Łakomy Edyta

Zajęcia: Pedagogika

Kierunek: Fizjoterapia, zaoczne

SYSTEM KOMUNIKACJI NIEWERBALNEJ
WEDŁUG CHARLES'A BLISS'A

System komunikacji Bliss'a to niewerbalna metoda porozumiewania się wykorzystująca nie litery, ale międzynarodowy kod składający się z symboli autorstwa Charlesa Blissa. Symbole określają konkretne wyrazy lub nawet całe frazy. Są graficzną ilustracją znaczenia danego słowa/frazy. Podstawowy słownik Blissa zawiera obecnie ok. 3000 symboli, które reprezentują ponad 6000 słów. Symbol Blissa umożliwia nazwanie konkretnego przedmiotu, ale również pojęcia abstrakcyjnego np. uczucia, czynności, stanu emocjonalnego. Specyfika i wyjątkowość systemu polega również na możliwości budowania pełnych zdań, prowadzenia rozmowy, wyrażania opinii i ocen, opisywania zdarzeń i przeżyć, a poprzez to rozwijania w pełni własnej osobowości. Prostota i elastyczność systemu pozwala na logiczną rozbudowę systemu i umożliwia szybkie uczenie się tej metody. Rozpoczynając od ograniczonej liczby symboli użytkownik Blissa może dzięki różnym strategiom poszerzać swoje słownictwo, rozwijać język według własnych możliwości intelektualnych i środowiskowych. Wszystkie osoby znające język ojczysty użytkownika symboli (jednakże potrafiące czytać lub znające budowę symboli) mogą się z nim porozumiewać i rozmawiać na dowolny temat, gdyż nad symbolami znajdują się napisy, nadające symbolom określone znaczenie. Dodatkowo, jeśli zaistnieje taka potrzeba jest możliwość zgłaszania do odpowiedniego centrum atestującego nowych propozycji słów. Aby zostały zaaprobowane, muszą spełniać podstawowe założenia tego języka. Symbol:

• musi odzwierciedlać znaczenie słowa / wyrażenia

• musi być prosty do wyjaśnienia

• musi być nieskomplikowany, przejrzysty (jak najmniej znaków),

• musi być łatwy do zrozumienia i zapamiętania

Jak powstał system komunikacji Bliss'a...

Autorem systemu komunikacji symbolicznej jest Austriak Charles Kaisel Bliss. Jego nazwisko przyjęło się jako część nazwy metody którą opracował - Blissymbolics. Aby zrozumieć ideę, która przyświecała Blissowi w utworzeniu systemu należy poznać przynajmniej niektóre fakty z jego życia.

Charles Bliss (Karl Blitz) urodził się w 1897r. na terenie obecnej Austrii (wówczas cesarstw austro-węgierskie). W mieście, w którym się urodził i mieszkał z licznym rodzeństwem współegzystowała duża liczba innych narodowości (ok. 20). Każda z tych narodowości miała własny język, często niezrozumiały dla pozostałych i dlatego wśród sąsiadów dochodziło do nieporozumień. Wówczas zakiełkował w nim pomysł stworzenia ujednoliconego języka, który byłby zrozumiały dla wszystkich, niezależnie od pochodzenia.

W 1922 roku ukończył Uniwersytet w Wiedniu na kierunku inżynierii chemii i zatrudnił się w firmie produkującej urządzenia elektroniczne jako szef działu patentowego. Po zajęciu przez Niemcy Austro-Węgier w 1938r, z racji swojego żydowskiego pochodzenia, został osadzony w obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie. Dzięki długim staraniom żony (Niemki) został zwolniony, ale musiał ratować się ucieczką do Anglii a następnie do Chin. W Chinach Charles Bliss zainteresował się pismem chińskim i studiował je przez 2 lata. Zafascynowany chińskimi znakami postanowił opracował koncepcję międzynarodowego idiograficznego języka. Chciał go nazwać `World writing' - czyli pismo świata. Ostatecznie osiadł w Australii i
kontynuował pracę nad systemem komunikacji symbolicznej. Wydał 2 książki: `International Semantography: A non-alphabetical Symbol Writing readable in all languages' oraz `Semantography (Blissymbolics)'. Jego żona na próżno próbowała zainteresować tym systemem wydawnictwa i uczelnie wyższe. Usłyszała nawet, że `mąż musi najpierw umrzeć, aby jego praca nabrała wartości'.

