Oświecenie22


OŚWIECENIE

Spis treści

życiorys

światopogląd

poemat heroikomiczny

satyry

bajki

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”

„O poprawie wad wymowy”

„O skutecznym rad sposobie”

stosunek do Boga

„Powrót posła”

Ignacy Krasicki

- żył w latach 1735-1801

- wywodził się ze zubożałej rodziny magnackiej

- rodzice przeznaczyli go do stanu duchownego, „dla grosza i dla chwały Bożej”

- lata nauki spędził w Warszawie i Rzymie

- po wstąpieniu na tron Stanisław Poniatowski uczynił go swoim kapelanem i bliskim współpracownikiem

- od 1765 roku młody ksiądz zaczął zapełniać swoimi artykułami kolejne numery „Monitora”

- w roku 1766 dzięki staraniom władcy został biskupem warmińskim, niechętnie opuszczał Warszawę, aby objąć to stanowisko, gdyż w stolicy był postacią bardzo popularną

- po pierwszym rozbiorze (1772) został poddanym pruskim, w swojej rezydencji w Heilsbergu zajmował się pisaniem, kolekcjonowaniem dzieł sztuki itp.

- z relacji przyjaciół wyłania się obraz człowieka ujmujących manier i wielkiej kultury, ale pozbawionego jakiegokolwiek zmysłu praktycznego - ciągle był w długach

- w roku III rozbioru Polski (1795) został arcybiskupem gnieźnieńskim i przeniósł się do Skierniewic

- umarł w Berlinie w 1801 r.

- cały czas w swych utworach starał się poprawiać świat, brzydził się prostactwem, wulgarnością i wszystkim tym, co nazywał dzikością

- „dzikość to nie tylko ciemnota i niemoralność, ale także brak ogłady towarzyskiej, rubaszność, niechlujstwo i niedbałość w stroju, ale także w gospodarstwie, budowie domu itp.”

- dzikość to brak kultury umysłowej, moralnej, estetycznej, towarzyskiej i materialnej

- w swej twórczości realizował hasło KEN: „Stworzyć naród przez oświecenie publiczne”, uważał, że można uczyć bawiąc

- był racjonalistą, lecz również zwolennikiem J. J. Rousseau

- był zdania, że bezmyślne naśladowanie obcych wzorów, kosmopolityzm przyczyniły się do zaniku w narodzie prawdziwych wartości, uważał, że bez wiary nie ma moralności, mówił, że lepiej być cnotliwym nieukiem niż uczonym i niemoralnym

- propagował powrót do starych wartości szlacheckich, co wiązało się z religijnością

- był gatunkiem, który ukształtował się już w starożytności

- wzniosłym stylem homeryckich eposów anonimowi poeci zaczynali wówczas opisywać wydarzenia błahe i śmieszne (np. wojna żab z myszami)

- poemat heroikomiczny był więc rodzajem parodii poematu bohaterskiego

- rozwój tego gatunku w XVIII w. wynikał z satyrycznych i wychowawczych możliwości heroikomicznej zabawy

- dwa poematy heroikomiczne Krasickiego to „Myszeida” i „Monachomachia”

- „Myszeida”

- dzielnymi bohaterami śmiertelnych zmagań są myszy i koty

- rzecz dzieje się w mitycznych czasach księcia Popiela

- „Monachomachia”

- w małym miasteczku jest 9 klasztorów

- w utworze mowa jest o dwóch zakonach żebraczych:

- dominikanie

- karmelici

- zakony żebracze miały

- świecić przykładem dla wiernych

- propagować ideały chrześcijańskie

- Krasicki ośmiesza mnichów, oskarża, ponieważ żyją niemoralnie, są gnuśni, leniwi, nie zajmują się wiarą

- autor nazywa ich świętymi próżniakami, wielebnym głupstwem

- efekt komiczny - połączenie wysokiego stylu z niską treścią

- w satyrach Krasicki jest już dojrzałym, pewnym siebie mistrzem, jest też człowiekiem pozbawionym złudzeń

