CHOROBY

1. Choroba to zaburzenie homeostazy.

Podział chorób:

1. cywilizacyjne np. choroby układu krążenia, alergie, nerwice, choroby psychiczne

2. społeczne np. gruźlica, choroby weneryczne, nowotworowe, psychiczne, reumatyczne, cukrzyca, otyłość, choroby układu krążenia

3. dziedziczne np. albinizm, daltonizm, hemofilia, dziedziczna karłowatość, fenyloketonuria, zespół Klinefeltera, zespół Turnera, zespół Hutchinsona-Gilforda

4. zakaźne

• zaraźliwe np. grypa, ospa

• niezaraźliwe np. tężec

5. pasożytnicze np. glistnica, malaria, owsica

6. zawodowe np. pylica, ołowica, rozedma płuc, choroby wibracyjne

7. nowotworowe

NOWOTWÓR ŁAGODNY	NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY
zdolność do powodowania przez guzy lite angiogenezy brak zapotrzebowania na zewnętrzne sygnały wzrostowe ucieczka komórek przed apoptozą
rośnie powoli nie daje przerzutów komórki tworzą zbitą i wyraźnie oddzieloną masę, często otoczoną wydzieliną tkanki łącznej reakcja na zewnętrzne sygnały hamowania wzrostu	rośnie szybko, w sposób nieograniczony daje przerzuty komórki rozwijają się w sposób naciekający brak reakcji na zewnętrzne sygnały hamowania wzrostu podział: rak, mięsak, chłoniak, białaczka

2. Proces nowotworowy:

1. inicjacja nowotworowa

• zmiana w pojedynczej komórce w wyniku czynników kancerogennych:

• protoonkogeny np. gen ras koduje białko Ras, które w normalnych warunkach pod wpływem czynnika wzrostowego uruchamia transkrypcję genów kodujących białka wspomagające podziały komórkowe; mutacja genu ras powoduje powstanie zmienionego białka Ras, które mimo braku czynnika wzrostowego stale uruchamia transkrypcję genów kodujących białka wspomagające podziały komórkowe - skutkiem nieustanne podziały

• geny supresji wzrostu nowotworowego np. gen p53 koduje białko p53, które w normalnych warunkach pod wpływem czynnika hamującego wzrost uruchamia transkrypcję genów kodujących białka hamujące podziały komórkowe; mutacja genu p53 powoduje powstanie zmienionego białka p53, które mimo czynnika hamującego wzrost nie uruchamia transkrypcji genów kodujących białka hamujące podziały komórkowe - skutkiem nieustanne podziały

• uaktywnienie telomerazy

2. promocja

• liczne podziały komórkowe

• powstające komórki cechują się zwiększoną ruchliwością, utratą połączeń międzykomórkowych i zdolnością do przemieszczania

3. progresja

• niekontrolowany wzrost komórek nowotworowych

• liczne mutacje genowe i chromosomowe

• w przypadków guzów litych komórki takich guzów wydzielają substancje angiogenne, które powodują rozrost naczyń krwionośnych

4. powstawanie przerzutów

• komórki nowotworowe odrywają się od ogniska pierwotnego, przechodzą do naczyń krwionośnych lub limfatycznych, skąd przemieszczają się dalej w dowolne miejsca, gdzie zasiedlają je i tworzą nowe skupiska zwane przerzutami

3. Czynniki kancerogenne

1. fizyczne

• promieniowanie jonizujące (rentgenowskie i gamma), które jest pochłaniane przez składniki DNA powodując ich rozrywanie

• promieniowanie UV, które jest pochłaniane przez składniki DNA powodując tworzenie wiązań kowalencyjnych między pirymidynami leżącymi obok siebie w jednej nici DNA (zwłaszcza między tyminami - powstają dimery tymidowe)

• wysoka temperatura, która wpływa na tempo reakcji i pracę enzymów, niekiedy powoduje depurynację

2. chemiczne

• modyfikujące zasady azotowe np. iperyt, amoniak, nadtlenek wodoru (włączenie do DNA analogów zasad azotowych np. bromouracylu powoduje błędy w odczytywaniu matrycy przez polimerazę DNA i w konsekwencji nieprawidłowe wstawianie nukleotydów)

• blokujące wytwarzanie włókien wrzeciona kariokinetycznego i w konsekwencji zaburzenia w rozchodzeniu się chromosomów np. kolchicyna

• powodujące oksydacyjną dezaminację np. kwas azotowy III (przekształcenie grupy

-C-NH₂ w grupę -C=O i w konsekwencji zmienienie adeniny w hipoksantynę zachowującą się jak guanina - ostatecznie zamiast pary A═T powstaje para C≡G)

• węglowodory aromatyczne (benzen, benzopiren)

3. biologiczne

• wprowadzenie genomu wirusa do genomu gospodarza

Czynnik ryzyka to substancje, zachowania i przyzwyczajenia, które zwiększają prawdopodobieństwo choroby nowotworowej.