Po raz pierwszy metoda Blissa została wykorzystana w roku 1971 przez niewielką interdyscyplinarną grupę specjalistów, pracowników Ontario Crippled Children's Centre z Toronto (Kanada) pod kierunkiem dr Shirley McNaughton. Zespół chciał pracować nad poprawą komunikacji u osób z poważnym zaburzeniem tej funkcji i dotarł do publikacji o Blissymbolics.

Po śmierci Charlesa Blissa (1985) promocją i edukacją metody Blissymbolicks zajęła się organizacja charytatywna Blissymbolics Communication International BCI z siedzibą w Australii.

Dla kogo jest przeznaczony system Bliss'a…

System Bliss'a, który oryginalnie miał być alternatywnym językiem porozumiewania się ludzi na całym świecie, nie został szeroko rozpropagowany. Chociaż nie został językiem esperanto dla komunikacji niewerbalnej, jest z sukcesem wdrożony w pedagogice i rehabilitacji. Używa się go w ramach szkolnictwa specjalnego dla osób, które w wyniku niepełnosprawności nie mogą zaadoptować komunikacji werbalnej lub mają problem, aby korzystać z innych systemów komunikacji np. pisanie czy język migowy. Obecnie w systemie Bliss'a kształci się najczęściej:

1. dzieci niemówiące lub mówiące niewyraźnie (mało komunikatywnie),

2. dzieci upośledzone umysłowo (także w stopniu umiarkowanym)

3. dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym,

4. dzieci autystyczne,

5. dzieci afatyczne (niezrozumienie mowy),

6. dzieci dyzartryczne (różnorodne zaburzenia napięcia mięśni, czynności ruchowych i postawy wywołanych uszkodzeniem mózgu lub nieprawidłowościami w jego rozwoju),

7. a także osóby dorosłe z afazją (znaczna lub całkowita utrata zdolności do mowy, którą się kiedyś posiadało, spowodowana uszkodzeniem mózgu), atonią (zanik napięcia mięśni), dyzartrią.

Podstawą do rozpoczęcia kształcenia się w języku Bliss'a, jest odpowiednie zdiagnozowanie przyszłego ucznia. Kompleksowa ocena funkcjonalnych i potencjalnych umiejętności dziecka wskazuje, do jakiego rodzaju komunikacji ma większe predyspozycje. Jeśli zdecydujemy się na naukę metodą Blissa, wówczas wykonana diagnoza pomoże nam określić - kiedy, w jakim zakresie, na jak długo, w jakim celu i w jakiej formie prowadzić naukę. Czynniki, które powinniśmy wziąć pod uwagę podczas diagnozowania to:

1. Umiejętność sygnalizowania „tak” - „nie”. Jest to warunek niezbędny do rozpoczęcia nauki symboli Blissa.

2. Gotowość do komunikacji (stopień zainteresowania nawiązywaniem kontaktów, stopień frustracji dziecka na skutek trudności w komunikacji).

3. Aktualne sposoby porozumiewania się: (ocena zachowań komunikacyjnych - mimika, gestykulacja, odpowiedzi niewerbalne — okrzyki, nieartykułowane dźwięki, dźwięki zbliżone do dźwięków mowy, słowa, zdania…).

4. Poziom rozwoju mowy czynnej i możliwości jej rozwoju (ocena ogólnej sprawności motorycznej narządów mowy - emisji dźwięków, ruchomości aparatu artykulacyjnego, ocena oddychania, ocena odruchów związanych z jedzeniem i piciem, zasób słownictwa)

5. Poziom rozumienia języka i ocena zdolności językowych dziecka.

6. Poziom funkcji wzrokowych dziecka:

• percepcja wzrokowa (czy rozróżnia kontrasty i przestrzeń, kształty,

• ostrość widzenia (percepcja światła, barw i kształtów, jaka jest najmniejsza odległość pomiędzy bodźcami wzrokowymi dobrze postrzeganymi przez dziecko oraz jaki jest najmniejszy obrazek, którym dziecko może się posłużyć)

• figura i tło (ocena stopnia złożoności obrazka i umiejętności znajdywania szczegółu)

• ocena preferowanego przez dziecko materiału wzrokowego (rysunki, zdjęcia, obrazki, litery, symbole arbitralne)

7. Poziom funkcjonowania intelektualnego (im wyższy poziom intelektualny, tym szybsze i łatwiejsze przyswajanie nowych symboli. Ocena ta warunkuje sposoby wprowadzania nowych znaków oraz tempo i zakres poznawanych symboli).