- nie wierzy bowiem w możliwość naprawienia świata

- prezentuje rzeczywistość w krzywym, satyrycznym zwierciadle, z pozoru poucza, ale bez specjalnego zapału, bez większej nadziei w wychowawcze powodzenie satyr

- w satyrach Krasicki jest poetą-filozofem, badającym zagadki ludzkiej natury, a śmiech ocala go przed rozpaczą

- „Do króla”

- zarzuty stawiane królowi

- nie jest pochodzenia królewskiego

- jest Polakiem

- jest zbyt młody

- nie ma doświadczenia

- jest zbyt łagodny w rządach

- lubi naukę i ludzi mądrych, a nie silnych

- poglądy te są poglądami przeciętnego szlachcica, ograniczonego, prymitywnego, egoistycznego, mającego na względzie interesy stanowe szlachty

- satyra ośmiesza szlachtę, która stawia bezpodstawne zarzuty, co świadczy o jej głupocie i naiwności politycznej

- zastosowane jest tu odwrócenie sytuacji, które prawdziwe treści pozwoli odczytać zorientowanemu w temacie

- krytyka sarmackiej szlachty i sposobu myślenia

- „Świat zepsuty”

- podejmuje problem upadku moralnego społeczeństwa „Gdzieżeś cnoto, gdzieś prawdo, gdzieście się podziały?”

- współcześni zatracili cnoty swych przodków

- pobożność zastąpiona bezbożnością

- cnota - rozpustą

- prawość - podłością

- honor, poczciwość - prostactwem „Dzieci złe, psujem ojców poczciwych robotę”, „Ten nas nierząd, o bracia, pokonał i zgubił”

- w zakończeniu satyry pojawia się motyw ojczyzny-okrętu potraktowany następująco

- okręt nie zatonie, gdy wszyscy znajdujący się na nim będą go bronić

- chociaż bezpieczniej go opuścić, człowiek szlachetny zostanie na okręcie, aby go bronić lub zginąć

- „Pijaństwo”

- tematyka obyczajowa

- Krasicki krytykuje obyczajowość sarmackiej szlachty

- ciągłe biesiadowanie

- picie na umór

- gościa przyjąć, znaczy się z nim upić

- szlachta właściwie nie trzeźwieje, bo kaca leczy piciem alkoholu

- o polityce i sprawach państwowych rozmawia się tylko przy kieliszku

- jest to satyra obyczajowa, przedstawione nie tylko konkretne sytuacje, ale też komentarz do nich

- Krasicki (podobnie jak Kochanowski) nazywa pijaków zwierzętami, bo zatracili rozum

- Krasicki opowiada się za piciem z umiarem, tłumaczy to tym, że zwierzęta, kiedy mają pragnienie, piją tylko tyle, aby je ugasić

- radość sztucznie wytworzona przez alkohol ma przykre następstwa, radości takich należy się wystrzegać, bo może to przynieść nieszczęście, nie tylko człowiekowi, ale i krajowi

- pointa satyry: pijak niczego się nie nauczy, satyrę kończą słowa: „napiję się wódki”

- Krasicki pisał bajki przez wiele lat

- pierwszy ich zbiór opublikował w roku 1779 („Bajki i przypowieści”), drugi wydano po śmierci poety, w roku 1802 („Bajki nowe”)

- bajki nie są wymierzone przeciw konkretnym ludziom, ale przeciw zjawiskom i zachowaniom

- bajki są przeznaczone dla dorosłych, a nie dla dzieci

- „Ptaszki w klatce”

- wszystko zależy od punktu widzenia

- inaczej widzi świat ktoś, kto urodził się w niewoli, a inaczej ktoś, kto żył na wolności

- nie ma prawd obiektywnych

- „Dwa psy”

- nie ma sprawiedliwości w świecie ludzi

- kto liczy na sprawiedliwość, ten jest w błędzie

- będą ludzie bogaci i biedni i nie ma na to wpływu ich praca

- „Dziecię i ojciec”

- dziecko jest na straconej pozycji

- „Dewotka”

- krytyka fałszywej pobożności

- „Wino i woda”

- prawda ludowa

- „Wół minister”

