Teoretyczne podstawy kształcenia


Teoretyczne podstawy kształcenia

Człowiek jest istotą:

Kształcenie - proces, którego celem jest przygotowanie do życia i pracy, w wyniku zrównoważonego rozwoju wszystkich sfer osobowości człowieka, tzn.:

Sfera intelektualna - to rozwój wiadomości, umiejętności i zdolności poznawczych człowieka:

Dzisiaj bogactwem jest potęga umysłu, a nie siła mięśni.

Najważniejszym celem edukacji jest nauczać, jak się uczyć.

5 rodzajów pamięci:

Zupełnie odmienne jest uczenie się linearne, oparte o druk (słowo do słowa) od uczenia się obrazowego, alegorycznego i uczenia się przez zappowanie w cyberprzestrzeni.

Sfera emocjonalna - określa sposób reagowania na ludzi, sytuacje, zdarzenia i umiejętności dostosowywania się do nowych bodźców.

Sfera duchowa - to „głębia”człowieka, moje „ja”, ego, które określa, kim jestem; wyznaczają ją: wartości, wierzenia, normy, wzory kulturowe, obrzędy, tradycje zachowań codziennych i odświętnych.

Wartości - coś cennego, każdy z nas się tym kieruje w życiu.

Normy - przepisy, rodzaje: prawna i moralna.

Prawo - normy, których stosowanie ma ułatwić życie wszystkim ludziom.

Sfera fizyczna - siły witalne, zdrowie, umiejętności manualne. Chcąc przygotować człowieka do życia należy uwzględnić wszystkie uwarunkowania, w tym:

1) uwarunkowania naturalne - klimat

2) uwarunkowania społeczne - społeczeństwo i życie w nim

3) kultura

4) technika

Od połowy XX wieku dokonuje się światowy proces przekształcenia cywilizacji industrialnej, przemysłowej. W cywilizacji wiedzy masowa produkcja tych samych wyrobów przez wiele lat została zastąpiona przez:

  1. produkcję symboliczną - programy komputerowe i medialne, public relations, consulting, doradztwo finansowe, zawodowe, personalne - czysta wiedza, sprzedaje się wiedzę

  2. produkcję wysoko przetworzoną o bardzo dużym stopniu nasycenia wiedzą.

Podstawowym zasobem rozwoju stała się informacja, lecz to nie informacja decyduje o rozwoju, bo informacji mamy w nadmiarze w Internecie, książkach. O rozwoju decyduje umiejętność przetworzenia informacji w wiedzę i umiejętność wykorzystania jej w praktyce. Rozwój i bogactwo społeczeństwa informacyjnego narodów wyznacza kapitał intelektualny, zasoby naturalne, dochód narodowy.

Zasoby naturalne: węgiel - przestał się opłacać, dopłacanie do wydobycia, do 1 górnika dopłacono 104 tysiące złotych

Gaz łupkowy

Miedź

Srebro

Dochód narodowy: ile wyprodukują, wykształcenie, zarządzanie.

Kapitał intelektualny kraju - to nieobserwowalny zasób wszystkich podmiotów funkcjonujących na danym terytorium, tj. mieszkańców, jednostek gospodarczych, instytucji i organizacji, a także społeczności i jednostek administracyjnych, który jest źródłem generowania aktualnego rozwoju ekonomicznego i społecznego oraz źródłem dobrobytu społecznego i gospodarczego w przyszłości.

Kapitał intelektualny : kapitał ludzki + kapitał społeczny + kapitał relacyjny + kapitał strukturalny

Kapitał ludzki wyznacza zasób wiedzy, umiejętności, doświadczenia, zdrowia i energii witalnej, zawarty w każdym człowieku i społeczności jako całości, określający zdolności do pracy, przedsiębiorczości, innowacyjności i adaptacji do zmian w otoczeniu oraz kreacji nowych rozwiązań.

Kapitał społeczny - jest zebranym w kulturze grupowej doświadczeniem przeszłości w formie typowych postaw, wartości i wzorów zachowań. Raz uformowany cechuje się bezwładnością i może być pozytywnym lub negatywnym czynnikiem w rozwoju społecznym. Kapitał ten wyrażają więzi społeczne, chęć współpracy i współdziałania, a przede wszystkim zaufanie.

W Polsce wskaźnik zaufania wynosi 11%, w krajach skandynawskich 60-70%. Na niski kapitał społeczny w Polsce ma wpływ korupcja, układy, załatwianie, nieuzasadniona zazdrość, kolesiostwo, nieuczciwość, chęć szybkiego „nałapania się”. Bez odbudowy kapitału społecznego, jak pisze psycholog społeczny profesor Janusz Czapiński za kilka lat zablokujemy się (i nasz rozwój). Jak pisze profesor Tadeusz Denek: edukacja musi być ściśle związana z życiem społecznym i gospodarką, nie może to przypominać - jak do tej pory mola prowadzącego donikąd (Wisława Szymborska).

Dyscypliną, która zajmuje się kształceniem ludzi jest dydaktyka. Dydaktyka z języka greckiego: didaktikos - pouczający, didasko - uczę. Pojęcie dydaktyka wprowadzili w Niemczech w 1613 roku Krzysztof Helwig i Joachim Jung. Wydali oni broszurę pt. : „Krótkie sprawozdanie z dydaktyki, czyli sztuki nauczania Ratychiusza”. Uważali oni dydaktykę za sztukę nauczania.

Zręby systemu klasowo- lekcyjnego powstały w XVI wieku stały się elementem szkoły tradycyjnej opartej na pozytywistycznym modelu wiedzy nauczanej i behawiorystycznej koncepcji nauczania. Pozytywistyczny model wiedzy nauczanej charakteryzuje się tym, że w formie przedmiotów nauczania zostały zawarte treści poszczególnych dyscyplin naukowych. Wiedza poszatkowana na przedmioty, każda dyscyplina naukowa wypracowała własny aparat pojęciowy, w efekcie uczniowie nie są w stanie połączyć wiedzy z poszczególnych przedmiotów w jedną całość. Behawiorystyczna koncepcja nauczania bazuje na pobudzeniu ucznia do uczenie się przez bodźce : B ----->R

Rozwój dydaktyki

Jan Fryderyk Herbart w I połowie XIX wieku opracował podstawy teoretyczne podającego nauczania wychowującego. Do dzisiaj te wydarzenia funkcjonują pod nazwą systemu tradycyjnego. Rolą nauczyciela jest klarownie wyłożyć materiał, a rolą uczniów zapamiętać go. Według niego razem z rozumem należy rozwijać wolę i charakter uczniów. Temu rozwojowi miała służyć realizacja następujących idei:

  1. idei doskonałości - wyznaczającej zakres i siłę dążeń jednostki; „bądź doskonały w tym, co robisz, a chleba i do chleba ci nie zabraknie”

  2. idei prawa - prawo ma regulować stosunki między ludźmi, tak aby wszystkim żyło się lepiej. Niestety w Polsce historycznie został zniszczony kult prawa i pracy; w okresie zaborów dobry był ten, kto nie przestrzegał prawa zaborów. W Polsce nie mamy szacunku do prawa i traktujemy prawo jako coś, co nam w życiu przeszkadza i tę mentalność należy zmienić, jednocześnie dbając o to, aby prawo było stanowione w poczuciu dobra ogółu i jednakowo respektowane w odniesieniu do wszystkich.

  3. idei zadośćuczynienia - obowiązek zadośćuczynienia krzywdom wyrządzonym innym, brakuje nam w życiu codziennym, społecznym prostych słów: proszę, dziękuję, przepraszam.

  4. idei wewnętrznej wolności - człowiek jest istotą wolną, może czynić, co zechce, ale wolność nie oznacza swawoli, nie można przez swoje zachowanie ograniczać wolności innym, przeszkadzać im; wolność musi iść w parze z wartościami, wolność bez wartości równa się swawoli, która pozostawia po sobie „pożogę”.

Cały proces nauczania i wychowania według Herbarta miał być realizowany według stopni formalnych (patrz kształcenie wielostronne, strategia podająca lekcji) oraz na rygorystycznych nakazach, poleceniach, a nawet karach cielesnych. Takiemu wychowaniu przeciwstawili się na przełomie XIX i XX wieku zwolennicy tzw. nowego wychowania. Przedstawicielem był John Dewey - propozycja zastąpienia wychowania dyscyplinującego „uczeniem życia przez życie”, gdzie uczniowie rozwiązywaliby problemy zaczerpnięte z życia. System tradycyjny przyjął się w Europie, progresywistyczny w USA. W systemie tradycyjnym dydaktyka jako nauka badała czynności nauczyciela w procesie nauczania, w systemie progresywistycznym dominowało uczenie się - dydaktyka obserwowała, co robi uczeń podczas rozwiązywania problemu i na tej podstawie opracowywała założenia realizacji procesu uczenia się uczniów. Dzisiaj nie przeciwstawia się tych dwóch procesów, a dąży się do integracji procesu nauczania i uczenia się, do wzajemnego uzupełniania się.

