- Karpiński - o swoistości języka tak pisze: „w prozie, albo w wierszu jednaz wymowa jest i tlyko liczbą pewna sylab, spadkiem jednakim wierszów albo wolniejszym uzyciem fikcji poezja od prozy rózni się” ten typ myslenia pozwalał dostrzec walory artstyczne również prozy nieretorycznej, nobilitować piśmiennictwo pozostające poza kanonem gatunków oratorskich, jak powiesc, pozwala na pozycje, np. prozaiczne przekłady utworów poetyckich. Nie czerpał on z euroopejskich dyskusji na ten temat. Uwazał, ze wspólnota poezji i prozy zasadzała się na nieretorycznym charakterze obu tych typów „wymowy”, przez która Karpinski rozumiał wypowiadanie się o człowieku i swiecie tak, jak mówiącemu duktuje czułe serce i doiadczenie zdobyte w bezpośrednim kontakcie z rzeczywistościa. Odrzuca wyższość i niezwykłośc jezyka na rzecz prostoty, naturalności ; czułośc serca stała się podstawową kategorią rozważań o sztuce słowa, czułość jako niezbedna dyspozycja twórcy, wymagał od dzieła literackiego, aby poruszało serca słuchaczy. „W rzcezy, o której mówic masz, szukaj strony dotkliwej, czym serca słuchjacych poruszyc możesz.” Sugestywna koncepcja poezji - Czułosc niodzwonym atrybutem twórcy. Poezja ma być kierowana do jednostki , ma krzewic wazne cnoty dla indywidualnych, prywatnych kontaktów miedzyludzkich. Smak nie jest dla niego kategorią istotna, bowiem wspólna wsyztskim ludziom czułośc gwarantuje powszechność i zgodnośc opinii i ocen twórczych.
Słowacki- o zadanaich poety: „wchodził w głąb serca i wzbudzał w nim uczucia, którymi lubimy być wzruszeni”. Dzieki gwałtownym uczuciom poeta „zdaje się być natchniony i niezdolny oprzec się temu natchnieniu […] sam zdaje się zdumiewac nad obszernością poznania i wyobrażeń swoich, na których nabycie i połączenie nie zdawał się mieć dosyc czasu.”
U słowackiego belle nature to „istotna zasada poezji […] zalezy na upiększaniu dzieł natury, podniesieniu się do idealnego wzoru i na najdoskonalszym przez mowe zmysłowym wystawieniu”. „piękność jest celem poezji, dlatego winna ona jak najbardziej zblizać się do idealnych wzorów jedności, proporcji i symetrii”. „Piękność jest celem poezji”. Gust organem decydującym zarówno o przebiegu procesu twórczego, jak i odbioru oraz oceny dzieł. Wyznaczniki gustu; czułość, delikatnośc, trafność są nadrzednymi elementami teorii sztuki. Geniusz łaczył z czułościa serca i „nadzwyczajnie żywa imaginacją”, dostrzega w nim moment szczególnego skupienia, napiecia emocjonalnego, służącego najpełniejszemu oddaniu stanu duszy twórcy. Rozróznia geniusz i talent. Talent to zespół stałych, wrodzonych dyspozycji i uzdolnień, geniusz to przychodzące nagle chwilowe natchnienie, obdarzające twórcę ostrością i odkrywczością widzenia oraz intensywnością przezycia. Pisał o tym: „Porządek, jasność, wyborność, łatwość, naturalność i gracja sa udziałem talentu. Geniusz jest natchnieniem czestym, ale przemijającym: wynajdowac i tworzyć jest ejgo przymiotem właściwym.” Pojęciem wyobraźni posługuje się jako pojęciem imaginacji w definicji istoty poezji, która jest `najdoskonalszym zmysłowym wystawieniem myśli i obrazów przez imaginację upienionych”. „Bystra i obfita imaginacja” staje się gwarantem estetycznych walorów dzieła
- dmochowski- laczyła wykład doktryny literackiej z zarysowaniem programu rozwoju piśmiennictwa narodowego i elementami zaktualizowanej krytyki literackiej; powłowyał się na Arystotelesa i Horacego w przedmowie, dla której podstwe stanowiła nowzytna, XVIIwieczna refleksja na temat twórczości poetyckiej, list do pizonów manifestuje się u niego niemal dosłownymi cytatami lub perfrazami; rozbudowuje wówd o pisarzu i jego powinnościach
Zatem, kto się o zaszczyt autora dobija.