4. Czynniki chorobotwórcze

1. biologiczne

• pasożyty

• wirusy

• bakterie

• priony

• jad zwierząt

2. fizykochemiczne

• substancje zawarte w powietrzu, glebie, wodzie i pożywieniu

• odczynniki chemiczne, farby, smary, lakiery

• leki

• hałas

• promieniowanie

• ciśnienie atmosferyczne

• stan pogody

3. społeczne

• zła atmosfera w domu, pracy, szkole

• złe warunki życia

• niezaspokojone potrzeby miłości i bezpieczeństwa

5. Urazy to działania powodujące uszkodzenie ciała.

Podział urazów:

1. mechaniczne

2. cieplne

• oparzenia

• odmrożenia

3. elektryczne

4. wielonarządowe

5. psychiczne

6. Zatrucia to zaburzenia czynności narządów lub śmierć spowodowane działaniem substancji toksycznych.

7. Choroby genetyczne wywoływane mutacjami chromosomowymi:

CHOROBY	OBJAWY	MUTACJA	UWAGI
zespół Pataua 47, XY/47, XX	rozszczepienie wargi i podniebienia, głuchota, wnętrostwo, wady serca i nerek	trisomia chromosomu 13 (mutacja chromosomowa liczbowa)	większość umiera w pierwszych miesiącach życia; z wiekiem matki rośnie groźba wystąpienia choroby, stąd dodatkowy chromosom pochodzi od matki (słabsza regulacja hormonalna powoduje niekiedy nierozchodzenie się chromosomów)
zespół Edwardsa 47, XY/47, XX	upośledzenie umysłowe, wady serca i nerek	trisomia chromosomu 18 (mutacja chromosomowa liczbowa)	większość umiera w pierwszych miesiącach życia; z wiekiem matki rośnie groźba wystąpienia choroby, stąd dodatkowy chromosom pochodzi od matki (słabsza regulacja hormonalna powoduje niekiedy nierozchodzenie się chromosomów)
zespół Downa 47, XY/47, XX	upośledzenie umysłowe, krótka czaszka, małe uszy, wady serca	trisomia chromosomu 21 (mutacja chromosomowa liczbowa)	z wiekiem matki rośnie groźba wystąpienia choroby, stąd dodatkowy chromosom pochodzi od matki (słabsza regulacja hormonalna powoduje niekiedy nierozchodzenie się chromosomów)
zespół Turnera 46, X0	niski wzrost, słabo wykształcone drugorzędowe cechy płciowe, niedorozwój gonad, bezpłodność, krótka szyja, skolioza	monosomia chromosomów płciowych - występuje tylko X (mutacja chromosomowa liczbowa)	dotyczy kobiet
zespół Klinefeltera 46, XXY	kobieca sylwetka, słabo wykształcone drugorzędowe cechy płciowe, niedorozwój gonad, bezpłodność	trisomia chromosomów płciowych - występuje dodatkowy chromosom X u mężczyzn (mutacja chromosomowa liczbowa)	dotyczy mężczyzn (tzw. eunuchy)
przewlekła białaczka szpikowa	duża ilość leukocytów, powiększenie śledziony	translokacja między chromosomem 9 a 22, zmutowany chromosom 22 zwany jest chromosomem Filadelfia (mutacja chromosomowa strukturalna)

Wiele chorób powodowanych jest przez interakcje kilku genów i środowiska - tzw. choroby wieloczynnikowe np. cukrzyca (wpływ ma mutacja w kilku genach, tryb życia, odżywianie).

8. Choroby genetyczne wywoływane mutacjami genowymi:

CHOROBA	OBJAWY	DZIEDZICZENIE	UWAGI
hemofilia	mutacja genu kodującego jeden z czynników krzepnięcia - zaburzenia krzepnięcia, krwawienia, wylewy wewnętrzne	recesywna, sprzężona z płcią
daltonizm	zaburzenie w rozróżnianiu barwy (m.in. czerwonej)	recesywna, sprzężona z płcią
fenyloketonuria	brak enzymu rozkładającego fenyloalaninę na tyrozynę i dalej, nieodwracalne uszkodzenia mózgu (upośledzenie umysłowe, padaczki, zaburzenia chodu)	recesywna, autosomalna	przez całe życie stosuje się dietę ubogą w fenyloalaninę; ważne jest wczesne wykrycie i wprowadzenie diety zanim dojdzie do uszkodzeń mózgu
alkaptonuria	brak enzymu rozkładającego tyrozynę na dihydroksyfenyloalaninę i dalej - odkładanie kwasu homogentyzynowego (po utlenieniu ciemnieje) w chrząstkach i stawach (utleniony występuje też w moczu), powyżej 20 roku życia stany zapalne i zwyrodnieniowe stawów	recesywna, autosomalna
albinizm	brak enzymu rozkładającego dihydroksyfenyloalaninę na melaninę - skóra biała i wrażliwa na słońce	recesywna, autosomalna
galaktozemia	brak enzymu rozkładającego galaktozę na glukozę - gromadzące się produkty powodują toksyczne efekty w układzie pokarmowym, zaćmę, upośledzenie umysłowe	recesywna, autosomalna	przez całe życie stosuje się dietę ubogą w galaktozę (bez mleka i produktów mlecznych)
anemia sierpowata	mutacja genu kodującego jeden z łańcuchów hemoglobiny (globinę β) - słabe wiązanie tlenu przez nieprawidłową hemoglobinę, sierpowaty kształt erytrocytów	recesywna, autosomalna	nie występuje u heterozygot, rzadka u rasy białej
mukowiscydoza	mutacja genu kodującego białko, które transportuje jony chlorkowe przez błonę komórkową - zmiany w śluzie w płucach, który staje się dobrą pożywką dla bakterii, niekiedy zaburzenia działania trzustki	recesywna, autosomalna	przez całe życie podaje się antybiotyki, preparaty z enzymami trzustkowymi i związkami upłynniającymi śluz w płucach
pląsawica Huntingtona	mutacja genu kodującego białko, które występuje w mózgu - zaburzenia ruchu i otępienie	dominująca, autosomalna (nie jest jednak eliminowana z populacji, gdyż ujawnia się po okresie rozrodczym ok. 35 roku życia)
niektóre nowotwory	mutacja genu kontrolującego prawidłowe podziały komórki: brak czynnego białka p53 w chromosomie 17 stwierdzono przy nowotworach jelita grubego, piersi, płuc brak czynnego białka RB w chromosomie 13 stwierdzono przy nowotworze siatkówki (retinoblastoma)	dominująca, autosomalna	stanowią 5-10% przypadków wszystkich chorób nowotworowych; niektóre mutacje powodują występowanie jednego typu nowotworu, inne wielu