Dydaktyka jest nauką pedagogiczną, która zajmuje się badaniem procesów nauczania i uczenia się i wyprowadzania wskazówek praktycznych, jak to należy czynić, aby efekty kształcenia były, jak najlepsze. Proces nauczania, uczenia się wyznaczają takie czynniki, jak:

Teoretyczne podstawy kształcenia wyróżniają: dydaktykę ogólną, która zajmuje się analizą procesu uczenia się, charakterystycznego, wspólnego dla wszelkiego nauczania oraz dydaktyki szczegółowe. Dydaktyki szczegółowe zwane metodykami nauczania zajmują się badaniem procesu nauczania i określaniem jego realizacji w odniesieniu do poszczególnych przedmiotów oraz do nauczania na poziomach - metodyka nauczania początkowego.

Dydaktyka środowiskowa (branżowa) - zajmuje się badaniem kształcenia w poszczególnych branżach - dydaktyka medycyny, rolnicza.

Dydaktyka specjalna - zajmuje się nauczaniem się ludzi specjalnej troski.

W połowie XX wieku świat wkroczył w epokę cywilizacji wiedzy. Celem edukacji jest rozumieć świat - kierować sobą (Bogdan Suchodolski). Tak należy realizować proces kształcenia, aby uczniów uczyć rozpoznawania zachodzących zjawisk i procesów, analizowania ich przebiegu i przewidywania skutków.

Alvin Toffler wyróżnił w dziejach świata 3 wielkie fale, które zmieniły życie ludzi.

I fala: początek około 10 tys. lat p.n.e. i trwała do połowy XVIII wieku, związana była ze zmianą koczowniczego trybu życia w tryb osiadły i z rozwojem rolnictwa. Cechą I fali była rewolucja rolnicza, która doprowadziła do powstania cywilizacji agrarnej oraz kultury klasycznej, starożytnej i kultury tradycyjnej (średniowiecze).

II fala: połowa XVIII wieku - 1764 r. - wynalezienie maszyny parowej, dokonująca się rewolucja przemysłowa => cywilizacja industrialna (przemysłowa); rozwój przemysłu, powstawanie miast, urbanizacja kraju oraz rodzenie się tzw. społeczeństwa masowego, charakteryzującego się:

Powstała kultura modernistyczna - technokratyczna - dążyła do zmiany na bazie oświecenia, rozumu i pracy. W wyniku rewolucji przemysłowej powstał kapitalizm - liczył się zysk, kapitał, a nie człowiek, w ten sposób wykształciła się kultura technokratyczna, gdzie wartości typu „mieć” zdominowały wartości typu „być”.

III fala: wykształciła się w połowie XX wieku - cywilizacja wiedzy.

Obecnie jesteśmy świadkami powstawania IV fali, która doprowadzi do cywilizacji biotechnologicznej. Czynnikiem decydującym o rozwoju i bogactwie była:

Niemal wszędzie czytamy, że czynnikiem decydującym jest informacja. To nie jest prawda, gubimy się w zalewie informacji. Umiejętność przekształcania informacji w wiedzę i jej wykorzystywanie do najważniejszy czynnik.

Olbrzymia dynamika zmian = rozwój informacji i wiedzy. Wiedza podwaja się co 4-5 lat, starzeje co 8-10 lat (czasem 2-3 lata, starzeje 6 lat). Po 10 latach - funkcjonalny analfabeta, ma wiedzę ale przestarzałą. Trzeba się 12 razy w życiu dokształcać. Edukacja adaptacyjna - przygotowuje do pracy i życia w społeczeństwie. Edukację podmiotową należy zastąpić edukacją kładącą nacisk na rozwój we wszystkich sferach, a dydaktykę pamięci trzeba zastąpić dydaktyką myślenia, wartościowania, działania.

Prawo rozwoju Moore'a: co 18 miesięcy sprawność sprzętu elektronicznego podwaja się, a cena spada.

Proces uczenia się. Teorie uczenia się.

Cele, treści.

Podstawą efektywnego organizowania procesu kształcenia jest znajomość, jak człowiek się uczy. U podstaw każdego procesu jego wyjaśniania znajdują się pewne założenia i tak proces uczenia się można rozważać na gruncie fizjologicznym, filozoficznym (teorie filozofii - czemu ono służy), teorii psychologicznych, socjologicznych, cybernetycznych.

Proces kształcenia = nauczania i uczenie się oraz kształtowanie wychowanka przy jego własnym, podmiotowym udziale, którego celem jest dokonywanie zmian w osobowości. Wywołane zmiany w uczniu powinny być:

  1. korzystne - zgodne z wartościami uniwersalnymi, kulturą zachowania i polską tożsamością oraz światowym rozwojem cywilizacyjnym.

  2. obserwowalne - dostatecznie duże, dające się określić

  3. planowe - powstałe świadomie, podlegające kontroli

  4. trwałe - dające się zaobserwować po pewnym czasie

Koncepcje uczenia się:

Naturalizm - spór, czy rodzimy się jako tabula rasa, czy też jako zapisana księga toczyli już starożytni mędrcy - Platon, Arystoteles. W miarę rozwoju nauki spór stawał się coraz bardziej gorący. W efekcie filozofowie podzielili się na dwa obozy: empirystów i natywistów.

Empiryści uważali, że człowieka kształtuje środowisko, jakie go otacza.

Natywiści - uważają, że człowiek jest ukształtowany w momencie urodzenia, zapisany w genach; szkoła, edukacja ma wzmocnić pewne zadatki wrodzone, zapisane w genach, osłabić te niepożądane. Natywiści krytykowani przez Lwa Tołstoja i J.J. Rousseau, znaleźli swoich kontynuatorów w czasach obecnych, którzy postulują szkołę na miarę dziecka, gdzie wychowankom można robić wszystko. Istotą tej szkoły opartej na psychologii natywistycznej jest przestrzeganie zasady: „nic nie robić z wychowankiem”. Sama natura go ukształtuje, trzeba jednak pamiętać, że natura ma większą tendencję do złego niż do dobrego; niepielęgnowany ogródek zdziczeje, uczeń- tez zdziczeje. Proces kształcenia według koncepcji natywistycznej sprowadza się stwarzania przez nauczycieli takich warunków, jakie sprzyjają rozwojowi naturalnych i pożądanych zdolności dziecka, ucznia oraz zapewnienia w tych warunkach maksimum swobody przy jednoczesnym zwracaniu uwagi na emocjonalną równowagę i bezpieczeństwo. Proces kształcenia według koncepcji natywistycznej sprowadza się do obserwowania dzieci oraz przystosowania zajęć do potrzeb, zainteresowań i zdolności i usuwania tego wszystkiego, co temu rozwojowi by przeszkadzało. Obecnie natywizm znajduje kontynuację w nurcie zwanym pedagogiką humanistyczną.

Teoria asocjacyjna uczenia się - o ile naturaliści przyjmowali, że działania wychowawcze zmian nie powodują, lecz tylko sprzyjają ujawnieniu się zdolności ucznia w korzystnych warunkach, to zwolennicy teorii asocjacyjnej sądzę, że zmiany są efektem celowego, świadomego oddziaływania na uczniów. Teorie wyjaśniają proces uczenia się za pomocą kojarzenia, nowa wiedza z wiedzą już znaną, powstają połączenia pomiędzy różnymi elementami, wyobrażeniami, pojęciami, bodźcami i reakcjami, między złożonymi sytuacjami a zachowywaniem się. Jest wiele wariantów. Główna różnica między nimi polega na tym, że jedni psychologowie przypisują główne znaczenie zbieżności w czasie, a inni wzmocnienia przez nagrody i kary. Uczenie się według teorii asocjacyjnych polega na odniesieniu tego co się uczymy do tego, co już znamy. Dla Arystotelesa to skojarzenie wyrażało się w sformułowanych przez niego procesach skojarzenia:

Psychologowie, którzy rozwinęli teorię asocjacyjną, a później behawiorystyczną:

Prawo gotowości - efektywność kojarzenia uczenia się jest tym większa, im bardziej jesteśmy gotowi, nastawieni na to uczenie się, na tę potrzebę.

Prawo ćwiczenia - powtarzanie wyuczonej reakcji wzmocnienia, powiązanie między bodźcem a reakcją prowadzi do wzrostu siły tego powiązania, im częściej zachodzi powiązanie S-R, im częściej ćwiczymy tym to powiązanie jest silniejsze.

Prawo efektu - jeśli pomiędzy bodźcem a reakcją następuje połączenie, któremu towarzyszy zadowolenie to to zadowolenie z efektu wzmacnia siłę powiązania. Ogólnie można powiedzieć, że ta teoria sprowadza się do reguły: „łącz nowe wiadomości, ćwicz, powtarzaj, ciesz się z efektów, a powiązanie wtedy będzie mocniejsze”.

