realizację konstytucji (pozytywny aspekt obowiązku realizacji konstytucji)

• konstytucja wyznacza rodzaje innych aktów normatywnych, ale też ich zakres przedmiotowy oraz samoistny bądź wykonawczy charakter

3. Charakterystyka treści konstytucji.

Konstytucja jest konstytucją pełną

Konstytucja RP jest konstytucją pełną (dużą), bowiem reguluje całokształt życia prawnego w RP, które konstytucja regulować powinna.

Do tych treści zalicza się działy:

• sytuacja prawna jednostki

• struktura władzy i kompetencje

• struktura władzy lokalnej

• podstawy ustroju gospodarczego i społecznego

• zasady prawa wyborczego

• przepisy dotyczące zmiany konstytucji

Konstytucja jest mała

Konstytucja mała to konstytucja, która nie zawiera wszystkich materii konstytucyjnych, tylko niektóre elementy, w szczególności podstawy ustroju, strukturę władzy oraz zasadę zmiany konstytucji. Polska w XX w. miała trzy małe konstytucje - w 1919, 1947 i 1992 r.

Ich cechą jest to, że nie regulują praw i wolności człowieka. Wydawane są wówczas, gdy brak jest porozumienia politycznego co do kompleksowego uregulowania państwa.

Tożsamość konstytucyjna

Jest to suma zasad podstawowych, które rozstrzygają o charakterze ustrojowym danego państwa i określają panujący w nim system władzy.

Zasady te:

• wskazują, do kogo należy władza (określają suwerena)

• ustanawiają podstawowe formy wykonywania tej władzy

• ustanawiają rodzaje organów do tego powołanych

• określają podstawowe sposoby (płaszczyzna formalna) i treści (płaszczyzna materialna) wykonywania władzy

Zasada konstytucyjna

• Zasada konstytucyjna, ze względu na swoją specyfikę jest niedookreślona. Odwołuje nas do aksjologii pozakonstytucyjnej. Określa, że treści konstytucyjne są kształtowane przez pewne wartości znajdujące się poza konstytucją.

• Ustawodawca, za pomocą zasad, wskazuje aksjologiczne podstawy porządku prawnego. Dzięki niedookreśloności zasad - można je stosować elastycznie (ale nie dowolnie), co oznacza, że treści konstytucyjne mogą być uzależnione od zmiennych warunków.

4. Normatywny, a polityczny charakter konstytucji.

Normatywny charakter konstytucji

Konstytucja jest ustawą, więc ma charakter aktu normatywnego, a co za tym idzie

- jest aktem powszechnie obowiązującym

• wiąże wszystkie organy władzy publicznej i wszystkich obywateli - podmioty te mają obowiązek powstrzymywania się od działań sprzecznych z konstytucją i podejmowania działań służących realizacji konstytucji

• składa się z przepisów, które stanowią tworzywo do budowy norm prawnych - nie może ustanawiać regulacji indywidualnych, jej postanowienia muszą mieć charakter generalny

Polityczny charakter konstytucji

Należy rozpatrzeć jako antytezę do "normatywnego" - co z kolei otwiera problem norm konstytucyjnych i ich podziału - a szczególnie porównania norm-zasad z normami programowymi. Zasady mają bowiem podstawę normatywną, można ich dochodzić prawnie, natomiast normy programowe (polityczne) są tylko określeniem polityki, zadań państwa, czego nie da się wyegzekwować.

Współcześnie przeważa pogląd, że konstytucja powinna przede wszystkim mieć charakter aktu normatywnego. Przesadna rozbudowa programu w konstytucji może skutkować pozornym obowiązywaniem i fikcją*. Obecność norm programowych (politycznych) w konstytucji jest kwestionowana, a zdaniem naszej pani prof. wręcz zbędna.

norma programowa - służy do uregulowania programu działania pewnej polityki podejmowanej przez państwo. Charakter prawny takich norm jest wątpliwy - są nieprecyzyjne, niedookreślone i egzekwowanie takich norm w zasadzie nie jest możliwe na drodze prawnej.

* Trybunał Konstytucyjny nie przyzna ci mieszkania ani nie da ci pracy

5. Rodzaje norm konstytucyjnych.

• normy-zasady - odwołują się do pozaprawnego zakresu wartości, np. „dobro wspólne wszystkich obywateli. Żeby ustalić zakres artykułu-zasady trzeba odwołać się do aksjologii pozaprawnej. Treść zasady jest niedookreślona i może być zmienna w czasie. Odwołuje nas do aksjologii pozakonstytucyjnej. Z zasady można wyprowadzić takie treści, których nie znajdujemy bezpośrednio w konstytucji.

• normy-reguły - są jednoznaczne, w jednoznaczny sposób określają treść. Nie ma tu miejsca na interpretację. Są zbudowane w sposób na tyle precyzyjny, że bez trudu można określić, które działania są z taką normą zgodne, a które sprzeczne. Takie normy reguły nadają się do samoistnego stosowania i nie wymagają konkretyzacji. Np. „Sejm składa się z 460 posłów.”

• norma programowa - służy do uregulowania programu działania pewnej polityki podejmowanej przez państwo. Charakter prawny takich norm jest wątpliwy - są nieprecyzyjne, niedookreślone i egzekwowanie takich norm w zasadzie nie jest możliwe na drodze prawnej.

6. Konstytucja w systemie aktów normatywnych.

ZOBACZ PYT. 1

7. Rodzaje konstytucji.

• konstytucje pisane (w formie aktu/aktów normatywnych) i niepisane (oparte na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych)

• konstytucje sztywne (o wyższej mocy prawnej od ustaw zwykłych) i elastyczne (takie, które zmieniają się w takim samym trybie jak zwykła ustawa)

• konstytucje jednolite (ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie) i złożone (składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje wycinek materii konstytucyjnej)

• konstytucje stabilne i zmienne

8. Zwyczaj i precedens konstytucyjny.

Zwyczaj konstytucyjny

Zwyczaj konstytucyjny to ustabilizowana (długotrwała i powtarzalna) praktyka postępowania w jakiejś sytuacji, rodząca domniemanie, że gdy sytuacja zaistnieje w przyszłości - także postąpi się w ten sposób. Istotą zwyczaju konstytucyjnego jest to, że powstaje on tam, gdzie regulacja prawa nie jest wyczerpująca.

Odrzucenie czy zmiana zwyczaju nie wymaga zmiany przepisu prawnego - gdyż może on istnieć tylko tam, gdzie regulacje prawne pozostawiają praktyce pewne wolne obszary.

Przykładem zwyczaju jest sposób zajmowania miejsc w sali obrad Sejmu przez poszczególne ugrupowania (tradycyjny podział na lewicę i prawicę); kompetencje Marszałka Sejmu poprawiania technicznych błędów (np. numeracji przepisów) w ustawach uchwalonych już przez Sejm. Zwyczaje konstytucyjne nie tworzą norm prawnych i nie można ich zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego.

Precedens konstytucyjny

Jednorazowe, świadome rozstrzygnięcie jakiejś sytuacji w praktyce, z nadzieją, że w przyszłości w podobnych sytuacjach będzie się postępować podobnie. Taki precedens może dawać początek nowemu zwyczajowi konstytucyjnemu. Nowy zwyczaj może zastępować dawny sposób postępowania w danej sytuacji - staje się narzędziem zmiany dawnego zwyczaju konstytucyjnego.

Precedens nie tworzy norm prawnych i nie można go zaliczać do źródeł prawa konstytucyjnego.

9. Cechy systemu prawa i cechy poszczególnych aktów normatywnych.

Hierarchiczna budowa systemu źródeł prawa polega na ujęciu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w system zbudowany na zasadzie wzajemnego podporządkowania i usytuowaniu konstytucji i ustaw na szczycie tej hierarchii. System ten wyjaśnia jakie miejsce w systemie źródeł prawa zajmują poszczególne typy aktów prawa i wymaga by akty niższego rzędu były zgodne i podporządkowane aktom wyższego rzędu.

Zasada hierarchicznej budowy systemu źródeł prawa

• Zasada ta oznacza, że każdemu typowi aktu normatywnego przysługuje określona ranga w stosunku do typów pozostałych, a więc można mówić o aktach normatywnych wyższej i niższej rangi.

Konsekwencje hierarchizacji :

• wymóg zgodności aktów niższego szczebla z aktami wyższego szczebla

• wymóg, by uchylenie, zmiana lub zawieszenie aktu danego szczebla mogło dokonać się tylko przez wydanie nowego aktu tego samego lub wyższego szczebla

• zakaz normowania pewnych materii przez akty poniżej pewnego szczebla (koncepcja wyłączności ustawy)

• zakaz wydawania aktów najniższego szczebla bez uprzednio udzielonego upoważnienia w akcie wyższego szczebla (akty wykonawcze)

Cztery zasadnicze szczeble źródeł powszechnie obowiązującego prawa

• 
  szczebel konstytucyjny - gdzie występuje jedynie konstytucja jako ustawa zasadnicza o najwyższej mocy prawnej

• szczebel umów międzynarodowych, ratyfikowanych - obecnie obejmuje także tzw. pochodne prawo wspólnotowe

• szczebel ustawowy - obejmuje wszystkie typy ustaw, oraz rozporządzenia z mocą ustawy wydawane przez prezydenta RP w sytuacji stanu nadzwyczajnego

• szczebel rozporządzeń - jako jedynych podstawowych aktów o charakterze powszechnie obowiązującym, wydawanych na poziomie centralnym.

Ustawy konstytucyjne - cechy

• mają moc prawną równą mocy konstytucji

• mogą uzupełniać, zmieniać i zawieszać unormowania zawarte w samej konstytucji

• uchwalane w takim samym trybie jaki obowiązuje przy zmianie konstytucji

• ustawy konstytucyjne regulują tylko określone i wąsko ujęte zagadnienia

• w obecnym stanie prawnym Konstytucja nie przewiduje istnienia ustaw konstytucyjnych

Ustawa - Cechy ustawy

• akt parlamentu

• o charakterze normatywnym

• zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawnych, zaraz po konstytucji

• ma nieograniczony zakres przedmiotowy regulacji, przy czym niektóre materie mogą być regulowane tylko w drodze ustawy

• dochodzi do skutku w szczególnej procedurze

Szczególna moc prawna ustawy

• zajmuje najwyższe miejsce w hierarchii aktów prawa krajowego, zaraz po konstytucji

• ustawa ma samoistnie moc powszechnie obowiązującą - do jej wydania nie jest potrzebne żadne szczególne upoważnienie

• ustawa może być zmieniona, uchylona lub zawieszona tylko przez inną normę ustawową

• ustawa może zmieniać, uchylać, zawieszać każdą inną normę prawną prawa krajowego

• wydawanie innych aktów normatywnych prawa krajowego jest dopuszczalne tylko na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania

Zakres ustawy

• Materie regulowane przez ustawy

• Ustawa jest aktem o nieograniczonym zakresie przedmiotowym. Oznacza to, że może regulować wszelkie materie, byle tylko zachować normatywny charakter jej postanowień i pozostać w zgodzie z konstytucją i umowami międzynarodowymi. Przyjmuje się tu domniemanie kompetencji ustawodawczej parlamentu

• Materie nie mogące być regulowane przez ustawy

• Spod regulacji ustawowej wyłączone są materie zastrzeżone dla regulaminu Sejmu i Senatu oraz regulaminu Zgromadzenia Narodowego.

• Sprawy regulowane tylko przez ustawy

• wyłączność ustawy - dotyczy przede wszystkim regulacji dotyczących sytuacji prawnej jednostki (sfera praw i wolości obywateli) - kryterium materialne

• dla stanowienia norm powszechnie obowiązującego prawa zawsze wymagana jest forma ustawy lub rozporządzenia jako aktu wykonawczego do ustawy - kryterium formalne

Rozporządzenie - Cechy rozporządzenia normatywnego

• Rozporządzenie to akt normatywny niższej rangi, którego celem jest wykonanie (konkretyzacja) określonych postanowień ustawy.

• Cechy rozporządzenia:

• akt normatywny

• jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego

• wydawany przez organy wskazane w konstytucji

• do jego wydania konieczne jest szczegółowe upoważnienie zawarte w ustawie

• wydawany w celu wykonania ustawy

• upoważnienie do wydania rozporządzenia musi zawierać szczegółowe wytyczne określające:

• organ upoważniony do wydania rozporządzenia

• zakres spraw przekazanych do unormowania

• wytyczne dotyczące treści aktu

• musi być publikowane we właściwym dzienniku publikacyjnym

• podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia nie może przekazać tej kompetencji innemu podmiotowi

Podmioty uprawnione do wydawania rozporządzeń

• Prezydent

• Rada Ministrów

• Prezes Rady Ministrów

• Ministrowie kierujący poszczególnymi działami administracji i przewodniczący komitetów

• KRdRiT

Powszechnie obowiązujący charakter rozporządzeń

• mogą dotykać sytuacji prawnej obywateli, osób prawnych, czy samorządów

• mogą rodzić obowiązek wykonywania i stanowić podstawę prawną do wydawania aktów i decyzji administracyjnych o indywidualnym charakterze

• mają zarazem charakter podstawowych aktów wykonawczych

Rozporządzenia są wydawane na podstawie szczegółowego upoważnienia w ustawie

• Oznacza to, że rozporządzenie może być wydane tylko na podstawie ustawy - czyli w ustawie musi być zamieszczony przepis ustalający kompetencje danego organy do wydania rozporządzenia (tzw. upoważnienie)

Rodzaje

• upoważnienia fakultatywne - pozwalają na wydanie rozporządzenia

• upoważnienia obligatoryjne - nakazują wydanie rozporządzenia

Wymóg szczegółowości ustawowego upoważnienia do wydania rozporządzenia

• szczegółowość podmiotowa - upoważnienie musi wskazywać organ uprawniony lub zobowiązany do wydania rozporządzenia (jeden z tych, które konstytucja wymienia jako kompetentne do wydawania rozporządzeń)

• szczegółowość przedmiotowa - upoważnienie musi wskazywać zakres spraw przekazanych do regulacji. Organ stanowiący rozporządzenie może normować tylko te materie, które mieszczą się w tym zakresie (zakaz interpretacji rozszerzającej i zakaz domniemania kompetencji prawodawczej)

• szczegółowość treściowa - upoważnienie musi określać wytyczne dotyczące treści rozporządzenia, które nie mogą się sprzeciwiać ogólnemu celowi danej ustawy

• wytyczne muszą dotyczyć materialnego kształtu regulacji wykonawczej

• mogą przybrać różną postać redakcyjną

• stopień szczegółowości zależy od regulowanej materii

• nie mogą mieć czysto blankietowego charakteru

• muszą dotyczyć odrębnie każdej ze szczegółowych materii, których regulacja ma nastąpić w rozporządzeniu

• powinny, ale nie muszą być zawarte w przepisie upoważniającym

Wymagania

• rozporządzenie musi być oparte na podstawie ustawowej (zakaz stanowienia rozporządzeń samoistnych

• regulacja rozporządzenia musi być utrzymana w ramach wskazanych przez upoważnienie

• treść i cel rozporządzenia muszą być zdeterminowane przez cel ustawy, którą to rozporządzenie wykonuje

• rozporządzenie nie może być sprzeczne z unormowaniami o randze ustawowej (ze wszystkimi ustawami w obowiązującym systemie prawa)

Rozporządzenie musi być opublikowane w Dzienniku Ustaw.

Kontrola władzy sądowniczej nad rozporządzeniami

Rozporządzenia mogą zostać zakwestionowane przed:

• TK - który może orzec o generalnej utracie mocy obowiązującej rozporządzenia lub jego przepisów sprzecznych z ustawami, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi

• Sądami powszechnymi bądź administracyjnymi - sąd może w uzasadnionych przypadkach odmówić zastosowania rozporządzenia w sprawie, traktując je jako nieistniejące (sędziowie podlegają tylko konstytucji oraz ustawom, ale nie rozporządzeniom)

Stanowienie przepisów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze

• organy samorządu terytorialnego

• terenowe organy administracji rządowej

Zakres obowiązywania

• Akty prawa miejscowego mają charakter aktów prawa powszechnie obowiązującego, ale tylko na obszarze właściwości organu, który te akty ustanawia

Istota aktów

• Istotą aktów prawa miejscowego jest ich odniesienie tylko do jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu te akty.

Typy aktów prawa miejscowego o powszechnie obowiązującym charakterze

• Przepisy wykonawcze do odrębnych ustaw - konieczne jest wówczas istnienie upoważnienia zawartego w ustawie, które wskazuje organ władzy lokalnej i materię do uregulowania

• Przepisy porządkowe - wydawane na podstawie ogólnej kompetencji wyrażonej w przepisach ustaw o poszczególnych szczeblach samorządu terytorialnego - przepisy te mogą być wydawane, jeżeli jest to niezbędne do ochrony zdrowia lub życia obywateli oraz dla zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego

Ratyfikowana umowa międzynarodowa

• jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego

• może bezpośrednio kształtować sytuację prawną obywateli, określać ich obowiązki i uprawnienia

• po jej opublikowaniu stanowi część krajowego porządku prawnego i jej postanowienia stają się prawem powszechnie obowiązującym

Istota ratyfikacji umowy międzynarodowej

• Jest to akt ostatecznego potwierdzenia woli państwa związania się tą umową międzynarodową. Dokonanie ratyfikacji umowy międzynarodowej, wobec której istnieje wymóg ratyfikacji, oznacza nadanie jej mocy obowiązującej dla państwa.

Uprzednia zgoda wyrażona w ustawie

Umowy dotyczące:

• pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

• wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

• członkowstwa RP w organizacji międzynarodowej

• znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy

Miejsce umów ratyfikowanych w systemie prawa

• umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie - mają pierwszeństwo przed ustawami - w razie kolizji zastosowanie znajduje norma umowy międzynarodowej

• umowy międzynarodowe ratyfikowane w trybie prostym - umowom takim nie można przyznać mocy wyższej od ustawy, ani równej ustawie - tym samym zajmują one miejsce aktów podstawowych

• wszystkie umowy międzynarodowe muszą być zgodne z konstytucją

Międzynarodowe umowy nie poddawane procedurze ratyfikacji

• zawierane są przez Radę Ministrów lub ministrów

• ich celem jest normowanie różnego rodzaju form współpracy na szczeblu międzynarodowym

• nie mogą być źródłem prawa powszechnie obowiązującego

• ich postanowienia mogą działać jedynie w sferze prawa wewnętrznego

• Zasady stosowanie prawa europejskiego.

Zasady określające pozycję prawa UE w wewnętrznym porządku prawnym

• Zasada bezpośredniej skuteczności prawa UE w krajowych porządkach prawnych

• Traktaty założycielskie jak i akty prawa pochodnego (zwłaszcza rozporządzenia) uzyskują moc obowiązującą przez sam fakt ich ustanowienia

• Ich normy podlegają bezpośredniemu stosowaniu przez wszystkie organy państwowe

• Zasada pierwszeństwa prawa UE przed prawem krajowym

• W razie kolizji pomiędzy prawem Unii a prawem krajowym przeważają normy prawa unijnego, niezależnie od ich rangi

• W razie kolizji sędzia ma obowiązek zastosowania normy prawa UE

• Zasada jednolitości prawa UE

• Konieczność jednakowego stosowania norm prawa UE we wszystkich krajach członkowskich

• Wiąże się z tym monopol Europejskiego Trybunału Konstytucyjnego do ustalania wykładni tego prawa

Miejsce prawa Unii Europejskiej w krajowym porządku prawnym

• Gdy chodzi o prawo pierwotne, ustanowione w drodze umów międzynarodowych - stosuje się do nich unormowania wskazujące, że umowy stanowią część krajowego porządku prawnego, podlegają bezpośredniemu stosowaniu i mają pierwszeństwo przez ustawami

• Gdy chodzi o prawo pochodne - jest ono stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w razie kolizji z ustawami

11. Prawo polskie a prawo europejskie. Multicentryczność prawa. Nadrzędność, bezpośredniość prawa europejskiego. Wykładnia prawa europejskiego.

Prawne ramy integracji Polski w UE

• Konstytucja określa zakres i istotę integracji, upoważniając, na podstawie umowy międzynarodowej, do przekazania kompetencji organów władzy państwowej w niektórych sprawach na rzecz organizacji międzynarodowej lub organu międzynarodowego

• transfer kompetencji nie może jednak oznaczać transferu suwerenności i dlatego przekazanie kompetencji może dotyczyć tylko niektórych spraw i może odbywać się tylko na podstawie umowy międzynarodowej, ratyfikowanej w szczególnym trybie

• Konstytucja określa szczególną procedurę ratyfikacyjną traktatów dotyczących przekazania kompetencji organów władzy państwowej

• ustawa ratyfikacyjna uchwalana jest przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby senatorów

• wyrażenie zgody może mieć postać referendum ogólnokrajowego przeprowadzanego w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

• Konstytucja określa miejsce prawa UE w krajowym porządku prawnym

• z całokształtu przepisów konstytucyjnych należy wyprowadzić zasadę przychylności procesowi integracji europejskiej i współpracy międzynarodowej

Multicentryczność prawa

• Multicentryczność prawa oznacza, że prawo ma wieloskładnikowy charakter. W Polsce obowiązują trzy porządki prawne (trzy źródła prawa), które wynikają z art. 9, 87 ust. 1 oraz 90-91 Konstytucji:

• prawo wewnętrzne

• prawo międzynarodowe

• prawo europejskie

Konsekwencje dla systemu prawa polskiego po akcesji do UE

• Powstanie porządku prawnego, który obejmuje system prawa międzynarodowego oraz acqius communautaire

• System acqius communautaire, w którym występuje podział kompetencji na wyłączne, konkurujące i równoległe, koncepcja „zajętego pola” i zasada subsydiarności

Zasada przyjaznej wykładni

• zasada ta wynika z art. 91 ust.1 Konstytucji

• oznacza, że nie istnieje problem supremacji określonego porządku prawnego. Spór dotyczy podziału kompetencji w ramach wieloośrodkowego systemu prawa

• dla interpretacji w ramach systemu multicentrycznego przyjmujemy zasadę konieczności koegzystencji istniejących na obszarze RP porządków prawnych na zasadzie obopólnej przyjaznej wykładni i kooperatywnego współstosowania

Prawo europejskie c/a prawo krajowe

• Zasada nadrzędności prawa europejskiego.

• Obowiązek stosowania się do zasad interpretacji wynikających z dorobku wspólnotowego (acquis communautaire).

• Obowiązek korzystania przez Trybunał Konstytucyjny z metod wykładni stosowanych w orzecznictwie europejskim.

Relacja prawa międzynarodowego do prawa wewnętrznego

• Art. 9 Konstytucji - nakaz przestrzegania prawa międzynarodowego przez Rzeczpospolitą.

• Art. 91. ust. 1 Konstytucji - ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dz.U. stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba, że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

• ust. 2. umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeśli ustawy tej nie da się pogodzić z umową

• ust. 3. jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez RP umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami

• Art. 8 ust. 1 Konstytucji - Konstytucja RP zachowuje pozycję najwyższego aktu.

• Konstytucja RP jest nadrzędnym aktem w porządku prawnym RP i korzysta z pierwszeństwa obowiązywania i stosowania

Zasada przychylności

• Determinuje sposób wykładni konstytucji i innych aktów polskiego prawa, co jest podkreślane w orzecznictwie TK i w doktrynie

• Stosowanie wykładni przychylnej dla prawa europejskiego ma swoje granice

• W żadnym razie przychylna wykładnia nie może prowadzić do rezultatów sprzecznych z wyraźnym brzmieniem norm konstytucyjnych

Proces harmonizacji polskiego prawa z porządkiem prawnym UE

• Proces harmonizacji polskiego prawa z porządkiem UE wymagał rewizji setek aktów normatywnych, tak, aby w momencie akcesji nie pojawiły się sprzeczności lub rozbieżności z prawem europejskim.

• W procesie harmonizacji prawa znalazły zastosowanie dwie metody:

• Legislacyjna - polegająca na odpowiednich zmianach polskiego ustawodawstwa (szczególna rola stałej Komisji Europejskiej)

• Sądowa - polegająca na przyjmowaniu w praktyce orzeczniczej sądów takich kierunków wykładni polskiego ustawodawstwa, które pozostaną w zgodzie z założeniami acquis communautaire.

Procedura ratyfikacji umów międzynarodowych przekazujących organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

• Procedura ratyfikacyjna wymaga zgody na ratyfikację udzielonej przez parlament w formie ustawy, albo przez Narów w drodze referendum

• Wybór drogi udzielenia należy do Sejmu, który podejmuje uchwałę w tej sprawie bezwzględną większością głosów, przy obecności min. połowy ogólnej liczby posłów

• Jeżeli zostanie wybrany tryb ustawowy:

• ustawa o wyrażeniu zgody na ratyfikację wymaga uchwalenia przez Sejm, a potem Senat większością 2/3 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów lub senatorów

• uchwalenie ustawy przez Senat jest koniecznym warunkiem dojścia ustawy do skutku, Sejm nie może narzucić Senatowi swojego stanowiska

• Jeżeli zostanie wybrany tryb referendalny:

• przeprowadzane jest referendum ogólnokrajowe (w trybie jak w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa)

• jeżeli w referendum weźmie udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, a większość głosów ważnych zostanie oddana na rzecz wyrażenia zgody na ratyfikację - wynik takiego referendum jest wiążący i rozstrzyga o udzieleniu zgody

• na tej podstawie Prezydent może dokonać ratyfikacji

• jeżeli większość ważnie oddanych głosów padłaby przeciwko udzieleniu zgody - postępowanie ratyfikacyjne zostaje zamknięte i nie ma możliwości zastosowania innego trybu dla udzielenia zgody na ratyfikację

• Jeśli w referendum weźmie udział mniej niż połowa uprawnionych do głosowania, wówczas referendum nie przynosi wyniku wiążącego.

• sprawa ratyfikacji pozostanie tym samym prawnie nierozstrzygnięta.

• w takiej sytuacji Sejm może, ale nie musi ponownie podjąć uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację (ponowne referendum albo tryb ustawowy - chyba, że Sejm nie podejmie takiej uchwały i wówczas sprawa wyrażenia zgody pozostaje w zawieszeniu)

Relacje pomiędzy trzema porządkami prawnymi obowiązującymi w Polsce

• W przypadku prawa międzynarodowego - mamy do czynienia z drogą umowną, gdzie strony umowy mają pozycję równorzędną i z tej pozycji zobowiązują się do określonych działań. Jeśli jednak przystąpią do umowy - powstaje zobowiązanie do jej przestrzegania.

• W przypadku prawa UE - prawo to jest uchwalone w określonej procedurze i wiąże Polskę do poziomu ustawy (co oznacza, że jedynie Konstytucja nie ustępuje przed normami tego prawa).

Cechy prawa międzynarodowego i unijnego

• Prawo międzynarodowe

• metodą wprowadzania tego prawa jest umowa równorzędnych podmiotów

• tylko ratyfikowana umowa za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie jest nad ustawą krajową

• Prawo unijne

• prawo to ma charakter przeważający

• Polska jest zobowiązana stosować prawo europejskie przed prawem wewnętrznym z wyłączeniem jedynie konstytucji

• prawo europejskie obowiązuje samo przez siebie - nie podlega inkorporacji, natomiast do jego realizacji potrzebne są akty wewnętrzne

12. Ochrona konstytucji. Trybunał Konstytucyjny, pozycja ustrojowa, skład, powoływanie. Funkcje, badanie konstytucyjności norm prawnych, pytanie prawne. Legitymacja ogólna i szczególna do wystąpienia z wnioskiem o zbadanie konstytucyjności norm prawnych. Inne funkcje TK.

Pozycja ustrojowa TK

• TK jest organem władzy sądowniczej, ale nie jest sądem i nie sprawuje wymiaru sprawiedliwości. W ramach władzy sądowniczej TK zajmuje pozycję odrębną zarówno od TS jak i sądów (w tym SN, NSA). Nie występują żadne związki z KRdS.

• Pozycję ustrojową TK charakteryzuje zasada niezależności, jednak zarówno Sejm jak i prezydent dysponują pewnymi uprawnieniami kreacyjnymi wobec TK.

• Dla pozycji i sposobu funkcjonowania TK ma znaczenie również fakt, że składa się on z niezawisłych sędziów.

• Jego podstawowym zadaniem jest kontrola hierarchicznej zgodności norm prawnych niższego rządu z normami prawnymi wyższego rzędu i w miarę potrzeby eliminowanie norm niezgodnych z systemu obowiązującego prawa.