Fenyloketonuria, alkaptonuria i albinizm to choroby spowodowane mutacjami genów kodujących enzymy szlaków metabolicznych, co uniemożliwia rozkładanie egzogennych aminokwasów aromatycznych - powstające zaburzenia metabolizmu zwane są blokami metabolicznymi:




9. Choroby wirusowe

CHOROBA	DROGA ZAKAŻENIA	OBJAWY	WIRUS
AIDS	płciowa lub przez krew	mięsak Kaposiego, zapalenia płuc	HIV
grypa	kropelkowa lub kontakt bezpośredni z chorym	kaszel, katar, bóle głowy, gorączka, bóle mięśni, ogólne zmęczenie	grypy
myksomatoza (króliki, zające)	karma, odchody pochodzące od chorych zwierząt, komary	obrzęk głowy i powiek, obrzęki śluzowate	myksomatozy
nosówka (psy, koty, lisy)	kropelkowa lub pokarmowa	różne postacie (płucna, nerwowa itp.)	nosówki
odra	kropelkowa	ból gardła, kaszel, gorączka, białawe przebarwienia na błonie śluzowej policzków (tzw. plamki Koplika), różowa wysypka plamista	odry
opryszczka	kontakt bezpośredni z chorym i jego rzeczami	bolące pęcherzyki wypełnione płynem lub bolesne czerwone ranki dookoła ust, na palcach rąk i narządach płciowych	opryszczki
ospa prawdziwa	kontakt bezpośredni z chorym lub kropelkowa	wysoka gorączka, bóle krzyża, zaczerwienienie spojówek, swędząca wysypka	ospy prawdziwej
pryszczyca (choroba bydła)	kontakt bezpośredni z chorym lub kropelkowa	gorączka, najpierw leukocytoza, później leukopenia	pryszczycy
SARS	kropelkowa	gorączka, bóle mięśni, osłabienie, zaburzenia żołądkowo-jelitowe, kaszel, ból gardła	SARS
wścieklizna	kontakt bezpośredni z chorym (np. przez pogryzienie)	podniecenie, agresja, wodowstręt, ślinotok, konwulsje	wścieklizny
WZW A	produkty spożywcze i woda zanieczyszczona odchodami ludzkimi	brak apetytu, zmęczenie, bóle brzucha, mięśni, stawów, nudności, wymioty	HAV
WZW B	kontakt bezpośredni z chorym (krew, ślina, mocz, nasienie, wydzielina z pochwy), w łonie matki	brak apetytu, zmęczenie, bóle brzucha, mięśni stawów, nudności, wymioty (przewlekłe może prowadzić do żółtaczki, marskości wątroby, śmierci)	HBV

10. Choroby bakteryjne

CHOROBA	DROGA ZAKAŻENIA	OBJAWY	BAKTERIA
błonica	kropelkowa	osłabienie, obrzęk podżuchwowych węzłów chłonnych, bóle gardła, gorączka	maczugowiec błonicy
kiła	płciowa lub w łonie matki	owrzodzenia narządów płciowych	krętek blady
rzeżączka	kontakt bezpośredni z chorym i jego rzeczami lub płciowa	u mężczyzn: ropny wyciek z cewki moczowej, pieczenie przy oddawaniu moczu u kobiet: upławy, zaburzenia cyklu miesiączkowego, bezpłodność	dwoinka rzeżączki
dur plamisty	przez wesz odzieżową lub głowową	drobna plamista wysypka, halucynacje, dreszcze	riketsje duru plamistego
płonica	kropelkowa	szkarłatna wysypka, wymioty, biegunka, bóle głowy	paciorkowiec ropny
tężec	kontakt zranionej skóry z zanieczyszczoną ziemią	szczękocisk, skurcze mięśni	laseczka tężca
zgorzel	kontakt zranionej skóry z zanieczyszczoną ziemią	martwica tkanek	laseczka zgorzeli gazowej