Na tle teorii asocjacyjnej Skinner stworzył teorię behawiorystycznego uczenia się - człowiek to układ reaktywny, zewnętrznie sterowany, czyli dostosowujący się do bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego. W świetle tej koncepcji proces uczenia się to oddziaływanie przez odpowiednie bodźce, które prowadzą do określonych reakcji. Podstawowym mechanizmem, regulującym nauczanie i uczeni się według behawiorystów jest system nagród i kar, który decyduje o tym, do czego człowiek dąży, a czego unika. Zdaniem behawiorystów takie procesy poznawcze, jak: myślenie, wyobraźnia, pamięć nie odgrywają roli w kształtowaniu zachowań osób uczących się. Skinner sądził, że najważniejszym elementem procesu uczenia się jest nagradzanie ucznia. Nie chodziło o nagrodę jako taką, lecz o wzmocnienie efektu uczenia się. Według niego zwykłe zachowanie reaktywne należy przekształcić w zachowanie operatywne, dostosowane do jego skutków, wówczas człowiek będzie wykazywał nie bierne naśladownictwo wyuczonych zachowań, ale zachowywał się stosownie do sytuacji. Daje się wyróżnić dwa rodzaje wzmocnienia:

  1. pozytywne - pożądane, korzystne:

  1. negatywne - niekorzystne:

Nauka jest najbardziej efektywna wtedy, gdy sprawia radość, a najmniej gdy stwarza stresy.

Teorie strukturalne uczenia się

Najistotniejszą kwestią w procesie uczenia się jest struktura, a najważniejszą rolę odgrywa wkomponowanie nowego elementu wiedzy w całość już posiadanej wiedzy. Głównym założeniem teorii strukturalnej jest teza: nowy element zostanie zapamiętany, jeśli ulegnie wkomponowaniu w wiedzę już posiadaną, czyli w całość wiedzy. W procesie uczenia się występuje wielokrotne przekonstruowanie świadomości uczącego się - relacji nowa wiedza, czyli część i całość. Uczenie się tutaj nie odbywa się metodą prób i błędów, lecz jest szeregiem odkryć i wynalazków. Powstałe w ten sposób nowe wiadomości łączą się już z wiadomościami zdobytymi, a jednocześnie reorganizują strukturę wiedzy człowieka. Jedną z najbardziej opracowanych teorii jest teoria asymilacji Piageta. Polega na włączaniu nowych elementów do schematów już uprzednio ukształtowanych. Schematy te wchłaniając nowe elementy przerabiają je stosownie do swojej organizacji, a jednocześnie same reorganizują się. Teoria strukturalna uwypukla dwie kwestie:

  1. uwypuklenie przez nauczyciela i wychwycenie przez uczniów meritum sprawy

  2. wychwycenie związków przyczynowo- skutkowych pomiędzy elementami składowymi danej wiedzy.

Teoria funkcjonalna uczenia się

Uznaje, że ideą naczelną jest pojęcie czynności ukierunkowanych na wynik, chodzi o wywołanie nie tylko procesów zaciekawienia i zachowań zorganizowanych, ale przede wszystkim ukierunkowanych na cel, zmierzających do określonego stanu myślowego, którego można nazwać wynikiem. Behawiorystyczne prawo S-R profesor Tomaszewski rozwija na zadanie - wynik. Według niego człowiek nie uczy się tylko powodowany bodźcami, lecz raczej zadaniami zmierzającymi do celu, który często staje się marzeniem. Jeśli potrafisz o czymś marzyć, to potrafisz tego dokonać. Marzenia w sposób świadomy i podświadomy ukierunkowują nasze działania na cel. W myśl tego uczenie można uznać za proces aktywny, w którym występują ukierunkowane i zorganizowane uczenie się, czyli zbiór czynności zmierzający do osiągnięcia jakiegoś celu. Przed uczącym należy postawić zadania możliwe do zrealizowania przez niego, zadania te powinny być nieco powyżej jego możliwości intelektualnej, bo wówczas nie zrazi się, że są za trudne, nie zniechęci się, że są lapidarne. Aby wykonać jakiekolwiek zadanie uczący się podejmuje czynności intelektualne, sensomotoryczne (manipulowanie) oraz werbalne (formułowanie słowne myśli). Podstawową role odgrywają czynności intelektualno - myślowe, konkretno - wyobrażeniowe i abstrakcyjno - pojęciowe - ściśle ze sobą powiązane. Spostrzeganie i działanie tworzą bezpośredni związek między świadomością człowieka i otaczającym go światem, dostarczają treści do myślenia, są podstawą tworzenia wyobrażeń i pojęć, które człowiek powinien umieć zwerbalizować (ująć w słowa). Każdy uczący się powinien jasno, precyzyjnie określić swój cel oraz postanowić „ja chcę i muszę to osiągnąć”. Istotna rolę odgrywa tutaj potwierdzenie roli słuszności przyjętej drogi i wzmocnienie etapowe dochodzenia do wyniku.

Poznawcza (kognitywna) teoria uczenia się

Teorie te oparte są na założeniu, że każdy człowiek jest samodzielnym i twórczym podmiotem, zdolnym kształtować siebie, swoje kompetencje, motywacje i dojrzałość emocjonalną. Teoria poznawcza w dużym stopniu bazuje na psychologii i pedagogice humanistycznej. Według nich osobowość kształtuje się w wyniku współdziałaniu dwóch układów - świata otaczającego na człowieka i człowieka na otaczający świat. Reagujemy na bodźce płynące ze świata. Według koncepcji poznawczej zachowanie człowieka, a więc również jego uczenie się nie zależy tylko od informacji, oddziaływań zewnętrznych, ale również od informacji tkwiących w człowieku, czyli od jego struktur poznawczych. Według profesora Kozieleckiego osobowość człowieka jest systemem struktur poznawczych, które zawierają odpowiednio zakodowaną informację o świecie, interakcjach między jednostką, a otoczeniem oraz o cechach własnego ja. Kształtowanie osobowości to rozwijanie tych struktur, zwiększanie ich złożoności, abstrakcyjności. Według Kozieleckiego to odpowiednio ukształtowane struktury poznawcze decydują o efektach uczenia się, ale z drugiej strony mają one charakter dynamiczny, otwarty, można je kształtować, modyfikować i zmieniać. Podejście poznawcze w porównaniu z behawioryzmem tworzy odmienną koncepcję uczenia się i całego procesu kształcenia. Behawioryści podkreślali rolę nauczyciela jako osoby przekazującej wiadomości i wzmacniającej poprzez nagrody i kary motywację do uczenia się, przedstawiciele koncepcji poznawczych podkreślają aktywne i samodzielne zdobywanie wiedzy przez ucznia, studenta. Uczeń przychodzący do szkoły jest ciekawy świata, interesuje do wszystko, jest gotów przyjmować postawę badawczą, a zatem obserwować świat, ludzi, formułować hipotezy, do czego to wszystko doprowadzi i wyciągać wnioski. Zdobyte przez niego w ten sposób informacje stanowią materiał do dokonywania różnego rodzaju procesów poznawczych, np. analizowania, porównywania, uogólniania, dokonywania syntezy. W efekcie uczeń jest zdolny do transgresji, czyli wychodzenia poza dostarczone informacje, do generowania nowej wiedzy, pokonywania swoich ograniczeń i wspinania się coraz wyżej. Koncepcje poznawcze są zgodne z pedagogiką i psychologią humanistyczną. Bazują na dociekaniach Maslowa i Rogersa, ale jednocześnie je wzbogacają. W ostatnich 15 latach na gruncie poznawczego podejścia do człowieka, szczególnego znaczenia nabiera nowa koncepcja pedagogiczno - psychologiczna zwana konstruktywizmem. Wykorzystując badania Piageta, Wygockiego, Brunera, neurologii konstruktywizm pojmuje wiedzę, nie jako coś zewnętrznego dla człowieka, lecz jako konstrukcję ludzkiego umysłu, która powstaje w wyniku przyjmowania wiedzy zewnętrznej, przetwarzania ją na wiedzę własną człowieka i rozwijania własnej wiedzy. Uczący się podmiot jest w stanie konstruować własny system wiedzy, do tego jednak potrzebna jest różnorodna aktywność poznawcza, aksjologiczna i działaniowa, m.in. sprowadzająca się do stawiania pytań. Konstruktywistyczna koncepcja uczenia się opiera się na sprawdzonym założeniu, że jednostka jest w stanie aktywnie uczestniczyć w konstruowaniu wiedzy o środowisku.

Psychopedagogiczny model procesu uczenia się

Gnoseologiczne podstawy procesu uczenia się. Gnoseologia - gr. poznawać, rozumieć procedury poznania, poznać - objąć umysłem.

Epistemologia - efekt poznawania.