- chęć zmiany

- wieczne niezadowolenie z życia

- nie zawsze rozsądek wyznacza kryteria wyboru

- „Jagnię i wilki”

- alegoryczne przedstawienie prawa dżungli w stosunkach międzyludzkich

- „Koniec”

- sugeruje, że w bajkach ukryta jest prawda

„Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki”

- pierwsza polska powieść - 1776

- utwór ma formę pamiętnika - tytułowy bohater opowiada historię swego życia

- wychowanie w zacofanym sarmackim domu

- salonowe przygody w Warszawie i Lublinie

- modna podróż do Paryża, zakończona ucieczką przez wierzycielami

- katastrofa morska, która spowodowała kontakt Mikołaja z ludem zamieszkującym Nipu i mędrcem Xaoo (wygłaszającym poglądy Rousseao)

- powrót do kraju i nieudana próba wprowadzenia nipuańskich ideałów do rzeczywistości Rzeczypospolitej

- życie na wsi, gdzie Mikołaj stosuje się do rad i nauk Xaoo - „uprawia swój ogródek”, czyli stara się sam żyć zgodnie ze swymi ideałami, skoro nie udało mu się do nich zachęcić ogółu

- nauki mędrca Xaoo

- lud żyje w stanie natury

- potępienie cywilizacji i uznanie powszechnej wspólnoty i równości

- Nipuanie czczą Najwyższą Istność, lecz bez obrzędów ani kapłanów

- kierują się miłością, zgodą, sprawiedliwością

- powieść napisana barwnie, doskonałe wyczucie realiów, najlepsze są partie opisujące młodość Doświadczyńskiego, gorszy jest fragment dziejący się na wyspie

Stanisław Konarski

- żył w latach 1700 - 1773

- był prekursorem oświecenia w Polsce

- należał do zakonu pijarów

- główną jego zasługą była reforma szkolnictwa

- na wzór szkół włoskich i francuskich zreformował szkoły pijarskie

- w 1740 r. uformował Collegium Nobilum - kolegium szlacheckie

- Konarski byl publicysta

- „O poprawie wad wymowy” - sposoby wyzwolenia języka polskiego od udziwnień

- „O skutecznym rad sposobie” - poglądy na liberum veto

„O poprawie wad wymowy”

- krytykuje wybujały styl barokowy, sztuczność i nienaturalność

- opowiada się za stworzeniem nowoczesnej literatury, co jest możliwe, gdy odrzuci się barokową tendencję do przerostu formy nad treścią

„O skutecznym rad sposobie”

- liberum veto jest źródłem wszystkiego złego w państwie

- Konarski ubolewa nad upadkiem ojczyzny i twierdzi, że jest to wina demoralizacji społeczeństwa

- najsurowiej ocenia szlachtę, zrywanie sejmu itp.

- porównuje Polskę do okrętu, który wymaga odbudowy

- Polska ginie nierządem

- uważa, że sejm jest sposobem na odbudowanie Rzeczypospolitej

- nie można pozwolić na zrywanie sejmów, gdyż przyprowadza to kraj do klęski

- rządów bez sejmu być nie może, a zatem sejmy muszą dochodzić do skutku

- trzeba znieść liberum veto

Franciszek Karpiński

stosunek do Boga

- człowiek ufa, że Bóg jest dobry, nie da zrobić krzywdy człowiekowi

- wiara w Boga nie jest przesłonięta wątpliwościami natury filozoficznej: „Pieśń poranna” („Kiedy ranne wstają zorze”), „Pieśń wieczorna” („Wszystkie nasze dzienne sprawy”)

- „Pieśń o narodzeniu Pańskim” („Bóg się rodzi...”)