11. Choroby pasożytniczne

CHOROBA	DROGA ZAKAŻENIA	OBJAWY	PASOŻYT
glistnica	pokarmowa (zjedzenie jaj wraz z niedomytymi owocami i warzywami) lub na basenie	bezobjawowo lub świąd skóry, obrzęki twarzy i rąk, łzawienie oczu, suchy kaszel, wysoka gorączka	glista ludzka
malaria	ukąszenie samicy komara Anopheles	stadium I: napady gorączki, dreszcze, bóle głowy, odczuwanie zimna stadium II: wysoka gorączka, wymioty stadium III: pocenie się, spadek temperatury, osłabienie	zarodziec malarii
owsica	kontakt bezpośredni z chorym i jego rzeczami, pokarmowa (zjedzenie jaj wraz z niedomytymi owocami i warzywami), na basenie lub samozarażenie	swędzenie w okolicy odbytu	owsik
pełzakowica	pokarmowa (zjedzenie cyst wraz z np. wodą)	bezobjawowo lub ból brzucha, krwawe biegunki, owrzodzenia błony śluzowej jelita	pełzak czerwonki
rzęsistkowica	kontakt bezpośredni z chorym i jego rzeczami lub płciowa	bezobjawowo lub upławy, świąd, pieczenie, bóle okolic podbrzusza	rzęsistek pochwowy
słoniowacizna	ukąszenie komara	zaczopowanie naczyń limfatycznych, co powoduje olbrzymie obrzęki	filaria Bancrofta
świerzb	kontakt bezpośredni z chorym i jego rzeczami lub płciowa	swędząca wysypka, krosty	świerzbowiec ludzki
tasiemczyca	pokarmowa (zjedzenie larwy wraz z mięsem lub rybą)	osłabienie, chudnięcie, ból brzucha (w przypadku bruzdogłowca anemia, gdyż bruzdogłowiec ma duże zapotrzebowanie na witaminę B12)	tasiemiec
toksoplazmoza	pokarmowa (zjedzenie cyst wraz z surowymi i półsurowymi produktami zwierzęcymi) lub przez koty	bezobjawowo	Toxoplasma gondii
włośnica	pokarmowa (zjedzenie larwy wraz z mięsem wieprzowym lub dziczyzną)	bóle głowy, złe samopoczucie, wysoka gorączka, obrzęki powiek, zapalenie spojówek, bóle stawów i mięśni	włosień kręty

12. Choroby roślin

CZYNNIK INFEKCYJNY	DROGA ZAKAŻENIA	OBJAWY
wirusy	przez rany, przez sok chorych roślin (przenoszony np. przez owady)	plamy na liściach, łodygach i owocach, zniekształcenia organów, karłowatość
bakterie	przez aparaty szparkowe, przez rany, przez szkodniki przenoszące bakterie	uszkodzenie tkanek, więdnięcie, brodawki korzeniowe
grzyby	przez zarodniki kiełkujące na powierzchni organów, przez grzybnie przerastające tkanki organów roślinnych	plamy na liściach, łodygach i owocach, narośle na organach, chloroza liści, karłowatość, więdnięcie

13. Cykle rozwojowe pasożytów wewnętrznych

1. zarodziec malarii (protista)

• żywicielem: komar (pokolenie płciowe)

• żywicielem pośrednim: człowiek (pokolenie bezpłciowe)

• cykl rozwojowy:

• żyją w przewodzie pokarmowym komara

• rozmnażanie płciowe

• powstała zygota (tzw. ookineta) przekształca się (ulegając mejozie i mitozom) w oocystę i dalej w sporozoity (zarodniki)

• sporozoity dostają się do gruczołów ślinowych

• wprowadzenie do krwi żywiciela pośredniego sporozoitów (przy ukłuciu komara)

• sporozoity z krwią dostają się do wątroby i węzłów chłonnych

• rozmnażanie bezpłciowe

• powstałe schizonty dzielą się na liczne drobne merozoity

• merozoity atakują erytrocyty

• rozmnażanie bezpłciowe

• powstałe schizonty dzielą się na liczne drobne merozoity, które rozrywają zaatakowany erytrocyt i atakują kolejne erytrocyty

• po kilku cyklach część merozoitów przekształca się w gametocyty

• gametocyty wessane zostają z krwią przez komara

• gametocyty przekształcają się w gamety (mikrogamety lub makrogamety)

2. tasiemiec bruzdogłowiec szeroki (płaziniec)

• żywicielem: człowiek (lub inny ssak)

• pierwszym żywicielem pośrednim: stawonóg

• drugim żywicielem pośrednim: ryba kostnoszkieletowa

• cykl rozwojowy:

• żyją w jelicie człowieka (postać dorosła) i w wodzie (postać larwalna)

• rozmnażanie płciowe w jelitach człowieka

• składają jaja (są jajorodne), które z kałem wydostają się na zewnątrz

• po czasie w jajach rozwijają się larwy zwane koracidium

• połknięcie przez pierwszego żywiciela pośredniego (spożycie koracidium wraz z planktonem)

• larwa przekształca się w następną postać - procerkoid

• połknięcie przez drugiego żywiciela pośredniego (spożycie pierwszego żywiciela pośredniego)

• larwy dostają się do krwi

• larwy wędrują z krwią do mięśni poprzecznie prążkowanych

• procerkoid przekształca się w następną postać - plerocerkoid

• połknięcie przez żywiciela (spożycie drugiego żywiciela pośredniego)

• plerocerkoid wędruje przez przewód pokarmowy i dostaje się do jelita

3. tasiemiec nieuzbrojony i tasiemiec uzbrojony (płazińce)

• żywicielem: człowiek

• żywicielem pośrednim: bydło (w przypadku tasiemca nieuzbrojonego krowa, uzbrojonego - świnia)