Poznanie to nie ma charakteru odzwierciedlenia fotograficznego. Możemy mówić o czterech drogach uczenia się poprzez: zapamiętywanie, przyswajanie, odkrywanie, przeżywanie i działanie. Patrząc na tak rozumiane uczenie się można wyróżnić w nim poznanie bezpośrednie - zmysłowe, pośrednie - umysłowe, abstrakcyjne. W poznaniu zmysłowym występują trzy główne procesy poznania: wrażenia, postrzeganie i wyobrażenia. W poznaniu pośrednim, abstrakcyjnym do podstawowych procesów poznawczych zalicza się: tworzenie pojęć, myślenie i zapamiętywanie, budowanie twierdzeń, dochodzenie do praw i teorii naukowych. W wyniku poznania zmysłowego powstają wrażenia i spostrzeżenia. Wyobrażenia poddane procesom poznawczym, jak analiza i synteza prowadzą do wiedzy konkretnej. Poznanie zmysłowe wzbogacamy o poznanie umysłowe, teoretyczne, które prowadzi do pojęć. Pełne poznanie wymaga wzajemnego wzbogacania i uzupełniania się wyobrażeń i pojęć. Wrażenia i spostrzeżenia nie powstają mimo woli, lecz jako proces ukierunkowany przez myślenie. Zdobywane pojęcia, aby przekształciły się w wiedzę, należy poddać procesom poznawczym - analiza, porównywanie, synteza, abstrahowanie, systematyzowanie, uogólnianie. W ten sposób człowiek dochodzi do pewnych prawidłowości, zasad, prawd, poprzez ich uogólnienie, wartościowanie i generalizacje tworzone są pojęcia, które w wyniku wnioskowania dedukcyjnego, indukcyjnego, utrwalania prowadzą do wiedzy teoretycznej. Istotą pełnego poznania jest doprowadzenie do skojarzenia wiedzy konkretnej i teoretycznej. W tym celu należy poddać je procesom porównywania i różnicowania, a na tej podstawie dążyć do formułowania prawidłowości, ich systematyzowania, hierarchizowania i włączania do znanej już człowiekowi wiedzy. Ta nowa wiedza jest wchłaniana przez wiedzę znaną, a jednocześnie rozbudowuje tę wiedzę, w efekcie dochodzi do wiedzy ustrukturyzowanej, uporządkowanej, gdzie człowiek jednoznacznie jest stanie określić pomiędzy jej elementami związki przyczynowo - skutkowe, relacje nadrzędności i podrzędności. Uczenie się to nie wkuwanie na pamięć. Wiedza ustrukturyzowana to nie wszystko. Goethe napisał: „ze wszystkich nauk to nam pozostaje, co praktycznie spożytkować umiemy”. Dlatego tę wiedzę należy sprawdzać doświadczalnie, a na tej podstawie określić reguły praktyczne jej wykorzystania, poprzez powtarzanie kształtować umiejętności i nawyki. W ten sposób doprowadzamy do wiedzy operacyjnej.

Uczenie się w cyberprzestrzeni poprzez zappowanie

W dziejach ludzkości daje się wyróżnić cztery wynalazki, które zmieniły sposób uczenia się: wynalezienie pisma, i druku poszerzyło pamięć ludzką doprowadziło do powstania kultury druku; wynalezienie mediów wydłużyło zmysły ludzi i doprowadziło do powstania kultury obrazu; wynalezienie komputera i Internetu rozszerzyło pamięć człowieka, wzbogaciło jego myślenie i prowadzi do powstania kultury cyfrowej. W kulturze druku, na której bazowała szkoła tradycyjna, adaptacyjna, charakterystyczna dla cywilizacji przemysłowej, na ucznia oddziaływał świat realny i pojęć, uczeń poznawał świat, uczył się wiedzy o tym świecie:

Edukacja służyła kształtowaniu kompetencji alfabetycznych. Uczenie się miało charakter linearny, tzn. znak do znaku, słowo do słowa, zdanie do zdania - służyło uporządkowanemu odzwierciedleniu pewnej myśli, problem jednak w tym, że w dalszym ciągu występuje zakuwanie informacji, gdy natomiast pełny cykl poznawczy powinien służyć rozwojowi zdolności poznawczych i kształtowaniu umiejętności poprzez poznanie zmysłowe, umysłowe i praktykę, w kształtowaniu systemu wartości (rozwój sfery duchowej) poprzez odniesienie do wartości kultury zachodniej i polskiej w wyniku wywoływania przeżyć utworów literackich i dzieł artystycznych, sytuacji i konfliktów.

Rozwój procesów poznawczych na bazie nowoczesnej treści oraz kształtowanie systemu wartości to kwintesencja edukacji człowieka. Arystoteles mówił, ze wiedza składa się z czterech składników:

W 2006 roku w Urzędzie petentowym w Polsce zgłoszono 130 petentów, co, co stanowi 3,4 na mln mieszkańców. Dla niewielkiej Słowacji wskaźnik ten jest dwa razy większy, Finlandii 70 razy większy, Szwajcarii 120 razy większy. Od pół wieku obserwujemy rozwój mediów i powszechnego używania w komunikowaniu obrazu telekomunikacyjnego. Jesteśmy świadkami przesilenie kulturowego, które prowadzi do innej epoki świata i kształtuje inną mentalność ludzi, a w efekcie następuje wyczerpywanie kultury pisma i związanego z nią aparatu poznawczego, obejmującego myślenie przyczynowo - skutkowe, linearne pojmowanie czasu, monistyczne i obiektywne rozumienie świata na rzecz rozwijającej się kultury wizualnej. Kultura wizualna wymaga praktycznej znajomości kodu wizyjnego wykształcenia przez szkołę - całościowego odbierania, alegorycznego, unistycznego i na pograniczu systemu znaczeń. Percepcja obrazu, w tym telewizyjnego jest tym efektywniejsza, im bardziej zostaną uwypuklone elementy najistotniejsze poznawczo na obrazie, stanowić przy tym tzw. klucz kompozycyjny obrazu, mimochodem przykuwający wzrok. Chodzi o to, żeby punkty organizacyjne obrazu decydujące o jego zrozumieniu, pokrywały się nie tylko z kluczem kompozycyjnym, ale także z punktami mocnymi obrazu. Istotne staje się zachowanie zasady zgodności semiotycznej obrazu, tj. zgodności struktury przedstawianej rzeczywistości, komunikowanej, przedstawianej, przedstawiającej. Człowiek widzi to, co chce zobaczyć, zależy to nie tylko od jego zmysłów, ale również doświadczenia. Od 5 lat w Polsce tworzy się kultura cyfrowa. Amerykański badacz Internetu Nicholas Carr w książce pt. „Płycizny, czyli co Internet robi z naszymi mózgami” pisze, że linearny umysł logiczny, przyzwyczajony do wielogodzinnego skupienia nad lekturą, który dał cywilizacji renesans - odchodzi w przeszłość. Dzisiejsi uczniowie to cyfrowi tubylcy wychowania w obecności komputera, Internetu i mediów cyfrowych. Sposób myślenia ich mózgów zgodnie z tezą neuroplastyczności ukształtował się pod wpływem technologii informacyjno - komunikacyjnych W latach 80. XX wieku amerykański neurobiolog Merzenich na podstawie badań mózgu z wykorzystaniem nowoczesnej aparatury obalił stwierdzenie, że mózg ukształtowany nie zmienia się. Sformułował tezę: mózg na poziomie neuronów kształtuje się pod wpływem bodźców docierających do niego, stale rozwijane połączenie neuronalne rozwija się, a niewykorzystane zamierają. Splicer w nowej książce: „Neurony nie operują symbolami, ale działają subsymbolicznie” bardzo mocno podkreśla różnice między przetwarzaniem informacji w sieciach neuronowych, a logicznym rozumowaniem opartym na regułach, w przeciwieństwie do zasad logicznego wnioskowania, podporządkowanego seryjnym regułom sieć neuronowa nie zawiera zasad dopasowywania ani wzorów obliczeń. Po prostu potrafi dokonać odpowiedniego przyporządkowania na podstawie połączeń między neuronami, ta umiejętność tkwi w sieci neuronów i sile połączeń synaptycznych.

Człowiek uczy się zappując, oglądając, przeglądając z kanału na kanał, szukając informacji, ściągając pliki, homo sapiens przekształca się w homo zappiens. Zostaje pobudzony neuron, który wybuchając ładunkami elektrycznymi łączy dane treści z wszystkimi, które są w pobliżu, przeskakując z informacji na informację, łączy je całościowo, koncentracja szeroka, lecz płytka.

Cele kształcenia

Cel - oznacza nie tylko konkretne zadanie, ale ogólny klimat, w którym to działanie jest realizowane. Wartości i cele są nadrzędnymi punktami odniesienia do optymalnego procesu kształcenia. Cele pozwalają określić z jakim zamiarem należy podejmować określone działania edukacyjne, formułowane z punktu widzenia społeczeństwa jako całości i z punktu widzenia ucznia. Już Seneka mówił: „Jeśli nie wiesz do jakiego portu chcesz się skierować, pomyślne wiatry nie będą ci służyły”. Jeśli nie wiesz, co chcesz się nauczyć, nigdy się tego nie nauczysz. Cele kształcenia stanowią wytyczne dla procesu kształcenia, określają jego wymagania programowe i rezultaty. Z celów wynikają treści i podaje się to, co uczniowie powinni umieć. Powinni cele te formułować politycy na bazie raportów naukowych. Wyróżnia się trzy poziomy formułowania celów edukacji:

Cele globalne - to dalekosiężne plany, wizje rozwoju społeczeństwa, opracowujemy je z uwzględnieniem aspektu kulturowego, filozoficznego, cywilizacyjnego. Biorąc te trzy przesłanki pod uwagę formułujemy ideały edukacyjne. Z punktów widzenia globalnych celów edukacji na szkole ciąży potrójna odpowiedzialność:

  1. za rozwój w sposób zrównoważony wszystkich sfer osobowości dzieci, młodzieży i osób dorosłych

  2. za ciągłość i rozwój kultury

  3. za przygotowanie młodego i dorosłego pokolenia do ciągle zmieniającej się rzeczywistości społecznej, gospodarczej i technicznej.