Niechajże serce zdobi swe cnotą prawdziwa.
Wtenczas go będzie wszystko dotykało zywo,
Wtenczas czucia swej duszy na papier wyleje
I silnym ku dobremu wyrazem zagrzeje.
[…]
Nie tknieta prawdą dusza liche mysli rodzi,
A podłość serca do pism autora przechodzi.
[…]
Pieknie to, ze w pisaniu mocny jestes wierszy,
Lecz dobrym być człowiekiem - to zaszczyt najpierwszy.
Poezja ustanawia podstawowe prawa zycia społecznego, przekazuje zdobywną przez ludzi mądrość, uważa ze Homer jesr przediwnym i niezrównanym autorem; z naciskiem powtarza za Horacym i Boileau, ze nie może zostac poetą ten, „któremu niebo darów potrzebnych nie dało”. Organizacja wierszowa. Koncepcja poezji - „Rym najwieksza dzisiejszych wierszów jest ozdoba. Nie wiem, czy się wiersz komu bez rymów podba.” Dmochowski przeciwstawia wiersz prozie. Wymogi stawiane poecie: „Mało, ze rymotwórstwa masz talent szczesliwy, Trzeba mieć dusze czułą i serca głos tkliwy”. Był on najbliższy klasycystycznej koncepcji natury jako odkrytego przez rozum, nadrzędnego porządku swiata. Dmochowski widzi w naturze wzór sztuki: „Naturo! Wszystka w tobie piękność się zamyka,
Ty jesteś źródłem prawdy! Twoja nas rpzneika
Czcią powaga! W tej księdze dla wszystkich otwartej
Widać najwyższej! Ręki charakter niesterty! Tu się duch rodzi, tu się malowania zagrzewa.
Porusza się namiętność.
Apostrofa do natury jako ucieleśnienie podstawowych praw, rządzących światem przyrodniczym i społecznym, jako wzór sztuki i przedmiot naśladowania przywołany jest zarówno wizerunek wiejskiej przyrody o cechach bukolicznych, jak i obraz natury tajemniczej i mrocznej, jaskin i niestepnych gór, skał, potoków spadających z „okropnym szumem”, burzliwego wiatru i szumnych wałów wodnych. Domunuje tu rozumienie natury jako porzadku moralnego, realizującego trwałe zasady społecznych cnót, zagwarantowanych miedzyludzkimi wiezami emocjonalnymi.
Kiedyż sztuce natura dobre wzory daje?
Wtenczas, kiedy panują proste obyczaje,
Gdy śmierć ojca przebija krwawym sztychem syna,
Gdy matka dzieci swoje na piersi zaklina,
Kiedy osierociałe po mężach swych wdowy
Nielitościwym włosy rwą pazurem z głowy,
Gdy w powszechnym nieszczęściu król i lud pospołem
Biorą żałobne szaty, w piasku grzebią czołem,
Gdy nowo wyszłe na świat dziecię ojciec bierze
Na ręce i Niebu je oddaje w ofierze,
Po długim oddaleniu gdy syn swe rodzice
Widzi, ściska ich nogi, łzami skrapia lice -
Wszystko, co nosi jakąś na sobie prostotę,
Co nie znaną w tych czasach okazuje cnotę,
Męskich farb, żywych myśli dostarcza poecie.
Pojęcie piknej natury tez się pojawia jako wizja „natury wybranej”, natury-modelu, będącego wynikiem i odbiciem uogólnionej, ponadindywidualnej wiedzy o swiecie.
Poświeca gustowi niewiele miejsca. Jest to „dar niebios” i niezbędne wsparcie dowcipu.
2