• cykl rozwojowy:

• żyją w jelicie człowieka (postać dorosła) i w mięśniach bydła (postać larwalna)

• rozmnażanie płciowe w jelicie człowieka

• wypełniony jajami człon ciała tasiemca z kałem wydostaje się na zewnątrz

• połknięcie przez żywiciela pośredniego (spożycie zanieczyszczonej trawy)

• jaja wędrują przez przewód pokarmowy i dostają się do jelita

• po czasie w jajach rozwijają się larwy zwane onkosferami

• larwy wydostają się z jaj i dostają się do krwi

• larwy wędrują z krwią do mięśni

• larwa przekształca się w następną postać - wągra cysticerkus

• połknięcie przez żywiciela (zjedzenie mięsa np. krowy lub świni)

• wągier wędruje przez przewód pokarmowy i dostaje się do jelita

4. tasiemiec bąblowcowy (płaziniec)

• żywicielem: pies, wilk lub lis

• żywicielem pośrednim: człowiek (lub inny ssak)

• cykl rozwojowy:

• żyją w jelicie cienkim psa, wilka lub lisa

• rozmnażanie płciowe

• składają jaja (są jajorodne), które z kałem wydostają się na zewnątrz

• połknięcie przez żywiciela pośredniego

• po czasie w jajach rozwijają się larwy zwane onkosferami

• larwy wydostają się z jaj i dostają się do krwi

• larwy wędrują z krwią do wątroby lub płuc

• larwa przekształca się w następną postać - wągra echinokok

• połknięcie przez żywiciela (zjedzenie żywiciela pośredniego)

• wągier wędruje przez przewód pokarmowy i dostaje się do jelita

5. motylica wątrobowa (płaziniec)

• żywicielem: człowiek (lub inny ssak)

• żywicielem pośrednim: ślimak wodny

• cykl rozwojowy:

• żyją w wątrobie (postać dorosła)

• rozmnażanie płciowe

• składają jaja (są jajorodne), które z żółcią dostają się do jelita i dalej z kałem na zewnątrz

• jaja docierają do wody

• po czasie w jajach rozwijają się larwy zwane orzęsionym miracidium

• larwy wydostają się z jaj

• połknięcie przez żywiciela pośredniego

• larwa przekształca się w następną postać - sporocystę

• rozmnażanie bezpłciowe sporocysty (w jej wnętrzu powstają następne larwy zwane rediami)

• rozmnażanie bezpłciowe redii (w jej wnętrzu powstają następne redie lub redie przekształcone w następną postać - cerkarię)

• larwy aktywnie docierają do wody

• połknięcie przez żywiciela w ciągu doby (wypicie wody lub zjedzenie warzyw) lub przekształcają się w następną postać - metacerkarię

• połknięcie przez żywiciela

• larwy dostają się do krwi i wędrują z krwią do wątroby

6. glista ludzka (nicień)

• żywicielem: człowiek

• cykl rozwojowy:

• żyją w jelicie cienkim człowieka

• rozmnażanie płciowe w jelicie cienkim człowieka

• składają jaja (są jajorodne), które z kałem wydostają się na zewnątrz

• po czasie w jajach rozwijają się larwy (tzw. jaja inwazyjne)

• połknięcie przez żywiciela

• jaja wędrują przez przewód pokarmowy i dostają się do jelita

• larwy wydostają się z jaj i dostają się do krwi

• larwy wędrują z prądem krwi do płuc i dostają się do pęcherzyków płucnych (potrzebują tlenu do dalszego rozwoju)

• larwy w płucach dwukrotnie linieją poczym wędrują przez oskrzeliki, oskrzela, krtań do tchawicy, gdzie odruchowo połknięte trafiają do żołądka i dostają się do jelita cienkiego

7. włosień kręty (nicień)

• żywicielem: człowiek (lub inny ssak)

• cykl rozwojowy:

• żyją w przewodzie pokarmowym (postać dorosła) i w mięśniach (postać larwalna)

• rozmnażanie płciowe w przewodzie pokarmowym zwierzęcia (po rozmnażaniu samiec ginie, samica żyje długo)

• rodzą larwy (są jajożyworodne), które wydostają się z otoczki, dostają się do jelita i wgryzają w ścianę jelita, gdzie dojrzewają

• larwy dostają się do krwi i przechodzą do mięśni poprzecznie prążkowanych (m.in. przepona i mięśnie międzyżebrowe)

• larwy w mięśniach kilkukrotnie linieją poczym otaczają się torebką zwaną cysta (tzw. trychiny)

• połknięcie przez żywiciela (zjedzenie mięsa np. świni)

• larwy wydostają się z otoczki w przewodzie pokarmowym, dostają się do jelita i wgryzają w ścianę jelita, gdzie dojrzewają

• rozmnażanie płciowe (po rozmnażaniu samiec ginie, samica żyje długo)

• larwy dostają się do krwi i przechodzą do mięśni poprzecznie prążkowanych (m.in. przepona i mięśnie międzyżebrowe)

• larwy w mięśniach kilkukrotnie linieją poczym otaczają się torebką zwaną cystą

8. owsiki (nicień)

• żywicielem: człowiek

• cykl rozwojowy:

• żyją w końcowym odcinku jelita grubego człowieka

• rozmnażanie płciowe w jelicie grubym człowieka

• zapłodniona samica wędruje do okolic otworu odbytowego

• składają jaja (są jajorodne)

• połknięcie przez żywiciela (samozarażenie, na basenie, zjedzenie np. zanieczyszczonych warzyw)

• larwy wędrują przez przewód pokarmowy i dostają się do jelita grubego

14. Choroby układu pokarmowego:

1. wrzody żołądka

2. wrzody dwunastnicy

3. anoreksja

4. bulimia

15. Choroby układu oddechowego:

1. odma opłucnej

2. pylica

3. alergia

16. Choroby układu krwionośnego:

1. miażdżyca

2. choroba wieńcowa

3. tętniak

4. zator

5. zakrzep

6. żylak

17. Choroby układu wydalniczego:

1. kamica nerkowa

2. moczówka prosta

3. skąpomocz

BADANIE MOCZU	WNIOSKI
barwa brązowa	problemy z pęcherzykiem żółciowym, żołtaczka
barwa mętnoczerwona	krwiomocz
barwa pomarańczowa	zażywanie leków
obecność białek (białkomocz)	schorzenia zapalne ciałek nerkowych, uszkodzenie kłębków oraz cewek nerkowych, cięższe zatrucia
obecność cukru i ciał ketonowych (cukromocz)	cukrzyca

18. Wady wzroku:

1. krótkowzroczność




2. dalekowzroczność




3. astygmatyzm

4. zaćma

5. jaskra

19. Wady kręgosłupa:

1. skolioza




2. lordoza




3. kifoza




4. osteoporoza

20. Choroby powodowane przez życie w mieście

• stres (powodowany wzrostem zagęszczenia)

• patologie społeczne i dewiacje (powodowane anonimowością)

• wrzody żołądka i dwunastnicy

• nadciśnienie, otyłość, choroby wieńcowe (powodowane nieprawidłowym odżywianiem i siedzącym trybem życia)

21. Organizmy żywe narażone są na działanie czynników stresujących, które wywołują reakcję stresową (stan stresowy).

22. Reakcja człowieka na stres:

1. faza mobilizacji

• faza, w której na skutek pojawienia się stresu, następuje podniesienie poziomu czynności psychicznych

• uwolnienie adrenaliny, co powoduje: rozszerzenie naczyń krwionośnych w mięśniach szkieletowych i zwiększenie napięcia mięśni, zwężenie naczyń krwionośnych w skórze i jamie brzusznej (bladość skóry), zwiększenie częstości skurczów serca, rozszerzenie oskrzeli i zwiększenie częstości oddechów, podwyższenie poziomu glukozy we krwi, przyspieszenie rozkładu tłuszczów, rozszerzenie źrenic, poprawienie ukrwienia mózgowia

• uwolnienie noradrenaliny, co powoduje utrzymanie wysokiego ciśnienia

• uwolnienie kortyzolu, co powoduje wzmocnienie działania adrenaliny i noradrenaliny oraz osłabienie układu odpornościowego (zwiększa się podatność na infekcje)

2. faza krytyczna

• faza, w której, na skutek przedłużającego się stresu i wzrostu jego natężenia, następuje obniżenie poziomu czynności psychicznych

• uwolnienie w nadmiarze adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu, co powoduje szybkie i nieregularne bicie serca, zmniejszenie krzepliwości krwi, zmniejszenie wydajności płuc, zwiększenie wydzielania kwasu solnego (zmniejsza się więc pH), zwiększenie napięcia mięśni szkieletowych - wszystko to skutkuje zmniejszeniem koncentracji, zdolności przewidywania i pojawianiem się trudności w rozwiązywaniu problemów

3. faza destrukcji

• faza, w której następuje obrona przed stresem w postaci agresji, ataku, gwałtownego poszukiwaniu pomocy, płaczu, ucieczki; zmiany w tej fazie są nieodwracalne i prowadzą do chorób psychicznych.

23. Czynniki stresujące rośliny:

1. biotyczne

• drobnoustroje chorobotwórcze

• zagrożenie ze strony innych roślin (przegęszczenie, allelopatia, pasożytnictwo)

• zagrożenie ze strony zwierząt (roślinożercy, pasożytnictwo)

• zagrożenie ze strony człowieka (stosowanie substancji zagrażających roślinom np. pestycydy, zanieczyszczenia)

2. abiotyczne

• zanieczyszczenie powietrza gazami wulkanicznymi np. H₂S, NH₃

• niedobór tlenu w powietrzu

• namiar dwutlenku węgla w powietrzu

• czynniki mechaniczne np. grad, wiatr, śnieg, lód

• promieniowanie

• niedobór lub nadmiar soli mineralnych w glebie

• obecność metali ciężkich w glebie

• niewłaściwa temperatura

• niedobór lub nadmiar wody

24. Reakcja roślin na stres:

1. faza alarmu

• faza, w której, na skutek pojawienia się stresu, następuje zakłócenie procesów metabolicznych: zakłócenie gospodarki jonowej, zmiana syntezy i wykorzystania ATP, zmiana intensywności fotosyntezy i oddychania komórkowego

2. faza restytucji

• faza, w której, na skutek małego natężenia stresu, następuje jego eliminacja np. synteza specyficznych białek lub substancji obronnych