Strategicznym globalnym celem edukacyjnym jest „rozumieć świat - kierować sobą” w procesie zmiany cywilizacji przemysłowej w cywilizację wiedzy i rodzenia się cywilizacji biotechnologicznej. Aspekt kulturowy celów globalnych powinien uwzględniać nakładanie się siedmiu warstw kulturowych:

  1. wartości kultury klasycznej - podstawę cywilizacji zachodniej

  2. wartości kultury średniowiecznej, tradycyjnej

  3. wartości kultury modernistyczno - technokratycznej

  4. wartości kultury polskiej

  5. wartości kultury cywilizacji wiedzy - ścieranie się kultury modernizmu z postmodernizmem

  6. wartości kultury Unii Europejskiej

  7. wartości kultury postmodernistycznej moderny rodzącej się cywilizacji biotechnologicznej, wyrażającej się w zahamowaniu przeciwstawnych ujęć kultury tradycyjnej, modernizmu, postmodernizmu i cyberprzestrzeni.

Obszary nowych zadań edukacji XX wieku:

Cele strategiczne Unii Europejskiej:

  1. poprawa jakości i efektywności systemów edukacji w UE:

  1. ułatwienie powszechnego dostępu do systemów edukacyjnych:

Cele ogólne:

Niestety w polskim wydaniu realizowane były dwa pierwsze cele wiedzy o kulturze, przyrodzie, technice. W cywilizacji wiedzy zauważa się różne podejście do kształcenia ogólnego w różnych krajach. Największy nacisk jest położony na nabywanie zdolności poznawczych, są także kraje w których główną uwagę zwraca się na kulturę filozoficzną, wizję otaczającego świata, a jeszcze inne oparte o wartości humanistyczne, kwestie pragmatyczne, czyli użyteczność w działaniu głównie praktycznym. W cywilizacji wiedzy człowiek musi posiąść umiejętność uczenia się sztuki życia. Edukacja cywilizacji wiedzy powinna doprowadzić uczniów do mądrości w wiedzy, gdzie wartości i wiedza będą się wzajemnie uzupełniać..

Cel edukacji współczesnej to uczyć:

Cel i kierunek rozwoju nowocześnie rozumianej edukacji:

Cywilizacja wiedzy wymaga zmiany hierarchii celów. W cywilizacji przemysłowej wystarczała edukacja adaptacyjna:

  1. zapamiętanie wiadomości - dobrze radziła sobie szkoła

  2. zrozumienie wiadomości - gorzej

  3. opracowanie umiejętności:

Cywilizacja wiedzy kreuje edukację krytyczno - refleksyjną, uczącą krytycznego stosunku do rzeczywistości, aby dobre rozwijać, a złe naprawiać., kształtować postawy i świat wartości, stwarzać warunki do rozwoju osobowości, przygotowywać młode pokolenia do efektywności gospodarczej, rozwijać sprawności i wiedzę o świecie.

Model wykształconego Polaka nie jest przykładem encyklopedysty, ale człowieka mądrego o wiadomościach zintegrowanych w system własnej wiedzy, wrażliwego i refleksyjnego obywatela, aktywnego społecznie, doskonalącego siebie i wzbogacającego własne siły duchowe. Główne cechy wykształconego Polaka:

Współczesna edukacja to edukacja, która będzie rozwijać uczniów w kulturze linearnej (słowo drukowane), wizualnej, cyfrowej. Inaczej myśli, odbiera informacje, wartościuje i działa homo sapiens a inaczej homo zappiens.

Homo sapiens:

Homo zappiens:

Generacja telewizji, Internetu, komputera, komórek nie umie słuchać i skupić uwagi przez dłuższy czas na jednym zagadnieniu, jest to generacja zappowania - chwytania informacji i kojarzenia ich. Poprzez myślenie asocjacyjne oparte na kojarzeniu buduje w umysłach chmurę pojęć (A, B,C,D), musi ciągle coś działać, szukać, buszować po stronach internetowych WWW., uczenie się jest grą i zabawą, kojarzeniem powierzchownych informacji. Należy pamiętać, że dostęp do wiedzy przez Internet i przez książkę to dwa różne sposoby myślenia i dwie wizje świata. Wiedza książkowa ma strukturę uporządkowaną, linearną, ta w sieci jest hipertekstualna - struktura rozgałęziona, niepowiązana, można założyć, że ludzie którzy czytają książki dochodzą do podobnej wiedzy. Osoby, które czytają hipertekst wylądują zupełnie gdzie indziej. Wyzwaniem dla pedagogów na drugie 10 - lecie XXI wieku jest wypracowanie nowej dydaktyki kształcenia digitalnych tubylców tzw. metotyki. Aby zappowanie nie prowadziło do kształtowania człowieka płytkiego, szkoła, edukacja powinna dążyć do osadzenia zappowanych treści w tle kulturowym, gospodarczym i technicznym. Edukacja w cywilizacji wiedzy winna wyposażyć ucznia w:

Tym, co cechuje obecną rewolucję informacyjną nie jest centralna rola informacji i wiedzy, lecz zastosowanie wiedzy, informacji i technologii informacyjno - komunikacyjnych (TI-K) do generowania nowej wiedzy. Nowa wiedza ma kreować nowoczesne technologie i tworzyć nowoczesnego człowieka po to, aby tworzyć jeszcze nowszą wiedzę. Powstaje samo nakręcająca się spirala rozwoju poprzez nowoczesną wiedzę. W cywilizacji wiedzy:

W cywilizacji wiedzy najbardziej ogólnym, a zarazem strategicznym celem współczesnej szkoły jest rozwijanie postawy twórczej, rozumianej bardzo szeroko, zgodnie z założeniami pedagogiki i psychologii humanistycznej i społecznej.

Postawa twórcza - zespół dyspozycji poznawczych, emocjonalno - motywacyjnych i działaniowych, które umożliwiają jednostce reorganizację dotychczasowych doświadczeń, odkrywanie i budowanie czegoś nowego, wartościowego, rzeczy, idei, społecznego działania. W kształceniu ogólnym poprzez odpowiednią realizację przedmiotów humanistycznych i przyrodniczych należy dążyć nie tylko do rozwoju zdolności poznawczych, ale także w wyniku kultury wysokiej (artystycznej) i kultury życia powinniśmy na zasadzie wywoływania przeżyć rozwijać sferę emocjonalną i duchową. To nie uczeń ma się nauczyć historii, fizyki, ale to te przedmioty mają nauczyć ucznia poznawać świat, rozwijać wiedzę kreatywną, a uzupełnienie o przeżycia rozwijać wnętrze uczniów. Jednym z charakterystycznych objawów współczesnej edukacji jest postępująca integracja kształcenia humanistycznego, ścisłego, ogólnego i zawodowego. Ta integracja wyraża się:

Nauczanie tradycyjne powinno być zastępowane przez kształcenie transgresyjne, pobudzające ucznia do pokonywania trudności i ograniczeń oraz przekraczania swoich wiadomości. Pociąga to za sobą przechodzenie do modelu kształcenia generatywnego i doktryny krytyczno - refleksyjno - kreatywnej skierowanej na kształcenie postawy twórczej i rozwijanie wartości. Cele szczegółowe kształcenia formułują nauczyciele, odnosząc się do poszczególnych jednostek metodycznych i opisując zamierzoną zmianę właściwości uczniów odnośnie:

czyli co uczniowie powinni umieć, a czego nie umieli przed rozpoczęciem nauki. Określają oczekiwany rezultat końcowy, a nie opis lub streszczenie programu. Inaczej: są to cele uczenia się w przeciwieństwie do celów nauczania. Określają one co uczący się, a nie nauczający powinien umieć wykonać. Cele szczegółowe najlepiej przedstawić w postaci taksonomii celów kształcenia, czyli hierarchicznej klasyfikacji celów, odnośnie dziedziny:

Jednostka metodyczna to prowadzone w danym dniu zajęcia.

W odniesieniu do sfery poznawczej i wychowawczej najbardziej znaną taksonomią celów jest taksonomia Blooma. W zakresie sfery poznawczej Bloom wyróżnił sześć kategorii:

  1. Wiadomości:

    1. znajomość faktów

    2. znajomość sposobów i środków opracowywania faktów

    3. znajomość pojęć ogólnych i abstrakcyjnych

  2. Rozumienie wiadomości:

    1. umiejętności interpretacji

    2. umiejętności transferu, czyli umiejętności przenoszenia treści z jednego języka lub formy na inną

    3. umiejętności ekstrapolacji (uśrednienie)

  3. Zastosowanie wiadomości

  4. Analiza:

    1. elementów

    2. zależności między elementami

    3. zasad, według których elementy są uporządkowane

  5. Synteza - zdolność tworzenia spójnych całości z poszczególnych elementów

  6. Ocena

    1. faktów ze względu na zakładane cele

    2. ocena w kategoriach wartości

    3. ocena przyjętych kryteriów

Taksonomia celów uproszczona - Bolesława Niemierki, taksonomia ABCD Niemierki:

Wiadomości:

        1. Zapamiętywanie wiadomości

        2. Zrozumienie wiadomości

Umiejętności:

        1. Umiejętność stosowania wiadomości w sytuacjach typowych

        2. Umiejętność stosowania wiadomości w sytuacjach problemowych

Znajomość wiadomości jest ważna, ale nie wystarczająca, gdyż człowiek tak stosuje wiadomości, jak mu podpowiadają wartości, dlatego współczesną szkołę należy uczynić szkołą wychowującą, rozwijającą sferę intelektualną, emocjonalną i duchową.