- ciąg oksymoronów

- Bóg jest niepojęty, łączą się w nim sprzeczności, potrafi wszystko zrozumieć, jest bliski ludziom, szczególnie biednym

Julian Ursyn Niemcewicz

„Powrót posła”

- pierwsza polska komedia polityczna

- tło polityczne

- 14 VI 1790 stanęła na sejmie uchwała o przedłużeniu obrad (prorogacji), na mocy której obrady miały trwać do 12 II 1791

- w październiku postanowiono, że sejm się nie rozwiąże, ale do dawnych posłów przybędą nowi (wybrani 16 XI)

- jako agitację wyborczą napisał Niemcewicz „Powrót posła”

- wystawiony w Warszawie 15 I 1791

- utwór miał na celu zwerbowanie nowych posłów do stronnictwa demokratycznego

- Niemcewicz stworzył postacie schematyczne, obóz demokratyczny jest idealizowany, natomiast konserwatywny karykaturyzowany

- przedstawione postacie

- obóz demokratyczny: Podkomorzy, Podkomorzyna, Walery, Teresa

- obóz konserwatywny: starosta

- dopełnienie obrazu świata zepsutego: starościna, Szarmancki

- Walery - zwolennik reform, przejmuje się sprawami Polski, pragnie zmian, które uratują Polskę, praktyk, dąży do uchwalenia reform, wzór cnót

- Podkomorzy - zwolennik polskiego szkolnictwa i stylu życia, przedkłada sprawy kraju ponad wszystko, sprzeciwia się liberum veto

- starosta Gadulski

- reprezentuje konserwatyzm, przekonanie, że przodkowie robili wszystko najlepiej i nie potrzeba żadnych reform, zwolennik liberum veto (sejmy są zagrożeniem dla złotej wolności szlacheckiej) - „veto - źrenica wolności”, bezkrytyczny chwalca przeszłości, naiwny politycznie

- chciwy i chytry, zwolennik wolnej elekcji, bo można na niej zarobić, we wszystkich sprawach upatruje źródło zysku, niedołęga i pijak

- nudziarz i gawędziarz, dużo mówi o niczym (nazwisko znaczące), wróg stosunków dobrosąsiedzkich (woli przymierze z dalekimi krajami)

- „ja co nigdy nie czytam lub przynajmniej mało” - chlubi się swoim brakiem wykształcenia

- na podstawie tej postaci Niemcewicz krytykuje sarmatyzm, piętnuje rozluźnienie obyczajów, które nastąpiło pod wpływem cudzoziemszczyzny

- Szarmancki

- fircyk - nie zainteresowany sprawami Polski

- kosmopolita

- łowca posagowy

- człowiek miałki, bez charakteru

- bywalec salonów

- uwodziciel kobiet

- nie reprezentuje żadnych wartości

- starościna

- przedstawicielka świata zepsutego, żona modna

- rozkochana w romansach

- mówi po francusku

- ostro skrytykowana (karykatura)

- ma być matką przyszłych Polaków

Hugo Kołłątaj

- rzeczowy, konkretny racjonalista

- intelektualista, teoretyk, szlachcic

- jeden z twórców KEN, zasłużony dla kultury i edukacji szkolnej

- „Listy Anonima”, „Anonima listów kilka” 1788 r. - dzieła w formie listów

- część I „O podźwignięciu sił krajowych”, II, III „O poprawie Rzeczypospolitej”

- zwolennik reform, „łagodnej rewolucji”, dzięki której może odrodzić się naród polski

- naród nie może burzyć przeszłości

- Polska nie jest monarchią, ani Rzeczpospolitą, ale „lichą machiną”, „karczmą, oberżą”

- w Polsce nie ma rządu, jest to machina, której nikt popychać nie chce, a jeden może zatrzymać

- w Polsce nie uwzględnia się praw natury i boskich, dlatego Kołłątaj domaga się tronu dziedzicznego, sejmu nieustannego, zniesienia liberum veto, powszechnego opodatkowania

- Kołłątaj uważa, że trzeba oddzielne izby dla szlachty i mieszczan, opowiada się za przyznaniem zabranej świętokradztwem wolności rolnikom, będą oni wtedy chętniej pracować i iść do wojska

- poglądy Kołłątaja na edukację

- wszyscy uzdolnieni i chętni do nauki mogą pobierać nauki

- wszystkie szkoły powinny uczyć odpowiedzialności narodowej, przywracać jedność

- wszystkie szkoły (w tym szkoły zakonne, rycerskie, seminaria duchowne) pod nadzorem KEN