8. Ostrość słuchu, reakcje na bodźce słuchowe, pamięć słuchowa, ocean wpływu słyszenia na rozumienie mowy.

9. Sprawność psychoruchowa (stan zdrowia, trwałość kalectwa itp. warunkuje ona dobór tablicy komunikacyjnej do aktualnych możliwości i potrzeb dziecka).

10. Koncentracja uwagi i koordynacja wzrokowo-ruchowa

11. Poziom umiejętności czytania.

12. Dotychczasowe doświadczenia dziecka w komunikacji np. w domu, szkole.

• z kim dziecko się kontaktuje i w jaki sposób,

• przebyte terapie logopedyczne.

• preferowane przez dziecko zabawy, zabawki, zajęcia tematyczne

• postawy rodziców i innych osób wobec dziecka i jego niemożności mówienia.

13. Osobowość dziecka

14. Środowisko (kto będzie uczył dziecko symboliki, gdzie, kiedy i jak często, postawy otoczenia wobec nowego sposobu komunikowania się).

Do rozpoczęci nauki języka Bliss'a można zakwalifikować dzieci, które rozumieją ideę komunikacji. Wiedzą, czemu ona służy i jakie może dawać korzyści. Dziecko powinno także potrafić interpretować słowa i gesty, aby zrozumieć podstawy języka Bliss. Bez tych umiejętności dziecku albo nie będzie zależeć na poprawie komunikacji (bo jest w stanie wyegzekwować od otoczenia wszystkie swoje potrzeby), bądź może spowodować u niego frustrację i zniechęcić do dalszych prób porozumiewania się. Jeśli po 2 latach nauki dziecko nie wykazuje postępów, wówczas należy zmienić formę edukacji na inną.

Kiedy rozpocząć naukę…

Najlepiej radzą sobie z przyswajaniem wiedzy o języku Bliss dzieci młodsze, z niewielkim upośledzeniem umysłowym i fizycznym. Praktyka jednak pokazuje, że w sposób efektywny mogą się go uczyć także dzieci starsze 10-16 lat, jak i dorośli oraz osoby z mniejszym i większym stopniem niepełnosprawności fizycznej i umysłowej. Wymaga to jednak doskonałej znajomości dziecka, wnikliwych obserwacji, a czasem wielu prób i niezwykłej cierpliwości.

Jak używać symboli…

Najważniejszą rzeczą w systemie Bliss jest fakt, że to nie dziecko jest przystosowywane do języka, lecz język do dziecka. Dlatego też dla każdej osoby powstaje indywidualna tablica komunikacyjna Blissa. Jej obszerność, ilość zamieszczonych symboli, sposób uporządkowania i zaawansowanie form gramatycznych jest zależne od potrzeb i umiejętności osoby, która się tą tablicą posługuje. Wraz z postępem nauki tablica jest modyfikowana i rozrasta się. Dziecko doskonali budowanie coraz bardziej złożonych zdań i rozwija własny język. Nad lub pod każdym symbolem w tablicy umieszcza się napis, tak by rozmówca, który nie zna symboli mógł przeczytać jego znaczenie.
Tak, więc do podstawowej komunikacji między dzieckiem a np. osobą towarzyszącą (rówieśnik, rodzic) specjalna wiedza o języku Bliss umiejętności nie jest wymagana.

Sposób komunikacji symboli zależy od stopnia niepełnosprawności fizycznej. Dzieci mogą wskazywać symbole palcem, wskaźnikiem umieszczonym na głowie lub oczami.

Na rynku dostępne są także materiały edukacyjne z możliwością zainstalowania na komputerze lub do zainstalowania na podręcznym nośniku. Maja formę elektronicznej biblioteki symboli, które można dowolnie grupować i wykorzystywać podobnie jak indywidualną tablicę. Są to urządzenia takie jak: Boardmaker (amerykańskie), Bliss for Windows (duńskie), WinBliss (szwedzkie), Mind Express (belgijskie), Bliss 2, AccessBliss.

Korzyści z nauki języka Blissa…

Język Bliss zwraca niepełnosprawnym, którzy nie mogą się komunikować werbalnie, komfort porozumiewania się i bycia zrozumiałym. Dają możliwość rozmowy w różnych sytuacjach i okolicznościach oraz szansę nawiązania kontaktu z drugim człowiekiem. A co za tym idzie wpływa pozytywnie na ogólny rozwój dziecka, rozwój jego osobowości i odnoszenie sukcesów szkolnych. Proste, spójne i logiczne podstawy języka powodują, że dzieciom łatwo przychodzi przyswajanie nowych znaków i wyrazów oraz tworzenie zdań. Istniejąca interpunkcja, odpowiednie wskaźniki i znaczniki umożliwiają przekazywanie swoich odczuć, wrażeń i emocji, budowanie pełnych zdań w różnych czasach i formach gramatycznych, co nie zawsze jest możliwe w przypadku innych języków symbolicznych. Może stać się efektywną `protezą mowy'.