Profesor Kazimierz Denek wyróżnia taksonomie celów wychowania:

    1. Rozpoznanie wartości

    2. Rozumienie wartości

    3. Akceptowanie wartości

    4. Respektowanie wartości

Taksonomia celów wychowania Niemierki ABCD:

Zachowanie:

    1. Uczestnictwo w działaniu

    2. Podejmowanie działania

Postawy:

    1. Nastawienie na działanie

    2. System działań

Taksonomia celów praktycznych Niemierki ABCD:

Działania:

    1. Naśladowanie działania

    2. Odtwarzanie działania

Umiejętności:

    1. Sprawność działania w warunkach stałych

    2. Sprawność działania w warunkach zmiennych

Wartości współczesnego wychowania

Rękojmią w budowaniu ładu są wartości. Pytanie o wartości to pytanie o to, co robimy, do czego dążymy, jak postępujemy i jak powinniśmy postępować. To pytanie „o kompas według którego mamy orientować się, gdy szukamy drogi w życiu”. Chodzi o to, aby wartości były:

Wartości stanowiące podstawę wychowania:

Kultura europejska (zachodnia) powstała w wyniku nałożenia się czterech warstw kulturowych:

  1. wartości kultury greckiej - praca jako źródło utrzymania i realizowania się

Cywilizacja zachodnia, USA, Europa Środkowo - Zachodnia, Kanada, Australia.

Cywilizacja islamska - Bliski i Daleki Wschód

czasy hellenistyczne

demokracja - wartość o którą należy dbać, bo inaczej upadnie

humanizm

  1. cywilizacja rzymska - prawo i praworządność

  2. rewolucja chrześcijańska - miłość jedynego Boga, miłość bliźniego

  3. kultura ludów tubylczych

Sokrates ->nauczyciel-> Platon (wykładowca w Akademii Platońskiej) -> Arystoteles (wychowawca Aleksandra Wielkiego)

Przekazywanie wiedzy z pokolenia na pokolenie.

Wartości średniowieczne:

Wartości cywilizacji przemysłowej:

Opracowanie technologii doprowadziło do powstania przemysłu, który z kolei wytworzył kulturę technokratyczną, gdzie liczył się zysk, kapitał, a nie człowiek.

Mentalność Polaków określa cecha, która wpisuje nas pomiędzy megalomanię a kompleks niższości = połączenie poczucia wartości z kompleksem niższości.

Wartości kultury polskiej:

Wartości według R. Jedlińskiego:

Wolność bez wartości równa się swawoli, a ta po sobie pozostawia pożogę. „Kraj, naród jest mocny nie armią, lecz wartościami”. Wartości podstawowe dzisiaj:

Wartości kształtujące współczesnego człowieka:

Cele kształcenia wynikające z globalizacji

Energia jednych społeczeństw jest skierowana na rozwój i postęp, a innych na trwanie w stanie niezmienionym. To nie sprawa genów, czy też politycznych zawirować, że jedne społeczeństwa wzięły udział w wielkim modernizacyjnym skoku, lecz istota tkwi w wartościach uznawanych przez ludzi i w więzach, które ich łączą.

Drucker napisał, że w dziejach Europy wystąpiły wcześniej trzy uporządkowania: w XIII, XVI oraz na przełomie XVIII wieku. Obecnie w wyniku przekształcenia cywilizacji przemysłowej w cywilizację wiedzy, zachodzącej globalizacji, ścierania się modernizmu i postmodernizmu dokonuje się czwarte uporządkowanie, które wyznaczy nowe kierunki krajów i świata. W tym niepewnym świecie, my Polacy odczuwamy dysonans poznawczy, z jednej strony chcemy identyfikować się z kulturą regionu, a z drugiej coraz bardziej poddawani jesteśmy globalizacji.

Jaki wybrać model kształcenia?

- czy patriotyczno - romantyczny?

- czy pragmatyczno - cywilizacyjny?

Pierwszy zorientowany jest na krzewienie wartości, tożsamości narodowej i patriotyzmu narodowego i lokalnego, ugruntowanie i rozwój małych ojczyzn. Drugi zaś na postęp społeczny, oparty na rozwoju naukowo - technicznym i kształtowanie postaw i zachowań przyszłościowych. Czy jeden model rozwoju wyklucza drugi, czy na bazie wartości ukształtowanych przez setki lat nie można dążyć do rozwoju technicznego czy pragmatycznego wraz z szybkim rozwojem nowych technik i technologii informacyjnych, wprowadzeniem ich do wszystkich dziedzin życia, a także rosnącą wymianą międzynarodową przemieszczania się kapitału. Globalizacja ma dwie strony:

- pozytywną - związaną ze wspólnym rozwiązywaniem problemów światowych m.in. związanych z zanieczyszczeniami środowiska, ociepleniem, epidemiami, następuje szybkie rozpowszechnianie technologii

- negatywną - powiększenie rozwarstwienia społecznego oraz uzależnienie gospodarcze i kulturowe od najbogatszych.

Za sprawą globalizacji następuje bardzo szybkie upowszechnianie zdobyczy nauki i technologii medycyny. Podstawowym założeniem globalizacji jest: „otwórzmy rynki, znieśmy granice, a wszyscy się wzbogacą” (wzbogacą się bogaci, bo oni mają coś ciekawego, nowoczesnego do zaoferowania, a biedni?). Zwolennicy globalizacji mówią: jak się wzbogacą bogaci to zwolnią miejsca pracy dla biednych. Cały postęp dokonuje się w świecie bogatych, a biedni tkwią w bezruchu. W myśl definicji OEKO globalizacja oznacza:

- rosnące umiędzynarodowienie rynków, towarów i usług, środków produkcji, systemów finansowych, konkurencji, technologii i przemysłów

- rosnące znaczenie korporacji międzynarodowych, malejące rządów poszczególnych krajów

Praktycznie cały kapitał kierowany jest do krajów bogatych i zaspokojeniu ich potrzeb. W wyniku globalizacji świat zmierza do modelu 20:80 i pojęcia Tittytaiment. 20 % wykształconej populacji ludności utrzymywać będzie światową gospodarkę w rozmachu, te 20 % narzucać będą swoje modele rozwoju, a 80 % będzie wykluczone z postępu.

Okres globalizacji, w który wkroczył świat jak pisze Bauman zaczyna dzielić ludzi na wytwórców i zbędnych ludzi za sprawą nowoczesnych maszyn, sterowanych komputerowo, które pracują szybciej, lepiej, wydajniej; wypieranie ludzi z pracy.

Tittytaiment - mieszanka odurzającej rozrywki i wystarczająca ilość pożywienia dzięki której sfrustrowaną ludność będzie można utrzymać w spokoju.

Prywatny dostatek to publiczna nędza.

Globalizacja prowadzi do podziału współczesnego świata na:

- świat globalizatorów - obszary centralne, bogate aglomeracje

- świat zglobalizowany - obszary peryferyjne - biedne

Według futurologów pierwszy z nich obejmie 1/5 ludzkości, drugi zaś 4/5 ludzkości.

Globalizacja oznacza tzw. Amerykanizację wzorów kulturalnych, która prowadzi do unifikacji na wzór konsumeryzmu, akceptację postaw popularyzowanych przez media, przemieszczanie i mieszanie się elementów kulturowych.

Globalizacja wymogła tzw. logikę rozpadu, która przyczyniła się do:

-szybkiego rozpadu wzorów, systemu wartości, do kwestionowania w wielu sferach życia tradycyjnego dziedzictwa kulturowego

-utraty spoistości społeczeństwa, więzi społecznych, pracy, rodziny, szkoły, a nawet ojczyzny

Znawcy zagadnienia twierdzą, że od 2008 roku wraz z kryzysem finansowym na świecie rozpoczął się koniec logiki win-win rozwoju przez globalizację. Globalizacja zastępowana jest logiką gry o sumie zerowej, gdzie każde państwo postrzega sukces innych jako własną stratę. Wniosek: chcąc podołać rywalizacji międzynarodowej w zglobalizowanym świecie należy szybko unowocześnić system oświaty w Polsce, pod względem merytorycznym i metodycznym na miarę cyberświata XXI wieku.

Metody kształcenia

Methodos z języka greckiego oznacza sposób postępowania. Przez metodę kształcenia (nauczania) rozumie się systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami służący zrównoważonemu rozwojowi osobowości uczniów we wszystkich sferach zgodnie z przyjętymi celami kształcenia. Podział metod na dwie grupy:

  1. metody podające

  2. metody poszukująco - aktywizujące

Metody podające służą podaniu wiedzy uczniom, a poszukująco - aktywizujące pobudzeniu ich myślenia, wartościowania, aby sami dochodzili do nowej wiedzy.