Skład

• TK składa się z 15 sędziów, wybieranych na 9-letnią kadencję

• Sędzią może być osoba:

• „wyróżniająca się wiedzą prawniczą” (Konstytucja) - kryterium nieostre

• posiadająca kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego SN lub sędziego NSA

• Sędziowie są wybierani przez Sejm

• Kandydatów na stanowisko sędziego TK może przedstawić Prezydium Sejmu lub grupa min. 50 posłów

• Wybór następuje bezwzględną większością głosów przy obecności min. 50% ustawowej liczby posłów

Pozycja sędziego TK

• Sędziowie TK są niezawiśli

• Sprawują swój urząd w sposób kadencyjny (9 lat)

• ponowny wybór na kolejną kadencję jest niedopuszczalny

• Sędzia ma zagwarantowane prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko, otrzymania stanowiska równorzędnego lub przejścia w stan spoczynku

• W okresie kadencji sędziowie są nieusuwalni

• chyba, że sędzia zostanie skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, lub sąd dyscyplinarny złożony z sędziów TK orzeknie wobec niego karę usunięcia ze stanowiska sędziego TK

• mandat może wygasnąć ponadto w razie: śmierci, zrzeczenia się, orzeczenia komisji lekarskiej o trwałej niezdolności do pełnienia obowiązków

• Sędziom TK przysługuje immunitet ukształtowany tak, jak immunitet sędziego

• Sędziowie TK objęci są zasadą niepołączalności (incompatibilitas) i apolityczności

Organy TK

• Prezes TK

• Zgromadzenie Ogólne TK

Sposób powoływania Prezesa i wiceprezesa TK

• Prezesa i wiceprezesa TK powołuje Prezydent RP spośród kandydatów (po dwóch na każde stanowisko) przedstawionych przez ZO TK. Prezydent może mianować tylko jedną z dwóch osób wskazanych przez TK. Odmowa mianowania obydwu kandydatów stanowi delikt konstytucyjny.

• Prezes i wiceprezes są powoływani na cały okres, w jakim będą pełnili urząd sędziego TK.

Podstawowe funkcje TK:

• Kontrola norm - orzekanie o zgodności aktów normatywnych (zawartych w nich norm) z aktami (normami) wyższego rzędu

• Orzekanie o skargach konstytucyjnych

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• Orzekanie o zgodności z konstytucją celów lub działalności partii politycznych - orzeczenie TK o sprzeczności celów partii politycznej z konstytucją powoduje odmowę wpisu danej partii do ewidencji

• Rozstrzyganie o zaistnieniu tymczasowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta RP

Kompetencje właściwe dla sądów konstytucyjnych w Polsce znajdują cię poza zakresem właściwości TK

• Orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej - w Polsce należy do właściwości TS

• Rozstrzyganie spraw dotyczących ważności wyborów i referendów - w Polsce - SN

• Ustalanie powszechnie obowiązującej wykładni ustaw - nowa konstytucja zniosła tę kompetencję

Kontrola norm przez TK

• Istota kontroli norm - polega na orzekaniu o hierarchicznej (pionowej) zgodności aktów normatywnych (norm prawnych) niższego rzędu z aktami normatywnymi (normami prawnymi) wyższego rzędu i na eliminowaniu ich w przypadku stwierdzenia braku zgodności.

• Kontrola norm ma w zasadzie charakter następczy - może dotyczyć aktów normatywnych, które zostały już ustanowione i albo znajdują się jeszcze w okresie vacatio legis, albo już nabrały mocy obowiązującej

• Kontrola może wyjątkowo przybrać charakter prewencyjny, a jedynym podmiotem do jej inicjowania jest prezydent RP

• Wystąpienie prezydenta do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z Konstytucją ustawy uchwalonej przez parlament i przedstawionej prezydentowi do podpisu

• Kontrola prewencyjna umów międzynarodowych przedstawionych prezydentowi do ratyfikacji

Akty prawne objęte następczą kontrolą TK

Ustawy - co do ich zgodności z konstytucją i umowami ratyfikowanymi za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

Umowy międzynarodowe - co do ich zgodności z Konstytucją

Inne przepisy prawa, wydawane przez centralne organy państwowe - w zakresie ich zgodności z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

• zwłaszcza rozporządzenia, ale i każde inne regulacje zawierające w swej treści normy prawne, a więc wytyczne, decyzje, pisma okólne.

Podstawy (punkty odniesienia) kontroli konstytucyjności aktów prawnych

Konstytucja - jako wyrażone w niej normy, ale i zasady i wartości

Ratyfikowane umowy międzynarodowe - wszystkie, jeżeli chodzi o kontrolę aktów podstawowych, w przypadku kontroli ustaw - jedynie te, które ratyfikowano za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie.

Ustawy - dotyczy to tylko kontroli aktów podstawowych.

Kryteria kontroli konstytucyjności prawa

Zgodność materialna - badana jest treściowa zgodność regulacji zawartej w akcie niższym z regulacjami zawartymi w aktach wyższych

Zgodność proceduralna - badane jest dochowanie trybu wymaganego przepisami do wydania aktu lub do zawarcia i ratyfikacji umowy.

Zgodność kompetencyjna - bada się, czy organ wydający dany akt miał do tego kompetencję. Jest to szczególnie ważne przy kontroli rozporządzeń, bo mogą one być wydawane tylko na podstawie upoważnienia ustawy

Formy inicjatywy kontroli konstytucyjności prawa

• Inicjatywa konkretna (pytania prawne)

• musi być zawsze związana z konkretną sprawą zawisłą przed sądami. Jeżeli w trakcie rozpoznawania sprawy pojawi się wątpliwość co do zgodności przepisu prawnego z konstytucją, umową międzynarodową, czy ustawą - sąd może przedstawić TK odpowiednie pytanie prawne

• takie uprawnienie należy wyłącznie od sądu (składu orzekającego w danej sprawie), a strony postępowania mogą jedynie wnosić o przedstawienie pytania prawnego.

• musi być spełniona przesłanka relewantności - pytaniem prawnym można objąć tylko przepis, który ma być podstawą rozstrzygnięcia sprawy.

• przedstawienie pytania prawnego powoduje wstrzymanie toku postępowania, na tle którego sformułowano pytanie,

• po wydaniu orzeczenia przez TK postępowanie zostaje podjęte, a sprawę rozstrzyga się zgodnie z tym orzeczeniem

• Inicjatywa abstrakcyjna (wnioski)

• jest podejmowana w oderwaniu od konkretnych przypadków stosowania kwestionowanego aktu czy normy

• krąg podmiotów uprawnionych do występowania z wnioskiem musi być ograniczony; wiąże się z tym zagadnienie legitymacji ogólnej i szczególnej do występowania z wnioskami o kontrolę norm

• legitymacja ogólna - oznacza prawo do zakwestionowania każdego aktu (normy), niezależnie od tego, na ile treść aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy.

• legitymacja szczególna - oznacza prawo kwestionowania tylko takich aktów, czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy

Legitymacja ogólna do kwestionowania norm przed TK

• Legitymacja ogólna - oznacza prawo do zakwestionowania każdego aktu (normy), niezależnie od tego, na ile treść aktu dotyczy zakresu działania wnioskodawcy.

• Przysługuje ona najważniejszym organom konstytucyjnym:

• Prezydentowi RP

• Marszałkowi Sejmu i marszałkowi Senatu

• Prezesowi Rady Ministrów

• I Prezesowi SN

• Prezesowi NSA

• Prokuratorowi Generalnemu

• prezesowi NIK

• Rzecznikowi Praw Obywatelskich

• Grupom: 50 posłów, lub 30 senatorów

Legitymacja szczególna do kwestionowania norm przed TK

Legitymacja szczególna - oznacza prawo kwestionowania tylko takich aktów, czy norm, które dotyczą spraw objętych zakresem działania wnioskodawcy.

Przysługuje ona:

• Krajowej Radzie Sądownictwa - w zakresie spraw dotyczących niezależności sądów i niezawisłości sędziów

• Organom stanowiącym JST (radom gmin, powiatów, sejmikom województw)

• Ogólnokrajowym organom związków zawodowych

• Ogólnokrajowym władzom organizacji pracodawców i organizacji zawodowych

• Kościołom i związkom wyznaniowym

Postępowanie przed TK

• TK rozpatruje sprawy o kontrolę norm w składach:

• 5-osobiwych - gdy chodzi o kontrolę ustawy lub umowy międzynarodowej

• 3-osobowych - gdy chodzi o kontrolę aktu pod ustawowego

• Składy orzekające są wyznaczane przez prezesa TK, odpowiednio do kolejności wpływu spraw

• Każda sprawa może być rozpatrywana w pełnym składzie, jeżeli wynika to ze szczególnej zawiłości sprawy, gdy orzeczenie może spowodować konieczność nakładów finansowych nieprzewidzianych w ustawie budżetowej lub gdy skład orzekający zamierza odstąpić od poglądu prawnego wyrażonego w orzeczeniu wydanym w pełnym składzie

• Uczestnikami postępowania są:

• Wnioskodawca

• Organ, który wydał kwestionowany akt normatywny

• Prokurator Generalny

• Rada Ministrów - jeżeli skutki orzeczenia mogą wiązać się z nakładami finansowymi nieprzewidzianymi w budżecie

• Sprawy z wniosków i pytań prawnych zawsze muszą być rozpoznawane na rozprawie - w sposób kontradyktoryjny i publiczny

• Jawność rozprawy tylko ze względu na bezpieczeństwo państwa lub na ochronę tajemnicy państwowej

• Po zamknięciu rozprawy skład orzekający udaje się na naradę i wydaje orzeczenie

• orzeczenie musi zapaść większością głosów

• Orzeczenie składa się z sentencji wskazującej rozważane przepisy i określającej to, czy są one wzajemnie zgodne lub niezgodne i w jakim zakresie, oraz z uzasadnienia

• sędzia, który głosował przeciw - może złożyć odrębne zdanie, które publikowane jest razem z tekstem orzeczenia

Rodzaje skutków prawnych orzeczeń TK o niekonstytucyjności norm

Wszystkie orzeczenia TK mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Orzeczenia w sprawie kontroli norm - zapadają w formie wyroków i podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie urzędowym, w którym był ogłoszony dany akt normatywny;

• Skutki prawne orzeczeń TK muszą być rozpatrywane na płaszczyźnie:

• Makro - w odniesieniu do dalszego losu kontrolowanego aktu prawnego

• Mikro - w odniesieniu do decyzji, orzeczeń i rozstrzygnięć podjętych w przeszłości na podstawie kontrolowanego aktu

Treścią orzeczenia może być:

• Uznanie zgodności danego aktu (normy) z przepisami wyższego rzędu - wówczas orzeczenie nie ma wpływu na dalsze obowiązywanie tego aktu, natomiast na płaszczyźnie procesowej powstaje sytuacja res iudicata - wykluczająca dopuszczalność ponownego zakwestionowania danego aktu w oparciu o ten sam zarzut

• Uznanie niezgodności danego aktu lub normy - wówczas powoduje to utratę mocy prawnej (uchylenie) takiego aktu czy normy. Konsekwencją niezgodności aktu nie jest nieważność ex tunc, ale tylko wadliwość (wzruszalność). Momentem, od którego taki akt przestaje obowiązywać jest dzień ogłoszenia orzeczenia TK, lub inny termin określony przez TK (nie przekraczający 18 miesięcy - jeśli chodzi o ustawę, 12 miesięcy - jeśli chodzi o inny akt normatywny)

• Konstytucja przewiduje, że orzeczenie o niezgodności takiego aktu z konstytucją stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla poszczególnych postępowań cywilnych czy administracyjnych

Skutki orzeczenia TK

• Orzeczenie TK jest ostateczne tj. nie podlega weryfikacji.

• Mikro

• Makro

• Ex nunc

• Afirmatywne

• Negatywne/kasatoryjne

Rodzaje orzeczeń

• Interpretacyjne

• Odraczające - przywilej korzyści; art. 190 ust. 3 - klauzula odraczająca

• Zakresowe

Skutki orzeczeń

• Art. 190 ust. 4 - prawo wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania.

• Oznacza to, że może być wzruszone np. prawomocne orzeczenie sądu wydane przed uznaniem niekonstytucyjności normy.

Skarga konstytucyjna jako środek ochrony wolności i praw

• Skarga konstytucyjna - szczególny środek prawny pozwalający podmiotom praw i wolności konstytucyjnych na zwrócenie się do sądu konstytucyjnego o zweryfikowanie ostatecznych rozstrzygnięć władz publicznych naruszających konstytucyjne prawa i wolności skarżącego. W Polsce skargę konstytucyjną można kierować tylko przeciwko przepisowi prawnemu.

• Cechy skargi konstytucyjnej:

• Incydentalny charakter - skarga jest związania z konkretnym przypadkiem naruszenia praw lub wolności konstytucyjnych

• Ograniczenie podstawy skargi tylko do naruszeń praw i wolności o konstytucyjnym charakterze

• Subsydiarny charakter - można ją wnosić dopiero po wyczerpaniu innych środków prawnych

• Przyznanie prawa rozpoznawania skarg tylko organom sądownictwa konstytucyjnego

Do wniesienia skargi konstytucyjnej konieczne jest by:

• doszło do naruszenia praw i wolności konstytucyjnych - skarżący musi ponieść określony uszczerbek

• skarżący musi mieć interes prawny we wniesieniu skargi

Podmiot prawa uprawniony do wystąpienia ze skargą konstytucyjną

• Każdy obywatel i inne osoby fizyczne, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone.

• Osoby prawne (partie polityczna, związki zawodowe, podmioty gospodarcze), ale tylko w zakresie, w jakim mogą one być podmiotami praw i wolności konstytucyjnych (zwłaszcza prawo własności, swobody działalności gospodarczej)

Podstawa skargi konstytucyjnej

• Podstawą skargi konstytucyjnej jest zarzut naruszenia konstytucyjnych praw i wolności skarżącego (sformułowanych w konstytucji). Jedynym wyjątkiem jest prawo uzyskania azylu lub statusu uchodźcy.

• Podstawą skargi nie może być zarzut naruszenia innych przepisów konstytucyjnych czy naruszenie przepisów ustawy.

• Skarga konstytucyjna zawsze musi w sposób konkretny wskazywać przepis, jakiego dotyczy i prawo, czy wolność konstytucyjną, które zostały przez ten przepis naruszone.

• Przedmiotem zarzutu może być tylko konkretnie określona ustawa lub inny akt normatywny i tylko taki, który był podstawą ostatecznego rozstrzygnięcia w sprawie, na tle której wniesiono skargę

• Naruszenie praw skarżącego musi nastąpić w wyniku orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej w postępowaniu w indywidualnej sprawie skarżącego

• Orzeczenie to musi mieć charakter orzeczenia ostatecznego (wyczerpanie toku instancyjnego)

• Skarga może być skierowana tylko przeciwko normie prawnej

• Wniesienie skargi jest dopuszczalne tylko w terminie 3 miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia - termin zawity

• Przymus adwokacki - skarga musi być sporządzona przez adwokata lub radcę prawnego

Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej

• Postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej musi się toczyć przez TK wg tego samego modelu, co postępowanie w sprawie kontroli norm. Występują jednak pewne odrębności:

• Rozbudowana procedura wstępnej kontroli dopuszczalności skargi

• o nadaniu skardze biegu rozstrzyga TK w składzie 1 sędziego

• od postanowienia o odmowie nadania biegu skarżącemu przysługuje zażalenie, które jest rozpoznawane przez skład 3 sędziów

• na tym etapie jest możliwe odrzucenie skargi z uwagi na jej oczywistą bezzasadność

• Nadając skardze bieg TK może wydać tymczasowe postanowienie o wstrzymaniu lub zawieszeniu wykonania orzeczenia, którego skarga dotyczy, jeżeli wykonanie tego orzeczenia mogłoby spowodować nieodwracalne skutki, lub gdy przemawia za tym ważny interes publiczny lub inny ważny interes skarżącego

• O nadaniu skardze biegu informuje się RPO, który może zgłosić swój udział w postępowaniu

• Skarga jest rozpatrywana w składzie 5 lub 3 sędziów, a w sprawach zawiłych - przez pełny skład TK

• musi się odbyć rozprawa, chyba, że strony postępowania zgodzą się, iż badany akt normatywny jest niezgodny z konstytucją

• Orzeczenie o niekonstytucyjności skutkuje pozbawieniem aktu mocy obowiązującej - i ma skutek erga omnes, nie tylko wobec skarżącego

Przesłanki materialne skargi konstytucyjnej

• Interes osobisty

• Interes prawny (wyraźne wskazanie, które prawa zostały           naruszone; ewentualnie zasada ustrojowa, np. zasada państwa           prawnego)

• Realność interesu (dotyczy tylko konkretnej sprawy)

• Zasada subsydiarności.

Przesłanki formalne skargi konstytucyjnej

• Termin; od 1miesiąca do roku

• Forma; pisemna

• Treść; wskazanie, które prawo lub wolność zostały naruszone, oraz           sposób naruszenia.

Zakres przedmiotowy skargi konstytucyjnej

Możliwość uchylenia aktu będącego podstawą indywidualnego rozstrzygnięcia

Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych

• Istotą sporu kompetencyjnego jest rozbieżność stanowisk co do zakresu kompetencji stron tego sporu. Postępowanie TK polega tu na rozsądzaniu sprzecznych stanowisk zajmowanych przez strony.

• Spór kompetencyjny może dotyczyć tylko rozbieżności stanowisk co do kompetencji centralnych konstytucyjnych organów państwa.

• Spór kompetencyjny może mieć charakter:

• Pozytywny - dwa, lub więcej centralne organy konstytucyjne uznają się za właściwe do rozstrzygnięcia danej sprawy, bądź wydadzą w niej rozstrzygnięcie

• Negatywny - dwa. lub więcej centralne organy konstytucyjne uznają się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia określonej sprawy

• Inicjatywa postępowania należy do: prezydenta RP, marszałków Sejmu i Senatu, PRM, I prezesa SN, prezesa NSA, prezesa NIK.

Postępowanie toczy się zawsze przed pełnym składem TK, rozstrzygnięcie zapada w formie postanowienia i jest ogłaszane w „Monitorze Polskim”

Ograniczenia swobody tworzenia i działania partii politycznych

• Partie polityczne muszą zrzeszać obywateli na zasadach dobrowolności i równości

• Celem działania partii może być wpływanie metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa

• Finansowanie partii politycznych jest jawne

• Istnieje zakaz istnienia partii i innych organizacji, jeżeli w swych programach odwołują się do pewnych celów, metod i praktyk działania (nazizm, faszyzm, komunizm, rasizm, przemoc)

• Członkowstwo w partii nie może być utajnione

• Ograniczenia nie mogą naruszać pluralistycznego charakteru systemu politycznego, zwłaszcza swobody działania opozycji

• Właściwość do orzekania o konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych należy do TK

13. Charakterystyka poszczególnych zasad konstytucyjnych.

• Zasada demokratycznego państwa prawnego

• Zasada suwerenności narodu

• Zasada niepodległości i suwerenności państwa

• Zasada społeczeństwa obywatelskiego

• Zasada podziału władz

• Zasada społecznej gospodarki rynkowej

• Zasada przyrodzonej godności człowieka

Zasada demokratycznego państwa prawnego

• „Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej”

• Zasada demokratycznego państwa prawnego wyraża nakaz oparcia organizacji i funkcjonowania władz publicznych na idei rządów prawa. Pojęcie państwa prawnego jest równoznaczne z sumą cech ustrojowych współczesnego państwa demokratycznego. Jest zbiorczym określeniem zasad rządów prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.

• Z zasady demokratycznego państwa prawnego wynikają:

• Wymagania formalne - zasady przyzwoitej legislacji, w tym

• zakaz działania prawa wstecz (zakaz retroakcji)

• nakaz publikowania przepisów prawa w sposób powszechnie dostępny i poprzedzający ich wejście w życie (vacatio legis)

• zasada ochrony praw nabytych i interesów w toku

• zasada określoności prawa

• Wymagania materialne - treść stanowionego prawa musi odpowiadać ogólnym wymogom sprawiedliwości i równości

• zasada proporcjonalności, choć orzecznictwo TK coraz częściej łączy tę zasadę z art. 31 ust. 3 Konstytucji

• nakaz urzeczywistniania przez RP zasad sprawiedliwości społecznej

Zasady wynikające z zasady demokratycznego państwa prawnego

Zasady przyzwoitej legislacji - punktem wyjścia jest tu zasada ochrony zaufania - nakazuje, aby organ państwowy traktował obywateli z zachowaniem pewnych minimalnych reguł uczciwości. Zasada ta opiera się na pewności prawa

• Zakaz działania prawa wstecz - zakaz ten odnoszony jest wyłącznie w odniesieniu do przepisów prawnych działających na niekorzyść adresatów prawa - nie ma charakteru absolutnego. Kategoryczność zakazu retroakcji zależy od dziedziny prawa - w prawie karnym ma on charakter bezwzględny, z dużą kategorycznością jest traktowany w prawie finansowym.

• Nakaz publikowania aktów w sposób powszechnie dostępny poprzedzający ich wejście w życie (zwłaszcza vacatio legis) - muszą istnieć procedury określające sposób publikacji, nakaz zachowania odpowiedniego okresu dostosowawczego przy wprowadzaniu nowych norm prawnych w życie. Skrócenie tego okresu może nastąpić tylko wtedy, gdy przemawiają za tym istotne okoliczności, albo gdy nowe przepisy ze swej istoty nie wymagają takiego okresu.

• Zasada ochrony praw nabytych i interesów w toku - nowe regulacje prawne powinny chronić prawa nabyte - uzyskane raz prawo nie może być odebrane lub w niekorzystny sposób zmodyfikowane. Ochrona praw nabytych rozciąga się tylko na prawa nabyte słusznie. W wyjątkowych sytuacjach jest możliwość ingerencji państwa w prawa nabyte, np. w sytuacji zagrożenia załamania się budżetu państwa.

• Zasada określoności prawa - przepisy prawne muszą być formułowane na tyle jasno, aby adresat mógł bez trudu określić prawne konsekwencje swojego postępowania. Wiąże się z tym obowiązek jednolitości stosowania prawa

• Zasada tzw. proporcjonalności - zakaz nadmiernej ingerencji - zasada ta nakazuje, aby środki zastosowane do osiągnięcia założonego przez prawodawcę celu były do tego celu proporcjonalne - Musi mieć miejsce równowaga między wagą interesu chronionego, a rangą interesu ulegającego z tej racji ograniczeniom

Zasada sprawiedliwości społecznej

• Zasada sprawiedliwości społecznej może stanowić wyłącznie pewnego rodzaju wskazówkę interpretacyjną do wykładni przepisów prawa - analizując możliwe interpretacje należy wybierać takie, które bardziej czynią zadość wymaganiom sprawiedliwości społecznej

• Można też uznać, że zasada ta nakłada na wszystkie organy władzy publicznej obowiązek czynnego realizowania tej zasady w swej praktyce. Ustawodawca winien stanowić takie akty normatywne, które będą społecznie sprawiedliwe, organy zaś stosujące prawo miałyby obowiązek podejmowania ich na podstawie sprawiedliwych społecznie, indywidualnych rozstrzygnięć. Przy takim punkcie widzenia bardzo wzrosła by rola sądownictwa (zwł. TK)

Zasada suwerenności narodu

• Zasada ta wskazuje suwerena - czyli tego, do kogo należy władza w państwie. Zgodnie z Konstytucją RP władza zwierzchnia należy do Narodu, czyli do wszystkich obywateli RP. Oznacza to, że władzy nie może uzurpować sobie żadna węższa klasa czy grupa społeczna.

• Naród - wspólnota wszystkich obywateli Rzeczypospolitej. Pojęcie to jest zawarte we wstępie do Konstytucji, ale również w treści zasady suwerenności narodu „Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu”

• Naród jest wyłącznym podmiotem najwyższej władzy. Jest to odrzucenie koncepcji, jakoby podmiotem władzy może być jakaś klasa czy grupa społeczna. Władza wykonywana jest przez organy pochodzące z wyborów

• Naród sprawuje władzę przez swych przedstawicieli lub bezpośrednio

• Demokracja bezpośrednia - to sposób wykonywania władzy, w którym decyzje podejmowane są bezpośrednio przez ogół wyborców, bez pośrednictwa jakichkolwiek organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to ogólne zgromadzenie wyborców, referendum oraz inicjatywa ludowa i weto ludowe.

• Szczegółowe wymagania

• Regularne wybory

• Demokratyczne wybory

• Przedłużenie kadencji tylko w sytuacjach nadzwyczajnych

• System polityczny oparty jest na zasadzie pluralizmu politycznego

• Silna pozycja parlamentu

• Demokracja pośrednia - zwana przedstawicielską - to sposób sprawowania władz którym decyzje podejmowane są w imieniu suwerena przez organ przedstawicielski pochodzący z wyborów. Jest to podstawowy sposób rządzenia państwem.

Zasada niepodległości i suwerenności państwa

• Niepodległość państwa - oznacza odrębny byt państwowy Rzeczypospolitej i istnienie Polski w jej obecnych granicach

• Suwerenność państwa - oznacza zdolność państwa do samodzielnego decydowania o wszystkich dotyczących go sprawach i samodzielnego podejmowania wszystkich dotyczących go decyzji.

• Tak rozumiana suwerenność odnosi się do prawa międzynarodowego i sytuacji państwa w jego stosunkach zewnętrznych

Ograniczenia zasady suwerenności państwa

Przystąpienie do organizacji międzynarodowych (zwłaszcza NATO, UE) powoduje pewne ograniczenie międzynarodowej suwerenności Polski.

• Ograniczenie suwerenności państwa może nastąpić tylko na podstawie wyraźnej i szczególnej regulacji konstytucyjnej, dopuszczającej poddanie się takim ograniczeniom, zarazem polska konstytucja wprowadza szereg gwarancji i zabezpieczeń

• ograniczony zakres przekazania kompetencji - może on dotyczyć tylko niektórych spraw, przekazanie kompetencji nie może mieć charakteru uniwersalnego

• złożony tryb dochodzenia do skutku umowy międzynarodowej, przewidującej przekazanie kompetencji

• zmiana zakresu przekazania kompetencji, zwłaszcza jego rozszerzenie, jest możliwe tylko w drodze zawarcia nowej umowy międzynarodowej (ratyfikowanej)

• możliwość wystąpienia z UE

• Szczególne ograniczenia odnoszące się do angażowania polskich sił zbrojnych

• wprowadzenie stanu wojny jest możliwe tylko w razie zbrojnej napaści na terytorium RP, lub gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji

Zasada społecznej gospodarki rynkowej

• Zasada ta łączy elementy gospodarki liberalnej z elementami wywodzonymi z nauki kościoła katolickiego (nurtem społecznym), a więc wprowadza takie rozwiązania, które uwzględniają potrzeby społeczne ludzi nie będących właścicielami.

• Na tę zasadę składają się trzy elementy:

• Wolność działalności gospodarczej

• Własność prywatna

• Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

W sensie negatywnym zasada ta oznacza wykluczenie do powrotu do tzw. socjalistycznej gospodarki planowej i centralnego sterowania gospodarką.

W sensie pozytywnym można powiedzieć że podstawowym motorem gospodarki rynkowej mają być mechanizmy rynkowe, na które państwo może oddziaływać, ale których nie może zastępować własnymi decyzjami.

Społeczna gospodarka rynkowa wymaga ponadto od państwa takiego ingerowania w mechanizmy rynkowe, które będzie chroniło interesy najsłabszych grup społecznych. Jest to ogólne zobowiązanie państwa do podejmowania działań łagodzących skutki społeczne funkcjonowania praw rynku, np. poprzez kontrolowania bezrobocia, stymulowanie rozwoju określonych dziedzin gospodarki, rozbudowę sieci świadczeń socjalnych (emerytury, renty, ubezpieczenia, nauka)

Podstawowe komponenty społecznej gospodarki rynkowej

• Wolność działalności gospodarczej

Wolność działalności gospodarczej oznacza swobodę podejmowania i prowadzenia działalności gospodarczej, obliczonej na przynoszenie zysku, przez wszystkie podmioty. Ograniczenia wolności gospodarczej są dopuszczane tylko w drodze ustawy (kryterium formalne) i tylko ze względu na ważny interes społeczny (kryterium materialne). O tym, jak rozumieć ważny interes społeczny decyduje ustawodawca.

• Własność prywatna

• to wszelka własność należąca do podmiotów autonomicznych w stosunku do państwa,

• stanowi podstawę systemu gospodarczego i wyklucza powrót do systemu opartego na dominacji własność państwowej.

• Konstytucja dopuszcza ograniczenia własności tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim ograniczenia te nie naruszają istoty tego prawa.

• Solidarność, dialog i współpraca partnerów społecznych.

• Solidarność - podstawowa zasada społecznej nauki kościoła - aspekt społeczny widzi się tu przez pryzmat interesów słabszych partnerów. Wiąże się z tym zasada pomocniczości (subsydiarności). Państwo dokonuje redystrybucji środków finansowych (np. zasiłki, ulgi). Solidarność polega na idei pogodzenia się z pewnymi rezygnacjami ze strony tych, którzy mają więcej - za pośrednictwem państwa.