Metoda Blissa może być też terapią prowadzoną równolegle z nauką mówienia. Stanowi pomoc intensyfikującą trening logoterapeutyczny, wspomaga rozwój mowy, a także, jest czymś tymczasowym, pomagającym w porozumiewaniu się do czasu wykształcenia zrozumiałej mowy dźwiękowej. Jest to ważne szczególnie w przypadku pracy z dorosłymi afatykami (ludźmi po wylewach lub udarach mózgu czy też ze zmianami pozapalnymi w mózgu) oraz z dziećmi afatycznymi - jako pomoc w odbudowaniu utraconej umiejętności mówienia. Metodę Blissa można używać zarówno długo, jak i krótkoterminowo, zależnie od potrzeb osoby i jej zdolności do rozwijania lepszej i łatwiejszej formy komunikowania się.

Język Blissa w Polsce…

Do Polski Blissymbolics dotarł z Niemiec (z Bonn) w 1987 r., a w rok później powołany został Ośrodek Szkoleniowy Komunikacji Symbolicznej Bliss przy Zarządzie Głównym TPD w Warszawie. Ośrodkiem kieruje Anna Lechowicz. Ośrodek, uznany został przez Bliss Comunnication International BCI za oficjalną filię, odpowiada za prawidłowe rozpowszechnianie i dalszy rozwój systemu w Polsce w zgodzie z zasadami przyjętymi przez BCI. Ponadto prowadzi działalność szkoleniową, udziela informacji, konsultacji i prowadzi poradnictwo dla rodziców. Można tam uzyskać informację, czy w rejonie zamieszkania danego dziecka pracuje wykwalifikowany specjalista metody Blissa. Kontakt z ośrodkiem można uzyskać w:

Ośrodek Bliss — ZG TPD, ul. Jasna 24 / 26, 00-950 Warszawa

Ośrodek Bliss przy Szkole Podstawowej Specjalnej nr 327

ul. Radomska 13 / 21, 02-323 Warszawa

pod numerem telefonu: 022 751 00 85, w godzinach wieczornych lub 0 606 256 175, a także na stronie internetowej Stowarzyszenia „Mówić bez słów”.

Czy system Bliss'a może szkodzić nauce mowy…

Są logopedzi i terapeuci, którzy twierdzą, że nauka obrazkowych form komunikacji w tym także metody Blissa powodują `uzależnienie się' od symboli i zniechęcenie osoby do nauki mowy.

Faktycznie, takie niebezpieczeństwo, może zaistnieć, ale w specyficznych warunkach, np.: gdy mówienie jest bardzo utrudnione, gdy na powrót mowy osoba oczekuje zbyt długo a terapia staje się nudna. Zdarza się także, że sam terapeuta popełnia błąd w sztuce nieodpowiednio dobierając metodę komunikacji, źle ustalając tempo podawania nowych znaków i gdy wreszcie poprzestanie na zamkniętej liczbie symboli i dziecko nie ma możliwości dalszego rozwijania komunikacji.

Żadna metoda nie jest doskonała. Ważne jest, żeby ocenę ucznia wykonać prawidłowo, a w ciągu dalszej edukacji wykazać dużo cierpliwości i dać dziecku możliwość praktycznego wykorzystania zdobytych możliwości. Jeśli jest szansa na poprawę standardu życia dziecka niepełnosprawnego jak i całej jego rodziny, to takie wyzwanie zawsze warto a nawet należy podjąć.

DLA CIEKAWYCH /CIEKAWSKICH

(Nieobowiązkowy!) krótki kurs metody Blissa

Gdy po raz pierwszy patrzy się na tablicę Blissa lub ogląda zbiór symboli nie należy wpadać w panikę. Na pierwszy rzut oka symbole wydają się skomplikowane i pozbawione sensu, ale daję słowo, sens mają. Poniżej kilka podstawowych informacji o tym jak i z czego zbudowane są symbole Blissa, co jest ważne przy ich odczytywaniu oraz jak `je rozgryźć'.