Metody podające - wywołują jeden rodzaj aktywności uczniów związany z zapamiętaniem wiadomości w zakresie tej grupy wyróżnia się:

  1. metody oglądowe:

  • metody słowne

    1. metody praktyczne:

    Metody aktywizujące:

    Metody dydaktyczne, które przez rozgrywanie sytuacji zadań uczą uczniów myśleć i dochodzić do nowej wiedzy:

    gry odroczonego wartościowania:

    gry sytuacyjne:

    gry symulacyjne:

    gry inscenizacyjne:

    - jednoczesnym

    - wielokrotnym

    - czynno - obserwowalnym

    gry komputerowe

    Metody waloryzacyjne (eksponujące) służące wywołaniu przeżyć:

    - metody impresyjne

    - metody ekspresyjne

    Metody poszukiwania, porządkowania, wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną

    Metody stosowania zdobytej wiedzy w praktyce: szkolne metody praktycznego nauczania zawodu oraz uczenie się na stanowisku pracy.

    Metody planowania, organizowania i ocenienia własnej nauki.

    Metody skutecznego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień.

    Metody efektywnego współdziałania w zespole i pracy w grupie, budowania więzi międzyludzkich, podejmowania indywidualnych i grupowych decyzji.

    Metody przyswojenia sobie nowych metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych

    Metody zdalnego kształcenia e-learning.

    Szkolne metody nauczania zawodu:

    1. tradycyjne:

  • nowoczesne:

    • Metody kształcenia (uczenia się na stanowisku pracy):

    1. metody uczenia się poprzez relację z drugą osobą:

    - szkolenie indywidualne

    - coaching

    2) metody uczenia się poprzez wykonywanie zadań specjalnych:

    - zaangażowanie pracownika w specjalny projekt

    - rotacja stanowisk

    - oddelegowanie pracownika

    - wyjazdy studyjne

    3) metody uczenia się przy wsparciu grupy:

    - uczenie się poprzez działanie

    - grupy nieformalne

    4) metody samodzielnego dokształcania się:

    - udział w kursie korespondencyjnym

    - uczenie się z wykorzystaniem komputera i technologii multimedialnych

    W nowej szkole uprzywilejowane są metody aktywizujące. Należy pamiętać, że nie w metodzie tkwi, że ona jest aktywizująca czy podająca, lecz w tym, jak dana metoda jest stosowana czy pobudza uczniów do aktywności. Każda metoda może być aktywna lub pasywna. W związku z tym obecnie nie dzieli się metod na podające i aktywizujące tylko mówi się o kontinuum metod, którego początek wyznaczają metody oglądowe, a zamykają metody zdalnego kształcenia. Przemiany cywilizacyjne, olbrzymi przyrost wiedzy i luka ludzka wymuszają przekształcenie szkoły adaptacyjnej (przygotowującej do życia w świeci, jaki jest) w szkołę podmiotową kładącą nacisk na rozwój osobowości uczniów we wszystkich sferach, a to wymaga przekształcenia dydaktyki pamięci w dydaktykę myślenia, wartościowania i działania. Dobre nauczanie na miarę XXI wieku to nie to, co mówisz, ale to co pozostaje w głowie i sercu słuchacza ucznia.

    Media

    Z greckiego oznacza środek, przekaźnik. Środki społecznego przekazu, komunikowanie masowe, przez które rozumie się instytucje, za pomocą których przekazuje się informacje do bardzo licznych odbiorców. Są głównym źródłem informacji, tworzą rzeczywistość społeczną i kulturalną. Media stanowią czwartą władzę w państwie po władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Kto ma media ten ma rząd dusz. Ustalają standardy zachowań, są producentami i dystrybutorami wiedzy, która umożliwia ludziom orientację w świecie. Media obecnie są nie tylko głównym źródłem informacji, ale także szczególnie silnie kształtują system wartości i postaw oraz stają się niezbędnymi narzędziami pracy intelektualnej. Dzielimy je na dwie grupy:

    1) mass media

    2) media szkolne (środki dydaktyczne)

    Rozwój i klasyfikację mediów można ująć następująco:

        1. media drukowane 1450: prasa, książki

        2. środki transmisji informacji: telegraf 1854, telefon, dalekopis, telefax

        3. analogowe media dźwiękowe: patefon, gramofon, magnetofon, radio

        4. telewizja analogowa: czarno- biała, kolorowa 1971, wideo, TV kablowa, satelitarna, wysokiej rozdzielczości, kino domowe

        5. cyfrowe media dźwiękowe: płyty kompaktowe - CD, MO-D, MD, magnetofony cyfrowe DAT, DCC, radio cyfrowe

        6. cyfrowe środki transmisji i zapisu obrazu TV: telewizja cyfrowa, płyta DVD, HD DVD, Blu - ray

        7. komputery i multimedia: komputery osobiste, multimedialne, tablice interaktywne

        8. sieci szerokopasmowe: lokalne, światowe, Internet, infostrady, inteligentna telepowłoka Ziemi.

    Media szkolne:

    1. zabawki

    2. środki proste: przedmiotowe i drukowane

    3. środki eksperymentalno- operacyjne - demonstracja procesów, zjawisk, kształtowanie umiejętności manualnych, podstawa do nauki procesów biologicznych

    4. techniczne środki dydaktyczne : audiowizualne.

    Efektywność stosowania mediów w edukacji jest funkcją urządzenia, oprogramowania, ergonomii stosowania, metodyki wykorzystania. W nowoczesnej edukacji obowiązuje zasada wielości metod, środków dydaktycznych i form, nie ma lepszych i gorszych, ich przydatność dydaktyczna zależy od tego, czy potrafimy dobrze dobrać odpowiednią metodę i środek do zdolności poznawczej uczniów, celów kształcenia, treści.

    Kwalifikowanie wiedzy uczniów - pomiar dydaktyczny

    Pomiar dydaktyczny

    Edukację charakteryzuje kult stopnia. W myśl pedagogiki humanistycznej kształcenie powinno być wartością samoistną, szkoła powinna stworzyć takie warunki, żeby uczniowie sami chcieli się uczyć, byli żądni wiedzy, miernikiem nie powinny być stopnie, lecz to, jakim każdy uczeń w wyniku edukacji się staje. W edukacji adaptacyjnej ocena zamykała cały proces, pełniła tylko funkcję selekcyjną, w edukacji podmiotowej kontrola i ocena stanowi integralną część procesu kształcenia i powinna służyć wzmocnieniu tego procesu.

    Kontrola- czynność, która polega na rzucaniu i stawianiu pytań i uzyskiwaniu poprzez odpowiedzi tzw. informacji zwrotnej.

    Ocena - sąd wyrażony w postaci stopnia o rezultatach uczenia się ucznia.

    Pomiar dydaktyczny - to proces konstruowania narzędzi pomiarowych, wykorzystywania ich w celu zbierania informacji i oceniania. W edukacji podmiotowej najważniejszą funkcją kontroli i oceny jest funkcja sterująca, nauczyciel rzucając pytanie na podstawie odpowiedzi orientuje się, co uczniowie znają, co zrozumieli a co nie i odpowiednio powinien modyfikować dalszy tok zajęć, nie może iść dalej z materiałem, jeśli uczniowie czegoś nie zrozumieli, niezrozumienie bowiem niewielkiej kwestii może uniemożliwić dalszą percepcję wykładu, co po pewnym czasie prowadzi do luk w wiedzy ucznia, a często do drugoroczności. To sprzężenie zwrotne pozwala również każdemu z uczniów zorientować się co umie, w czym ma braki i co powinien nadrobić. Drugą funkcją procesu kontroli i oceny jest funkcja dydaktyczna (nauczająca), nauczyciel powinien stworzyć taką atmosferę w klasie, wywołując takie zainteresowanie aby uczniowie z zaciekawieniem wsłuchiwali się w odpowiedzi kolegów, co pozwoli im uczyć się poprzez wsłuchiwanie się w odpowiedzi innych, uczyć się nowych kwestii, uzupełniać braki, prostować błędnie przyswojoną wiedzę. Trzecią i ostatnią funkcją jest funkcja diagnostyczno- prognostyczna, pozwala nauczycielowi wyciągać w nioski co do efektywności sposobu prowadzenia zajęć, a przez to modyfikować metody i środki diagnostyczne. Kontrola i ocen a w sposób istotny wpływa na psychikę uczniów. Nie może ona być realizowana formie stresującej, wręcz odwrotnie, powinna wzmacniać chęci, motywację do uczenia się, Anie blokować. Z punktu widzenia społecznego i prawnego pomiar dydaktyczny pełni funkcję selekcyjno - społeczną - nauczyciel musi dokonać w sposób obiektywny oceny wiedzy ucznia, aby sklasyfikować ich wiedze na stopnie i dokonać promocji do następnej klasy. Trudno obiektywnie ocenić wiedzę uczniów z punktu widzenia merytorycznego i subiektywnego odczucia ucznia. Z punktu widzenia czasu, gdy występuję kontrola wyróżnia się cztery jej formy: kontrola wstępna, kontrola bieżąca, kontrola końcowa (egzamin) i kontrola dystansowa (po zakończeniu procesu).