- domagał się założenia dwóch uniwersytetów: w Wielkopolsce i na Ukrainie

- należy kształcić kobiety, bo mają wpływ na wychowanie mężczyzn

- moralność ściśle łączył z wychowaniem katolickim

- przedmowa „Do Prześwietnej Deputacji”:

„Polacy! Ośmielcie się, aby raz być narodem, a narodem prawdziwie wolnym”

Stanisław Staszic

- wrażliwy, czuły na krzywdę ludzką, w dziełach wyrażał emocje

- praktyk, „Jestem człowiekiem, i obchodzi mnie wszystko, co ludzkie”, mieszczanin

- zwolennik KEN

- „Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego” 1787

- ulegał poglądom Jana Jakuba Rousseau

- uważał, że jednostka musi podlegać społeczeństwu, jeżeli interesy jednostki nie są zgodne z interesami społeczeństwa, to jednostka musi ustąpić

- społeczeństwo musi stanowić jedną moralną istność, państwo zapewnia obywatelom warunki do szczęścia

- państwo, dając obywatelom odpowiednie wykształcenie, uzależnia ich od siebie

- każdy rodzi się do posłuszeństwa, choć nie do niewoli

- pod nadzorem KEN odbywa się kształcenie publiczne i prywatne

- Polska powinna zostać królestwem (dziedzicznym)

- sejm musi być nieustanny, zawsze gotowy do zwołania

- głosowanie przez większość

- wojsko 100-200 tys., jedynie wojna sprawiedliwa

- reforma skarbu - powszechne opodatkowanie

- równouprawnienie i sprawiedliwość niezbędne do utrzymania demokracji

- bierze w obronę rolników - trzeba znieść poddaństwo chłopa, dać mu grunt na własność, możliwość przesiedlenia

- każdy mieszczanin powinien móc być właścicielem ziemskim, posłem, urzędnikiem cywilnym lub wojskowym, może zasiadać w jednej izbie ze szlachtą

- „Przestrogi dla Polski”

- Żydzi są pijawkami narodu

- dopóki Żydzi będą prowadzić szyki, chłopom będzie się źle działo

- żaden Żyd nie powinien móc szykować trunków, mieć swych zebrań itd.

- Żydzi mają moralność niezgodną z polską

- Żydzi celowo rozpijają polskich chłopów

- trzeba Żydom zabrać samorząd, wszystkich przechrzcić i narzucić moralność chrześcijańską

- styl pism Staszica jest bardzo emocjonalny, stara się on wzruszyć czytelnika, podczas gdy Kołłątaj dąży do przemówienia do rozsądku

- obaj są zwolennikami dziedziczności tronu, ale Staszic pozbawia króla władzy, natomiast Kołłątaj przyznaje mu niewielką władzę

- Staszic dopuszcza do sejmu całą szlachtę i mieszczan, Kołłątaj odsuwa ubogą i ciemną szlachtę

- Staszic chce sejmu ustawodawczego i wykonawczego, natomiast Kołłątaj tylko ustawodawczego.

- 1 -



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
historia administracji absolutyzm oświecony
Dramat romantyczny, Oświecenie i Romantyzm
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, Filologia polska, Oświecenie
Wymień zasługi i dorobek twórczy S. Konarskiego, Oświecenie(4)
Oświecenie, Język polski(1)
16. oswiecenie, LEKTURY, ZAGADNIENIA Oświecenie
Oswieceni o literaturze, Filologia polska, Oświecenie
Bajki - streszczenia, Filologia polska, Oświecenie, Ignacy Krasicki
Powrót posła - komedia polityczna powstała w atmosferze Sejmu, Oświecenie(4)
Oświecenie (6), Epoki
9. oswiecenie, LEKTURY, ZAGADNIENIA Oświecenie
wstep do oswiecenia
BAROK i OŚWIECENIE
kolokwium oswiecenie id 240814 Nieznany
OSWIECENIE, europeistyka
PAMFLET, oświecenie - opracowania
Oświecenie (2), Epoki

więcej podobnych podstron