Kształty symboli…

Każdy symbol jest zbudowany na bazie 1 lub więcej elementów z przedstawionych poniżej grup:

1) symbole geometryczne

2) symbole dodatkowe:

3) cyfry: 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9

4) znaki interpunkcyjne:

5) strzałki:

6) wskaźniki:

Symbole -znaki proste / znaki złożone…

Symbole mogą być znakiem pojedynczym np.:

Lub składać się z kilku połączonych symboli, które tworzą symbol o innym znaczeniu:

Symbole mogą powstawać na zasadzie skojarzeń idiograficznych (przedstawiają ideę słowa - np. wiedza,…) albo piktograficznych (przedstawiają słowo w taki sposób, jaki wygląda - roślina, budynek, książka,…). Oprócz tych podstawowych form są jeszcze znaki abstrakcyjne np. określniki słów w j. angielskim (a, an, the).

Co ma znaczenie w budowie symbolu…

Krótko mówiąc… wszystko ma znaczenie! Gdyż w zależności od wielkości, miejsca ustawienia, kąta nachylenia, lub umiejscowienia wskaźnika symbol zmienia znaczenie. Poniżej kilka przykładów.

1) Wielkość:

2) Kierunek symbolu

3) Pozycji symbolu (góra, dół, prawo, lewo)

4) Kąta nachylenia symbolu

4) Umiejscowienia wskaźnika

5) Pozycji odnośnika ( ^. )

Modyfikatory znaczeniowe…

Aby nie nadwyrężać pamięci użytkownika, w słownika języka Bliss część słów jest tworzona poprzez dodanie do podstawowego słowa modyfikatorów. Takimi modyfikatorami są np.:

- `x', wstawiając modyfikator przed słowo, wskazujemy na coś pochodnego, ale większego. Stąd biorąc słowo proste `woda `~' i wstawiając przed nim modyfikator powstaje `x~' jezioro, lub `xx~' ocean.

- `!', wstawiając go za symbolem otrzymujemy zwiększone natężenie emocjonalne np. ze słowa `mowa' można utworzyć słowo `wołać!' `krzyczeć!!' lub `wrzeszczeć!!!'.

- `-` oznacza bez, i wstawiając go przed znakiem uzyskujemy znaczenie bez, np. znak `-` przed słowem `osoba' daje słowo `nikt'.

-` √' oznacza przeciwieństwo, więc znak ustawiony np. przed słowem `pełny' - oznacza `pusty'.

- `)', `)(`, `(` są modyfikatorami czasu. Oznaczają `po', `teraz', `przed' i ustawiane są po słowie bazowym np. modyfiaktor `po' ustawiony po słowie `dzień' oznacza `wczoraj'.

- modyfikatory określające część przedmiotu, ustawiany przed znakiem. Na przykład z wyrazu `ogień'uzyskujemy słowo `płomień'.

- modyfikatory uogólniające umieszczane przed znakiem podstawowym, np. uogólnienie przed słowem `nóż' oznacza `sztućce'.

- modyfikatory, które zmieniają rzeczowniki z abstrakcyjnych w konkretne, np. umysł->mózg.

Modyfikatory gramatyczne…

Metoda Blissymbol umożliwia podawanie czasowników w różnych czasach i trybach. Utworzenie odpowiedniej formy gramatycznej wymaga dopisania nad czasownikiem odpowiedniego modyfikatora. Schemat poniżej:

przykład:

:

Liczbę mnogą tworzy się poprzez dodanie słowa `dużo' nad rzeczownikiem. Nie mylić ze wskaźnikiem `x' oznaczającym więcej np. wyrazy typu woda-> jezioro -> ocean, gdzie wskaźnik umieszczany był przed wyrazem.

KONIEC

Więcej na stronie www.blissymbolics.org

Spis treści

Bibliografia

1. „Lesson 1: An introduction to Blissymbols”, Blissym Language Institute 2003, Dauglas Crockford, http://www.crockford.com/blissym/lesson1.pdf

2. „Metoda Charlesa Blissa, cz. I - Idea i zarys historyczny metody porozumiewania się za pomocą symboli”, Marzena Mieszkowicz, Referat.

3. „Metoda Charlesa Blissa, cz. II - Zastosowanie metody w praktyce”, Marzena Mieszkowicz, Referat.

4. Course 101 in Blissymbolics, materiał edukacyjny udostępniony przez Blissymbolicc Communication International.

5. Strona internetowa Blissymbolics Communication International, http://www.blissymbolics.org

11

---