"Faraon" Bolesława Prusa - opracowanie

Powieść, ukończona, jak głosi data na jej rękopisie, 2 maja 1895 r. o godz. 3 po południu, była drukowana w "Tygodniku Ilustrowanym" od dnia 5 października 1895 r. do końca roku następnego. Wydanie książkowe ukazało się w roku 1897. Powieść zaskoczyła zarówno czytelników jak i krytyków. Znano bowiem Prusa jako zdeklarowanego przeciwnika powieści o tematyce historycznej, namiętnego natomiast obserwatora współczesności, dążącego do jej poznania, zrozumienia i znalezienia dróg naprawy.
Szybko jednak przekonano się, że co prawda inspiracją do napisania utworu były zainteresowania pisarza Egiptem, ojczyzną najstarszej cywilizacji świata, ale w rzeczywistości jest on nie powieścią historyczna, lecz traktatem o państwie i władzy.
Czas i miejsce akcji
Wydarzenia toczą się w XI w. p. n.e., w okresie panowania dwudziestej dynastii faraonów i okresie zwycięstwa nad nimi kasty kapłańskiej.
Miejscem akcji jest Egipt, egzotyczna kraina rozciągająca się wzdłuż Nilu, w której panuje politeizm, kult zwierząt (wół Apis, krokodyle, skarabeusze), a kapłani są monoteistami. Powszechne przekonanie, że zniszczenie ciała uniemożliwia unieśmiertelnienie się duszy stało przyczyną powstania tradycji i obrzędowości (m. in. balsamowanie, piramidy). Faraon uznawany jest za "syna Słońca", a zatem istotę równą bogom.
Ramzes XII i jego syn to postacie wykreowane przez pisarza (rzeczywistości Herhor objął władzę po Ramzesie XI). W powieści Ramzes XIII jest młodszym, czwartym synem, jego starsze rodzeństwo nie wykazało potrzebnych władcy przymiotów umysłowych i fizycznych, jedynie im, wnuk arcykapłana, jest silny i mądry.
Fabuła utworu
Głównym problemem powieści jest walka faraona z kastą kapłańską o władzę w państwie:
Manewry wojskowe młodego księcia stanowiące dla niego egzamin na odpowiedzialnego wodza;
Spotkanie z Żydówka, Sarą;
Narada w pałacu i odroczenie terminu mianowania księcia dowódcą korpusu;
Napad na folwark Sary;
Podróże księcia po kraju i jego obserwacje;
Sprawa żydowskiego syna księcia i zamordowanie dziecka;
Wojna z Libią. Młody książę faraonem Ramzesem XIII;
Uroczystości pogrzebowe starego faraona;
Lykon w roli obłąkanego;
Ramzes w otwartej walce z kapłanami. Prowokacja Herhora;
Klęska i śmierć Ramzesa.
Państwo egipskie
Prus ukazuje państwo u schyłku jego świetności. Przyczyna upadku są:
- wyniszczające kraj wojny (brak rąk do pracy, jałowienie ziemi, zniszczenie rzemiosła powszechne zubożenie),
- zubożenie skarbca,
- niewystarczająca liczba wojsk,
- brak jedności etnicznej (Fenicjanie, Żydzi, Grecy),
- rosnące zadłużenie u cudzoziemskich lichwiarzy, pociągające za sobą zależność polityczną,
- wzrost potęgi ekonomicznej Felicjan,
- nadmierny rozrost biurokracji,
- walka kapłanów z faraonami o władzę,
- rozrzutny tryb życia możnych,
Społeczeństwo egipskie jest wyraźnie podzielone:
- arystokracja religijna i świecka;
- szlachta,
- kapłani,
- lud (chłopi, niewolnicy).
Chłopi (Prus nie odróżnia wyraźnie chłopów od niewolników):
są ciemni, wyzyskiwani, krzywdzeni, bici, gnębieni przez poborców podatkowych;
cierpią nędzę, głód, niedolę; muszą dźwigać całkowity ciężar faraona, jego dworu, arystokracji i kapłanów;
pracą swoją tworzą fundament materialny dla rozwoju kultury, ale cierpią największe upokorzenia:
- epizod ukazujący chłopa, który przez 10 lat kopał kanał, by zdobyć wolność osobistą. Obity popełnił samobójstwo,
- po napadzie na willę Sary na więzienie skazano kilkuset niewinnych chłopów, bez udowodnienia im winy,
- obrazy katowania chłopów w posiadłości wydzierżawionej przez księcia Dagonowi w zamian za pożyczkę finansową,