• Dialog i współpraca partnerów społecznych - jest to nakaz uwzględniania opinii partnerów społecznych przy rozwiązywaniu wszelkich spraw związanych z socjalnymi skutkami funkcjonowania społecznej gospodarki rynkowej. Brak takich opinii może być jedną z przyczyn uznania niekonstytucyjności uchwalanych ustaw. Instytucją, która posługuje się dialogiem jest Komisja Trójstronna, w skład której wchodzą przedstawiciele pracodawców, pracowników i państwa. Przy wojewodach działa Komicja Dialogu Społecznego

Zasada społeczeństwa obywatelskiego

Społeczeństwo obywatelskie - to społeczeństwo pluralistyczne, gdzie każdy ma możliwość działania w wybranych przez siebie organizacjach i strukturach, służących do realizacji jego podmiotowości jako obywatela, pracownika, czy mieszkańca.

• Zasada ta nie jest wyrażona w Konstytucji RP

• Pojęcie to wywodzi się z prac Hegla. W Polsce zyskało rację bytu w okresie pierwszej „Solidarności”. Nazwę tę stosujemy do charakterystyki sposobu zorganizowania społeczeństwa.

• Zasada ta opiera się na założeniach:

• Każdy obywatel funkcjonuje jednocześnie w kilku podstawowych układach społecznych, przede wszystkim w układzie politycznym, pracowniczym i terytorialnym - w każdym z nich ma określone interesy i dążenia

• Te interesy i dążenia mają z natury charakter zróżnicowany, często przeciwstawny - więc proces ich wdrażania musi mieć charakter pluralistyczny

• Warunki realizacji zasady społeczeństwa obywatelskiego:

• Samoorganizowanie się - swoboda tworzenia i działania partii politycznych, a także innych organizacji, stowarzyszeń, związków, samorządów.

• Zdolność członków organizacji do samoograniczenia się. Istotą jest odpowiedzialność za losy państwa i ludzi (np. zamiast tworzyć nową partię - wstępuję do istniejącej, nie doprowadzam do rozłamu)

• Wolność środków masowego przekazu i zakaz cenzury prewencyjnej

• Wolność wyznania

Zasada podziału władz

• Zgodnie z Konstytucją RP ustrój RP opiera się na podziale i równowadze władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Zasada ta jest jedną z gwarancji demokratyzmu ustrojowego

• Podział władz w sensie przedmiotowym (funkcjonalnym) - oznacza wydzielenie pewnych rodzajowo odmiennych sfer działania państwa takich jak:

• stanowienie prawa,

• wykonywanie prawa,

• sądzenie

• Podział władz w sensie podmiotowym - oznacza istnienie trzech odrębnych organów władzy:

• ustawodawczej,

• wykonawczej

• sądowniczej

• Podział władz w rozumieniu przedmiotowo-podmiotowym - każdej z trzech wyodrębnionych dziedzin działania państwa powinny odpowiadać trzy oddzielone od siebie grupy organów państwowych

• System hamulców i równowagi - podstawową zasadą rządzącą stosunkami pomiędzy trzema władzami jest zasada równości poszczególnych władz. Każda władza powinna posiadać instrumenty, które pozwalają jej powstrzymywać, hamować działanie pozostałych władz

• Koncepcja podziału władz nie ma charakteru absolutnego - jej podstawową treścią jest odrzucenie możliwości skumulowania całej władzy w rękach jednego podmiotu. Przecinanie się i zazębianie kompetencji nie może jednak iść zbyt daleko.

Zasada przyrodzonej godności człowieka

• Zasada godności człowieka wyznacza nie tylko treść konstytucyjnych przepisów o wolnościach i prawach jednostki, ale stanowi też uniwersalną wartość, której winien podporządkować się cały system unormowań konstytucyjnych oraz proces ich wykładni i stosowania.

14. Ewolucja koncepcji praw i wolności człowieka.

Koncepcjach indywidualistyczna:

• Przyjęcie jednostki ludzkiej, pojmowanej jako byt autonomiczny i indywidualny, za podstawę

• Uznanie ograniczonego zakresu, w jakim jednostka może być podporządkowana państwu

• szkoła prawa natury- każda jednostka ludzka ma niezbywalne prawa

• rolę państwa postrzegano w kategoriach umowy społecznej-

• Powołanej przez ludzi dla ich ochrony

• Państwo opiera swoją organizację na koncepcji rządu ograniczonego

• Koncepcja podziału władz i konstytucji pisanej

• Pierwsze dokumenty konstytucyjne odnoszą się do praw jednostki

• Wielka Karta Wolności

• Petycja Praw

• Karta Praw

• W Polsce niektóre przywileje szlacheckie (neminem capivabimus…)

• Deklaracja Niepodległości

• Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela (26 sierpnia 1789)

• Deklaracje były przyjmowane w formie osobnych dokumentów

• Rolą Karty jest tylko zadeklarowanie praw i wolności, których źródłem są prawa natury

• Deklaracje Praw wymieniały te prawa i wolności, które w momencie ich pisania były najważniejsze (prawa pierwszej generacji- wolności osobiste, wolności polityczne, prawo własności)

• Deklaracje praw koncentrowały się na ochronie sfery wolności jednostki

• Pojawiło się przekonanie, że prawa i wolności maja charakter ewolucyjny, a tym samym muszą podlegać pewnym ograniczeniom.

• Zaczęły kształtować się nowe prawa i wolności. Pojawiły się prawa związane z działalnością partii politycznych oraz związków zawodowych, prawa dotyczące sfery socjalno- ekonomicznej- są to prawa drugiej generacji

• Prawa socjalne ujmowane były jako prawa pozytywne- nakazywały państwu działanie

• Prawo pozytywne dało podstawę do rozróżnienia pojęcia „wolność” i „prawo”

• wolność- gdy władza publiczna ma obowiązek powstrzymania się od ingerencji w działania jednostki

• prawo- gdy władza publiczna ma obowiązek podjęcia działań pozytywnych

• Na szczególna rolę , jaką odgrywa ochrona praw człowieka maja wpływ trzy zjawiska;

• Tragiczne doświadczenia II wojny światowej

• Nastąpiła uniwersalizacja podstawowych praw i wolności (muszą one przysługiwać każdemu)

• Pierwszym dokumentem stała się Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948)

• Zaczęły się rozwijać regionalne systemy praw człowieka- Europejska konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności

• Ustanowiono Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg)

• Powołano Europejski Trybunał Sprawiedliwości (Luksemburg)

• Wynikiem ustanawiania sądowych mechanizmów gwarantujących przestrzeganie praw jednostki jest proces judykacji

• Obowiązywanie praw człowieka w trzech podstawowych płaszczyznach:

• aksjologicznej- nawiązanie do koncepcji naturalno prawnych

• międzynarodowej- stworzenie norm ponadnarodowych

• jurysdykcyjnej- stworzenie instytucji i procedur sądowych

15. Podmioty praw i wolności np. osoba fizyczna, osoba prawna. Horyzontalne i wertykalne stosowanie praw i wolności konstytucyjnych.

Horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności

• Horyzontalny - to relacje podmiotów o tym samym statucie prawnym

• Wertykalny - to relacje podmiotów o innych statusach prawnych

• Horyzontalne działanie konstytucyjnych praw i wolności polega na możliwości bezpośredniego powołania przepisu konstytucyjnego jako podstawy żądania określonego zachowania od innej osoby fizycznej, czy prawnej (nie będącej władzą publiczną).

• Polska konstytucja nie daje jasnej odpowiedzi na ty pytanie, a w orzecznictwie nie zaznaczyło się szersze uznanie tej koncepcji.

• Podmiotem praw i wolności jest człowiek i obywatel

• Konstytucja odnosi do obywateli prawa i wolności o charakterze politycznym i socjalnym

• Obywatelstwo polskie nabywa się przez urodzenie z rodziców będących obywatelami polskimi lub:

• Z mocy prawa (repatriacja, bądź na wniosek osoby zainteresowanej, w niektórych sytuacjach związanych z zawarciem związku małżeńskiego z osobą mającą obywatelstwo polskie)

• Uznanie obywatelstwa (z mocy decyzji Sądu Administracyjnego- dotyczy to cudzoziemców stale zamieszkałych w Polsce i nie mających innego obywatelstwa)

• Nadanie obywatelstwa (postanowieniem prezydenta RP

• Obywatelstwo polskie można utracić tylko poprzez zrzeczenie się osoby zainteresowanej

• Cudzoziemcy są podmiotami wszystkich praw i wolności, które nie zostały przez przepisy konstytucyjne zastrzeżone wyłącznie dla obywateli

• wyłączenie możliwości posługiwania się skargą konstytucyjną dla dochodzenia prawa przyznania azylu i prawa do uzyskania statusu uchodźcy

• Konstytucja określa obowiązek zapewnienia ochrony praw dziecka, przed przemocą, okrucieństwem, demoralizacją i wyzyskiem

• obowiązek szkolny do ukończenia 18 lat

• zakaz stałego zatrudniania dzieci poniżej lat 16

• Podstawowe decyzje dotyczące wychowania i wykształcenia dziecka należą do rodziców

• Władze publiczne mają obowiązek wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka

• Dla zapewnienia ochrony praw dziecka powołano Rzecznika Praw Dziecka

• Konstytucja określa pewne prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowych

• Osoba prawna może mieć zdolność do wystąpienia ze skargą konstytucyjną dla ochrony swoich praw

• Osoby prawne praw publicznego nie mają zdolności do posiadania statusu podmiotów praw i wolności, ich samodzielność chroniona jest innymi mechanizmami konstytucyjnymi

16. Adresaci praw i wolności człowieka.

Płaszczyzny obowiązywania praw człowieka

Płaszczyzna aksjologiczna - nawiązanie do koncepcji naturalno prawnych - przeświadczenie, że istnieje pewien podstawowy katalog praw i wolności, wynikający z godności ludzkiej i który przysługuje każdej istocie ludzkiej - a prawo pozytywne musi się im podporządkować

Płaszczyzna międzynarodowa - uniwersalizacja i internacjonalizacja podstawowych praw i wolności - stworzenie norm i precedensów ponadnarodowych, którym musi się podporządkować prawo krajowe

Płaszczyzna jurysdykcyjna - jurydyzacja podstawowych praw i wolności - stworzenie instytucji i procedur sądowych, którym musi się podporządkować władza ustawodawcza i wykonawcza - rozwój sądownictwa konstytucyjnego

Cechy zasady godności człowieka

• Przyrodzona i niezbywalna cecha człowieka

• Źródło wolności i praw człowieka i obywatela

• Nadaje godności przymiot nienaruszalności

• Zobowiązuje władze publiczne do poszanowania i ochrony godności człowieka

Godność człowieka - definicja

Nie da się zbudować precyzyjnej definicji godności, ale jest możliwe wskazanie kilku podstawowych elementów tej zasady

• Źródłem godności jest prawo naturalne, a nie stanowione (cecha przyrodzona każdego człowieka)

• Zasada godności jest nienaruszalna - nie można się jej zrzec, ograniczyć, czy zawiesić - godność przysługuje człowiekowi zawsze, a rolą państwa jest ochrona tej godności

• Godność przysługuje każdemu człowiekowi i w jednakowym stopniu (niedopuszczalne jest stopniowanie godności np. w zależności od rasy, obywatelstwa, wykształcenia, itp.)

• Godność człowieka jest fundamentem całego porządku konstytucyjnego - wszystkie pozostałe zasady, poszczególne konkretne prawa i wolności, oraz wszystkie inne normy, zasady i wartości konstytucyjne muszą być interpretowane i stosowane na tle zasady godności

• Istotą godności człowieka jest jego podmiotowość (autonomia) - swoboda postępowania zgodnie z własną wolą, wewnętrznego samookreślenia. Autonomia ta musi uwzględniać autonomię innych ludzi. Istnieją jednak pewne granice ograniczeń, których przekroczenie przekreśli godność człowieka (aspekt pozytywny)

• Godność człowieka oznacza zakaz poddawania człowieka takim sytuacjom, które mogły by tę godność naruszyć (aspekt negatywny)

Wolność człowieka

Polega na tym, że w granicach wyznaczonych przez prawo możemy zachowywać się swobodnie (np. wolność wypowiedzi, nauczania). Istnieje więc zakaz zmuszania kogokolwiek do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje, przy czym każdy może korzystać ze swojej wolności w taki sposób, by szanować wolności i prawa innych.

Zasada wolności w ujęciu formalnym

Formalne pojmowanie zasady wolności to wolność jako zakres swobody, wyznaczonej prawem.

Składają się na nie:

Zasada wolności w znaczeniu pozytywnym - swoboda czynienia wszystkiego, co nie jest przez prawo zakazane - człowiek nie musi wskazywać podstawy swego działania, a dla skrępowania jego działań konieczne jest wskazanie podstawy prawnej tego zakazu

Zasada wolności w znaczeniu negatywnym - nałożenie na jednostkę nakazu podjęcia określonego działania może nastąpić jedynie wtedy, kiedy prawo to przewiduje

Zasada równości

• Wszyscy są równi wobec prawa

• Wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne

• Zakaz dyskryminowania kogokolwiek w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym

Charakterystyka

• zasada równości oznacza:

• Równość wszystkich wobec prawa (nakaz równego traktowania przez organy władzy publicznej)

• Równość w prawie (zakaz uwzględniania zasady równości przy kształtowaniu treści obowiązującego prawa)

• nakaz jednakowego traktowania podmiotów i sytuacji podobnych, co oznacza różne traktowanie podmiotów i sytuacji nie mających podobnego charakteru

• zasada równości odnosi się do sytuacji prawnej adresata (nie socjalno-ekonomicznej)

• zasada równości nie ma charakteru bezwzględnego - w pewnych sytuacjach dozwolone jest różnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych (ale tylko uzasadnione)

• zasada równości musi być rozpatrywana w ścisłym związku z zasadą sprawiedliwości społecznej

• zasada równości ma charakter uniwersalny - odnosi się do wszelkich dziedzin funkcjonowania społeczeństwa

Podmioty zbiorowe wymienione w Konstytucji

• Kościoły

• Związki zawodowe

• Organizacje mniejszości narodowych i etnicznych

• Partie polityczne

Dwuwarstwowe pojmowanie norm o prawach jednostki

Oznacza to, że każdy przepis konstytucyjny, wyrażający konkretne prawo, czy wolność musi być rozumiany jednocześnie jako:

• Prawo podmiotowe - konkretne uprawnienie przysługujące jednostce wobec władz publicznych, a czasem wobec innych podmiotów

Wolność - rodząca obowiązek powstrzymania się władz publicznych od działań utrudniających korzystanie z tej wolności

Prawo - rodzące po stronie władz publicznych obowiązek podejmowania konkretnych działań

• Wytyczna działania dla systemu władz publicznych, wyrażająca określoną wartość, której realizacja jest ogólnym obowiązkiem wszystkich władz publicznych. Działania władz publicznych muszą służyć urzeczywistnianiu tego systemu wartości i umożliwiać jednostce realne korzystanie z przysługujących jej praw i wolności.

Przykład - wolność wyrażania poglądów - jako prawo podmiotowe każdego człowieka do wyrażania poglądów i opinii oraz jako obowiązek władzy stworzenia prawnej i politycznej infrastruktury pozwalającej na realizację tej wolności.

17. Zasady ograniczania praw i wolności człowieka (wymienić, omówić), np. co to jest zasada proporcjonalności?.

Istota ograniczeń praw i wolności konstytucyjnych

Każda ustawa wprowadzająca ograniczenia praw i wolności jednostki musi służyć ochronie interesu publicznego (ochrona bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, środowiska, zdrowia publicznego, moralności publicznej, wolności i praw innych osób), a brak takiego powiązania materialnego przesądza o braku konstytucyjnej podstawy do ustanowienia ograniczeń (niekonstytucyjności danej regulacji)

Zasady ustanawiania ograniczeń w zakresie korzystania z konstytucyjnych praw i wolności

• Ograniczenia materialne - ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko dla ochrony ważnego interesu publicznego, muszą dotyczyć jednej z sześciu wartości:

• Bezpieczeństwa państwa

• Porządku publicznego

• Środowiska

• Zdrowia publicznego

• Moralności publicznej

• Wolności i praw innych osób

• Ograniczenia formalne - ograniczenia te mogą być ustanawiane tylko w ustawie

Ograniczenia mogą być wprowadzane tylko w koniecznym zakresie.

Należy tu wymienić zasadę proporcjonalności, oraz koncepcję istoty poszczególnych praw i wolności.

Zasada proporcjonalności

• Istotą zasady proporcjonalności jest zakaz nadmiernej ingerencji, czyli uznanie, że jeśli muszą być ustanawiane ograniczenia praw i wolności jednostki - to mogą one następować tylko w zakresie niezbędnym (minimalnie koniecznym).

• Miarą jest tu ustalenie rangi interesu publicznego, któremu dane ograniczenie ma służyć i rangi prawa czy wolności indywidualnej, której ograniczenie to ma dotykać.

Ograniczenia nie mogą naruszać istoty wolności i praw - zastosowanie ograniczeń nie może powodować tego, że prawa i wolności zostaną pozbawione treści (wyjątek stanowi wywłaszczenie)

Koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności

• Koncepcja istoty praw i wolności opiera się na założeniu, że w ramach każdego konkretnego prawa można wyodrębnić:

• Pewne elementy podstawowe (rdzeń), bez których to prawo, czy wolność nie będzie mogła istnieć,

• Pewne elementy dodatkowe, które mogą być modyfikowane bez zniszczenia tożsamości danego prawa czy wolności.

• Koncepcja istoty praw i wolności polega na tym, iż te ograniczenia nie mogą naruszać istoty tych praw i wolności - a więc nie mogą naruszać rdzenia praw i wolności

18. Zasada zachowania istoty wolności i praw.

Koncepcja istoty wolności i praw - Zgodnie z art. 31 ust. 3 ograniczenia praw i wolności nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Koncepcja istoty wolności i praw opiera się na założeniu, że w ramach każdego prawa i każdej wolności można wyodrębnić rdzeń, bez którego prawa i wolności w ogóle nie mogłyby istnieć, oraz otoczkę która może być modyfikowana w dowolny sposób, bez naruszenia tożsamości danego prawa lub wolności. TK orzekł ze naruszenie istoty prawa lub wolności ma miejsce wówczas gdy wprowadzone ograniczenie uniemożliwiałoby całkowicie zrealizowanie funkcji jaka ma ono spełniać w porządku prawnym.

Istota wolności i praw człowieka i obywatela

Istotą ustanowionych praw i wolności człowieka i obywatela jest ograniczenie swobody regulacyjnej ustawodawcy zwykłego i rozszerzenie możliwości bezpośredniego stosowania przepisów konstytucyjnych przez sądy.

Przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności jednostki ujęta w Konstytucji RP

• Wolności i prawa osobiste

• Wolności i prawa polityczne

• Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

Katalog praw i wolności osobistych

Prawa i wolności osobiste ujęte są w zasadzie jako prawa człowieka - więc ich podmiotem jest każdy, znajdujący się pod władzą państwa polskiego.

Należą do nich:

• Nietykalność osobista

• Prawo do życia

• Prawo do rzetelnej procedury sądowej

• Prawo do ochrony prywatności

• Prawo do uzyskania azylu lub statusu uchodźcy

• Wolność przemieszczania się

• Wolność sumienia i religii

• Wolność wyrażania poglądów i opinii

Katalog praw i wolności politycznych

Prawa i wolności polityczne mają zróżnicowany charakter - część z nich pojmowana jest jako prawa człowieka, część przyznana została tylko obywatelom polskim (związane z udziałem z życiu publicznym).

Należą do nich:

• Prawa związane z udziałem w życiu publicznym

• Wolność zgromadzeń

• Wolność zrzeszania się

• wolność tworzenia i działania partii politycznych

• wolność tworzenia i działania związków zawodowych

• wolność tworzenia i działania organizacji pracodawców oraz organizacji społeczno-zawodowych rolników.

Katalog praw i wolności ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych

Prawa i wolności ekonomiczne, socjalne i kulturalne mają postać zasad polityki państwa, a nie konkretnie ujętych praw jednostek.

Należą do nich:

• Prawo własności

• Swoboda działalności gospodarczej

• Uprawnienia pracownicze

• Prawo do zabezpieczenia społecznego

• Prawo do ochrony zdrowia

• Prawo do nauki

• Prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska

19. Konstytucyjny katalog obowiązków jednostki.

Konstytucyjne obowiązki jednostki

• Obowiązek wierności RP - w tym:

• Obowiązek troski o dobro wspólne

• Obrona Ojczyzny

• Obowiązek służby wojskowej

Podmiotami tych obowiązków są tylko obywatele polscy.

• Obowiązek przestrzegania prawa RP - odnosi się do wszystkich pozostających w obszarze obowiązywania tego prawa

• Obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków - odnosi się do wszystkich

• Obowiązek dbałości o stan środowiska

20. Środki ochrony praw i wolności, np. skarga konstytucyjna i jej cechy. Zadania i funkcje Rzecznika Praw Obywatelskich.

Środki ochrony praw i wolności:

• Droga sądowa - podstawowy środek ochrony - tylko w tej procedurze możliwe jest dochodzenie praw przez jednostkę. Konstytucja zakazuje zamykania drogi sądowej dla dochodzenia naruszonych praw i wolności

• w tym dwuinstancyjność

• Skarga konstytucyjna - skargę może każdy wnieść bezpośrednio do TK w razie naruszenia jego konstytucyjnych praw i wolności ostatecznym orzeczeniem wydanym przez sąd lub organ administracji publicznej (można ją kierować tylko przeciwko normie prawnej, będącej podstawą orzeczenia)

• Wniosek do Rzecznika Praw Obywatelskich - z takim wnioskiem może wystąpić każdy o pomoc w ochronie swych wolności i praw naruszonych przez organy władzy publicznej

• Prawo do odszkodowania - za działania organów państwa

Podstawowe cechy charakteryzujące współczesnego ombudsmana (RPO)

• Samodzielny organ państwowy, oddzielony w sposób wyraźny od administracji i sądownictwa, zwykle opierający swoje istnienie na normach konstytucyjnych

• Organ powiązany z parlamentem. Powiązanie to ma z reguły charakter strukturalny - w większości państw ombudsman jest powoływany przez parlament - a zawsze - charakter funkcjonalny - gdyż zadania ombudsmana mieszczą się wewnątrz funkcji kontrolnej parlamentu

• Organ o dwojakich zadaniach:

• wysłuchuje skarg obywateli na nieprawidłowe działania administracji, a niekiedy i sądownictwa i podejmuje kroki w celu naprawienia tych nieprawidłowości

• informuje parlament o stanie praworządności w funkcjonowaniu administracji

• Organ łatwo dostępny dla skarżącego się obywatela i działający w szybkim odformalizowanym i bezpłatnym postępowaniu

• zarazem ombudsman ma zwykle swobodę w doborze spraw do podjęcia interwencji i pozbawiony jest samodzielnej władzy ich rozstrzygania

• ombudsman może jedynie sugerować potrzebę sprawiedliwego rozwiązania określonej sprawy

Zakres działania Rzecznika Praw Obywatelskich

• W aspekcie podmiotowym - działalność RPO dotyczy ochrony praw i wolności zarówno obywateli jak i bezpaństwowców oraz cudzoziemców (w zakresie tych praw i wolności, jakie im przysługują w Polsce), nie może natomiast obejmować bezpośrednio innych podmiotów, osób prawnych, organów samorządu terytorialnego, czy innych samorządów

• W aspekcie przedmiotowym - działalność RPO dotyczy ochrony praw i wolności człowieka i obywatela

Ochrona ta nie ogranicza się tylko do praw i wolności konstytucyjnych, ale może dotyczyć wszelkich praw i wolności, jeśli tylko były określone w akcie normatywnym

W tych ramach RPO bada działania lub zaniechania organów, organizacji i instytucji (wszystkich organów władzy publicznej), obowiązanych do przestrzegania i realizacji tych praw i wolności.

Rzecznik bada działania (zaniechania) wskazanych podmiotów pod kątem naruszenia prawa, a także naruszenia zasad współżycia i sprawiedliwości społecznej.

Formy działania Rzecznika Praw Obywatelskich

• Wystąpienia i interwencje w sprawach indywidualnych

• Wystąpienia, inicjatywy i wnioski dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywatelskich

Wystąpienia i interwencje RPO w sprawach indywidualnych

• Wystąpienia i interwencje RPO w sprawach indywidualnych łączą działalność Rzecznika w sposób bezpośredni z obywatelem. Punktem wyjścia dla podjęcia czynności musi być powzięcie informacji o konkretnym przypadku naruszenia praw lub wolności jednostki.

• RPO może działać na wniosek obywateli, organizacji społecznych, organów samorządów, RPDZ a także z własnej inicjatywy. Wnioskodawca nie musi wskazywać naruszenia swoich praw i wolności - może informować Rzecznika o problemach innych osób.

• Postępowanie jest maksymalnie odformalizowane - wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga zachowania szczególnej formy, ale musi zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Może działać na wniosek:

• Obywateli

• Organizacji społecznych

• Organów samorządów

• RPDz

• Z własnej inicjatywy

Wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga szczególnej formy, ale musi zawierać oznaczenie wnioskodawcy oraz osoby, której sprawa dotyczy, a także określać przedmiot sprawy.

Po zapoznaniu się z każdym skierowanym do niego wnioskiem może:

• Podjąć sprawę

• Poprzestać na wskazaniu wnioskodawcy przysługujących mu środków działania

• Przekazać sprawę według właściwości

• Nie podjąć sprawy

zawiadamiając o tym wnioskodawcę i osobę, której sprawa dotyczy. Podjęcie sprawy w znacznej mierze zależy od uznania Rzecznika, a wnioskodawca nie ma gwarancji, że jego wniosek zostanie podjęty.

Jeżeli postanowi podjąć sprawę, to może:

• Samodzielnie prowadzić postępowanie wyjaśniające

• Zwrócić się o zbadanie sprawy lub jej części do właściwych organów, w szczególności organów nadzoru, prokuratury, kontroli państwowej, zawodowej lub społecznej

• Zwrócić się do Sejmu o zlecenie Najwyższej Izbie Kontroli przeprowadzenia kontroli dla zbadania określonej sprawy lub jej części.

Jeżeli postanowi samodzielnie przeprowadzić postępowanie wyjaśniające, to przysługują mu w tym zakresie następujące uprawnienia:

• Prawo badania, nawet bez uprzedzenia, każdej sprawy na miejscu,

• Prawo żądania składania wyjaśnień

• Prawo żądania przedstawienia akt każdej sprawy prowadzonej organy administracji rządowej i samorządowej, organy organizacji społecznych i zawodowych oraz organy jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną

• Prawo żądania przedłożenia informacji o stanie sprawy prowadzonej przez sądy, a także prokuraturę i inne organy ścigania oraz żądania do wglądu w Biurze RPO akt sądowych i prokuratorskich oraz akt innych organów ścigania po zakończeniu postępowania i zapadnięciu rozstrzygnięcia,

• Prawo zlecania sporządzania ekspertyz i opinii.

Kompetencje przysługujące RPO po zbadaniu sprawy

Po zbadaniu sprawy Rzecznik może wyjaśnić wnioskodawcy, że nie stwierdził naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela, albo podjąć interwencję dla załatwienia sprawy.

RPO może:

• Skierować wystąpienie do organu, organizacji lub instytucji, w których działalności stwierdził naruszenie wolności i praw człowieka i obywatela; wystąpienie takie nie może naruszać niezawisłości sędziowskiej,

• Zwrócić się do organu nadrzędnego tym organem z wnioskiem o zastosowanie środków przewidzianych w przepisach prawa,

• w wystąpieniu RPO formułuje opinie i wnioski co do sposobu załatwienia sprawy, może też zażądać wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub zastosowania sankcji służbowych

• adresat wystąpienia ma obowiązek poinformowania RPO w terminie nie dłuższym niż 30 dni o podjętych działaniach lub zajętym stanowisku

• Żądać wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu - na prawach przysługujących prokuratorowi,

• Żądać wszczęcia przez uprawnionego oskarżyciela postępowania przygotowawczego w sprawach o przestępstwa ścigane z urzędu,

• Zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi,

• Wziąć udział w postępowaniu przez TK, dotyczącym skargi konstytucyjnej

• Wnieść kasację lub rewizję nadzwyczajną od prawomocnego orzeczenia, na zasadach i w trybie określonych w odrębnych przepisach.

Wystąpienia, inicjatywy i wnioski RPO, dotyczące ogólnych problemów ochrony praw i wolności obywatelskich

Rzecznik Praw Obywatelskich może:

• Przedstawiać właściwym organom oceny i wnioski zmierzające do zapewnienia skutecznej ochrony praw i wolności obywateli oraz usprawnienia trybu załatwiania ich spraw

• nie są to wystąpienia wiążące adresata, ale wynika z nich obowiązek zajęcia stanowiska w określonym terminie

• Występować do właściwych organów z wnioskami o podjęcie inicjatywy ustawodawczej, bądź o wydanie lub zmianę innych aktów prawnych (w sprawach dot. praw i wolności)

• Występować do TK z wnioskami o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawami

• Występować do SN z wnioskami o podjęcie uchwały mającej a celu wyjaśnienie przepisów prawnych, które budzą wątpliwości lub których stosowanie wywołało rozbieżności w orzecznictwie

Obowiązki RPO wobec Sejmu

• Obowiązek corocznego przedstawiania Sejmowi i Senatowi informacji o swojej działalności oraz informację o stanie przestrzegania wolności oraz praw człowieka i obywatela.