    Najważniejsza jest kontrola bieżąca, która w formie rzucania pytania występuje w każdym momencie procesu nauczania, to ona poprzez to sprzężenie zwrotne może przyczyniać się do optymalizacji sposobu realizacji zajęć. Kontrola końcowa występuje na zakończeniu procesu kształcenia, zamyka jakiś dział, czy dłuższy temat, służy podsumowaniu czy utrwaleniu i pełni funkcję selekcyjną. Proces zakończył się, nawet gdy kontrola wypada niekorzystnie, to nauczyciel nie ma obowiązku modyfikować tego procesu, bo on już się zakończył. Kontrola wstępna [przeprowadzana jest na początku zajęć przed rozpoczęciem nowego tematu, poprzez rzucenie pytania, pozwala nauczycielowi zorientować się o poziomie wiedzy ucznia z tego zakresu i odpowiednio do tego przyjąć próg wyjściowy. Kontrola dystansowa - przeprowadzana jest od 4-6 tygodni po zakończeniu zajęć, działu, bez zapowiedzi, pozwala ona sprawdzić, co faktycznie zrozumieli uczniowie, co zapamiętali, jakie zdobyli umiejętności, kontroluje ona nie tyle uczniów, co pracę nauczyciela. Z kontroli dystansowej można wpisywać oceny wysokie jako formę nagrody. W literaturze tłumaczonej z języka angielskiego operuje się dwiema formami kontroli:

        1. kontrola wspomagająca - kształtująca, jest to kontrola bieżąca, która służy wzmocnieniu, optymalizacji całego procesu nauczania - uczenia się

        2. kontrola sumująca - kontrola końcowa.

    Chcąc realizować prawidłowo proces kształcenia i proces kontroli i oceny uczniów, nauczyciel powinien kierować się zasadą wielości metod i środków, dlatego nauczyciel powinien znać różnorodne metody nauczania oraz kontroli i oceny wiedzy uczniów. Wszystkie metody dzieli się na:

    1. metody tradycyjne - od dawna stosowane:

  • metody nowoczesne:

    • Kontrola ustna pozwala sprawdzić, nie tylko stan wiedzy ucznia, ale również ich myślenie i sposób organizowania, dowodzenia nauczyciela. <a on możliwość oddziaływania na sferę emocjonalną i duchową ucznia. Kontrola taka ma dwie wady:

    - bardzo duża czasochłonność

    - brak ściśle sformułowanych kryteriów oceny, co prowadzi do dużego subiektywizmu.

    Kontrola pisemna - jej zaletą jest to, że uczeń ma czas na przemyślenie odpowiedzi, nauczyciel ma czas i możliwość na porównanie różnych wypowiedzi uczniów, stąd teoretycznie oceny powinny być bardzo obiektywne, okazuje się jednak, że i ta metoda jest mało obiektywna.

    Jakość egzaminu ustnego i pisemnego zależy również od rodzaju stawianych pytań, pytania te można następująco sklasyfikować:

    1. wymagające prostej reprodukcji wiedzy książkowej, zdecydowanie najmniej pożądane, ale najczęściej występujące

    2. pytania wymagające przedstawienia przyczyny

    3. pytania wymagające porównania, analogii lub wskazania przeciwieństw

    4. pytania wymagające przedstawienia dowodów i przeprowadzenia analizy, dlaczego coś wygląda tak, wymagają uczenia się ze zrozumieniem

    5. pytania wymagające oceny - oceń słowne metody podające i aktywizujące, który typ pobudza do uczenia

    6. pytania wymagające syntezy i uogólnień - chcąc dobrze kontrolować wiedzę uczniów, a przez to pobudzać ich do myślenia, należy stosować tzw. pytania kreatywne, można je podzielić na:

    1. pytania innowacyjne - pobudzają do szukania nowych rozwiązań poprzez postawienie samego pytania, np. co gdyby to było większe? Gdyby miało inny kolor? Gdybyś to wiedział?

    2. Pytania rozwijające wyobraźnię, np. gdyby to miało kolor to jaki

    3. Pytania utrwalające transfer wiedzy, np. gdzie można to zastosować w życiu? Co by się stało, jakby ludzie tego nie znali?

    Zajęcia i ćwiczenia praktyczne - oceniając działalność praktyczną uczniów trzeba wziąć pod uwagę: przygotowanie teoretyczne z tego zakresu, przygotowanie materiałów, narzędzi do zajęć, umiejętność wykonywania prac, ład na stanowisku pracy, jakość i terminowość wykonania, zachowywanie przepisów BHP.

    Analiza środków dydaktycznych - metoda nauczania i kontroli, podczas kontroli dajemy uczniowi przedmiot i pytanie: jak to jest zbudowane?

    Kontrola graficzna - uczeń ma coś narysować, zobrazować.

    Praca pisemna z obroną - uczeń pisze pracę, a nauczyciel musi znaleźć czas, żeby dokładnie ją przeczytać, zaznaczyć ciekawe ujęcia i błędy, a później porozmawiać na ten temat z każdym uczniem, rozmowa ta zmusza uczniów do nauczenia się i przemyślenia tego, co napisali, prostuje błędnie przyswojone wiadomości.

    Referat i odczyty - oceniamy nowoczesność ujęcia treści, twórcze podejście.

    Obserwacja - najlepsza metoda

    Kryteria i normy ocen - w sposób wyrazisty określić kryteria, co będziemy oceniali i sprawdzali, normy oceny.

    Kontrola standaryzowana - charakteryzuje się empirycznym sprawdzaniem na populacji ponad 3 tysięcy uczniów trafności i rzetelności pytań i kryteriów oceny; czy pytania dotyczą wymagań programowych i czy zostały jednoznacznie sformułowane.

    Kontrola programowana - stosowana była w tzw. kształceniu programowanym, po każdej dawce informacji o pół do dwóch stron występowało pytanie sprawdzające, w zależności, jak uczeń odpowiadał kierowany był do następnej dawki informacji. Obecnie ta kontrola występuję w nauczaniu z wykorzystaniem komputerów.

    Kontrola z wykorzystaniem wskaźnika wiedzy Q - jej istota sprowadza się do tego, że Trawiński wyróżnił cztery poziomy wiedzy:

      1. poziom znajomości faktów, do którego przyjął kryterium oceniania 1,5 pkt

      2. poziom standaryzowanych operacji (typowe umiejętności), kryterium oceniania 2,2pkt

      3. poziom analityczno - syntetyczny, odpowiedzi na podstawi zadań 3,3 pkt

      4. poziom syntezy twórczej 5,0 pkt

    Kontrola mikrokomputerowa - pozwala w krótkim czasie sprawdzić i jednoznacznie ocenić wiedzę uczniów, jej jakość zależy od: jakości zastosowanych testów komputerowych i od rodzaju, jakości oprogramowania komputerowego, inna kolejność zadań i położenia prawidłowych odpowiedzi.

    Kontrola z wyposażeniem - uczniowie mogą korzystać ze wszystkiego, mogą rozmawiać, konsultować się, są to pytania przekrojowe, problemowe, uczeń musi orientować się w całym materiale i wiedzieć, gdzie szukać szczególików.

    Kontrola portfolio - zbieranie przez dłuższy cza prac uczniowskich i porównywanie ich, dzięki temu można sprawdzić nie tylko wiedzę końcową, ale też stopień rozwoju poszczególnych uczniów.

    Programowanie kontroli - w trakcie jej stosowania dokonujemy wyróżnienia tzw. obszarów pojęciowych, istotnych, ważnych tez, o które należało by zapytać, kreślimy matrycę w której zaznaczamy te obszary, a w boczku poszczególne metody kontroli.

    Nauczyciel dokonuje wyboru najbardziej adekwatnej metody. Do dobranych metod w zakresie obszarów stosowanie tej metody przyczynia się do wzrostu skuteczności kształcenia o 100%.

    Kontrola probalistyczna - przy pomocy jednego, typowego pytania sprawdza obiektywnie wiedzę z bardzo szerokiego materiału.

    32


    Wyszukiwarka

    Podobne podstrony:
    Proc cel op[1], Teoretyczne podstawy kształcenia
    OGNIWA PROCESU NAUCZANIA, Teoretyczne podstawy kształcenia
    Teoretyczne podstawy ksztacenia, Studia, Teoretyczne podstawy kształcenia
    TPK 05.03 Dydaktyka, Studia - Pedagogika, Teoretyczne Podstawy Kształcenia
    Teoretyczne podstawy ksztalcenia ( 11
    szkoła - prezentacja, STUDIA PEDAGOGIKA opiekuńczo-wychowawcza z terapią pedagogiczną - własne, lic
    Notatki cz. 1, Teoretyczne podstawy kształcenia
    FORMY ORGANIZACYJNE, UWM, teoretyczne podstawy kształcenia
    Op cel kszt[1], Teoretyczne podstawy kształcenia
    I pedagogika teoretyczne podstawy kształcenia ściągi
    Teoretyczne podstawy ksztalcenia 11
    Teoretyczne podstawy ksztalcenia  10
    Błędy w wychowaniu, Pliki, Teoretyczne podstawy kształcenia
    Teoretyczne podstawy ksztalcenia $ 10
    Test z przedmiotu teoretyczne podstawy ksztalcenia
    Progresywizm pedagogiczny, Teoretyczne podstawy kształcenia
    TESTDO, Pedagogika doradztwo społeczne, teoretyczne podstawy kształcenia, Teor podst kszt
    referat PRACA DOMOWA UCZNIA, Teoretyczne podstawy kształcenia
    Charakterystyka środowisk wychowawczych- rodzina, Pliki, Teoretyczne podstawy kształcenia
    cele ksztalcenia, Pedagogika, Teoretyczne podstawy kształcenia

    więcej podobnych podstron