- opis piramidy Cheopsa jako krwawego owocu pracy i niedoli setek tysięcy ludzi,
Arystokracja:
opanowała najwyższe stanowiska w administracji państwowej i wywiera wpływ na całe społeczeństwo;
dzięki autorytetowi religii ma doskonale zorganizowany aparat szpiegostwa i zdrady;
żyje w przepychu, myśli tylko o używaniu i własnych korzyściach.
Kapłani
dzięki religii utrzymują w posłuszeństwie klasy panujące i uciskane;
elitarny charakter nauki sprawia, że mogą wykorzystywać ją dla spotęgowania swojej władzy (znajomość astronomii pozwala im wytyczać kierunek podróży okrętów, budowę kanałów, wykorzystywać zaćmienie słońca dla potrzeb politycznych; znajomość prawa pozwala Mentezefisowi bezkarnie zabijać jeńców pod nieobecność faraona, aby wzbudzić tym nienawiść Libijczyków do władcy; znajomość mediumizmu pozwala wykorzystać do swych celów Lykona);
skupili olbrzymi majątek (od wieków gromadzony w Labiryncie), którym mogą dysponować według woli;
są egoistyczni, samolubni; mają ogromne doświadczenie w zarządzeniu sprawami państwowymi.
Herhor: ambitny, wykwintny i opanowany polityk, nie kryje żądzy władzy; w jego przekonaniu interes państwa łączy się z interesem kapłaństwa; umie precyzyjnie i przebiegle obmyślać i realizować swe plany.
Mefres: jeden z najbliższych współpracowników Herhora; uparty, okrutny i mściwy starzec; nie przebiera w środkach, by zniszczyć znienawidzonego Ramzesa XIII (on nakazuje Lykonowi zabić faraona).
Mentezufis: drugi współpracownik wielkiego kapłana; zręczny polityk.
Pentuer: jedna z najszlachetniejszych postaci kasty kapłańskiej; syn chłopski; bezinteresowny obrońca ludu; sympatyzuje z młodym faraonem i służy mu rada.
Ramzes XIII
Młody następca tronu jest reformatorem: pragnie bronić ludu, którego los i krzywda żywo go porusza; chce przywrócić Egiptowi dawną potęgę mają do wyboru pogodzić się z kastą kapłanów i podporządkować ich woli lub rozpocząć z nimi walkę, wybiera drogę konfrontacji; uniezależnić się od oligarchii kapłańskiej i znaleźć oparcie u szlachty i niższych urzędników i kapłanów; planuje sięgnięcie do skarbów Labiryntu, by spożytkować je dla dobra kraju;
Popada w otwarty konflikt z kapłanami (- czyni Herhorowi uwagi odnośnie ureusza zdobiącego jego głowę, - Pentuer odmawia mu swego współudziału w walce z kapłanami, - kapłani odmawiają mu pożyczki, - wykorzystują sobowtóra jako narzędzia skompromitowania Ramzesa).
Decydujaca rozgrywka ma nastąpić dnia 23 Paofi (wydobycie skarbów z Labiryntu i zbrojne wystąpienie wiernego wojsk, ludu i niższych kapłanów; Ramzes liczy też na przyjaźń Penteura i Tutmozisa).
Wystąpienie kończy się klęską: - zaćmienie słońca, - śmierć Ramzesa XIII.
Młody faraon przegrał ponieważ:
nie docenił roli nauki, a wierzył tylko w siłę oręża (lekceważy doniesienie uczonego Menesa),
jest bezmyślny, porywczy, niecierpliwy, zmysłowy, lekkomyślny i gwałtowny; kierował się emocjami zamiast rozwagą i trzeźwym przewidywaniem taktyki.
W historii zapisał się jako nieodpowiedzialny młodzieniec i "łowca kobiet". Pozostanie niedoceniony i bezimienny, ale jego idea pozostanie - reformy, o które walczył, zostana przeprowadzone przez Herhora.
Wątki miłosne
Sara, Żydówka, postać bardzo szlachetna. Miłość do Ramzesa stała się treścią jej życia; nie pamięta mu upokorzenia i odepchnięcia, dla ratowania ukochanego przyjmuje na siebie domniemaną zbrodnię i umiera obłąkana.
Kama, kapłanka fenicka, to zawistna, próżna i ambitna kobieta, która chce upokorzyć rywalkę.
Hebron, córka króla Teb jest lekkomyślną i próżną dziewczyną, dbającą tylko o własnych korzyściach.