• informacje te są podawane do publicznej wiadomości

• Obowiązek przedstawiania określonych informacji lub podejmowania czynności w określonych sprawach, jeśli zwróci się o to marszałek Sejmu

21. Zasady prawa wyborczego (np. zasada powszechności: pojęcie + gwarancje). W jaki sposób weryfikuje się wybory? Pojęcie prawa wyborczego. Funkcje prawa wyborczego.

Istota wyborów parlamentarnych

• Regularne odnawianie składu parlamentu w wyniku decyzji podejmowanych w szczególnej procedurze przez ogół obywateli posiadających pełnię praw politycznych.

• Wybory parlamentarne są wynikiem realizacji zasady suwerenności narodu i stanowią podstawową formę weryfikacji działań rządzących przez rządzonych. Są nieodłączną częścią każdego systemu politycznego.

Prawo wyborcze w ujęciu podmiotowym

Prawo wyborcze w ujęciu podmiotowym to jedno z praw „obywatela”.

Rozróżnia się:

• „prawo wyborcze czynne” - prawo do głosowania w wyborach, czyli wybierania

• „prawo wyborcze bierne” - prawo do kandydowania, do uzyskania mandatu w wyborach

Prawo wyborcze w ujęciu przedmiotowym

Prawo wyborcze w ujęciu przedmiotowym oznacza gałąź prawa regulującą kwestię przygotowania, przeprowadzenia i ustalenia wyników wyborów. W Polsce podstawą do uregulowania kwestii prawa wyborczego są: Konstytucja RP oraz ordynacje

Zasady przeprowadzania wyborów

• Są oparte o tzw. Przymiotniki

• Zasada powszechności

• Zasada równości

• Zasada bezpośredniości

• Zasada proporcjonalności

• Zasada tajności głosowania

• Muszą być oparte o zasadę pluralizmu politycznego

• Muszą być oparte o szczególne, w tym celu ustanowione regulacje prawne dla zapewnienia uczciwego i uporządkowanego ich przebiegu

Zasada pluralizmu politycznego

Zasada pluralizmu politycznego polega na swobodnej konkurencji partii politycznych i ich programów.

Zasady wyborów Pl. deputowanych do Parlamentu Europejskiego

Konstytucja RP nie uregulowała zasad wyborów polskich deputowanych do Parlamentu Europejskiego. Materię tą pozostawiono do całkowitego unormowania w ustawie zwykłej.

Zasada powszechności

• Zasada ta określa krąg podmiotów, którym przysługują prawa wyborcze i wymaga, by wszystkim dorosłym obywatelom przysługiwało co najmniej czynne prawo wyborcze.

• Zasada ta zakłada, że wszelkie podmiotowe ograniczenia praw wyborczych mogą mieć jedynie naturalny charakter, wyklucza natomiast ograniczenia o charakterze politycznym (cenzusy wyborcze).

Gwarancje (przesłanki) czynnego prawa wyborczego

• Posiadanie obywatelstwa polskiego

• Ukończenie 18 roku życia, najpóźniej w dniu głosowania

• Posiadanie pełni praw publicznych

• Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

Gwarancje (przesłanki) biernego prawa wyborczego

• Posiadanie czynnego prawa wyborczego (przesłanka ta jest wystarczająca tylko w odniesieniu do wyborów lokalnych), w tym:

• Posiadanie obywatelstwa polskiego

• Ukończenie 18 roku życia

• Posiadanie pełni praw publicznych

• Posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych

• Ponadto podwyższona dolna granica wieku:

• W wyborach do Sejmu, Parlamentu Europejskiego - 21 lat

• W wyborach do Senatu - 30 lat

• W wyborach prezydenckich - 35 lat

• W wyborach wójta, burmistrza, prezydenta miasta - 25 lat

Gwarancje powszechności prawa wyborczego

• Nakaz wyznaczania wyborów na dzień wolny od pracy - z uwzględnieniem rytmu pracy na wsi

• Zasady tworzenia obwodów głosowania

• Instytucja rejestrów i spisów wyborców

• Instytucja zaświadczeń o prawie do głosowania

• Procedura protestu wyborczego

Rodzaje równości w prawie wyborczym

• Zasada równości w znaczeniu formalnym polega na tym, że każdemu wyborcy przysługuje taka sama ilość głosów. Każdy wyborca może głosować tylko jeden raz i może oddać tyle głosów, co inni wyborcy w danym okręgu.

• Zasada równości w znaczeniu materialnym wymaga, by głos każdego wyborcy miał tę samą siłę - wpływał na wynik wyborów w tym samym mniej więcej stopniu (każdy mandat poselski musi przypadać na taką samą mniej więcej liczbę wyborców.

• Materialny aspekt zasady równości nie znajduje zastosowania w wyborach do Senatu i do PE.

Metody zapewnienia materialnej równości prawa wyborczego

• Wprowadzenie tzw. stałej normy przedstawicielstwa - co oznacza ustalenie na poziomie konstytucji liczby mieszkańców przypadających na jeden mandat. Wadą jest ciągła zmiana (z reguły wzrost) liczebności parlamentu

• Jednolita norma przedstawicielska - ustalenie stałej liczebności parlamentu (w Polsce od 1960 r. 460 posłów), a przed każdymi wyborami dopasowanie tej liczby do struktury zamieszkania ludności

Zasada bezpośredniości

Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborca oddaje swój głos osobiście i imiennie na osobę lub osoby, które mają zostać wybrane, a więc objąć mandat obsadzany w drodze danego głosowania. Tym samym wyborca decyduje bezpośrednio o składzie organu przedstawicielskiego.

Zasada tajności głosowania

Zasada ta oznacza zagwarantowanie każdemu wyborcy, że treść jego decyzji wyborczej nie będzie mogła być ustalona i ujawniona. Każdy wyborca musi oddawać głos w takich warunkach politycznych i technicznych, które wykluczają możliwość takiego ustalenia i stwarzają nieskrępowane możliwości dokonania wyboru. W Polsce zasada ta ma charakter bezwzględny - należy ją traktować jako obowiązek, a nie jako uprawnienie. Każdy wyborca musi wypełnić swoją kartę w kabinie, w sposób zachowujący zasadę tajności, a następnie wrzucić do urny tak, aby strona zadrukowana była niewidoczna.

Gwarancje zachowania tajności głosowania

• Wszystkie karty do głosowania muszą być jednakowe

• Karty nie mogą być zaopatrzone w znaki, czy numery

• W każdym lokalu muszą być urządzone w odpowiedniej liczbie kabiny do głosowania, w której muszą znajdować się przybory do pisania

• Każdy wyborca wchodzi do kabiny sam

• Każdy wyborca osobiście wrzuca kartę do urny, tak, by strona zadrukowana była niewidoczna

• Naruszenie przepisów ordynacji wyborczej może być podstawą do protestu wyborczego

• Zapoznawanie się z treścią oddanego głosu wbrew woli głosującego jest przestępstwem

Zasada większości względnej

• Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyniku głosowania. Wybrany zostaje ten, kto uzyskał największą liczbę głosów. Jest to warunek wystarczający. Jest to system najprostszy, bo głosowanie zawsze przynosi rozstrzygnięcie. Zasada ta jest stosowana w Polsce w wyborach do Senatu i do rad gmin o liczbie mieszkańców poniżej 20.000).

• Zachodzi tu jednak ryzyko, że wybrany kandydat będzie reprezentantem nielicznej grupy wyborców. Zasadę taką stosuje się w krajach o systemie dwóch partii dominujących.

Zasada większości bezwzględnej

• Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników głosowania.

• Narzuca wymóg uzyskania:

• Największej liczby głosów

• Określa odsetek oddanych głosów, który musi być wyższy niż 50%.

• Jeżeli nikt nie uzyska 50% głosów - przeprowadzana jest II tura głosowania, w której biorą udział dwaj kandydaci, którzy uzyskali największą liczbę głosów i nie zrezygnowali z kandydowania.

• W Polsce metoda ta jest stosowana w wyborach:

• Prezydenckich

• Wójtów, burmistrzów i prezydentów miast

Zasada proporcjonalności

• Zasada ta odnosi się do sposobu ustalania wyników głosowania. Pozwala osiągnąć znacznie szerszą reprezentatywność parlamentu niż wybory przeprowadzane w oparciu o zasadę większości.

• Jej istotą jest dokonanie rozdziału mandatów w okręgu wyborczym (i potem w skali kraju) proporcjonalnie do odsetka głosów, który uzyskały poszczególne partie, czy ugrupowania konkurujące w wyborach.

• Nieodzowną przesłanką ustanowienia systemu proporcjonalnego jest istnienie wielomandatowych okręgów wyborczych i konkurencja zgłaszanych list wyborczych.

• System proporcjonalny jest jednoznaczny z przeprowadzeniem tylko jednej tury wyborów, bo zawsze jest możliwe odpowiednie rozdzielenie mandatów.

Procedura badania ważności wyborów:

• Orzekanie o ew. protestach wyborczych

• Orzekanie o ważności wyborów

• Terminy:

• prezydenckie - 30 dni

• parlamentarne - 60 dni

22. W jaki sposób uzupełnia się skład Sejmu i Senatu.

Wygaśnięcie mandatu posła lub senatora

• Odmowa złożenia ślubowania

• Śmierć

• Utrata biernego prawa wyborczego (wybieralności) - np. poprzez skazanie na karę pozbawienia praw publicznych

• Zrzeczenie się mandatu

• Naruszenie przepisów o niepołączalności

• Orzeczenie sądu o złożeniu przez posła fałszywego oświadczenia lustracyjnego

Wybory uzupełniające

• W przypadku wygaśnięcia mandatu senatora - przeprowadza się wybory uzupełniające (w ciągu 3 miesięcy, ale nie w ostatnim półroczu kadencji izby)

• W przypadku wygaśnięcia mandatu posła - stosuje się technikę wstąpienia następnego z listy. Marszałek Sejmu postanawia o zajęciu mandatu przez kandydata z tej samej okręgowej listy wyborczej, który uzyskał kolejno największą liczbę głosów w wyborach i wyraził zgodę na objęcie mandatu

• Podobnie jak mandat poselski obsadzany jest mandat do Parlamentu Europejskiego

23. Co to jest referendum i jakie jego rodzaje występują w Polsce?

Referendum i jego istota

• Referendum - głosowanie ludowe, jest formą demokracji bezpośredniej, polegającą na wypowiadaniu się wyborców w głosowaniu na tematy dotyczące spraw całego państwa lub jego określonej części.

• Istotą referendum jest nadanie mu postaci głosowania, które przebiega w oparciu o podstawowe zasady prawa wyborczych (powszechność, równość, bezpośredniość i tajność) oraz sformułowanie alternatywy „tak” lub „nie”, bądź opcji, której wyborca daje preferencję w głosowaniu

Klasyfikacja referendów

• Kryterium zasięgu terytorialnego

• referendum ogólnokrajowe

• referendum lokalne

• Kryterium obowiązku przeprowadzania

• referendum obligatoryjne

• referendum fakultatywne

• Kryterium skutków prawnych

• referendum wiążące

• referendum konsultatywne

• Kryterium momentu przeprowadzenia

• referendum uprzednie

• referendum następcze

Referendum ogólnokrajowe a lokalne

• Referendum ogólnokrajowe - przewidywane jest przez Konstytucję RP w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa

• Może je zarządzić Sejm bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczny posłów, lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów

• Jeśli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż 50% uprawnionych do głosowania - wynik referendum jest wiążący co do zasady

• Referendum lokalne - Konstytucja przewiduje, że członkowie wspólnoty samorządowej mogą tą drogą decydować o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w ty o odwołaniu pochodzącego z bezpośrednich wyborów organu samorządu terytorialnego

Referendum obligatoryjne a fakultatywne

• Referendum obligatoryjne - przeprowadzane jest wówczas, kiedy podjęcie określonego aktu lub decyzji musi zostać dokonane lub potwierdzone w referendum (np. przyjęcie obecnej Konstytucji)

• Referendum fakultatywne - przeprowadzane w wypadkach, kiedy podmioty zarządzające referendum uznają to za potrzebne

Referendum wiążące a konsultatywne

• Referendum wiążące - gdy akt, lub decyzja w nim podjęta nabiera bezpośredniej skuteczności prawnej

• Referendum konsultatywne - wynik referendum stanowi jedynie wskazówkę dla ostatecznego podjęcia decyzji lub ustanowienia aktu przez upoważniony organ państwa.

Referendum uprzednie a następcze

• Referendum uprzednie - jego wynik ma być przesłanką wiążącą albo tylko sugerującą, przy podejmowaniu decyzji czy ustanawianiu aktu

• Referendum następcze - jego wynik zatwierdza akt lub decyzję już podjętą przez upoważniony organ państwowy

Słabości referendum

• Referendum ma charakter demagogiczny, gdyż oczekuje odpowiedzi w sprawach, w których potrzebna jest fachowa analiza

• Referendum jest podatne na emocje i wykorzystuje niewiedzę

• Oddanie rozstrzygnięcia w ręce wyborców często oznacza odebranie prawa decyzji parlamentowi - potencjał antyparlamentarny - referendum może nabrać charakteru plebiscytu

• Referendum pozostawia wyborcy alternatywę „tak” albo „nie”, co z jednej strony może zachęcić do manipulacji w formułowaniu pytać, z drugiej strony - w sprawach złożonych trudno jest udzielać prostych odpowiedzi

• Prawidłowemu wykonywaniu władzy służy zasada przedstawicielstwa

• Z krytyki wyłącza się referendum w sprawie zatwierdzenia konstytucji z uwagi na szczególny charakter tego aktu

24. Cechy referendum ogólnokrajowego - podmiot, przedmiot, ważność.

Referendum ogólnokrajowe - procedura głosowania powszechnego, w ramach którego polscy obywatele wyrażają swoją wolę co do sposobu rozstrzygnięcia konkretnej sprawy. Referendum przeprowadzane jest w najważniejszych dla Polaków sprawach, na terytorium kraju.

Jest fakultatywne, co oznacza, że nie ma spraw, które wymagają podjęcia decyzji przez ogół obywateli w takiej właśnie formie.

Jest wiążące, jeżeli weźmie w nim udział ponad połowa uprawnionych do głosowania.

W przeciwnym razie ma jedynie charakter opiniodawczy.

Podstawa prawna

Instytucja demokracji bezpośredniej w postaci referendum ogólnokrajowego przewidziana jest przez Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej, która stanowi w artykule 4 Konstytucji:

ust. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu.

ust. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio.

Dalej w treści Konstytucji zawarte zostały przepisy, na mocy których wyróżnić możemy trzy rodzaje referendów ogólnokrajowych, dających Narodowi możliwość wyrażania swojej władzy bezpośrednio.

Treść zapisów konstytucyjnych rozwija natomiast ustawa z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym, która zawiera przepisy dotyczące przygotowania i przeprowadzania referendum oraz kampanii referendalnej, a także przepisy karne za ich łamanie. Derogowała ona poprzednio obowiązującą - ustawę z dnia 29 czerwca 1995 r. o referendum

Referendum polega na udzieleniu, na urzędowej karcie do głosowania, odpowiedzi pozytywnej "Tak" lub negatywnej "Nie" na postawione pytania albo na wyborze między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.

Referendum ma charakter powszechny. Mogą w nim wziąć udział obywatele polscy, którzy najpóźniej w dniu głosowania kończą 18 lat. Ponadto nie są pozbawieni praw publicznych lub praw wyborczych, oraz nie są ubezwłasnowolnieni.

Oprócz powszechnego charakteru głosowania, właściwie dla istoty referendum jest uznanie, że głosujący biorą w nim udział na zasadzie równości. Oznacza to, że żadna z osób głosujących nie może oddać więcej niż jednego głosu. Oprócz tego panuje zasada tajności, która gwarantuje indywidualne wyrażenia woli. Każdy uprawniony samodzielnie wyraża swoją wolę poprzez oddanie głosu.

Konstytucja i ustawa o referendum ogólnokrajowym wyróżniają trzy rodzaje referendum ogólnokrajowego:

• Referendum w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa,

• Referendum w sprawie wyrażenia zgody na ratyfikacje umowy międzynarodowej, na podstawie której RP przekazuje organizacji narodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach,

• Referendum w sprawie przyjęcia ustawy zmieniającej Konstytucję RP.

Dwie ostatnie maja charakter skonkretyzowany gdyż dotyczą uchwalonej już przez Sejm i Senat ustawy oraz umowy międzynarodowej zawartej przez Radę Ministrów, na ratyfikację, której obywatele mają wyrazić zgodę.

Wątpliwe jest pojęcie „sprawy o szczególnym znaczeniu”. Przedmiotem tego referendum mogą stać się sprawy jedynie o charakterze ogólnym, które nie zastępują działań właściwych organów państwowych lecz konkretyzują późniejszą treść rozwiązań podejmowanych przez odpowiednie organy. Dlatego przedmiotem tego głosowania nie może być jakakolwiek kwestia już wcześniej uregulowana.

Zgodnie z Konstytucją RP referendum (jedynie fakultatywne) może zarządzić:

• Sejm RP bezwzględną większością głosów w obecności przynajmniej połowy ustawowej liczby posłów;

• Prezydent za zgodą Senatu (przy warunkach jw.)

Referendum ogólnokrajowe jest wiążące przy frekwencji powyżej 50%, jeśli frekwencja jest niższa, wynik referendum ma charakter jedynie opiniodawczy.

25. Referendum na szczeblu lokalnym: rodzaje, ważność.

Przedmiot referendum lokalnego

• Sprawy dotyczące danej wspólnoty samorządowej, w tym sprawy odwołania organów samorządowych pochodzących z wyborów bezpośrednich

• Możliwe jest przeprowadzenie referendum w sprawie odwołania rady gminy, miasta, powiatu, sejmiku wojewódzkiego, w sprawie odwołania wójta, burmistrza, prezydenta miasta

• Przedmiotem referendum lokalnego nie mogą być sprawy, które nie mieszczą się w kompetencji danej wspólnoty samorządowej

• Samoopodatkowanie

Inicjatywa przeprowadzenia referendum lokalnego należy do (podmiotu referendum lokalnego):

• Organu stanowiącego danej jednostki terytorialnej

• Mieszkańców (na szczeblu gminy lub powiatu - wniosek poparty podpisami 10% mieszkańców, na szczeblu województwa - 5%)

Wymogi ważności referendum lokalnego

• Referendum jest ważne, jeżeli wzięło w nim min. 30% uprawnionych do głosowania.

• Wynik jest rozstrzygający, jeżeli za jednym z rozwiązań oddano więcej niż połowę ważnych głosów.

• Referendum gminne w sprawie samoopodatkowania jest rozstrzygające, jeżeli opowie się za tym min. 2/3 głosujących

26. Zasada dwuizbowości w Polsce.

Zasada dwuizbowości parlamentu

• Zasada dwuizbowości polega na tym, że parlament ma strukturę złożoną - składa się z dwóch izb - pierwszej i drugiej.

• W Polsce obecnie mamy (od 1989 r.) Sejm (izba pierwsza) i Senat (izba druga).

• Z istnieniem dwóch członów parlamentu związane jest określenie podziału kompetencji i ich wzajemnych relacji.

Geneza dwuizbowości (koncepcja izby drugiej)

• Dwuizbowość klasyczna - mieszczańsko-feudalny kompromis (XVII-XIX w.).

• Jedna z izb reprezentowała arystokrację (izba wyższa),

• druga - stan trzeci (izba niższa)

• Federalna struktura państwa :

• izba reprezentantów wybierana na zasadzie materialnej równości prawa wyborczego - reprezentuje interesy całego państwa

• Senat - będącego sumą reprezentantów poszczególnych federacji

• W krajach jednolitych - pozycja regionów jest na tyle silna, że rejony mają swoją pozycję w Senacie, nie korzystają jednak z takich uprawnień jak feredacje

Dwuizbowość parlamentu Niemiec

• Parlament Federalny (Bundestag) - wybierany w wyborach powszechnych, przy zachowaniu materialnej równości prawa wyborczego

• Rada Federalna (Bundesrat) - złożona jest z przedstawicieli poszczególnych krajów związkowych na zasadzie reprezentacji zróżnicowanej, zarazem spłaszczonej

• Liczba głosów przysługująca danemu landowi uzależniona jest od liczby mieszkańców jednak nie mniej niż 3 i nie więcej niż 6

• Bundesrat nie pochodzi z wyborów - jego członków delegują rządy poszczególnych landów (z reguły - jest to premier danego landu oraz kilku ważniejszych ministrów)

• Bundesrat nie ma żadnej kadencji - jest to ciało o charakterze permanentnym, jego członkowie zmieniają się w rytmie zmian rządowych na szczebli poszczególnych landów

Geneza dwuizbowości w Polsce

• Konstytucje: marcowa i kwietniowa przewidywały istnienie Sejmu i Senatu

• obie konstytucje przyznawały Sejmowi pozycję silniejszą

• Po II wojnie, w referendum z 1946 r. odrzucono Senat (referendum było sfałszowane)

• Dyskusja nad przywróceniem dwuizbowości powraca w czasie obrad Okrągłego Stołu

• propozycja utworzenia Senatu jako efekt kompromisu politycznego

• Senat wybrany w 1989 r. w całkowicie wolnych wyborach

Rodzaje relacji zachodzące pomiędzy izbami parlamentu

Izby parlamentu mogą być równouprawnione - do podjęcia decyzji państwowych potrzebna jest wówczas zgoda obu izb i ich jednorodne działanie

Może również występować brak równouprawnienia izb - najczęściej pozycja słabsza (podporządkowana) przypada izbie drugiej. Kompetencje izby drugiej są zazwyczaj ograniczone - w systemie parlamentarnym bierze ona udział tylko w procesie ustawodawczym, a wyjątkowo kreacyjnym. Funkcja kontrolna przypada zazwyczaj wyłącznie izbie pierwszej.

Dwuizbowość nierównorzędna (supremacja Sejmu nad Senatem)

• Dwuizbowość nierównorzędna (niepełna) wynika z braku równouprawnienia izb parlamentu - zróżnicowania kompetencji. W Polsce pozycja izby silniejszej przyznana jest Sejmowi, a wyraża się to przede wszystkim w treści Konstytucji, która powierza władzę ustawodawczą wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale:

• Sprawowanie kontroli nad działalnością rządu należy tylko do Sejmu

• Powoływanie rządu, egzekwowanie jego odpowiedzialności należy tylko do Sejmu

• Kompetencje Senatu mieszczą się w modelu tzw. izby refleksji

• Sejm, o ile jest w stanie zbudować odpowiednią większość - może narzucić Senatowi swoje stanowisko

• Byt Senatu jest uzależniony od losów Sejmu (powiązanie formalne)

27. Zgromadzenie Narodowe - struktura, funkcje.

• Zgromadzenie Narodowe jest odrębnym organem konstytucyjnym o własnych kompetencjach, złożonym w obu izb parlamentu (Sejmu i Senatu).

• Zgromadzenie Narodowe wykonując swoje kompetencje działa jako jedno ciało parlamentarne, składające się z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia.

Charakter ustrojowy

• Określenie charakteru ustrojowego Zgromadzenia Narodowego nie zostało dokonane w Konstytucji, Zgromadzenie jednak posiada własne kompetencje, określone w Konstytucji, a przy ich wykonywaniu działa jako jedno ciało parlamentarne, bez rozróżniania posłów i senatorów.

• W swej istocie ZN składa się z posłów i senatorów, którzy obradują i głosują wspólnie i których należy traktować jako członków Zgromadzenia - które należy traktować jako wyodrębniony organizacyjnie i kompetencyjnie organ.

Obradom przewodniczy:

• Marszałek Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu

Organizacja wewnętrzna

• Zgromadzeniu przewodniczy Marszałek Sejmu, lub w jego zastępstwie Marszałek Senatu

• Formą działania Zgromadzenia Narodowego są wspólne obrady pełnego składu obu izb - jako ciała jednolitego

Kompetencje:

Zgromadzenie Narodowe działa w przypadkach określonych w Konstytucji.

Kompetencje Zgromadzenia mają charakter enumeratywny, a są to:

• Przyjmowanie przysięgi od nowo wybranego prezydenta

• Stwierdzanie trwałej niezdolności prezydenta do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia (nie dotyczy to sytuacji, gdy ta niezdolność ma charakter przejściowy

• Stawianie prezydenta w stan oskarżenia przed TS

wysłuchiwanie orędzia prezydenta

28. Reprezentatywność Sejmu.

Reprezentatywność interesów wyborców przy jednoczesnym zachowaniu stabilności egzekutywy (sprawność działania)

Warunki reprezentatywności parlamentu

• Musi być odpowiednio ukształtowane prawo wyborcze

• Ustalone klauzule zaporowe, które ograniczają dostęp do podziału mandatów podmiotom o bardzo niskim poparciu społecznym

• Określona zasada repartycji mandat (podział mandatów) - Polska przyjmuje system proporcjonalny z klauzulą ograniczającą partii, aby ułatwić działanie rządu.

Jest to połączenie reprezentatywności i dążenie do racjonalności działania systemu.

Progi wyborcze (klauzule zaporowe)

Jest to instytucja spotykana w proporcjonalnym systemie wyborczym. Wprowadza wymóg uzyskania pewnego minimalnego odsetka głosów w skali kraju. Jeżeli taki próg nie zostanie osiągnięty (np. 5%), to głosy oddane na daną partię przepadają.

Progi wyborcze służą wyeliminowaniu z parlamentu partii najmniejszych, a preferują partie duże - ułatwiają budowanie stabilnej koalicji politycznej i przeciwdziałają nadmiernemu rozdrobnieniu izby.

W obecnym stanie prawnym progi wyborcze dotyczą wyborów:

• Do Sejmu

• 5% ważnych głosów w skali kraju, dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez pojedyncze partie, ugrupowani, czy grupy wyborców

• 8% ważnych głosów w skali kraju, dla uzyskania mandatów z list zgłoszonych przez komitety koalicyjne

• wyjątek - mniejszości narodowe mogą korzystać ze zwolnienia od jednego z tych wymagań

• Do Parlamentu Europejskiego - 5%

• Lokalnych - 5% tam, gdzie stosowany jest proporcjonalny system rozdziału mandatów

• Gdy żadna z partii nie przekroczy progów 5 i 8% progi te obniża się do 1 i 3%

29. Organizacja wewnętrzna Sejmu i Senatu (organy (kierownicze i pozostałe) i ich kompetencje, kadencja, sposób funkcjonowania, zasada dyskontynuacji).

Skład organów władzy ustawodawczej w Polsce (obecny Parlament):

• Sejm - 460 posłów - wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich, proporcjonalnych i równych, w głosowaniu tajnym - Sejm posiada przedstawicielski charakter, posłowie muszą być wybierani w oparciu o kryterium terytorialne, wybory muszą się odbywać w wielomandatowych okręgach, których liczba wynika z liczby ludności a rozdział mandatów dokonywany jest pomiędzy konkurujące partie na zasadzie proporcjonalności.

• Senat - 100 senatorów - wybieranych w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. Swoboda regulacyjna ustawodawcy wynika tu z braku koncepcji co do tego, jaki ma być charakter ustrojowy Senatu.

Kompetencje Sejmu

• Funkcja ustawodawcza

• Funkcja kreacyjna

• Funkcja kontrolna

Funkcja ustawodawcza Sejmu

Funkcja ustawodawcza polega na obowiązku parlamentu do stanowienia ustaw jako podstawowych i powszechnie obowiązujących aktów prawnych. Jest to podstawowe zadanie Sejmu.

Funkcja kreacyjna Sejmu

• Sejm uczestniczy w tworzeniu rządu udzielając wotum zaufania powołanej przez Prezydenta Radzie Ministrów lub samodzielnie wybierając Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu.

• Sejm, za zgodą Senatu, powołuje Prezesa NIK, RPO i GIODO.

• Na wniosek Prezydenta Sejm powołuje Prezesa NBP.

• Sejm powołuje także członków TK i TS, część składu KRdRiT, KRdS i RPP.

Funkcja kontrolna Sejmu

• Na sprawowaniu kontroli nad działalnością rządu w zakresie określonym przepisami Konstytucji i ustaw.

• Konstytucja daje Sejmowi także kontrolę nad działalnością samorządu terytorialnego.

• Funkcję kontrolną Sejm realizuje poprzez:

• Interpelacje, zapytania poselskie oraz pytania w sprawach bieżących kierowane do Premiera lub poszczególnych ministrów,

• Wyrażanie Radzie Ministrów wotum nieufności,

• Wyrażanie wotum nieufności ministrowi,

• Wyrażanie wotum zaufania - na wniosek Premiera - Radzie Ministrów,

• Rozpatrywanie sprawozdań NIK, KRdRiT, GIODO, wysłuchanie corocznej informacji RPO

• Funkcje kontrolną Sejm sprawuje także poprzez komisje parlamentarne, których zadaniem jest rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów.