3. faza odporności

• faza, w której, na skutek syntezy specyficznych białek lub substancji obronnych, następuje zwiększenie odporności organizmu na skutki działania stresora (dostosowanie do warunków stresowych)

4. faza wyczerpania

• faza, w której, na skutek przedłużającego się stresu i wzrostu jego natężenia (nie następuje faza resuscytacji i odporności), następuje zwiększenie podatności na działanie drobnoustrojów chorobotwórczych, uszkodzenia lub obumarcia organów i śmierć

5. faza regeneracji

• faza, w której, na skutek zaprzestania działania stresora, następuje regeneracja uszkodzonych organów

25. Strategie życiowe dostosowywania się do abiotycznych warunków stresowych:

1. unikanie stresu

2. tolerowanie stresu

26. Rodzaje odporności roślin:

1. wrodzona (nieswoista)

• czynna (polega na przeciwstawianiu się ciału obcemu wnikającemu do tkanek, wynika z obrony biochemicznej np. wykorzystywanie specyficznych substancji: alkaloidy, glikozydy, fitoncydy, cytokininy)

• bierna (polega na niemożności wniknięcia ciała obcego do tkanek, a jeśli się przedostaje - ginie lub zostaje zniszczone, wynika z właściwości morfologicznych np. odpowiednia grubość ściany komórkowej, adkrustacja lub inkrustacja ściany komórkowej)

2. nabyta (swoista)

• naturalna (po przebytej chorobie)

• sztuczna (po otrzymaniu odpowiednich substancji)

27. Antygen to ciało obce (białko, wielocukier lub cząsteczka DNA) w formie bakterii, wirusów, toksyn bakteryjnych lub wirusowych, pyłków roślin, komórek przeszczepu, komórek obcej krwi, które po wtargnięciu do organizmu wywołuje reakcję immunologiczną:

1. humoralną

2. komórkową

28. Rodzaje odporności człowieka:

1. wrodzona (nieswoista)

• bariery ochronne (szczelność naskórka, złuszczanie naskórka, kwaśne pH potu)

• fizjologiczne mechanizmy ochronne (wymioty, biegunka, kichanie)

• właściwości żerne

2. nabyta (swoista)

• czynna (wytwarzana przez organizm, jest długotrwała)

• sztuczna (po szczepieniach)

• naturalna (po przebytej chorobie)

• bierna (otrzymywana przez organizm, jest krótkotrwała)

• sztuczna (po otrzymaniu surowicy)

• naturalna (nabyta w łonie matki lub z mlekiem)

29. Etapy produkcji przeciwciał - pierwotna odpowiedź immunologiczna

1. makrofag przechwytuje antygen intruza (patogen), a następnie prezentuje je limfocytowi Th

2. limfocyt Th pobudza do działania limfocyt B

3. limfocyt B rośnie, a następnie dzieli się, dając liczne jednakowe:

• komórki plazmatyczne produkujące konkretny rodzaj przeciwciał

• komórki pamięci przechowujące biochemiczny portret intruza

4. przeciwciała transportowane są do miejsca zakażenia, gdzie łączą się z antygenami intruza (powstaje kompleks antygen-przeciwciało)

5. zniszczenie lub neutralizacja antygenów i intruza

30. Dlaczego nawożenie nieekologiczne jest złe dla zdrowia człowieka?

• często stosuje się azotany NO₂^-, które zamieniają się w azotyny NO₃^-, a azotyny mogą być rakotwórcze

• przenawożenie potasowe obniża zawartość magnezu w roślinach, u człowieka, który zjada takie rośliny niedobór magnezu powoduje miażdżycę i zwiększa ryzyko zawału serca

• przenawożenie wapniowe obniża zawartość manganu w roślinach, u człowieka, który zjada takie rośliny niedobór manganu powoduje zaburzenia procesu oddychania

inaczej choroby XXI wieku; rozpowszechnione na świecie, powodowane rozwojem cywilizacji

rozpowszechnione w danym społeczeństwie

inaczej choroby genetyczne; uwarunkowane genowo lub chromosomowo

inaczej infekcje; powodowane czynnikami zakaźnymi np. bakterie, wirusy, grzyby, priony; wyróżniamy: epidemię - duża liczba zachorowań w krótkim czasie i pandemię - liczba zachorowań na większą skalę (np. kontynent)

inaczej choroby inwazyjne; powodowane pasożytami człowieka

powodowane czynnikami występującymi w pracy np. hałas, złe narzędzia, zła temperatura, kontakt z promieniotwórczością, truciznami, lakierami itp.

powodowane przez komórki dzielące się w sposób niekontrolowany i nie różnicujące się na tkanki

ukrwienie

inaczej zaprogramowane samobójstwo; ciąg reakcji, które ostatecznie powodują śmierć komórki, dzięki czemu usuwane są np. zniszczone komórki; jest częścią procesów związanych z rozwojem organizmu

nowotwór komórek tkanki nabłonkowej

nowotwór komórek tkanki nienabłonkowej np. tkanki mięśniowej, chrzęstnej, kostnej, tłuszczowej

nowotwór komórek tkanki chłonnej

nowotwór komórek układu krwionośnego (nie rozwija się w postaci guza)

geny, które w normalnych warunkach stymulują różnicowanie i podziały komórkowe; mutacja protoonkogenu w onkogen przyspiesza podziały komórkowe