Faraon - portret władcy w utworze

W „Faraonie” Prus przedstawił portrety kilku postaci, które znajdują się bądź znajdowały się u władzy:
Ramzes Wielki
Dawny władca. Zbudował potęgę Egiptu. Był założycielem dynastii. Wielki wojownik, który podbił dla Egiptu wiele krajów i ludów
Ramzes XIII
Młody zapaleniec, energiczny faraon, który chce wprowadzić w państwie wiele potrzebnych reform; pragnie odnowić jego potęgę i sprawować rządy (najlepiej) absolutne. Ma plan, ogromne chęci, energię, zaufanych ludzi i dobrych doradców. Ale bark mu doświadczenia, nie ma pieniędzy i nie chce „układać się” z kapłanami.
Hehror
Kapłan, jednostka wybitna. Filozof - cynik. Mędrzec, scjentysta, człowiek z doświadczeniem. Wykorzystuje swą wiedzę by zniszczyć młodego faraona. Chce zająć jego miejsce. Wspiera go kilkuset kapłanów.
Ramzes XII
Prus przestawia go jako idealnego władcę (ojciec Ramzesa XIII). W młodości, tak jak jego syn, chciał postawić świat na głowie: przeprowadzać reformy, panować absolutnie. Brakowało mu tylko środków jak to osiągnąć. Pieniądze posiadali kapłani; mieli wielki, wielopoziomowy skarbiec otoczony labiryntem, który można było naruszyć tylko w przypadku zagrożenia Egiptu. To kapłani decydowali, czy zagrożenie już nadeszło, czy nie. Ramzes XII z czasem zrozumiał, że jeśli nie zacznie współpracować z kapłaństwem nie ma szans. Dostosował się w pełni świadomy swej decyzji. Rozpoczęta współpraca zapobiegała zamieszkom i waśniom, do których doprowadził teraz jego syn. Dlaczego decyzja Ramzesa XII o współpracy z kapłaństwem znalazła akceptację w oczach pisarza?
Ponieważ Egipt wchodził wówczas w ciężki okres (jak odpływy i przypływy Nilu). Nie było miejsca na nowego Ramzesa Wielkiego. Kolejny faraon musiał zginąć, bo nie był człowiekiem na te czasy. Jego ojciec godząc się na warunki kapłanów zapewnił swojemu krajowi stabilność. Miał pieniądze i dzięki temu sprawnie prowadził interesy państwa. Tak manewrował między tym, co mu wolno a tym, co zakazane, by zrealizować choć część swoich planów, nie narażając się jednocześnie na gniew kapłanów. Posiadł też część ich mądrości, bo sam stał się kapłanem.
Umiał dostosować się do panującej sytuacji i sprawdził się jako dobry władca w trudnych dla Egiptu czasach. Jego Egipt to państwo chore, chylące się ku upadkowi, ale istniała szansa na poprawę sytuacji. Egipt funkcjonował nadal, bo status quo zostało utrzymane. Dbał, by nic nie przyspieszyło upadku Egiptu i nie szedł pod prąd. Dla jego dobra zrezygnował z realizacji osobistych pragnień.