Kompetencje Senatu

• Udział w ustawodawstwie

• Udział w sejmowej funkcji kreacyjnej:

• Powoływanie niektórych konstytucyjnych organów państwowych (Prezes NIK, RPO, 1 członek KRdRiT, 3 członków Rady Polityki Pieniężnej)

Sejm nie uczestniczy w wykonywaniu funkcji kontrolnych wobec rządu, nie bierze udziału w powoływaniu rządu i egzekwowaniu jego odpowiedzialności parlamentarnej

Kadencja

• Kadencja to okres, na jaki wyborcy udzielają organowi wybieralnemu pełnomocnictw i w jakim realizuje on swe zadania funkcjonując w chwilowym składzie pochodzącym z jednych wyborów.

istota

• Kadencyjność jest koniecznym elementem przedstawicielskiego charakteru Sejmu (Senatu), gdyż tylko okresowa i poddana sztywnym procedurom odnawialność składu parlamentu może mu nadawać charakter rzeczywiście reprezentatywnego.

Treść zasady kadencyjności

• Nakaz nadania pełnomocnictwom danego organu z góry określonych ram czasowych

• Wymienione ramy nie mogą przekraczać rozsądnych granic

• Kadencyjność oznacza nakaz ustanowienia regulacji prawnych, które zapewnią ukonstytuowanie nowo wybranego organu tak, aby mógł on rozpocząć wykonywanie swoich funkcji bez zbędnej zwłoki

Kadencja Sejmu i Senatu

• Sejm i Senat są wybierane na 4 letnie kadencje. Kadencja Sejmu kończy się w dniu poprzedzającym pierwsze posiedzenie Sejmu następnej kadencji. Kadencja Senatu jest podporządkowana kadencji Sejmu. Rozpoczyna się i kończy w dniu rozpoczęcia i zakończenia kadencji Sejmu. W przypadku skrócenia kadencji Sejmu - skróceniu ulega również kadencja Senatu.

Sposoby obliczania biegu kadencji

• W Polsce obowiązywała zasada, że kadencja Sejmu trwa 4 lata od dnia wyborów, a kolejne wybory muszą się odbyć już po upływie kadencji. Możliwe tu było precyzyjne dochowanie 4-letniego okresu kadencji, ale powodowało powstanie okresu międzykadencyjnego, w czasie którego parlamentu nie było.

• Obecnie w Polsce przejmuje się drugi sposób, który polega na ścisłym powiązaniu upływającej i rozpoczynającej się kadencji. Nowa kadencja rozpoczyna się w dniu pierwszego posiedzenia Sejmu (w tym samym dniu rozpoczyna się kadencja Senatu), a stara trwa do chwili zebrania się nowego parlamentu. W konsekwencji parlament może istnieć nieprzerwanie i ulega likwidacji okres międzykadencyjny

Przedłużenie kadencji Sejmu i Senatu

• Tylko w razie wprowadzenia jednego ze stanów nadzwyczajnych.

• Istnieje bowiem zakaz przeprowadzania wyborów w okresie:

• Obowiązywania stanu nadzwyczajnego

• I okresie 90 dni po jego zakończeniu.

Poza tym przedłużenie kadencji mogło by nastąpić tylko na podstawie specjalnie w tym celu uchwalonej ustawy zmieniającej konstytucję i na stałe ustanawiającą dłuższą kadencję lub też jednorazowo zawieszającą stosowanie zasady czteroletnich pełnomocnictw parlamentu i ustalającej późniejszy termin upływu kadencji

Skrócenie kadencji

• Skrócenie kadencji Sejmu może nastąpić z zastosowaniem dwóch procedur:

• Samorozwiązanie - wynika z własnej decyzji Sejmu

• uchwałę taką Sejm musi podjąć większością min. 2/3 głosów ustawowej liczby posłów

• uchwała taka może być podjęta w każdym czasie i z każdego powodu (z wyjątkiem skrócenia kadencji w czasie stanu nadzwyczajnego o 90 dni po jego ustaniu)

• pełnia decyzji należy tu do Sejmu, mimo iż razem z Sejmem skróceniu ulega kadencja Senatu

• Rozwiązanie - mocą decyzji prezydenta - jest to klasyczny instrument zachowania równowagi między legislatywą a egzekutywą. Rozwiązanie Sejmu (i Senatu) może nastąpić:

• Obligatoryjnie - w procesie tworzenia rządu - w razie niezdolności Sejmu do wyrażenia wotum zaufania rządowi powołanemu przez prezydenta, lun niezdolności do wybrania własnego rządu

• Fakultatywnie - w procesie uchwalania ustawy budżetowej - w razie niezdolności izb do jej przyjęcia w okresie 4 miesięcy

Procedura rozwiązania Sejmu

• Rozwiązanie dokonywane jest w formie zarządzenia prezydenta

• Tylko w przypadkach określonych w Konstytucji

• Konieczne jest uprzednie zasięgnięcie opinii marszałków Sejmu i Senatu (niewiążąca)

• Nie wymaga kontrasygnaty

Skutki prawne skrócenia kadencji

• Przedterminowe zarządzenie wyborów przez prezydenta

• Przedterminowe przeprowadzenie wyborów do Sejmu i Senatu - w ciągu 45 dni od dnia ogłoszenia uchwały Sejmu o samorozwiązaniu lub zarządzenia prezydenta o rozwiązaniu Sejmu

Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych

• Zasada dyskontynuacji prac parlamentarnych polega na przerwaniu materialnej ciągłości prac parlamentu - wszelkie sprawy, wnioski, przedłożenia niezakończone w Sejmie czy w Senacie traktuje się jako ostatecznie załatwione w sensie niedojścia do skutku.

• Istota tej zasady - uwolnienie nowego parlamentu od konieczności zajmowania się zaległościami.

• ZASADA TA DOTYCZY TYLKO PARLAMENTU

Wyjątki

• Projektu ustawy wniesionego z inicjatywy obywatelskiej

• Sprawozdania sejmowej komisji śledczej, którego nie zdążono rozpatrzyć na posiedzeniu Sejmu

• Niezakończonego postępowania w sprawie pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej

• Niezakończonego postępowania w sejmowej Komisji ds. UE

Organizację wewnętrzna parlamentu

• Parlament funkcjonuje w oparciu o sformalizowaną strukturę organów wewnętrznych. Organy te muszą zapewniać efektywność prac parlamentarnych, a przy tym umożliwiać wszystkim liczącym się ugrupowaniom parlamentarnym wpływanie na te prace. Organy wewnętrzne parlamentu można sklasyfikować wg. poniższych kryteriów:

• Organy kierownicze

• Marszałek Sejmu (Senatu)

• Prezydium Sejmu (Senatu)

• Konwent Seniorów

• Organy pomocnicze

• Komisje sejmowe (senackie)

• W ramach izby - sekretarze Sejmu (Sejmu)

Marszałek, Prezydium, Konwent Seniorów i komisje są organami izb - mogą więc składać się wyłącznie z posłów (senatorów), a ich skład personalny musi być kształtowany bezpośredni przez Sejm (Senat)

• Struktury organizacyjne posłów (senatorów)

• Kluby poselskie

• Koła i zespoły

Tworzone są dla wypracowywania wspólnego stanowiska i politycznego przygotowania spraw, które mają być przedmiotem obrad izby, czy jej organów.

Klasyfikacja organów wewnętrznych Sejmu

Organy kierownicze

• Marszałek Sejmu (Senatu)

• Prezydium Sejmu (Senatu)

• Konwent Seniorów - szczególny organ polityczno-doradczy

Organy pomocnicze

• Komisje sejmowe (senackie)

• W ramach izby - sekretarze Sejmu (Sejmu)

Struktury organizacyjne posłów (senatorów)

• Kluby poselskie

• Koła i zespoły

Marszałek Sejmu - tryb wybierania

• Wybierany przez Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji

• Kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów

• Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej 50% ustawowej liczby posłów

• Wybór dokonywany jest wg kryteriów politycznych - stanowisko marszałka przypada ugrupowaniu wchodzącemu w skład koalicji większości

• Marszałków wybiera się na okres całej kadencji

Wicemarszałek Sejmu - tryb wybierania

• Wybierany przez Sejm na pierwszym posiedzeniu nowej kadencji

• Kandydaturę może zgłaszać grupa min. 15 posłów

• Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów przy obecności co najmniej 50% ustawowej liczby posłów

• Regulamin nie określa ich liczby - każdorazowo decyduje o tym Sejm

• Stanowiska wicemarszałków powierza się przedstawicielom pozostałych liczących się ugrupowań (zwyczajem jest uwzględnienie reprezentacji opozycji)

• Wicemarszałków wybiera się na okres całej kadencji

Odwołanie marszałka Sejmu

• Przepisy nic nie mówią o możliwości odwołania marszałka Sejmu, ani wicemarszałków, ale też tego wyraźnie nie zakazują - przyjmuje się więc, że odwołanie marszałka nie jest zakazane. Jedyny dotąd przypadek odwołania marszałka dotyczy odwołania wicemarszałka A. Leppera w 2001 r.

Funkcja Marszałka Sejmu

• Marszałek Sejmu jest jednoosobowym organem kierowniczym izby - i w tym charakterze przysługuje mu szereg kompetencji.

Kompetencje Marszałka Sejmu, jako organu kierowniczego izby (kompetencje wewnętrzne):

• Reprezentowanie Sejmu

• przekazywanie aktów podjętych przez Sejm innym konstytucyjnym organom

• stanie na straży praw i godności sejmu (kompetencja do wyrażania opinii w przedmiocie rozwiązania Sejmu przez prezydenta

• Prowadzenie spraw z zakresu stosunków z instytucjami oraz innymi organami UE

• Zwoływanie posiedzeń Sejmu, w tym:

• wstępne ustalanie porządku dziennego posiedzenia

• przewodniczenie obradom Sejmu podczas posiedzenia, dyscyplinowanie należytego przebiegu posiedzenia

• Kierowanie pracami Prezydium Sejmu, przewodniczenie posiedzeniom Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

• Czuwanie nad tokiem i terminowością prac Sejmu, w szczególności nadawanie biegu inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym, decydowanie o sposobie przeprowadzenia pierwszego czytania projektów ustaw lub uchwał

• Udzielanie posłom niezbędnej pomocy w ich pracy, m.in. czuwanie nad wykonywaniem przez organy administracji rządowej i samorządowej ich obowiązków wobec posłów

• Administrowanie Sejmem, w tym powoływanie i odwoływanie szefa Kancelarii Sejmu, oraz zastępców szefa Kancelarii Sejmu

Zewnętrzne kompetencje Marszałka Sejmu

• Jest przewodniczącym Zgromadzenia Narodowego

• Sprawuje zastępstwo prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, gdy ten nie jest w stanie sprawować urzędu, lub w razie opróżnienia urzędu prezydenta

• Zarządza wybory prezydenckie

Kompetencje wicemarszałków Sejmu

• Są członkami Prezydium Sejmu i Konwentu Seniorów

• Są zastępcami marszałka w zakresie jego wewnątrz sejmowych zadań.

W odniesieniu do kompetencji zewnętrznych marszałka Sejmu - zastępuje go na ogół Marszałek Senatu

Prezydium Sejmu

• Prezydium Sejmu jest kierowniczym organem kolegialnym Sejmu, reprezentującym najważniejsze ugrupowania polityczne Sejmu, a składa się z marszałka i wicemarszałków. Podstawą jego istnienia jest regulamin sejmowy (nie jest organem konstytucyjnym). Funkcjonuje w sposób ciągły, przez cały czas trwania kadencji. Nie ma prawnej możliwości odwołania Prezydium jako takiego (bądź równoczesnego odwołania wszystkich jego członków).

Kompetencje

• Związane z organizacją prac

• ustalanie planu prac Sejmu (konieczna opinia Konwentu Seniorów)

• ustalanie tygodni, w których mają się odbywać posiedzenia

• ustalanie terminów odbywania posiedzeń Sejmu (ale decyzja o zwołaniu posiedzeń należy do marszałka

• Związane z pracami organów Sejmu

• organizowanie współpracy pomiędzy komisjami sejmowymi i koordynowanie ich działań

• Związane z tokiem prac sejmowych

• m.in. opiniowanie zgodności z prawem projektów ustaw i uchwał

• Związane z sytuacją prawną posłów

• m.in. stosowanie kar z tytułu odpowiedzialności regulaminowej

• decydowanie o sprawach diet i ryczałtów poselskich i in.

• Związane z regulaminem Sejmu

• dokonywanie jego wykładni i inicjowanie zmian

• określanie zasad doradztwa naukowego na rzecz Sejmu i korzystania z pomocy ekspertów

Konwent Seniorów - istota

• Konwent Seniorów jest organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac sejmowych.




Charakter polityczny

• Jest to organ polityczny, w ramach którego zapadają najważniejsze ustalenia dotyczące funkcjonowania Sejmu. W Konwencie Seniorów reprezentowane są wszystkie podstawowe ugrupowania sejmowe.

Skład i funkcje

• Skład Konwentu Seniorów - wszystkie podstawowe ugrupowania polityczne

• Marszałek

• Wicemarszałkowie Sejmu

• Przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów poselskich

• Przedstawiciele porozumień liczących min. 15 posłów

• Przedstawiciele kół parlamentarnych, które w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu reprezentowały osobną listę wyborczą

• Kompetencje Konwentu Seniorów jest tylko organem doradczym wobec Prezydium Sejmu, i jako taki wydaje opinie dot. wszystkich podstawowych kwestii związanych z przebiegiem posiedzeń Sejmu i składem jego organów, m.in.

• Projektów porządku dziennego i terminów posiedzeń Sejmu

• Tryby dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego

• Wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów

Personalne powiązanie Konwentu Seniorów i Prezydium Sejmu

• Zarówno w skład Konwentu Seniorów, jak i Prezydium Sejmu wchodzą: marszałek i wicemarszałkowie Sejmu.

Komisje sejmowe

Komisje Sejmowe są organami wewnętrznymi Sejmu powołanymi do rozpatrywania, opiniowania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu, oraz wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejmu, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu. Są to organy pomocnicze Sejmu, które przygotowują tylko akty i rozstrzygnięcia, które są następnie podejmowane przez Sejm

Komisje Sejmowe są również organami Sejmu w zakresie kontroli działalności poszczególnych organów państwowych, samorządu terytorialnego oraz innych organów i organizacji w zakresie wprowadzania w życie i wykonywania ustaw i uchwał Sejmu.

Sejm jest zobowiązany powołać komisje stałe, oraz może powołać komisje nadzwyczajne.

Rodzaje komisji sejmowych

• Komisje stałe - ich utworzenie (25 komisji) przewiduje regulamin Sejmu, w tym:

• Komisje resortowe (19 komisji) - rozdział zadań pomiędzy poszczególne komisje następuje w oparciu o kryterium przedmiotowe. Np. Komisja Obrony Narodowej, Komisja Spraw Administracji, Komisja ds. UE.

• Komisje funkcjonalne (6 komisji) - zakres ich działania wiąże się z realizowanymi przez Sejm poszczególnymi funkcjami, np. Komisja Ustawodawcza, Komisja Regulaminowa i Spraw Poselskich, Komisja Etyki Poselskiej

• Komisje nadzwyczajne - są tworzone przez Sejm doraźnie, dla zajęcia się określoną sprawą, lub sprawami. Sejm określa cel, zasady i tryb działania komisji nadzwyczajnych. Zasadą jest, że komisja nadzwyczajna zostaje rozwiązana po wykonaniu swojej misji. Zadaniem komisji nadzwyczajnej może być również przygotowanie określonych spraw i materiałów związanych z wykonywaniem przez Sejm funkcji kontrolnej, śledczej.

Ograniczenie w tworzeniu komisji sejmowych

• Komisje sejmowe mogą być tworzone tylko w ramach kompetencji wykonywanych przez Sejm. Komisja nie może otrzymać zadań, które przekraczały by kompetencje Sejmu, lub wkraczały by w kompetencje zarezerwowane dla innych organów państwowych.

Stała komisja sejmowa - zadania

• Stałe komisje sejmowe to komisje, których utworzenie przewiduje regulamin Sejmu. Sejm ma obowiązek ich utworzenia, a istnieją one przez okres całej kadencji.

• Najważniejsze zadania:

• Rozpatrywanie projektów ustaw i uchwał,

• Rozpatrywanie uchwał Senatu o wniesieniu poprawek do tekstu ustawy uchwalonej przez Sejm lub jej odrzuceniu oraz wniosków Prezydenta o ponownym rozpatrzeniu ustawy przez Sejm,

• Rozpatrywanie i opiniowanie założeń projektów ustaw i uchwał,

• Rozpatrywanie sprawozdań i informacji ministrów oraz kierowników naczelnych organów administracji państwowej,

• Analizowanie działalności poszczególnych działów administracji i gospodarki państwowej,

• Rozpatrywanie sprawy związane z wprowadzeniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu, a także z realizacją uchwalonych przez siebie dezyderatów,

• Opiniowanie wniosków Prezydium Sejmu w sprawie wyboru, powołania lub odwołania przez Sejm poszczególnych osób na określone stanowiska państwowe.

Funkcje komisji sejmowych

• Funkcja ustawodawcza (jako organ pomocniczy)

• przygotowywanie rozstrzygnięć, które zapadną na posiedzeniach plenarnych Sejmu

• formułowanie wniosków, sprawozdań, opinii

• Funkcja powoływania innych organów sejmowych

• formułowanie ocen i opinii, ale z uwagi na polityczny charakter - decyzje zapadają w klubach poselskich

• Funkcja kontrolna

Skład

• Komisie sejmowe mogą składać się wyłącznie z posłów.

• Skład osobowy wybierany jest przez Sejm, na wniosek Prezydium Sejmu, po zasięgnięciu opinii Konwentu Seniorów.

• W każdym czasie możliwe jest dokonanie zmiany składu komisji.

• Zasadą jest reprezentacja wszystkich klubów poselskich - w każdej komisji zasiada więc też opozycja.

• Zasadą jest też, że każdy poseł zasiada w przynajmniej 1 komisji sejmowej. O włączeniu posła do konkretnej komisji sejmowej decydują władze klubu, do którego poseł należy.

• Pracami komisji kieruje jej prezydium - wybrane przez komisję

• Komisje mogą powoływać ze swojego składu podkomisje o stałym lub nadzwyczajnym charakterze (stałe - za zgodą Prezydium Sejmu)

• W pracach komisji uczestniczą w sposób stały eksperci - wybrani spośród pracowników Kancelarii Sejmu, jak i z zewnątrz

Funkcja sekretarzy Sejmu

• Sekretarze Sejmu są to posłowie (20), wybierani przez Sejm. pełnią zadania pomocnicze przy prowadzeniu obrad Sejmu przez Marszałka, w szczególności prowadzą listę mówców, przyjmują wystąpienia posłów składane na piśmie, obliczają głosy.

• Nie przysługują im żadne kompetencje, więc nie są zaliczani do organów Sejmu.

Różnice szczegółowe w strukturze organizacyjnej Sejmu i Senatu

• Senat ma ograniczoną liczbę wicemarszałków - maksymalnie 4

• Odmienna struktura komisji stałych - regulamin przewiduje 14 komisji, w tym 3 o charakterze funkcjonalnym; zakres działania komisji problemowych musi uwzględniać fakt, że Konstytucja nie przyznaje Senatowi uprawnień kontrolnych wobec rządu

• Brak możliwości powołania w senacie komisji śledczej (wynika z braku funkcji kontrolnej Senatu)

Jaka zasada reguluje stosunki Sejm-Senat

Zasada supremacji Sejmu nad Senatem - pozycja izby silniejszej przyznana jest Sejmowi - władza ustawodawcza jest powierzona wspólnie Sejmowi i Senatowi, ale sprawowanie kontroli nad działalnością władzy wykonawczej należy już tylko do Sejmu.

Ponadto Sejm, przy odpowiedniej większości może narzucić Senatowi swoje stanowisko w kwestii ustawodawczej.

Kluby i koła w Sejmie (Senacie)

• Kluby i koła poselskie (senatorskie) są formami politycznej organizacji posłów (senatorów). Muszą grupować członków prezentujących określoną, wspólną linię polityczną w izbie.

• Rola (istota) klubów i kół - stworzenie politycznych przesłanek funkcjonowania izby i podejmowania przez nią aktów i rozstrzygnięć. W ramach klubów (kół) formułowane są polityczne stanowiska poszczególnych partii i ugrupowań wobec kwestii rozpatrywanych przez parlament. Ustalenia klubowe w znacznym stopniu determinują sposób głosowania parlamentarzystów.

• Dla zorganizowania klubu - potrzeba min. 15 posłów bądź 7 senatorów.

• Kluby, z mocy prawa są reprezentowane w Konwencie Seniorów

• Z mocy zwyczaju parlamentarnego - są reprezentowane w składzie Prezydium Izby i komisji

• W ramach klubu mogą powstawać wewnętrzne koła, zespoły i inne formacje

• Mniej liczne ugrupowanie mogą zorganizować jedynie koło poselskie lub senatorskie.

• Przedstawiciele kół nie zawsze znajdują miejsce w Konwencie Seniorów ani we wszystkich komisjach.

• Poseł (senator) może należeć tylko do jednego koła czy klubu, choć nie ma zakazu zmiany barw klubowych w trakcie trwania kadencji.

30. Charakterystyka statusu posłów i senatorów, np. incompatibilitas.

Status prawny posła i senatora:

• Posłowie są przedstawicielami Narodu

• Mandat - generalny - poseł wyraża wolę całego narodu.

• Mandat - niezależny - poseł nie ma żadnych obowiązków wobec konkretnych wyborców.

Niezależność mandatu parlamentarzysty gwarantuje także:

• Immunitet parlamentarny

• Nietykalność osobista

• INCOMPATIBILITAS - niepołączalność stanowisk

• Zakaz prowadzenia określonego rodzaju działalności gospodarczej ( Art. 107)

• Oraz prawa i przywileje

Istota i rodzaje gwarancji niezależności wykonywania mandatu parlamentarnego

• Istota gwarancji niezależności - z jednej strony utrudniają wywieranie na posła różnego rodzaju nacisków zewnętrznych, z drugiej strony - chronią go przed pokusami związanymi z konfliktem interesów.

• Najważniejsze gwarancje niezależności to:

• Immunitety parlamentarne

• Zasada niepołączalności

Immunitet parlamentarny - istota

• Jedna z podstawowych gwarancji niezależności wykonywania mandatu parlamentarnego. Polega na wykluczeniu bądź ograniczeniu odpowiedzialności deputowanego za naruszenia prawa

Funkcje

• Ochrona niezależności członków parlamentu i zagwarantowania im swobody wykonywania mandatu

• Ochrona niezależności i autonomii parlamentu jako takiego

Immunitet materialny - istota

• Istotą immunitetu materialnego jest wyłączenie karalności określonych czynów, co oznacza wyłączenie piastuna immunitetu materialnego spod działania materialnego prawa karnego, co oznacza, że czyn będący przestępstwem, jeśli popełni go zwykły obywatel, przestaje być przestępstwem, jeśli popełni go poseł czy senator - tym samym nie ma podstaw do ścigania i karania za taki czyn

Cechy

• Charakter częściowy - obejmuje tylko działalność wchodzącą w zakres sprawowania mandatu poselskiego (pod warunkiem, że nie dochodzi przy tym do naruszenia praw osób trzecich

• Charakter bezwzględny (niewzruszalny) - nie ma żadnej procedury, w której możliwe było by jego uchylenie. Za działania objęte immunitetem materialnym poseł odpowiada tylko przez Izbą (odpowiedzialność regulaminowa)

• Charakter trwały - działa również po wygaśnięciu mandatu, ale tylko w odniesieniu do działalności, która miała miejsce w okresie sprawowania mandatu

Ograniczenia

• Immunitet materialny chroni tylko działalność mieszczącą się w granicach funkcji członka parlamentu

• Wykonywanie mandatu może następować tylko przy użyciu godziwych metod postępowania (np. nie jest chroniony czyn polegający na znieważeniu)

• Deputowany nie może naruszać prawa osób trzecich - naruszenie dóbr osobistych

Immunitet formalny - istota

• Istotą immunitetu formalnego jest wyłączenie możliwości prowadzenia postępowania karnego przeciwko posłowi - odnosi się do wszelkich stadiów tego postępowania. Czyn popełniony przez posła jest przestępstwem, ale ograniczeniu, czy wyłączeniu ulega możliwość prowadzenia postępowania karnego

Ograniczenie

• Immunitet formalny nie dotyczy odpowiedzialności cywilnej, pracowniczej, zawodowej i podobnych

Cechy

• Charakter zupełny

• Odnosi się do wszelkich czynów, które mogły by podlegać odpowiedzialności karnej, popełnionych przez posła, niezależnie od ich związku z wykonywaniem mandatu (odpowiedzialność karna, za wykroczenia, za naruszenie praw osób trzecich, popełnione przy wykonywaniu mandatu)

• Obejmuje wszystkie czyny popełnione przed uzyskaniem mandatu jak i w trakcie jego sprawowania (ale tylko czyny nie objęte immunitetem materialnym)

• Charakter względny - może zostać uchylony - w przypadku czynów popełnionych po uzyskaniu mandatu, oraz wcześniejszych, w stosunku do których nie wszczęto przed wyborami postępowania przeciwko osobie - za uprzednią zgodą Sejmu lub Senatu

• Charakter nietrwały - wygasa wraz z wygaśnięciem mandatu - odpadają wówczas przeszkody w prowadzeniu przeciwko byłemu deputowanemu postępowania karnego

Nietykalność

• Nietykalność oznacza zakaz zatrzymania lub aresztowania posła (senatora) bez zgody Sejmu (Senatu). Wyrażenie tej zgody następuje w formie uchwały odpowiedniej izby, podejmowanej odrębnie w przedmiocie uchylenia immunitetu.

Nietykalność osobista

• Zakaz poddawania eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody

• Zakaz poddawania torturom, okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu

• zakaz stosowania kar cielesnych

• Zakaz pozbawiania wolności, z wyjątkiem przypadków określonych ustawowo

• Nienaruszalność mieszkania

• przeszukanie mieszkania, pomieszczenia, czy pojazdu może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie

Niewybieralność

• Niewybieralność oznacza wykluczenie zdolności określonej osoby do kandydowania w wyborach i objęcia mandatu z uwagi na inny pełniony urząd, funkcję, czy stanowisko.

• Urzędujący prezydent nie ma prawnej możliwości do objęcia mandatu parlamentarnego.

Rodzaje niepołączalności

• Niepołączalność formalna - jako zakaz łączenia mandatu z innymi funkcjami lub stanowiskami państwowymi

• Niepołączalność materialna - jako zakaz podejmowania lub wykonywania określonych rodzajów działalności zawodowej lub podobnej

Niepołączalność formalna

• Niepołączalność formalna oznacza wykluczenie możliwości równoczesnego piastowania mandatu parlamentarnego i sprawowania innego urzędu, zajmowania stanowiska i innego zatrudnienia. Zainteresowanemu pozostawiana jest możliwość wyboru tego, z czego chce zrezygnować.

• Ordynacja wyborcza pozostawia dla parlamentarzysty termin 14 dni, od dnia wydania zaświadczenia o wyborze, na złożenie rezygnacji z zajmowanego stanowiska - w przeciwnym przypadku mandat wygasa. Wygaśnięcie mandatu nastąpi również wtedy, gdy deputowany w czasie sprawowania mandatu obejmie stanowisko objęte zakazem niepołączalności.

Przykłady:

• Przykłady niepołączalności mandatu:

• W Sejmie i w Senacie jednocześnie

• Z funkcją Prezesa NBP, Prezesa NIK, RzPO, Rządz, członka KRdRiT, Rady Polityki Pieniężnej, ambasadora, z zatrudnieniem w Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta RP

• Z funkcją Sędziego, prokuratora, urzędnika służby cywilnej, żołnierza w czynnej służbie wojskowej, funkcjonariusza policji itp. Ustawa zwykła może ten katalog rozszerzać.

• Zakaz niepołączalności mandatu parlamentarnego nie dotyczy członków Rady Ministrów i sekretarzy stanu w administracji rządowej

Niepołączalność materialna

• Niepołączalność materialna oznacza zakaz podejmowania pewnych typów działalności w okresie sprawowania mandatu. Konstytucja wymienia tu:

• Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, w ramach której osiągane są korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego

• Zakaz nabywania składników tego majątku

• Zakaz członkowstwa w podmiotach gospodarczych z udziałem Skarbu Państwa lub mienia komunalnego

Uprawnienia i obowiązki związane z wykonywaniem mandatu

• Związane z działalnością izby i jej organów

• Udział posła w posiedzeniach Sejmu oraz komisji, których jest członkiem (uprawnienie i obowiązek)

• Prawo zabierania głosu na posiedzeniach

• Prawo zgłaszania wniosków

• Prawo głosowania

• Prawo udziału w posiedzeniach komicji, których nie jest członkiem

• Związane z wykonywaniem mandatu

• Obowiązek informowania wyborców o swej pracy w izbie oraz o działalności izby

• Prawo uzyskiwania informacji i wyjaśnień od członków RM i przedstawicieli właściwych instytucji, dot. spraw wynikających z wykonywania obowiązków parlamentarnych

• Prawo uzyskiwania informacji i materiałów do wglądu w działalność organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego

• Prawo podejmowania interwencji do załatwienia sprawy wniesionej przez wyborcę

• Prawo do zorganizowania w terenie biura poselskiego (senatorskiego), do zatrudniania tam pracowników i uzyskiwania na te cele środków z budżetu izby.