geny, które w normalnych warunkach hamują wzrost i podziały komórkowe; mutacja genu supresji wzrostu nowotworowego zaprzestaje hamowania podziałów komórkowych

zespół nabytego niedoboru odporności

mimowolne skurcze mięśni

wirusowe zapalenie wątroby typu A (tzw. choroba brudnych rąk)

wirusowe zapalenie wątroby typu B (tzw. żółtaczka wszczepienna)

inaczej dyferyt

inaczej syfilis

inaczej tyfus plamisty

inaczej szkarlatyna

inaczej gangrena

inaczej askarioza

inaczej zimnica; choroba tropikalna

inaczej enterobioza

inaczej ameboza, czerwonka pełzakowata lub dezynteria; choroba tropikalna

inaczej elefantiaza

inaczej tenioza

inaczej trychinoza

inaczej onkosfera orzęsiona; swobodnie pływa dzięki rzęskom (pozostała budowa - jak onkosfera)

ma sześć charakterystycznych haczyków

rozmiarami znacznie mniejszy od postaci dorosłej (zwykle kilka mm); posiada wpukloną do środka główkę

inaczej bąblowiec; rozmiarami większy od postaci dorosłej (może osiągać rozmiary ludzkiej głowy); zawiera liczne pęcherzyki z tysiącami główek tasiemca

inaczej dziwadełko; rozwinięta larwa mająca układ nerwowy i plamki oczne, swobodnie pływa dzięki rzęskom

larwa będąca uwstecznionym miracidium (zanikają narządy zmysłu i rzęski), jest workiem z układem rozrodczym

inaczej larwy otorbione; larwa, która utraciła ogonek, otoczyła się torebką zwaną cystą i osiadła na roślinach wodnych; są formą przetrwalnikową

są formą przetrwalnikową

inaczej larwy otorbione; są formą przetrwalnikową

powodowane najczęściej bakterią Helicobacter pylori

powodowane najczęściej bakterią Helicobacter pylori

inaczej jadłowstręt; polega na celowej utracie wagi

inaczej choroba wilczego głodu; polega na nadmiernym objadaniu się poczym chorzy walczą ze swoją wagą (okresy ścisłej diety, wywoływanie wymiotów, środki przeczyszczające)

polega na dostaniu się powietrza lub innych gazów do jamy opłucnej, co spowodowane jest najczęściej uszkodzeniem miąższu płucnego lub przedziurawieniem ściany klatki piersiowej

polega na gromadzeniu w płucach pyłów mineralnych (np. azbestu, boksytów, węgla, talku), co powoduje ich uszkadzanie upośledzające czynności oddechowe

polega na niepotrzebnej reakcji organizmu polegającej na produkcji immunoglobulin IgE na obecność nieszkodliwych antygenów - tzw. alergenów

inaczej arterioskleroza; polega na zwężeniu światła tętnic w wyniku wysepkowatego gromadzenia się w błonie wewnętrznej tętnic cholesterolu (i jego estrów) oraz innych lipidów

miażdżyca tętnic wieńcowych

polega na nadmiernym rozszerzeniu tętnicy co prowadzi do osłabienia elastyczności jej ścian; skutkiem może być pęknięcie tętnicy

polega na zaczopowaniu naczynia przez czop zatorowy (np. cząsteczka tłuszczu lub banieczka gazu)

polega na zaczopowaniu naczynia w wyniku zlepienia się trombocytów

polega na nadmiernym rozszerzeniu żyły w wyniku nieprawidłowej pracy sąsiednich zastawek co powoduje rozpychanie ścian żył przez napierającą krew

polega na powstawaniu złogów (tzw. „kamieni nerkowych”) zawierających nierozpuszczalne w wodzie m.in. szczawiany wapnia oraz fosforany wapnia, które mogą blokować wypływ moczu z pęcherza

polega na nadmiernym wydalaniu moczu w wyniku niedoczynności podwzgórza

polega na zbyt małym wydalaniu moczu w wyniku nadczynności podwzgórza

skupianie promieni świetlnych przed siatkówką, ponieważ siła refrakcyjna (inaczej siła skupiająca) oka jest w porównaniu do jego długości zbyt duża

skupianie promieni świetlnych za siatkówką, ponieważ siła refrakcyjna oka jest w porównaniu do jego długości zbyt mała

nierównomierne skupianie promieni świetlnych na siatkówce, ponieważ siła refrakcyjna nie jest równomierna, ponieważ rogówka ma nieprawidłową krzywiznę

inaczej katarakta; zmętnienie soczewki oka w wyniku starzenia się narządu wzroku lub infekcji

zespół chorób (objawami m.in.: wzrost ciśnienia płynu w gałce ocznej i zaburzenia krążenia krwi w oku) w wyniku starzenia się narządu wzroku lub stanów zapalnych

boczne skrzywienie kręgosłupa

nadmierne wygięcie kręgosłupa ku przodowi

nadmierne wygięcie kręgosłupa ku tyłowi

polega na zrzeszotowieniu kości wynikające z pocienienia lub zaniku beleczek kostnych, dochodzi do zniekształceń kości, zwiększa się ich łamliwość; przyczyną jest spadek poziomu hormonów płciowych i niedobór witaminy D

inaczej stresory

oparta na produkcji przeciwciał

oparta na zdolności do fagocytozy komórek żernych: granulocyty, monocyty, limfocyty Th i Tc

1

18



















---