Charakterystyka Ramzesa XIII na podstawie utworu pt. "Faraon" Bolesława Prusa

Ramzes XIII to jedna z głównych postaci książki Bolesława Prusa pt. „Faraon”.
Akcja książki toczy się w 11 wieku p.n.e. w okresie panowania dwudziestej dynastii Faraonów.
Główny bohater jest czwartym synem Faraona Egiptu, matką jego była królowa Nikotris, poznajemy go w momencie, kiedy jego ojciec mianuje go następcą tronu, egzotycznej, rozległej krainy położonej wzdłuż Nilu. Ramzes XIII prosi ojca o mianowanie go dowódcą korpusu, pragnie bowiem sprawdzić się czy będzie dobrym wodzem. Jednak popełnia on wiele błędów, nie docenia siły i bezwzględności swoich przeciwników, źle dobiera sobie sprzymierzeńców. Do końca pozostaje w wierze w swoje poglądy, ale ginie z rąk zabójcy nasłanego przez arcykapłana. Ramzes XIII jest z natury osobą porywczą, bezmyślną. Niestały w uczuciach. Nie docenia roli nauki. Wieży tylko w siłę wojska. Owe cechy charakteru zgubiły go. Po śmierci ojca zostaje władcą wielkiego państwa. Jego życie w roli Faraona jest jednak bardzo ciężkiej i trudne. Egipt w powieści przedstawiony jest w bardzo ciężkim położeniu. Kraj jest wyniszczony wojnami, które doprowadziły do wymordowania wielu chłopów. Ziemia jest źle uprawiana, a rolnictwo mało wydajne. Rzemiosło jest w tym samym stanie, a spustoszały skarb państwa i niewystarczająca liczba wojska to nie koniec kłopotów. W państwie panuje bieda i okrucieństwo wobec chłopów i niewolników, kiedy kapłani żyją w przepychu i myślą tylko o własnych korzyściach.
Tak, więc Ramzes XIII jest postacią tragiczną, ponieważ wszystkie cele jakie sobie w życiu postawił, nie osiągnęły skutku. Umierają jego najbliższe i najukochańsze osoby. Kiedy staje się Faraonem, szybko zyskuje miano nieodpowiedzialnego mężczyzny, lubiącego towarzystwo kobiet. Ludzie uważają go za obłąkanego, przez co traci poparcie. Jego brak zainteresowania nauką ostatecznie go pogrąża. Zaćmienie słońca pokrywa się z datą powstania, przez co traci władzę, a nawet życie, w którym nie urzeczywistnił swoich marzeń. Od momentu, w którym poznajemy Ramzesa, ciągle musi stawiać czoła przeciwnościom losu. Od początku swoich rządów pragnie przywrócić świętość państwu. Chce powiększyć armię, zapewnić społeczeństwu dobrobyt, ład w Egipcie, sprawiedliwe rządy. Dostrzega krzywdę chłopów i niewolników, więc ustala jeden dzień w tygodniu wolny od pracy. Pragnie również wojny z Asyrią, w której zdobędzie skarby i niewolników. Rozpoczyna walkę z kapłanami, ponieważ wie, że jeżeli nie pozbawi ich wpływów jakie do tej pory wywierali na faraonów, to sytuacja w państwie się nie zmieni. W celu wyciągnięcia Egiptu z długów postanawia sięgnąć do skarbów ukrytych w Labiryncie.

2

---