• Dotyczące indywidualnej sytuacji prawnej posła lub senatora

• Immunitet parlamentarny

• Zasada niepołączalności

• Prawo do diety parlamentarnej, prawo do bezpłatnych przejazdów

• Prawo do bezpłatnego otrzymywania dzienników urzędowych

• Prawo do korzystania z funduszu świadczeń socjalnych

• Obowiązek składania oświadczeń o stanie majątkowym

Funkcji posła i senatora nie można łączyć z :

• Funkcją prezesa NBP

• Prezesa NIK

• Rzecznika praw obywatelskich i praw dziecka

• Ambasadora

• Senatora i posła

• Prezydenta RP

• Członka KRRiT

• Członka KRPP ( krajowej rady polityki pieniężnej)

• Zatrudnienia w kancelarii Sejmu i Senatu

• Administracji rządowej

31. Pojęcie mandatu.

Mandat - jest to upoważnienie uzyskane w wyniku wyborów do działania w imieniu narodu

32. Mandat wolny i mandat imperatywny. Mandat zawodowy. Mandat partyjny.

Wymień rodzaje mandatu parlamentarnego (ze względu na stosunek posła do wyborców)

• Mandat imperatywny (związany) - historycznie pierwszy - sytuuje posła na pozycji reprezentanta tych i tylko tych przedstawicieli, którzy go wybrali - a więc swojego okręgu wyborczego.

• Pojawia się tu węzeł prawnej zależności między posłem a jego wyborcami

• Poseł jest prawnie związany wolą swych wyborców i ponosi przed nimi odpowiedzialność za swe działania (może być odwołany)

• Mandat wolny - idea mandatu wolnego sprowadza się do stwierdzenia, że naród oddaje kompetencje do działania tym osobom, które wydają się mu właściwe (stąd mandat musi być wolny)

• Poseł reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (naród), a nie tylko tych, którzy go wybrali

• Nie istnieje prawna zależność posła od swoich wyborców

• Niedopuszczalne są jakiekolwiek nakazy, czy instrukcje wyborców

• Status posła jest uformowany w sposób zapewniający mi maksymalną niezależność i swobodę działania

Charakterystyka współczesnego mandatu parlamentarnego

• Do współczesnej charakterystyki wolnego mandatu coraz bardziej typowe staje się określenie go jako mandatu zawodowego. Oznacza to, że działalność parlamentarna staje się głównym źródłem utrzymania dla większości parlamentarzystów.

• Następuje profesjonalizacja parlamentu:

• Powstaje klasa zawodowych polityków, którzy traktują to zajęcie w perspektywie całej swojej aktywności zawodowej - poseł nie łączy działalności politycznej z działalnością zawodową

• Podnoszą się kwalifikacje, wiedza i doświadczenie parlamentarzystów powtarzających kolejne kadencje

• Zaakcentowane są związki parlamentarzysty z ugrupowaniem, które go wysunęło w wyborach, co może osłabić niezależność parlamentarzysty

• Mandat partyjny - zmienia się relacja pomiędzy wyborca a posłem. Mandatu praktycznie nie da się wykonywać poza partią - wiąże się to z marginalizacją, brakiem dostępu do pewnych informacji, materiałów

33. Cechy mandatu współczesnego (mandat zawodowy - mandat partyjny).

Cechy mandatu parlamentarnego

• Uniwersalność - poseł reprezentuje cały naród (zbiorowy podmiot suwerenności, a nie poszczególne grupy wyborców, bądź ich organizacje)

• Niezależność - ani wyborcy, ani organizacje nie mają prawnej możliwości narzucenia posłowi sposobu działania, zwłaszcza głosowania w izbie, niedopuszczalne jest też tworzenie zależności pośrednich

• Nieodwołalność - ani wyborcy, ani ich organizacje nie mogą doprowadzić do przedterminowego wygaśnięcia mandatu posła.

34. Odpowiedzialność posłów i senatorów.

Odpowiedzialności posłów i senatorów

• Na płaszczyźnie prawno-karnej ulega istotnym ograniczeniom z uwagi na immunitet

• W zakresie nieobjętym immunitetem - na płaszczyźnie cywilnej, pracowniczej, zawodowej i dyscyplinarnej - odpowiedzialność ponoszona przez parlamentarzystów jest taka jak wszystkich obywateli

• Posłowie i senatorowie nie ponoszą prawnej odpowiedzialności ani przed wyborcami (nie można ich odwołać przed upływem kadencji)

• Nie ponoszą odpowiedzialności prawnej przed swoim ugrupowaniem czy parlamentem jako takim (nie można posła pozbawić mandatu uchwałą izby)

• Jedyna możliwość pozbawienia mandatu:

• Na podstawie orzeczenia TS, jeżeli poseł (senator) naruszy zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub zakaz nabywania składników tego majątku

• W razie prawomocnego skazania przez sąd na karę pozbawienia praw publicznych

• Za działalność parlamentarną i związaną z wykonywaniem mandatu posłowie i senatorowie podlegają odpowiedzialności przez Sejmem (Senatem) w zakresie działań, do których odnosi się immunitet materialny

35. Funkcje Sejmu i Senatu; tryb ustawodawczy, np. rozpatrzenie projektu przez Sejm, rozpatrzenie przez Sejm uchwały Senatu. Funkcja ustawodawcza w związku z członkowstwem Polski w UE. Sejm i Senat a PE.

Funkcje parlamentu

• Funkcja ustawodawcza - polega na stanowieniu aktów prawnych o szczególnej mocy prawnej, najwyższej w systemie prawa wewnętrznego

• Funkcja kontrolna - polega na dokonywaniu samodzielnych ustaleń stanu faktycznego, dotyczącego funkcjonowania rządu, ministrów i podległych im jednostek

• z funkcji kontrolnej wynikają prawo żądania informacji i prawo żądania obecności ministrów i podległych im podmiotów

• Funkcja kreacyjna - polega na bezpośrednim powoływaniu i odwoływaniu innych organów konstytucyjnych państwa oraz osób wchodzących w skład tych organów, egzekwowaniu ich odpowiedzialności i na innych formach wpływu na skład personalny tych organów

Tryb ustawodawczy dla ustaw zwykłych

• Tryb ustawodawczy to całokształt parlamentarnych i pozaparlamentarnych etapów dochodzenia ustawy do skutku

• Inicjatywa ustawodawcza

• Rozpatrzenie projektu ustawy przez Sejm i Ew. uchwalenie ustawy

• Rozpatrzenie ustawy przez Senat i Ew. uchwalenie poprawek lub uchwalenie odrzucenia ustawy w całości

• Rozpatrzenie przez Sejm poprawek Senatu lub jego uchwały o odrzuceniu ustawy

• Podpisanie ustawy przez prezydenta

• Ewntualne skierowanie ustawy do TK lub zastosowanie weta ustawodawczego, które powoduje konieczność ponownego uchwalenia ustawy przez Sejm większością 3/5 głosów

• Ogłoszenie ustawy w Dzienniku Ustaw

Podmiotowe ograniczenie prawa inicjatywy ustawodawczej

• Projekt ustawy budżetowej, ustawy o prowizorium budżetowym, projektów wyznaczających sytuację finansów państwowych - inicjatywę ma tylko Rada Ministrów

• Projekt ustawy o zmianie konstytucji - inicjatywę posiada: min. 1/5 ustawowej liczby posłów, Senat i prezydent

Uzasadnienie do projektu ustawy musi zawierać:

• Potrzebę i cel wydania ustawy

• Stan rzeczy w dziedzinie, która ma być uregulowana

• Różnice pomiędzy dotychczasowym a projektowanym stanem prawnym

• Przewidywane skutki społeczne, gospodarcze i prawne

• Założenia podstawowych aktów wykonawczych

• Wskazanie źródeł finansowania

• Oświadczenie o zgodności projektu z prawem UE

Postępowanie w Sejmie




• Podmioty uprawnione do wykonywania inicjatywy ustawodawczej:

• - Rada Ministrów

• - Posłowie

• - Senat,

• - Prezydent RP,

• - Grupa 100.000 obywateli

przekazują projekt ustawy do Sejmu. Do projektuustawy dołącza się uzasadnienie.

• Projekt ustawy trafia do Marszałka Sejmu, który zarządza druk projektu oraz kieruje go do

pierwszego czytania. Marszałek Sejmu decyduje o przeprowadzeniu pierwszego czytania na

posiedzeniu Sejmu lub komisji. Nie dotyczy to grupy projektów ustaw, w odniesieniu do

których pierwsze czytanie musi odbyć się na posiedzeniu Sejmu projekty ustaw:

• - O zmianie konstytucji

• - Budżetowych

• - Podatkowych

• - Dotyczących wyboru Prezydenta RP

• - Sejmu i Senatu

• Pierwsze czytanie projektu ustawy obejmuje uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę,

debatę w sprawie ogólnych zasad projektu oraz pytania posłów i odpowiedzi wnioskodawcy.

Pierwsze czytanie na posiedzeniu Sejmu kończy się skierowaniem projektu do komisji, chyba że

Sejm odrzuci projekt w całości.

• Sejm kieruje projekt do komisji stałych, lub do specjalnie w tym celu powołanej komisji nadzwyczajnej. W przypadku przeprowadzenia pierwszego czytania na posiedzeniu komisji, prace komisyjne prowadzą komisje na posiedzeniu których odbyło się pierwsze czytanie projektu. Pierwsze czytanie może odbyć się nie wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom druku projektu. Zadaniem komisji jest szczegółowe rozpatrzenie projektu ustawy i przygotowanie jednolitego tekstu, który w drugim czytaniu mógłby stać się przedmiotem debaty plenarnej, a w trzecim czytaniu poddany zostałby głosowaniu.

• Po zakończeniu prac komisja przedstawia Sejmowi sprawozdanie, w którym może zaproponować:

• - przyjęcie projektu bez poprawek

• - przyjęcie projektu z określonymi poprawkami w formie tekstu

jednolitego lub odrzucenie projektu.

Wnioski i poprawki odrzucone przez komisję mogą, na żądanie wnioskodawcy, zostać dołączone do sprawozdania jako wnioski mniejszości. W przypadku gdy projekt ustawy został skierowany

do dwóch lub więcej komisji to mają one obradować nad nim wspólnie. Do szczegółowego

rozpatrzenia projektu może zostać powołana podkomisja.

• Drugie czytanie obejmuje przedstawienie Sejmowi sprawozdania komisji o projekcie ustawy oraz przeprowadzenie debaty, w czasie której mogą być zgłaszane poprawki oraz wnioski. Poprawki mogą być zgłaszane przez wnioskodawcę, posłów oraz Radę Ministrów. W przypadku zgłoszenia nowych poprawek i wniosków Sejm może postanowić o skierowaniu projektu do komisji celem przedstawienia dodatkowego sprawozdania komisji lub sprawozdania poprawionego. Do czasu zakończenia drugiego czytania wnioskodawcy przysługuje prawo wycofania projektu ustawy z Sejmu.

• Po rozpatrzeniu poprawek i wniosków zgłoszonych w drugim czytaniu komisja przedstawia Sejmowi dodatkowe sprawozdanie, w którym proponuje ich przyjęcie lub odrzucenie. W przypadku wniosku o przedstawienie sprawozdania poprawionego, komisja, kierując się przeprowadzoną debatą oraz zgłoszonymi wnioskami i poprawkami, przedkłada sprawozdanie w formie jednolitego tekstu projektu.

• Trzecie czytanie rozpoczyna się od przedstawienia Sejmowi dodatkowego lub poprawionego sprawozdania komisji, a jeżeli projekt nie został ponownie skierowany do komisji, poprawki i wnioski zgłoszone podczas drugiego czytania prezentuje poseł sprawozdawca.

• Następnie Sejm przystępuje do głosowania:

• Wniosku o odrzucenie projektu w całości, jeżeli wniosek taki został zgłoszony,

• Zgłoszonych poprawek,

• Projektu w całości w brzmieniu zaproponowanym przez komisje, ze zmianami wynikającymi z przegłosowanych poprawek.

Uchwaloną przez Sejm ustawę Marszałek Sejmu

przekazuje do rozpatrzenia Senatowi.

Postępowanie w Senacie




• Uchwalona przez Sejm ustawa trafia do Senatu, który ma 30 dni na ustosunkowanie się do przekazanego tekstu (14 dni w przypadku ustawy pilnej). Senat może przyjąć ustawę bez zmian, uchwalić do jej tekstu poprawki, albo odrzucić. Jeżeli w przewidzianym terminie Senat nie podejmie żadnej uchwał, ustawę uważa się za przyjętą bez zmian.

• Marszałek Senatu kieruje ustawę do komisji senackich. Komisje Senackie mają dwa tygodnie na rozpatrzenie ustawy. Ich zadaniem jest przeanalizowanie tekstu ustawy i przygotowanie projektu uchwały Senatu w jej sprawie. W projekcie uchwały komisje proponują przyjęcie projektu bez zmian, wprowadzenie określonych poprawek lub odrzucenie ustawy. Poprawki senackie (zgłaszane przez komisję lub przez senatorów

w trakcie debaty plenarnej) muszą być ściśle związane z materią ustawy. Niedopuszczalne jest

wprowadzanie zmian dotyczących innej tematyki oraz innego przedmiotu regulacji. W takim

przypadku Trybunał Konstytucyjny może zakwestionować ustawę pod zarzutem omijania

wcześniejszych stadiów postępowania ustawodawczego, a więc obejścia przepisów o inicjatywie

ustawodawczej. Jeżeli ustawa trafiła do kilku komisji to pracują nad nim wspólnie.

• Debata Senacka obejmuje przedstawienie sprawozdania komisji wraz z projektem uchwały

Senatu, zapytania do sprawozdawców i ich odpowiedzi, dyskusję oraz głosowanie. W trakcie

dyskusji senatorowie ustosunkowują się do propozycji komisji oraz mogą zgłaszać własne

projekty poprawek. Po zamknięciu dyskusji zarządza się przerwę w obradach, w trakcie której

komisje ustosunkowują się do przedstawionych poprawek. Po wznowieniu obrad komisja

przedstawia sprawozdanie dotyczące zgłoszonych wniosków. Głos mogą zabierać również

wnioskodawcy.

• Debatę, a zarazem postępowanie w Senacie, kończy głosowanie. W pierwszej kolejności głosowany jest wniosek o ewentualne odrzucenie ustawy, a następnie o przyjęcie ustawy bez poprawek. Jeżeli wniosek ten nie zostanie przyjęty, przechodzi się do głosowania zgłoszonych poprawek. Po przegłosowaniu wszystkich poprawek następuje końcowe głosowanie nad uchwałą w sprawie przyjęcia ustawy w całości, wraz z przyjętymi poprawkami.

• W razie niepodjęcia uchwały w końcowym głosowaniu, Senat może ponownie przekazać jej projekt do rozpatrzeni przez właściwe komisje. Po niezwłocznym przygotowaniu przez komisje

kompromisowego projektu uchwały Senatu w sprawie ustawy uchwalonej przez Sejm, nie przeprowadza się debaty, lecz kontynuuje głosowanie. Jeżeli Senat przyjął ustawę bez poprawek, to jej tekst przekazuje się Prezydentowi RP. Ustawa, w stosunku do której Senat wprowadził poprawki lub podjął decyzję o odrzuceniu, ponownie trafia do Sejmu.

Postępowanie z poprawkami Senatu




• Jeżeli Senat podjął uchwałę o wprowadzeniu poprawek do tekstu ustawy lub o jej odrzuceniu, to ustawa ponownie trafia do Sejmu.

• Marszałek Sejmu kieruje uchwałę Senatu do rozpatrzenia przez komisje, które projekt ustawy rozpatrywały. Sejm może także, na wniosek Marszałka Sejmu, zadecydować o rozpatrzeniu uchwały Senatu bez kierowania jej do komisji. Zadaniem komisji jest przygotowanie sprawozdania, w którym rekomendują przyjęcie lub odrzucenie poszczególnych poprawek Senatu, albo uchwały Senatu o odrzuceniu ustawy w całości.

• Sprawozdanie komisji zostaje doręczone posłom. Sejm rozpatruje sprawozdanie komisji na posiedzeniu plenarnym.

• Marszałek Sejmu poddaje pod głosowanie wnioski o odrzucenie poszczególnych poprawek. Uchwałę Senatu o odrzuceniu ustawy lub poprawkę zaproponowana przez

Senat uważa się za przyjętą, jeżeli Sejm nie odrzuci jej bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

• Ustawa wraz z przyjętymi przez Sejm poprawkami trafia do Prezydenta RP.

36. Weto ustawodawcze - zasady jego stosowania.

Prezydent może przekazać Sejmowi ustawę do ponownego rozpatrzenia. Weto może dotyczyć tylko ustawy jako takiej - a nie jej pojedynczych przepisów.

Weto może zostać wycofane w każdym czasie, byle przed ostatecznym głosowaniem Sejmu nad ponownym uchwaleniem ustawy

Absolutny charakter weta prezydenckiego

Takie weto od razu powoduje niedojście ustawy do skutku. W polskim porządku prawnym ta odmiana weta nie występuje.

Weto ustawodawcze

Zgłoszenie weta ustawodawczego jest wynikiem negatywnej oceny ustawy przedstawionej do odpisu, zarówno z powodów prawnych jak i politycznych. Prezydent dysponuje tu swobodą uznania.

Celem weta jest zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia.

Zawieszający charakter weta

Weto zawieszające może zostać w specjalnej procedurze odrzucone (przełamane) przez parlament. Taka odmiana weta jest właściwa dla polskiego porządku prawnego.

Weto prezydenta nie ma charakteru absolutnego

Weto może być przełamane przez Sejm, o ile zdoła zapewnić odpowiednią większość (3/5 głosów przy min. 50% obecności ustawowej liczny posłów)

Weto ustawodawcze - powody wniesienia przez Prezydenta

• Zgłoszenie weta jest wynikiem negatywnej oceny ustawy przedstawionej do podpisu

• Prezydent może wnieść weto z każdego powodu, zarówno politycznego, jak i prawnego

Nie może dotyczyć

• Ustawy budżetowej

• Ustawy o prowizorium budżetowym

• Ustawy o zmianie konstytucji

Prawny skutek zastosowania

Prawnym skutkiem jest tu zahamowanie postępowania ustawodawczego i ponowne przekazanie ustawy Sejmowi do jej rozpatrzenia

• Ponowne rozpatrzenie projektu przez komisję, która może zaproponować ponowne uchwalenie ustawy

• Nie można już wnosić do tekstu żadnych poprawek

• Następnie odbywa się głosowanie na posiedzeniu Sejmu (Senat nie bierze udziału w tym postępowaniu)

• Jeżeli ustawa zostanie ponownie uchwalona przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności min. połowy ustawowej liczny posłów - po stronie prezydenta pojawia się bezwzględny obowiązek podpisania ustawy

37. Projekt pilny; szczególne procedury ustawodawcze.

Procedura ustawodawcza może ulec przyspieszeniu JEŻELI:

• Projekt ustawy zostanie uznany za pilny

• Konstytucja dopuszcza nadanie trybu pilnego tylko projektom wniesionym przez RM

• Decyzja w tej sprawie należy do rządu - Sejm nie ma możliwości sprzeciwienia się

Istota projektu pilnego

Istota projektu pilnego jest uprzywilejowanie danego projektu, polegające na priorytetowym traktowaniu go w porównaniu z innymi projektami, a także na znacznym przyspieszeniu całego trybu ustawodawczego

Pilność projektu oznacza obowiązek Sejmu do jego rozpatrzenia w możliwie krótkim terminie, ale konstytucja tego terminu nie określa.

Procedura ustawodawcza projektu pilnego

• Pilność projektu oznacza obowiązek Sejmu do jego rozpatrzenia w możliwie krótkim terminie, ale konstytucja tego terminu nie określa.

• Regulamin Sejmu określa, że komisja rozpatrująca projekt powinna zakończyć prace nie później niż w ciągi 30 dni (przekroczenie terminu jednak nie rodzi skutków prawnych)

• W odniesieniu do Senatu - termin rozpatrzenia to 14 dni, w odniesieniu do prezydenta - termin na podpisanie - 7 dni (te terminy maja charakter zawity).

Materie wyłączone z trybu pilnego

• Ustawy podatkowe

• Ustawy dotyczące prawa wyborczego

• Ustawy regulujące ustrój i właściwość władz publicznych

• Kodeksy

Szczególne procedury ustawodawcze

• Szczególne procedury ustawodawcze przewidziane przez Konstytucję

• Uchwalenie ustawy budżetowej

• Procedura zmiany konstytucji

• Procedura uchwalenia ustawy wyrażającej zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, przekazującej organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach

• Tryb pilny (z tym, że procedura uregulowana jest w regulaminach Sejmu i Senatu)

• Szczególne procedury ustawodawcze przewidziane przez regulamin Sejmu

• Procedura postępowania z projektami kodeksów

• Procedura rozpatrywania projektów ustaw dostosowawczych polskiego prawa do prawa UE

• Realizacja funkcji kontrolnej, np. prawo żądania informacji.

Funkcja kontrolna parlamentarna

• W szerokim znaczeniu - kontrola parlamentarna to parlamentarny proces nadzoru i decydowania sposobie zachowania się innych organów, w szczególności rządu i administracji, przy możliwości bezpośredniego lub pośredniego stosowania określonych środków i sankcji w stosunku to tego zachowania

• W wąskim znaczeniu - działania parlamentu, które służą do uzyskiwania informacji o działalności podmiotów kontrolowanych oraz przekazywaniu tym podmiotom poglądów, opinii i sugestii parlamentu

Podstawowe instrumenty kontroli sejmowej

• Muszą znajdować podstawę prawną o randze co najmniej ustawowej

• Należą do nich:

• Prawo żądania informacji

• Prawo żądania wysłuchania

Zakres sprawowania funkcji kontrolnej

Konstytucja powierza sprawowanie funkcji kontrolnej wyłącznie Sejmowi i dopuszcza jej stosowanie tylko w zakresie określonym przepisami konstytucji i ustaw.

Prawo żądania informacji

Jest to podstawowy instrument kontroli sejmowej. Odnosi się je do ministrów, kierowników naczelnych organów administracji rządowej oraz kierowników urzędów i instytucji państwowych. Instrument ten zobowiązuje ich do:

• Przedstawiania sprawozdań

• Udzielania informacji

• Uczestniczenia w posiedzeniach komisji

Prawo żądania wysłuchania

Prawo żądania wysłuchania jest jednym z instrumentów kontroli sejmowej. Przyjmuje na szczeblu komisji sejmowych postać:

• Dezyderatów - uchwał komisji zawierających postulaty w określonej sprawie. Kierowane są one do RM, jej członków, Prezesa NIK, prezesa NBP, GIP.

• adresat nie ma prawnego obowiązku wykonania postulatów, ale musi zająć wobec nich stanowisko w terminie 30 dni

• Opinii - zawierających stanowisko komisji w określonej sprawie. Można je kierować do wszystkich centralnych organów i instytucji

• na żądanie komisji adresat musi zająć stanowisko w terminie 30 dni

Sejm zgromadzony na posiedzeniu plenarnym może uchwalać rezolucje - zawierające wezwanie określonego organu państwowego do podjęcia wskazanego w rezolucji jednorazowego działania.

• rezolucja nie ma charakteru prawnie wiążącego

• przykład rezolucji: wzywająca Prezydenta RP do jak najszybszego ratyfikowania traktatu z Lizbony

39. Szczególne procedury kontrolne Sejmu.

Szczególne procedury kontrolne

• Tworzenie komisji śledczych

• Procedury interpelacyjne

• Kontrola wykonania budżetu państwa

Komisje śledcze

Komisje śledcze tworzone są wówczas, gdy zbadanie sprawy wymaga szczególnie wnikliwego ustalenia stanu faktycznego (w praktyce ich powołanie wiąże się ze sprawami o wymiarze skandalu politycznego)

Komisję śledczą powołuje Sejm, ilekroć uzna taką potrzebą. Sejm ustala zarazem zakres działania komisji

Zakres działania

• zakres działania komisji śledczej jest ustalany przez Sejm - przy okazji jej powoływania

• zakres działania może obejmować każdą sprawę

ale sprawa ta musi być:

• Precyzyjnie oznaczona co do zakresu przedmiotowego jak i czasowego

• Przedmiot dochodzeń musi mieścić się w zakresie objętym funkcją kontrolną Sejmu

• Niedopuszczalne jest obejmowanie dochodzeniami komisji działalności organów niezawisłych (sądy i trybunały), czy niezależnych od Sejmu,

• Niedopuszczalna jest kontrola osób prywatnych i przedsiębiorców

Skład komisji sejmowej

• W skład może wchodzić do 11 członków

• Skład powinien odzwierciedlać reprezentację w Sejmie klubów i kół poselskich, mających przedstawicieli w Konwencie Seniorów

Postępowanie przez komisją śledczą

• Komisja działa jawnie

• Każda osoba wezwana przez Komisję Śledczą ma obowiązek stawiennictwa i złożenia zeznania

• Komisja musi przestrzegać wobec wezwanych i przesłuchiwanych, przepisy kpk

• Po zakończeniu postępowania komisja śledcza przedstawia Marszałkowi Sejmu sprawozdanie ze swojej działalności

• sprawozdanie to następnie powinno być udostępnione posłom i stać się przedmiotem debaty plenarnej

• Komisja może wystąpić ze wstępnym wnioskiem o pociągnięcie do odpowiedzialności przez TS osób, które tej odpowiedzialności podlegają

Procedura interpelacji i zapytań poselskich

• Są to indywidualne wystąpienia poselskie, zawierające pytania na tle określonego stanu faktycznego.

• Wystąpienia te są kierowane do premiera i do poszczególnych członków Rady Ministrów.

• Rodzą one obowiązek udzielenia odpowiedzi w przewidzianym prawem terminie

• Regulamin Sejmu przewiduje cztery różne procedury:

• interpelacje

• informacje bieżące

• zapytania

• pytania z sprawach bieżących

Interpelacja poselska

• Wystąpienie poselskie

• Składane w sprawach o zasadniczym charakterze, odnoszącym się do problemów związanych z polityką państwa

• Składana jest na piśmie

• Poprzez Marszałka Sejmu przekazywana członkowi rządu, który jest jej adresatem

• Odpowiedź musi być udzielona na piśmie w terminie 21 dni

• Marszałek Sejmu informuje Sejm o treści odpowiedzi na interpelację

• Jeżeli interpelant uzna odpowiedź za niezadowalającą (lub gdy brak odpowiedzi) interpelant może zwrócić od marszałka Sejmu o zażądanie złożenia w terminie 21 dni dodatkowych (brakujących) wyjaśnień

• Nie przewiduje się przeprowadzenia debaty nad odpowiedziami na interpelacje

Informacje bieżące

• Wystąpienia poselskie

• Każdy klub poselski lub grupa min 15 posłów może się zwrócić o przedstawienie przez członka RM na posiedzeniu Sejmu takiej informacji w określonej sprawie

• O uwzględnieniu tego wnioski rozstrzyga Prezydium Sejmu po wysłuchaniu opinii Konwentu Seniorów

• gdy w Prezydium Sejmu brak jednomyślności - rozstrzyga Sejm

• Rozpatrzenie informacji bieżącej odbywa się na posiedzeniu Sejmu i obejmuje m.in. wystąpienia poselskie w sprawie informacji

Zapytania

• Wystąpienia poselskie

• Składane w sprawach o charakterze jednostkowym

• Zawsze na piśmie

• Odpowiedź jest udzielana do 21 dni, na piśmie

• Nie przeprowadza się nad odpowiedzią debaty sejmowej

Pytania w sprawach bieżących

• Wystąpienia poselskie

• Formułowane ustnie na każdym posiedzeniu Sejmu

• Wymagają bezpośredniej odpowiedzi

• O zamiarze zgłoszenia pytania poseł informuje Prezydium Sejmu na 12 godz. przez rozpoczęciem posiedzenia

• Prezydium ustala, które pytania będą postawione

• dąży się do uwzględniania pytań pochodzących ze wszystkich klubów i kół poselskich

• Odpowiedź jest udzielana ustnie, na posiedzeniu Sejmu

• Nie można przeprowadzić debaty, ale możliwe jest stawianie krótkich pytań dodatkowych

Postępowanie kontrolne wykonania ustawy budżetowej

• Wykonanie ustawy budżetowej jest poddawane corocznemu postępowaniu kontrolnemu w Sejmie

• RM ma obowiązek przedłożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej w terminie 5 m-cy od zakończenia roku budżetowego, wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa

• Sejm rozpatruje sprawozdanie w terminie 90 dni

• w trybie analogicznym jak tryb prac nad projektem ustawy budżetowej (wiodąca rola Komisji Finansów Publicznych, a poszczególne części sprawozdania są rozpatrywane przez odpowiednie komisje sejmowe)

• Wraz ze sprawozdaniami rządu do Sejmu wpływają:

• analiza NIK dot. wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej

• opinia NIK w przedmiocie absolutorium dla RM

• Sejm podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium dla rządu

Absolutorium

Absolutorium to pozytywne skwitowanie wykonania przez Radę Ministrów ustawy budżetowej w minionym roku budżetowym.

W praktyce nabiera waloru politycznej oceny całokształtu działalności rządu.

Skutki odmowy udzielenia

• Brak skutków prawnych

• Występują jedynie skutki polityczne:

• odmowa udzielenia absolutorium jest równoznaczna z wezwaniem premiera do złożenia dymisji rządu

• jest to możliwe tylko, gdy gabinet urzędujący w momencie udzielania absolutorium jest tym samym gabinetem, który wykonywał budżet w roku poprzednim

40. Pozycja ustrojowa prezydenta; zasada dualizmu władzy wykonawczej; zadania prezydenta - znaczenie art. 126 konstytucji; zasady odpowiedzialności prezydenta.

Zasady określające ustrojową pozycję prezydenta RP

Ustrojową pozycję prezydenta określa:

• Zasada podziału władz - art. 10 Konstytucji wymienia Prezydenta RO jaki jedno z dwóch podstawowych ogniw władzy wykonawczej

• Zasada dualizmu - organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu, czyli odrębnego funkcjonowania prezydenta oraz rządu z premierem na czele

• Rząd pozostaje bezpośrednio powiązany z aktualną większością sejmową, a jego zależność od prezydenta ma charakter ograniczony

• Domniemanie kompetencji w sprawach państwowych działa na rzecz RM

• Funkcja arbitra - prezydent czuwa nad konstytucyjną ciągłością państwa i interweniuje w razie zakłócenia normalnego obrazu stosunków między Sejmem a rządem

• Prezydent pełni funkcję stabilizacyjną wobec systemu rządów w kraju,

• Powinien czuwać nad harmonijnym sprawowaniem władzy w kraju, pomagać w rozwiązywaniu kryzysów politycznych i przywracaniu normalnego funkcjonowania instytucji rządzących,

• Jako arbiter po zażegnaniu kryzysu powinien się wycofać na plan dalszy.

• Wybór przez naród - pozwala prezydentowi na uzyskiwanie własnej legitymacji demokratycznej i w razie konfliktów z parlamentem - na powoływanie się na wolę Narodu.

• Z tego punktu widzenia urząd prezydenta można uznać za jeden z organów, poprzez które naród realizuje swoją suwerenność

• Kadencyjność - urząd prezydenta ma charakter kadencyjny i ograniczony w czasie - ma to służyć zapewnieniu rotacji na stanowisku prezydenta i uniemożliwić koncentracją władzy w rękach jednej osoby przez zbyt długi czas

• Kadencja wynosi 5 lat

• Konstytucja dopuszcza tylko raz możliwość ponownego wyboru na urząd prezydenta

• Wyłącznie odpowiedzialność konstytucyjne - prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej wobec parlamentu, podlega tylko odpowiedzialności konstytucyjnej w razie naruszenia prawa

• Jednak niezależność prezydenta jest znacznie ograniczona przez wymóg rządowej kontrasygnaty

• Zasada niepołączalności - zasada ta oznacza, że prezydent nie może zajmować żadnych urzędów, ani pełnić funkcji publicznych z wyjątkiem tych, które są związane ze sprawowanym urzędem

• Zasada ta ma zapewnić prezydentowi dystans wobec pozostałych konstytucyjnych organów państwa

Cele i wartości które prezydent powinien chronić. 126 Konstytucji

• Prezydent jest najwyższym przedstawicielem RP

• Prezydent jest gwarantem ciągłości władzy państwowej

• Prezydent jako arbiter jest zobowiązany do takiego wykorzystywania swoich kompetencji, by z jednej strony - chronić ciągłość funkcjonowania państwa i jego konstytucyjnych władz w sytuacji zagrożenia, a drugiej strony - w swojej działalności ciągłość tę uznawać i szanować

• Prezydent czuwa nad przestrzeganiem konstytucji

• Zadanie czuwania nad przestrzeganiem konstytucji zobowiązuje prezydenta do obserwowania pod tym kątem działalności innych organów państwowych i wykorzystywania konkretnych procedur i kompetencji dla przeciwdziałania naruszeniom konstytucji

• Stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

• Ochrona tych wartości jest szczególnie zaakcentowana w odniesieniu do prezydenta, bowiem tylko jemu konstytucja przyznaje przymiot najwyższego przedstawiciela państwa

41. Co to jest kontrasygnata.

Kontrasygnata - polega na uzależnieniu ważności aktów odejmowanych przez głowę państwa od ich zaakceptowania przez premiera. Akceptacja ta ma przybiera postać podpisu premiera umieszczonego obok podpisu głowy państwa - jest to współpodpisanie.

Kontrasygnaty udziela wyłącznie premier, przy czym prezydent nie dysponuje żadnymi środkami prawnymi, którymi mógłby wymusić od premiera udzielenia tej kontrasygnaty.

Uzyskanie kontrasygnaty jest warunkiem ważności wszystkich aktów urzędowych prezydenta. Wymóg kontrasygnaty jest zasadą, więc wszelkie odstępstwa muszą być wyraźnie określone w przepisach konstytucyjnych.

Funkcje ustrojowe

• jej udzielenie jest warunkiem ważności aktu głowy państwa - głowa państwa nie ma możliwości działania wbrew woli rządu

• udzielenie kontrasygnaty oznacza wzięcie na siebie odpowiedzialności przez premiera wobec Sejmu za dany akt prezydenta

42. Prerogatywy prezydenta.

Prerogatywa - to samodzielne uprawnienie prezydenta, wynikające z zajmowanego przez niego urzędu i nie wymagające kontrasygnaty premiera.

Zakres prerogatyw prezydenckich pozwala prezydentowi samodzielnie wykonywać te zadania i kompetencje, które wykraczają poza sferę działalności rządowej, a wiążą się z wykonywaniem przez prezydenta funkcji arbitra oraz z oddziaływaniem na skład i funkcjonowanie władzy ustawodawczej bądź sądowniczej.

Ponieważ zasadą jest wymóg kontrasygnaty - wszelkie odstępstwa muszą być wyraźnie określone w przepisach konstytucyjnych. Konstytucja wylicza 30 prerogatyw prezydenckich - aktów urzędowych nie wymagających kontrasygnaty (współpodpisania) premiera.

Należą do nich akty dotyczące:

• Stosunków prezydenta z parlamentem, m.in.:

• Zarządzenie wyborów do Sejmu i Senatu

• Zarządzenie referendum ogólnokrajowego

• Inicjatywa ustawodawcza

• Podpisywanie lub odmowa podpisania ustawy

• Spraw związanych z powoływaniem i odpowiedzialnością rządu oraz ministrów, m.in.:

• Desygnowanie i powoływanie PRM

• Przyjmowanie dymisji RM

• Odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności

• Powoływaniem innych organów państwowych, m.in.:

• Powoływanie I Prezesa SN

• Powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego

• Powoływanie Prezesa NSA

• Tradycyjnych uprawnień głowy państwa, m.in.:

• Nadawanie orderów i odznaczeń

• Powoływanie sędziów

• Stosowanie prawa łaski

• Nadawanie obywatelstwa polskiego

43. Funkcje prezydenta, np. arbitraż.

Głową państwa, a jednocześnie osobą, sprawująca najwyższą władzę wykonawczą w Polsce, jest Prezydent.

Wydana w roku 1997 Konstytucja RP, mówi:

" 1. Prezydent Rzeczpospolitej Polskiej jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej.

2. Prezydent Rzeczpospolitej, czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium".

Ponadto, cytowana ustawa zasadnicza mówi, że na urząd ten, kandydować może każdy obywatel, który ukończył 35 rok życia oraz posiada czynne prawo wyborcze. Jego kandydatura jest uznawana za ważną, jeżeli przedstawi on listę z podpisami przynajmniej 100 tysięcy obywateli. Wówczas poddawany jest postępowaniu lustracyjnemu, którego celem jest orzeczenie, czy nie był członkiem służb specjalnych Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, lub z nimi nie współpracował.

Wybory powszechne, składają się z dwóch tur, chyba, że jeden z kandydatów uzyska poparcie bezwzględnej większości spośród wszystkich, którzy wzięli udział w głosowaniu. Jeżeli to nie nastąpi, do drugiej tury przechodzi tylko tych dwóch, którzy w czasie pierwszego głosowania, uzyskali najwyższe poparcie.

Przysięgę prezydencką, nowo wybrany elekt, składa przed Zgromadzeniem Narodowym.

Do jego kompetencji należy:

• Zarządzanie wyborów parlamentarnych

• Zwoływanie pierwszego posiedzenia Sejmu i Senatu

• Inicjatywa ustawodawcza

• Prawo weta wobec ustaw

• Podpisywanie ustaw uchwalonych przez Sejm i zatwierdzonych przez Senat

• Powoływanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego (za zgodą Sejmu)

• Powoływanie Rady Ministrów

• Możliwość wysunięcia wniosku do Sejmu, o pociągnięcie do odpowiedzialności któregoś z Ministrów

• W sprawach najwyższej wagi państwowej, objęcie funkcji głowy Rady Gabinetowej

• Mianowanie sędziów

• Mianowanie Prezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego

• Posiadanie prawa do powołania jednego z członków Krajowej Rady Sądownictwa

• Reprezentowanie kraju poza jego granicami

• Podpisywanie umów i kontraktów międzynarodowych i ich zrywanie

• Powoływanie i odwoływanie ambasadorów i przedstawicieli dyplomatycznych

• Dowództwo nad siłami zbrojnymi w kraju

• Możliwość zarządzania mobilizacji (częściowej lub powszechnej)

• Decyzja o wprowadzeniu wojny i zawarciu pokoju lub rozejmu (ale tylko wtedy, gdy niemożliwe jest zebranie się sejmu)

• Nadawanie obywatelstwa polskiego

• Wręczanie odznaczeń państwowych

• Nadawanie tytułów honorowych i naukowych

Kompetencje arbitrażowe prezydenta:

• Ustrojowe:

• możliwość skrócenia kadencji sejmu

• możliwość zwoływania Rady Gabinetowej

• udział w procesie tworzenia rządu

• Polityczne:

• rozwiązywanie wewnętrznych konfliktów klasy politycznej

• rozwiązywanie konfliktów społecznych

Uprawnienia Prezydenta w dziedzinie polityki zagranicznej

• Reprezentowanie państwa w stosunkach zewnętrznych, m.in.

• składanie wizyt państwowych za granicą

• przyjmowanie w kraju delegacji najwyższego szczebla

• prowadzenie rozmów i negocjacji

• podpisywanie różnego rodzaju deklaracji, komunikatów, apeli

• Podejmowanie decyzji personalnych, m.in.:

• mianowanie i odwoływanie przedstawicieli RP w innych państwach oraz przy organizacjach międzynarodowych

• przyjmowanie listów uwierzytelniających i akredytujących przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

• Ratyfikacja i wypowiadanie umów państwowych, m.in.:

• umowy dot. wolności, praw lub obowiązków obywatelskich, określonych w konstytucji

• umowy dot. pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

• Postanawianie o stanie wojny

• jeżeli Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, a spełnione są przesłanki dopuszczające wprowadzenie stanu wojny

Ratyfikacja - kompetencja Prezydenta RP

• Ratyfikacja - jest to ostateczne potwierdzenie i imieniu państwa umowy międzynarodowej już zawartej przez Radę Ministrów.

• Ratyfikacja jest dokonywana w odniesieniu do ważniejszych umów międzynarodowych i stanowi konieczny warunek nabrania przez te umowy mocy obowiązującej.

• Ratyfikacja umów międzynarodowych w Polsce jest wyłączną kompetencją prezydenta, ale wymaga kontrasygnaty. Dokonanie ratyfikacji jest prawem, ale nie obowiązkiem prezydenta.

• Prezydent może zwrócić się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności z konstytucją umowy międzynarodowej, która ma być ratyfikowana. Stwierdzenie niezgodności wyklucza dokonanie ratyfikacji.

• Prezydent może odmówić dokonania ratyfikacji (lub odroczyć jej dokonanie na wybrany przez siebie termin) nawet, jeżeli parlament uchwalił ustawę wyrażającą zgodę na ratyfikację.

Kompetencje prezydenta RP w dziedzinie obronności i bezpieczeństwa państwa

• Najwyższy zwierzchnik Sił Zbrojnych RP

• w razie pokoju zwierzchnictwo to jest sprawowane za pośrednictwem MON

• Mianuje Szefa Sztabu Generalnego i dowódców Sił Zbrojnych na czas określony

• W sytuacji zagrożenia bezpieczeństwa państwa, gdy Sejm nie może się zebrać - Prezydent postanawia o wprowadzeniu stanu wojny

• Na czas wojny Prezydent, na wniosek premiera mianuje lub odwołuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych

• Prezydent, na wniosek Ministra Obrony Narodowej nadaje określone w ustawach stopnie wojskowe

• W razie bezpośredniego zagrożenia zewnętrznego bezpieczeństwa państwa, na wniosek premiera może zarządzić częściową lub całkowitą mobilizację oraz użycie sił zbrojnych do obrony państwa

Kompetencje Prezydenta RP w zakresie stanowienia prawa

• Prezydent posiada bardzo skromne kompetencje prawodawcze:

• Akty o mocy ustawy

• prezydent nie ma możliwości stanowienia takich aktów, chyba, że w okresie stanu wojennego okaże się, że Sejm nie może się zebrać na posiedzenie - wówczas prezydent może wydawać rozporządzenia z mocą ustawy - wymaga to kontrasygnaty premiera, a po zebraniu się Sejmu - zatwierdzenia tych rozporządzeń

• Akty podstawowe

• rozporządzenia - na podstawie szczegółowego upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania - akty te stanowią źródło prawa powszechnie obowiązującego

• zarządzenia - akty o charakterze wewnętrznym - wiążą jedynie jednostki organizacyjnie podległe prezydentowi (przede wszystkim jego kancelarię)

• Możliwości prezydenta w zakresie kształtowania treści obowiązującego prawa:

• prawo inicjatywy ustawodawczej

• weto ustawodawcze

• prawo zwracania się do TK z wnioskiem o zbadanie zgodności przepisów prawa z Konstytucją

• kompetencja do ratyfikowania umów międzynarodowych

Tradycyjne kompetencje głowy państwa

• Wykonywanie kompetencji tradycyjnych nie niesie z sobą, w zasadzie, treści politycznych. Kompetencje te są przejawem uznaniowej władzy państwa wobec jednostki - a to wymaga zastosowania procedur szczególnych.

• Kompetencje tradycyjne stanowią prerogatywy prezydenta - nie wymagają kontrasygnaty premiera.

• W Polsce do takich kompetencji należą:

• Prawo łaski

• Nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

• Nadawanie orderów i odznaczeń

• Do pozaprawnych kompetencji tradycyjnych należą:

• Udział w różnego rodzaju uroczystościach państwowych

• Wygłaszanie przemówień,

• Wizyty, wyjazdy itp.

44. Zasady odpowiedzialności prezydenta.

Odpowiedzialność prezydenta

Prezydent nie ponosi odpowiedzialności parlamentarnej (politycznej) za działalność urzędową. Prezydent, w razie naruszenia konstytucji lub ustawy może zostać pociągnięty do odpowiedzialności konstytucyjnej:

• Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa (w Polsce konstytucji lub ustawy)

• Realizowana jest z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej (w Polsce TS)

Zasady odpowiedzialności konstytucyjnej Prezydenta RP

• Prezydent RP podlega wyłącznie odpowiedzialności konstytucyjnej

• Odpowiedzialność konstytucyjna to odpowiedzialność za naruszenie prawa - w Polsce za naruszenie Konstytucji lub ustawy

• Odpowiedzialność konstytucyjna realizowana jest z inicjatywy parlamentu przez organ władzy sądowniczej - w Polsce przez Trybunał Stanu

• Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną za czyny, którymi w zakresie swojego urzędowania lub w związku z zajmowanym stanowiskiem naruszył konstytucję lub ustawę.

• Dla powstania deliktu konstytucyjnego konieczne jest wystąpienie wszystkich wskazanych przesłanek

• Wstępny wniosek o postawienie prezydenta w stan oskarżenia może złożyć tylko grupa posłów i senatorów licząca min. 140 osób

• Wniosek taki jest rozpatrywany przez Komisję Odpowiedzialności Konstytucyjnej Sejmu, która następnie przedstawia stosowny wniosek Zgromadzeniu Narodowemu

• Do postawienia prezydenta w stan oskarżenia konieczne jest podjęcie uchwały Zgromadzenia Narodowego większością min. 2/3 ustawowej liczby członków

• Podjęcie takiej uchwały powoduje zawieszenie sprawowania urzędu przez prezydenta, a jego obowiązki przejmuje Marszałek Sejmu

• Jeżeli TS stwierdzi winę prezydenta - to po przeprowadzonym postępowaniu postanawia o złożeniu go z urzędu

• w takim przypadku urząd ulega opróżnieniu i przeprowadza się kolejne wybory

45. Pozycja ustrojowa RM. Kategorie ministrów

Pozycja ustrojowa Rady Ministrów

• RM jest jednym z dwóch podstawowych organów władzy wykonawczej - istnieje obok prezydenta jako równorzędny organ konstytucyjny

• nie jest podporządkowana głowie państwa

• istnieje polityczne powiązanie RM z Sejmem

• RM i jej poszczególni członkowie ponoszą odpowiedzialność:

• wobec Sejmu za swoją działalność polityczną (parlamentarną)

• przed TS - indywidualną odpowiedzialność konstytucyjną

• Mieszany charakter ustrojowy - RM jest organem kolegialnym, a większość jej członków to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji. Wewnątrz RM zarysowuje się polityczna hierarchizacja jej członków

• Do RM należą wszystkie sprawy polityki państwa, niezastrzeżone dla innych organów państwowych

• RM skupia w swej kompetencji najważniejsze sprawy dotyczące bieżącego prowadzenia polityki państwa

• domniemanie kompetencji działa na rzecz RM

• RM kieruje całym systemem administracji rządowej, a poprzez RM sprawuje także nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego. Ponadto ma kompetencje do określania stanowiska Polski w organach wykonawczych UE

Rodzaje i cechy ministrów

• Minister resortowy

• Stoi na czele resortów (działów administracji rządowej)

• Kierują podległym im systemem organów resortowych

• Są jednoosobowymi naczelnymi organami administracji

• Ich powołanie jest obowiązkowe

• Minister resortowy kieruje określonym działem administracji rządowej

• podejmuje wszelkie działania, jakie uważa za konieczne dla realizowania nałożonych na niego zadań

• Podstawowy zakres działania ministra wynika z nazwy jego urzędu

• W tych ramach premier określa w drodze rozporządzenia szczególny zakres działania ministra

• Struktury podległe ministrowi resortowemu działają w oparciu o zasadę hierarchicznego podporządkowania

• W stosunkach zewnętrznych minister resortowy występuje m.in. jako organ naczelny w postępowaniu administracyjnym

• Minister resortowy może wydawać akty normatywne - rozporządzenia i zarządzenia

• Minister wypełniający zadania wyznaczone przez PRM (minister bez teki)

• Nie ma charakteru jednoosobowego naczelnego organu administracji

• Nie stoi na czele żadnego prawnie wyodrębnionego resortu

• Jako członek RM wypełnia zadania wyznaczone mu przez premiera, np. w zakresie koordynacji wewnątrzzakładowej, stosunków ze związkami zawodowymi

• Zadania te określane są w drodze rozporządzenia

• Powołanie ministrów bez teki pozostawione jest do uznania organom tworzącym kolejne gabinety

46. Struktura RM i pozycja ustrojowa Prezesa RM.

Struktura Rady Ministrów

• Rada Ministrów jest organem kolegialnym - bowiem jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą jej działania są posiedzenia. Jednocześnie większość członków RM to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji.

• Wewnątrz RM kształtuje się hierarchia jej członków - co oznacza, że RM nie jest jednolitym kolegium, składającym się z równouprawnionych członków, a posiada strukturę hierarchiczną.

• Skład:

• Prezesa Rady Ministrów

• Ministrów

• Wiceprezesi Rady Ministrów

• decyzja o tym, czy w składzie danego gabinetu znajdą wiceprezesi RM należy do podmiotów tworzących dany gabinet

• Przewodniczący komitetów określonych w ustawach

• Udział przewodniczących określonych w ustawach komitetów musi wynikać z ustaw szczegółowych

Struktura i organizacja rządu

• Rada Ministrów jest organem kolegialnym - jej skład ma charakter wieloosobowy, a podstawową formą jej działania są posiedzenia.

• Jednocześnie rząd zbudowany jest w oparciu o hierarchię osób w nim zasiadających (nie stanowi kolegium równouprawnionych członków)

• Większość członków RM to zarazem odrębne, jednoosobowe organy konstytucyjne o własnym zakresie kompetencji

• Pracami rządu kieruje prezes Rady Ministrów, który:

• zwołuje posiedzenia Rady Ministrów

• ustala porządek posiedzeń i im przewodniczy

• w posiedzeniu mają obowiązek brać udział wszyscy członkowie Rady Ministrów

• w posiedzeniach mogą też brać udział inne osoby zaproszone lub wezwane przez premiera

• Rada Ministrów omawia przedstawiane jej sprawy i podejmuje rozstrzygnięcia w drodze uzgodnień, a tylko wyjątkowo w drodze głosowania

• posiedzenia mają charakter niejawny

• PRM może też zarządzić rozstrzygnięcie sprawy w drodze korespondencyjnego uzgodnienia stanowisk, bez kierowania jej na posiedzenie

• Rada Ministrów składa się:

• zawsze - z Prezesa RM i ministrów

• może również składać się z - wiceprezesów RM i przewodniczących komitetów określonych w ustawach

• Szczególną formą posiedzeń Rady Ministrów jest jej zgromadzenie pod przewodnictwem prezydenta RP - działa ona wówczas jako Rada Gabinetowa

• W ramach RM mogą działać różnego rodzaju ciała wewnętrzne i pomocnicze:

• stałe komitety Rady Ministrów

• komitety do rozpatrywania określonych kategorii spraw lub określonej sprawy

• rady i zespoły opiniodawcze

• komisje do opracowania projektów kodyfikacji określonych dziedzin prawa

• Kolegium ds. Służb Specjalnych - organ opiniodawczo-doradczy

• komisje wspólne, np.

• Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu

• Komisja Wspólna Rządu i Samorządu Terytorialnego

• Rada Legislacyjna

Prezes RM - Pozycja ustrojowa

• PRM zajmuje pozycję ustrojową szefa rządu - rzeczywistego kierownika prac rządowych. Jest organem wewnętrznym RM o szczególnych uprawnieniach.

• Szczególna pozycja PRM wynika przede wszystkim z przesłanek politycznych

• stanowisko to jest na ogół powierzane politykowi wpływowemu, zdolnemu do zorganizowania prac rządowych, do utrzymywania spójności koalicji oraz porozumiewania się ze swoimi klubami

• Na płaszczyźnie prawnej premier skupia w swoich rękach kompetencje:

• proces tworzenia rządu i dokonywanie w nim zmian

• zakres zadań i personalny kształt ministerstw i innych organów centralnych

• organizowanie prac rządowych

• kierowanie pracami terenowej administracji rządowej

• zwierzchnictwo nad osobami zatrudnionymi w administracji rządowej

• nadzór nad działalnością samorządu terytorialnego

• W zakresie stanowienia prawa RM może wydawać

• rozporządzenia

• zarządzenia - mogą być wydawane tylko na podstawie ustawy

47. Zasady odpowiedzialności politycznej RM.

Zasady odpowiedzialności politycznej rządu i jego członków

• Rząd ponosi za swoją działalność odpowiedzialność polityczną przed Sejmem - co oznacza, że może być zmuszony do złożenia dymisji gabinetu, jeżeli Sejm negatywnie oceni jego działalność i da temu wyraz w formie uchwały o wotum nieufności.

• Odpowiedzialność polityczna może przybrać postać odpowiedzialności

• Solidarnej - odnoszącej się do całej Rady Ministrów

• Indywidualnej - odnoszącej się do poszczególnych jej członków (członkowie rządu ponoszą odpowiedzialność polityczną nie tylko przez Sejmem, ale i przed PRM, który zawsze może zażądać od nich złożenia rezygnacji ze stanowiska; członek RM może być również odwołany przez prezydenta na wniosek PRM)

• Formalną postacią jej wyrażenia jest podjęcie uchwały o wotum nieufności (dla całej RM - konstruktywne, dla poszczególnych członków RM - zwykłe)

• Procedura wyrażania konstruktywnego wotum nieufności:

• Wniosek w tej sprawie może być złożony przez grupę liczącą min. 46 posłów

• Wniosek nie musi być umotywowany, ale musi zawierać nazwisko kandydata na nowego premiera (tylko konstruktywne wotum nieufności)

• Pomiędzy zgłoszeniem wniosku a poddaniem go pod głosowanie musi upłynąć min. 7 dni, głosowanie powinno się odbyć na najbliższym posiedzeniu Sejmu

• Musi dojść do debaty sejmowej i głosowania

• Możliwe jest zgłoszenie kilku wniosków - są one wówczas omawiane łącznie, a poddane pod głosowanie w kolejności zgłoszenia. Przyjęcie jednego z nich powoduje uznanie pozostałych za załatwione

• Dla przyjęcia wniosku jest wymagane, by głosowało za nim min. 230 posłów

• Jeżeli wniosek nie uzyska wymaganej większości - rodzi to zakaz postawienia ponownego wniosku przez okres 3 miesięcy od dnia postawienia pierwszego wniosku

• Ograniczenie to nie ma zastosowania, jeżeli wniosek postawi min. 115 posłów

• Jeżeli wniosek uzyska wymaganą większość - PRM musi złożyć dymisję

• Procedura wyrażania zwykłego wotum nieufności

• Nie dotyczy premiera (tu: tylko konstruktywne wotum nieufności)

• W aspekcie przedmiotowym - procedura t wiąże się tylko ze sprawami, które należą do zakresu działania danego członka rządu (ministra)

• Wniosek taki może złożyć grupa min. 69 posłów

• Wniosek może być poddany pod głosowanie najwcześniej w 7 dni od jego złożenia

• Wniosek winien być przed debatą i głosowaniem zaopiniowany przez odpowiednią komisję sejmową

• Jeżeli wniosek zostanie przyjęty większością głosów ustawowej liczny posłów - prezydent jest zobowiązany odwołać ministra

• Jeżeli wniosek nie zostanie przyjęty - jego ponowne zgłoszenie dopuszczalne jest po upływie 3 miesięcy (chyba, że z wnioskiem wystąpi grupa min. 115 posłów

48. Powoływanie RM.

Procedura powoływania Rady Ministrów

Etap I - podstawowy

• Prezydent RP desygnuje PRM, który proponuje skład RM

• prawnie - wybór desygnowanej osoby na premiera należy do prezydenta

• politycznie - swoboda działania prezydenta zależy od układu sił w Sejmie

• przedstawienie składu nowej RM jest wyłącznym uprawnieniem premiera

• Prezydent powołuje PRM wraz z pozostałymi członkami RM w ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej RM

• prawnie - wybór desygnowanej osoby należy do prezydenta, lecz swoboda prezydenta w dużej mierze zależy od układu sił w Sejmie. Jeżeli rozmowy parlamentarzystów doprowadzą do wyłonienia kandydata, który cieszy się poparciem większości sejmowej - zostaje on desygnowany przez prezydenta

• prezydent odbiera przysięgę od członków nowo powołanej RM

• PRM w ciągu 14 dni od dnia powołania przez Prezydenta RP przedstawia Sejmowi program działania RM z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania

• wotum zaufania Sejm uchwala bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów

Taki rząd cieszy się poparciem zarówno prezydenta jak i Sejmu, dlatego można go określić mianem prezydencko-parlamentarnego.

Etap II (rezerwowy)

• w razie niepowołania RM przez Prezydenta, lub nieudzielania jej wotum zaufania - Sejm w ciągu 14 dni od upływu ww. terminów wybiera PRM oraz proponowanych przez niego członków RM bezwzględną większością głosów w obecności min. połowy ustawowej liczby posłów.

• kandydatury na PRM mogą zgłaszać grupy posłów liczące min 46 posłów

• Prezydent powołuje tak wybraną RM i odbiera od niej przysięgę - jest to konstytucyjny obowiązek prezydenta

Ten etap prowadzi do utworzenia rządu parlamentarnego - w praktyce taka sytuacja jeszcze nie nastąpiła

Etap III - kompetencja powołania rządu powraca do prezydenta

• w razie niepowołania RM - prezydent w ciągu 14 dni powołuje PRM i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów i odbiera od nich przysięgę

• Sejm udziela w ciągu 14 dni wotum zaufania większością głosów (więcej za niż przeciw, głosów wstrzymujących nie bierze się pod uwagę)

• w razie nieudzielania Radzie Ministrów wotum zaufania - premier zgłasza jego dymisję, prezydent dymisję tę przyjmuje, skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory

• do czasu wyłonienia nowego rządu - prezydent powierza rządowi dalsze sprawowanie obowiązków

49. Zakres działania RM.

Zakres działania Rady ministrów

• RM jest drugim obok prezydenta segmentem władzy wykonawczej w Polsce - posiada więc kompetencje w zakresie władzy wykonawczej

Zadania

• Kierowanie administracją rządową

• koordynacja i kontrola działalności organów tej administracji

• koordynacja i kontrola nie pozwala naruszać ustawowo określonych kompetencji tych organów, ale pozwala na narzucanie rządowej jednolitej polityki działania

• Kierowanie wykonywaniem budżetu państwa

• RM ma kompetencje w zakresie koordynowania i kontroli, jednak w znacznym stopniu kompetencje te są dzielone z ministrem finansów

• RM jest właściwa do uchwalania projektu budżetu państwa, do uchwalania zamknięcia rachunków państwowych i sprawozdania z wykonania budżetu

• Zapewnienie wykonywania ustaw

• wydawanie aktów wykonawczych (rozporządzeń)

• wykonywanie prawa inicjatywy ustawodawczej

• prawo nadawania projektom charakteru pilnego

• prawo zgłaszania poprawek

• Zapewnienie wewnętrznego i zewnętrznego bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego

• ogólne kierownictwo obronnością kraju

• wprowadzanie stanu wojennego, wyjątkowego, stanu klęski żywiołowej,

• działanie w zakresie zarządzania antykryzysowego

• Sprawowanie ogólnego kierownictwa w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi, w szczególności:

• zawieranie umów międzynarodowych wymagających ratyfikacji

• zawieranie i wypowiadanie innych umów międzynarodowych

Kompetencje w zakresie stanowienia prawa

• Rząd nie ma obecnie możliwości stanowienia norm o mocy ustawy - aktywność prawodawcza rządu ma zawsze charakter podstawowy

• Prawotwórstwo rządowe realizuje się na płaszczyźnie:

• Prawa powszechnie obowiązującego - kompetencja do stanowienia rozporządzeń

• RM może wydawać rozporządzenia tylko w takim zakresie, w jakim zostanie do tego upoważniona przez obowiązujące ustawy

• Prawa wewnętrznego - kompetencja do stanowienia uchwał

• uchwały te mogą być adresowane tylko do jednostek organizacyjnie podległych RM

• uchwały muszą pozostawać w zgodzie z ustawami i rozporządzeniami

• muszą szanować ustawowo wyznaczony zakres kompetencji poszczególnych organów wchodzących w skład administracji rządowej

• nie mogą być adresowane do organów pozostających poza systemem administracji rządowej - nie mogą rodzić po ich stronie obowiązku wykonania

• nie mogą samoistnie tworzyć obowiązków czy uprawnień obywateli, ani nie mogą stanowić podstawy decyzji wydawanych w postępowaniu administracyjnym

50. Akty prawne RM.

Głównymi aktami prawnymi formułowanymi przez Radę Ministrów są rozporządzenia wydawane w celu wykonywania ustaw i na podstawie udzielonych w nich upoważnień. Zasada ta wynika z art. 146. pkt 4. ust. 4. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Ten sam artykuł w pkt. 4. ust. 10 stanowi, że Rada Ministrów zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe.

Ponadto Rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej ( z wyjątkiem zmiany Konstytucji) oraz uznania wnoszonego przez siebie projektu ustawy jako pilny, co powoduje zastosowanie przyspieszonego trybu prac ustawodawczych.

51. Zasady odpowiedzialności konstytucyjnej.

Zakres podmiotowy

Wyliczenie grupy osób ponoszących odpowiedzialność konstytucyjną przed TS ma charakter enumeratywny. Za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania ponoszą:

• I grupa

• Prezydent RP - najszerszy i wyłączny charakter odpowiedzialności

• II grupa

• Prezes RM i członkowie RM

• Prezes NBP

• Prezes NIK

• członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji

• osoby, którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem.

• Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych

• III grupa

• za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego, za nabywanie składników tego majątku odpowiedzialność przed TS ponoszą również posłowie oraz senatorowie. Prawo do postawienia w stan oskarżenia tych osób przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Rodzaje kar orzekanych przez Trybunał Stanu określa ustawa.

Zakres przedmiotowy

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie konstytucji lub ustawy, popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania przez osobę podlegającą odpowiedzialności przez TS.

Jest to odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego - czynu który nie stanowiąc przestępstwa spełnia równocześnie dwie przesłanki:

• Czyn ten polega na naruszeniu konstytucji lub ustawy

• Popełnienie czynu jest związane z wykonywaniem urzędu

• czyn zostaje popełniony w zakresie urzędowania danej osoby - która działa w ramach swego zakresu kompetencyjnego, ale z naruszeniem prawa

• czyn zostaje popełniony w związku z zajmowanym stanowiskiem - dana osoba podejmuje działania pozostające poza ramami przysługujących jej kompetencji, ale możliwe do podjęcia z uwagi na zajmowane stanowisko

Odpowiedzialność może dotyczyć tylko czynu popełnionego w okresie piastowania danego stanowiska państwowego. Popełnienie czynu może nastąpić przez działanie lub zaniechanie.

Odpowiedzialność Konstytucyjna podmiotów zajmujących najwyższe stanowiska w państwie

Prezydent RP - za naruszenie Konstytucji, ustawy, za popełnione przestępstwo (w tym pospolite) lub przestępstwo skarbowe. Prawo postawienia Prezydenta w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Zgromadzeniu Narodowemu.

Prezes RM i członkowie RM - za naruszenie Konstytucji, ustawy, przestępstwa i przestępstwa skarbowe popełnione w związku z zajmowanym stanowiskiem. Prawo po postawienia tych osób w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Prezesi NBP, NIK, członkowie KRRiT, osoby którym PRM powierzył kierowanie ministerstwem, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - jedynie za naruszenie Konstytucji lub ustaw w związku z zajmowanym przez siebie stanowiskiem. Prawo do postawienia tych osób w stan oskarżenia przysługuje wyłącznie Sejmowi.

Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, za popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego wyłącznie w stosunku do tymczasowo wykonywanych przez nich obowiązków Prezydenta.

Odpowiedzialność przed TS za popełnienie przestępstwa

• Trybunał Stanu działa wtedy jako sąd karny, ale jego zakres właściwości dotyczy:

• Prezydenta RP

• osób wchodzących w skład RM

• W odniesieniu do Prezydenta RP właściwość TS w sprawach karnych ma charakter:

• Zupełny - obejmuje wszelkie przestępstwa, jakich prezydent dopuścił się w okresie sprawowania urzędu, bez względu na ich związek z piastowanym urzędem

• Wyłączny - za popełnione przestępstwa Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności tylko przez TS

• W odniesieniu do członków RM odpowiedzialność ma charakter:

• Częściowy - odpowiedzialność może dotyczyć tylko przestępstw popełnionych w związku z zajmowanym stanowiskiem

• Konkurencyjny - dopóki Sejm nie obejmie oskarżeniem za przestępstwo członka RM - dopóty zachowana jest właściwość sądu powszechnego do prowadzenia postępowania karnego obejmującego taki czyn

Stadia składające się na procedurę, w której realizowana jest odpowiedzialność konstytucyjna

• Zgłoszenie wstępnego wniosku

• Postępowanie w Komicji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

• Postawienie w stan oskarżenia

• Rozpoznanie sprawy przez TS w I instancji

• Rozpoznanie sprawy przez TS w II instancji

Postępowanie - wstępny wniosek

Wstępny wniosek to inicjatywa zobowiązująca Sejm (Zgromadzenie Narodowe) do rozpatrzenia zasadności postawienia danej osoby w stan oskarżenia w oparciu o sformułowane we wniosku zarzuty. Prawo do wystąpienia z takim wnioskiem przysługuje:

• Odnośnie Prezydenta RP - grupie min. 140 członków Zgromadzenia Narodowego

• Odnośnie członków RM - Prezydentowi RP, oraz grupie min. 115 członków ZN

• Odnośnie pozostałych osób - Prezydentowi RP, grumie min. 115 posłów, komisji śledczej

Wniosek wstępny musi wskazywać osobę mającą podlegać odpowiedzialności, określać zajmowane przez nią stanowisko oraz zarzut wraz ze wskazaniem przepisów konstytucji lub ustawy, które zostały naruszone. Wniosek musi zawierać uzasadnienie.

Wniosek prawidłowo zgłoszony jest kierowany przez marszałka do Sejmowej Komisji Konstytucyjnej.

Postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej

• Przewodniczący Komisji przesyła osobie, której wniosek dotyczy odpis wniosku i informuje o prawie złożenia pisemnych wyjaśnień i środków dowodowych

• Osoba ta może korzystać z pomocy obrońcy

• Komisja określa zakres i sposób przeprowadzenia postępowania dowodowego

• W postępowaniu przez Komisją stosuje się przepisy kpk

• Komisja może przesłuchiwać świadków i biegłych, żądać akt i dokumentów

• Na podstawie zgromadzonego materiału Komisja uchwala sprawozdanie wraz z wnioskiem o postawienie danej osoby w stan oskarżenia, bądź o umorzenie postępowania w sprawie

Postępowanie - postawienie w stan oskarżenia

Postawienie w stan oskarżenia następuje w drodze podjęcia odpowiedniej uchwały:

• Zgromadzenia Narodowego - jeśli chodzi o Prezydenta RP - większością 2/3 ustawowej liczny członków ZN

• Sejmu:

• jeśli chodzi o członków RM - większością 3/5 ustawowej liczny posłów

• jeśli chodzi o pozostałe osoby - bezwzględną większością głosów, oddanych w obecności min. połowy ogólnej liczny posłów

• Podejmując uchwałę o postawieniu w stan oskarżenia Zgromadzenie Narodowe wybiera spośród swoich członków 2 oskarżycieli

• Podjęcie uchwały o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie danej osoby w sprawowaniu urzędu

• nie dotyczy to posłów i senatorów

Postępowanie przez TS

• Postępowanie jest 2-instancyjne

• w I instancji TS orzeka w składzie 5-osobowym

• w II instancji TS orzeka w składzie 7-osobowym

• W postępowaniu przez TS stosuje się odpowiednio przepisy kpk

• Rozprawa ma charakter jawny

• Oskarżonemu przysługuje prawo do obrony

Kary orzekane przez TS

• W przypadku deliktów konstytucyjnych TS wymierza osobno lub łącznie kary:

• utratę biernego i czynnego prawa wyborczego na okres 2-10 lat

• zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i organach społecznych na okres 2-10 lat

• utrata wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych oraz (na okres 2-10 lat) utratę zdolności ich odzyskania

• Za naruszenie zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego lub za nabywanie składników tego majątku TS orzeka pozbawienie mandatu poselskiego

• Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe TS orzeka kary i środki karne przewidziane w ustawie.

Obligatoryjnym skutkiem uznania przez TS popełnienia deliktu konstytucyjnego (a w przypadku Prezydenta RP także przestępstwa lub przestępstwa skarbowego) jest złożenie go z urzędu, a w przypadku innych osób - pozbawienie stanowiska, z którym związana jest odpowiedzialność konstytucyjna.

Trybunał stanu z uwagi na znikomy stopień szkodliwości społecznej czynu lub szczególne okoliczności sprawy może poprzestać na samym uznaniu winy oskarżonego

Zasady odpowiedzialności konstytucyjnej rządu i jego członków

• Premier i pozostali członkowie RM ponoszą odpowiedzialność, jeżeli dopuszczą się naruszenia konstytucji lub ustaw, lub popełnią przestępstwo w związku z zajmowanym stanowiskiem

• O pociągnięciu do odpowiedzialności rozstrzyga Sejm

• Wniosek w tej sprawie może złożyć prezydent lub grupa min. 115 posłów

• Uchwała Sejmu musi zapaść większością 3/5 ustawowej liczby posłów (min. 276 głosów)

• Sprawę rozstrzyga wówczas TS

• Orzeczenie przez TS o winie skutkuje utratą zajmowanego stanowiska

52. Systemy ustrojowe; parlamentarno-gabinetowy, prezydencki, mieszane. Cechy, znaczenie polityczne; perspektywy ewolucji systemu polskiego.

Modele stosunków między władzą ustawodawczą i władzą wykonawczą

• System parlamentarnym (parlamentarno-gabinetowy)

• System prezydencki

W obu systemach struktura i organizacja władzy ustawodawczej (parlamentu) są do siebie zbliżone. Odróżnia je natomiast struktura władzy wykonawczej i sposób ujęcia jej stosunków z parlamentem.

System parlamentarny

• Istotą systemu parlamentarnego jest tzw. dualizm egzekutywy - czyli wyodrębnienie w ramach władzy wykonawczej głowy państwa (prezydent, monarcha) oraz rządu z premierem na czele.

• Zadania i kompetencje obu tych ciał są ściśle rozgraniczone

• Władza głowy państwa ma charakter ograniczony,

• Rzeczywiste kierowanie sprawami państwowymi należy do rządu, w którym wyeksponowana jest osoba premiera

• Prezydent jest powoływany przez parlament, lub przy decydującym udziale parlamentu, nie występuje wybór prezydenta przez naród

• dlatego prezydent nie zajmuje równorzędnej pozycji ustrojowej z parlamentem

• Rząd pochodzi z parlamentu

• Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną wobec parlamentu i może zostać zmuszony do dymisji (w przypadku konfliktu z większością parlamentarną) - wotum nieufności

• Rząd, w porozumieniu z głową państwa, może rozwiązać parlament przed upływem kadencji - przeciwwaga do wotum nieufności

Funkcjonowanie systemu parlamentarnego zależy więc od politycznego układu sił w parlamencie. Gdy rozpadnie się koalicja - gabinet, który został przez nią powołany również upada.

System prezydencki - cechy rządów prezydenckich

• Istotą systemu prezydenckiego jest jednolitość egzekutywy - prezydent jest zarazem głową państwa jak i szefem rządu. Nie ma wyodrębnionego urzędu premiera

• Prezydentowi przysługuje bardzo silna pozycja ustrojowa - jest jednoosobowym zwierzchnikiem władzy ustawodawczej

• Prezydent jest wybierany przez naród - co daje mu legitymację demokratyczną na równi z parlamentem

• Prezydent powołuje kierowników poszczególnych departamentów, a raz powołani kierownicy są odpowiedzialni tylko przed prezydentem

• Brak odpowiedzialności parlamentarnej ministrów

• Nie występuje możliwość rozwiązania parlamentu

• Prezydent ponosi odpowiedzialność tylko za naruszenie prawa (konstytucyjną)

Racjonalizacja systemu parlamentarnego

• Zależność rządu od popierającej go większości parlamentarnej

• Ustanowienie różnego rodzaju utrudnień dla obalenia rządu

• Konstruktywne wotum nieufności

• Wymóg większości bezwzględnej dla uchwalenia wotum nieufności

• Możliwość połączenia wotum nieufności z rozwiązaniem parlamentu

• Koncepcja racjonalizacji opiera się na systemie kar i nagród: parlament (jego pierwsza izba), w którym istnieje stabilna i wyraźna większość może narzucać swoją wolę drugiej izbie, czy organom władzy wykonawczej. Parlament (pierwsza izba), który nie jest w stanie wytworzyć takiej większości - traci część swojej władzy na rzecz innych organów państwa.

Parlamentaryzm zracjonalizowany w Polsce

• Organizacja władzy wykonawczej oparta jest na zasadzie dualizmu egzekutywy (prezydent + rząd z premierem na czele)

• Rząd i ministrowie ponoszą polityczną odpowiedzialność przed Sejmem

• Prezydent nie posiada kompetencji, pozwalających na przejęcie kierowania sprawami rządowymi

• Wybór prezydenta w wyborach powszechnych - (z systemu prezydenckiego)

• Centralne miejsce w systemie organów państwowych zajmuje parlament, zwłaszcza Sejm

• Wyrażenie rządowi wotum nieufności może nastąpić tylko przy jednoczesnym powołaniu nowego premiera (w trybie konstruktywnego wotum nieufności)

53. Pozycja ustrojowa NBP. Charakterystyka ustroju NBP. Finanse publiczne w regulacji konstytucyjnej.

Zasada wyłączności ustawy w odniesieniu do finansów publicznych

Ustawy muszą określać:

• Porządek i ramy publicznej gospodarki finansowej:

• Ustawa musi regulować sposób gromadzenia i wydatkowania środków finansowych na cele publiczne,

• Zasady i tryb nabywania, zbywania i obciążania nieruchomości, udziałów lub akcji oraz emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, NBP lub inne państwowe osoby prawne

• Zasady i tryb zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo

• Ustanawianie monopoli

• System podatków i opłat

• Nakładanie podatków i innych danin publicznych,

• Określanie przedmiotów opodatkowania, określanie stawek podatkowych

• Określanie zasad przyznawania ulg i umorzeń

• Określanie kategorii podmiotów zwolnionych od podatków

• Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa

• Unormowanie prawa budżetowego

• Zasady i tryb opracowywania projektu budżetu państwa

• Stopień szczegółowości tego projektu

• Wymagania, jakim powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej

• Zasady i tryb wykonywania ustawy budżetowej

Zasady polityki finansowej

Zaciąganie pożyczek lub udzielanie gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo nie może prowadzić do przekroczenia przez państwowy dług publiczny 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto

• Sposób obliczania wartości krajowego produktu brutto oraz państwowego długu publicznego ma określać ustawa

• Działania naruszające tę normę stanowią przekroczenie prawa - i rodzą odpowiedzialność organów lub osób podejmujących taką działalność

• Neutralizacja zewnętrznych skutków takich działań może być trudniejsza, bo mogą one zahaczać o dziedzinę stosunków cywilnoprawnych

• Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrycia deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w centralnym banko państwa

• Służy to m.in. ochronie samodzielności banku centralnego, bo postanowienia ustawy budżetowej naruszające ten zakaz (zmuszające NBP do zwiększenia emisji pieniądza) mogą być uznane za niekonstytucyjne

Charakter ustawy budżetowej

• Jedną z podstawowych gwarancji zachowania przez parlament właściwej mu pozycji w relacjach z rządem jest uchwalanie budżetu państwa w formie ustawy

• Ustawa budżetowa składa się z dwóch elementów:

• Tekstu ujętego w artykuły i wyznaczającego prawne ramy budżetu (jest tam zawarte ogólne określenie wysokości dochodów i wydatków, a także określeni deficytu budżetowego oraz wiele przepisów wskazujących sposób wykonywania budżetu w danym roku)

• Załącznika ujętego w formę licznych tabel i zawierającego specyfikację dochodów i wydatków na konkretne cele poszczególnych organów państwowych.

• Zakres ustawy budżetowej i treści, jakie muszą być w niej zawierane precyzuje wspomniana ustawa o finansach publicznych

Problem dopuszczalności tzw. obładowywania ustawy budżetowej

• Tzw. obładowywanie ustawy budżetowej to zawieranie w niej innych treści, nie dotyczących dochodów i wydatków państwa i bezpośredniego uregulowania sposobu ich realizacji.

• W orzecznictwie TK uznano to za niedopuszczalne.

Konstytucja RP a kwestia równoważenia budżetu

• Konstytucja nie ustala bezwzględnego nakazu równoważenia budżetu (zbilansowania dochodów z wydatkami)

• było by to nierealistyczne, gdyż procesów gospodarczych nie da się podporządkować regulacjom prawnym

• Dopuszczalny jest deficyt budżetowy

• ale trzeba pamiętać o zewnętrznych uwarunkowaniach (zwłaszcza wymaganiach UE i międzynarodowych instytucji bankowych) dot. tego deficytu

• Na płaszczyźnie konstytucyjnej obowiązuje zakaz:

• pokrywania deficytu poprzez zaciąganie zobowiązań w centralnym banku państwa

• wprowadzania takich poprawek do projektu ustawy budżetowej (czy zmian tej ustawy), które powiększały by deficyt budżetowy przewidziany w rządowym projekcie ustawy budżetowej

Zasada jednoroczności (okresowości) budżetu

• Budżet państwa jest uchwalany na rok budżetowy

• Jeżeli jest to niemożliwe - wówczas powinno dojść do uchwalenia ustawy o prowizorium budżetowym, obejmującej krótszy okres

• Dopóki nie wejdzie w życie ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym - gospodarka finansowa jest prowadzona przez RM na podstawie przedłożonego projektu ustawy

• daje to wyraz zasadzie, że państwo nie może pozostać bez budżetowych podstaw swego funkcjonowania

• nawet, jeśli prace parlamentarne ulegną opóźnieniu, to zawsze musi na czas powstać projekt rządowy

Pozycja ustrojowa NBP

• Narodowy Bank Polski jest organem konstytucyjnym, postawionym poza schematem trójpodziału władz.

• NBP jest centralnym bankiem państwa i z tego tytułu przysługuje mu szczególny zakres działania:

• wyłączne prawo emisji pieniądza

• ustalanie i realizowanie polityki pieniężnej

• Konstytucja gwarantuje NBP znaczny stopień niezależności, co m.in. znajduje wyraz w ograniczeniu funkcji kontrolnej Sejmu wobec tego banku i jego organów.

Organy i funkcje NBP

• Organami NBP są:

• Prezes NBP

• Rada Polityki Pieniężnej

• Zarząd NBP

• Funkcje NBP

• Wyłączne prawo emisji pieniądza

• Ustala i realizuje politykę pieniężną i przekazuje ją innym organom państwa

• Prowadzi bankową obsługę budżetu państwa

• Reguluje płynność banków i ich refinansowanie

• Gromadzi rezerwy obowiązkowe banków

• Sporządza bilanse płatnicze oraz bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa

• NBP ma zanadto za zadanie utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu

• Obowiązek powstrzymywania takich działań Rządu, które przyczyniały by się do wzrostu inflacji

NBP, realizując powyższe zadania współdziała z Sejmem, rządem i ministrem finansów.

• Prezes NBP - powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na okres 6 lat

• Dopuszczalne jest jednokrotne powtórzenie kadencji

• W okresie kadencji prezes nie może być odwołany (nie ponosi odpowiedzialności politycznej), chyba, że złoży rezygnację, nie wypełnia obowiązków na skutek długotrwałej choroby, został skazany prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo, został skazany przez TS

• Prezes NBP przewodniczy RPP, Zarządowi NBP oraz Komisji Nadzoru Bankowego

• Prezes NBP nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego, nie może też prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością urzędu

• Prezes NBP winien być apolityczny

• Rada Polityki Pieniężnej

• Jest organem składającym się z osób wyróżniających się wiedzą z zakresu finansów

• Radzie przewodniczy Prezes NBP

• Członkowie RPP powoływani są w trybie politycznym przez Sejm, Senat i prezydenta RP (nie jest konieczna kontrasygnata)

• Kadencja RPP trwa 6 lat

• Przed upływem kadencji nie można odwołać jej członka, chyba, że w sytuacjach szczególnych (choroba, skazanie przez sąd)

• Zarząd Narodowego Banku Polskiego

• W skład Zarządu wchodzą oprócz Prezes NBP, 2 wiceprezesów oraz 4-6 członków

• Są powoływani przez prezydenta (konieczne jest uzyskanie kontrasygnaty PRM) na wniosek Prezesa NBP

Zadania Rady Polityki Pieniężnej

• Podstawowym zadaniem RPP jest coroczne ustalanie założeń polityki pieniężnej i przedkładanie ich do wiadomości Sejmowi wraz z przedłożeniem przez rząd projektu ustawy budżetowej

• W ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego Rada jest zobowiązana złożyć Sejmowi sprawozdanie z wykonania tych założeń

54. Ochrona pozycji jednostki w okresie stanu nadzwyczajnego.

Prawa człowieka wyłączone z możliwości zawieszenia w przypadku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego

Np. prawo do życia, zakaz tortur, zakaz niewolnictwa

Ograniczenia praw i wolności osobistych w razie wprowadzenia stanu wojennego

• Nakaz noszenia dowodu tożsamości

• Zakaz zmiany miejsca stałego lub czasowego pobytu bez odpowiedniego zezwolenia

• Zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń, imprez masowych strajków

• Zawieszenie działalności zarejestrowanych stowarzyszeń, partii, związków zawodowych, których działalność mogła by utrudnić realizację działań obronnych

• Wprowadzenie cenzury prewencyjnej środków społecznego przekazu

• Wprowadzenie kontroli zawartości korespondencji pocztowej, telefonicznej, telekomunikacyjnej

• Zawieszenie zajęć dydaktycznych wszelkiego rodzaju (wyj. szkoły duchowne)

• Zawieszenie funkcjonowania transportu, systemów łączności

• Zajęcie lub zarekwirowanie na potrzeby obronne środków transportu

• Wprowadzenie powszechnego obowiązku pracy

• Wprowadzenie administracyjnego najmu lokalu, dokwaterowywanie osób

• Wprowadzenie reglamentacji towarów konsumpcyjnych

• Nakaz okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju

• Objęcie militaryzacją jednostek organizacyjnych, które wykonują zadania szczególnie ważne dla obronności lub bezpieczeństwa państwa

Zmiany obowiązków obywateli powstające w razie wprowadzenia stanu wojennego

• Zmieniają się zasady powoływania do służby wojskowej

• Rozszerzeniu ulega obowiązek służby w obronie cywilnej

• Możliwe jest powołanie obywatela do służby w zmilitaryzowanych jednostkach organizacyjnych

• Rozszerzeniu ulega zakres świadczeń osobistych i rzeczowych obywateli

Skutki wprowadzenia stanu wyjątkowego

• Zmiany w zasadach działania organów władzy publicznej

• kierownictwo działaniami mającymi na celu usunięcie powstałych zagrożeń sprawuje RM, lub wojewoda, jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono tylko na obszarze jednego województwa

• przewiduje się możliwość zawieszenia organów samorządu terytorialnego i ustanowienia w to miejsce zarządu komisarycznego sprawowanego przez komisarza rządowego

• ograniczeniu ulega autonomia szkół wyższych

• Ograniczenia wolności i praw jednostki

• odosobnienie (internowanie) osób pow. 18 r.ż. s stosunku do których zachodzi podejrzenie, że mogą prowadzić działalność zagrażającą konstytucyjnemu porządkowi, bezpieczeństwu obywateli

• nakaz noszenia dowodu tożsamości

• wprowadzenie godziny policyjnej

• zakaz zmiany pobytu stałego lub czasowego bez zezwolenia

• zawieszenie prawa do organizowania zgromadzeń

• wprowadzenie cenzury prewencyjnej mediów, kontroli korespondencji

• zawieszenie zajęć dydaktycznych

• zawieszenie funkcjonowania transportu

• wprowadzenie reglamentacji dóbr konsumpcyjnych

• nakazanie okresowego zawieszenia działalności gospodarczej określonego rodzaju

Skutki wprowadzenia stanu klęski żywiołowej

• Zmiany w zasadach działania organów władzy publicznej

• kierownictwo działaniami mającymi zapobieżenie lub usunięcie skutków klęski żywiołowej sprawują odpowiednie orany administracji lokalnej: wójt, burmistrz, prezydent miasta, starosta, wojewoda

• jeżeli stan klęski wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa - kierownictwo to należy do ministra właściwego ds. wewnętrznych

• organ kierujący ma prawo wydawać polecenia organom administracji niższego szczebla oraz innym publicznym jednostkom organizacyjny,

• do dyspozycji wojewody lub ministra mogą zostać w miarę konieczności przekazane pododdziały lub oddziały sił zbrojnych

• Ograniczenia wolności i praw jednostki (konstytucyjne)

• ograniczenie wolności działalności gospodarczej

• ograniczenie wolności osobistej

• ograniczenie nienaruszalności mieszkania

• ograniczenie wolności przemieszczania się i pobytu na terytorium RP

• ograniczenie prawa do strajku, prawa własności

• ograniczenie prawa wolności pracy

• ograniczenie prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

• Ograniczenia wolności i praw jednostki (ustawa o stanie klęski żywiołowej)

• ewakuacja, strefy zamknięte, przymusowe rozbiórki i wyburzenia, wykorzystanie bez zgody właściciela nieruchomości lub rzeczy ruchomych, zmiana organizacji i czasu pracy, zakaz strajków, obowiązek świadczeń osobistych (czynny udział w działaniu ratowniczym, pełnienie wart), ograniczenia w transporcie, w usługach pocztowych

KAZUSY

































































































99

PRAWO KONSTYTUCYJNE

OPRACOWANIE ZAGADNIEŃ EGZAMINACYJNYCH

Opracowanie - Artur P.

2010

2010-01-17

1

---