MARIA GOŁASZEWSKA „ZARYS ESTETYKI” (ROZDZIAŁ VI: WARTOŚĆ ESTETYCZNA)
Czym jest wartość estetyczna wg Hartmana?(s.348)
- wartość estetyczna to duch zobiektywizowany w materii. Przyznaje Hartmann wartości przedmiotowo - podmiotowy sposób istnienia. Hartmann stoi na stanowisku realizmu
w ontologii - twierdzi więc, że każdy przejaw ducha musi mieć oparcie w realnym przedmiocie materialnym.
W jaki sposób w dziele sztuki powstaje wartość estetyczna wg Hartmana?(s.348)
- w przypadku dzieła sztuki „duch żywy” zaszczepia wartość w przedmiocie realnym
(w kamieniu, płótnie itp.). Zrealizowane, gotowe dzieło sztuki, a także ucieleśniona w nim wartość, zyskuje byt niezależny, intersubiektywny (ogólnie dostępny odbiorcom), zarazem materialny.
Jak istnieje wartość estetyczna wg Hartmana?(s.348)
- warunkiem trwania wartości jest jej przedostanie się z indywidualnej psychiki artysty
do dzieła, a następnie udostępnienie jej i niejako aktualizowanie przez innych ludzi (odbiorców). Gdy wartość zrealizowana w dziele nie jest aktualizowana przez odbiorcę, istnieje tylko połowicznie (od strony obiektywnej), pełne zaś istnienie zyskuje w aktach percepcji, doznaniu.
Jak definiuje piękno św. Tomasz z Akwinu?(s.376)
- niekonsekwentnym, niepełnym subiektywizmem jest teoria św. Tomasza z Akwinu. Jego określenie wartości estetycznej brzmi: „piękne jest to, co oglądane, podoba się”. Bardziej radykalne sformułowanie tej tezy: „ piękne jest to, czego spostrzeganie podoba się”. Wartość estetyczna polega więc na tym, że podmiot określonego uczucia (estetycznego), gdy patrzy na niektóre przedmioty; zależy więc ona nie tylko od doznań subiektywnych,
ale także od rodzaju przedmiotu.
Teoria estetyczna Teodora Lipps (określanego jako psychologisty)(s.377)
- wartość estetyczna wedle niego jest natury psychicznej. Człowiek, wczuwając w przedmioty własne stany psychiczne nadaje im dowolną wartość. Jest to zasadniczo obojętne z jakim przedmiotem ktoś ma do czynienia - istotne natomiast staje się, jaka jest jego psychika.
Teoria estetyczna Georga Wilhelma Fridricha Hegla (s.378)
- DEFINICJA PIĘKNA
piękno (wartość estetyczna) jest wyrazem ducha absolutnego - w idei piękna dokonuje się synteza zjawiska z tym, co ogólne, rzeczywistości z myślą, treści z formą. Istnieje wiele odmian piękna, a wszystkie są historycznie uzasadnione. Piękno jest ideą wcieloną w przedmioty. Jest ono prawdą występującą w postaci zmysłowej. Piękno jest przejawem tego, co idealne. To, co idealne, nie musi być abstrakcyjne: piękno to idea obecna i przeświecająca przez przedmiot wyidealizowany. Sztuka nie naśladuje, lecz idealizuje.
Jak poznajemy piękno wg Hegla? (str. 378)
- wartość estetyczna, piękno, nie może być poznana na drodze indukcji - doznanie, przeżycie piękna takie lub inne procesy psychiczne podmiotu dotyczące recepcji wartości estetycznej, nie są w ogóle przez Hegla brane pod uwagę. Piękno może być poznane tylko dzięki refleksji filozoficznej (Hegel określa swoją refleksję jako „ducha ujmującego rzeczywistość w formie pojęcia”).
3 typy (kategorie) piękna wg Arystotelesa (str.355)
- komizm (komedia - przedstawia ludzi gorszymi niż są)
- tragizm (tragedia - przedstawia ludzi lepszymi niż są)
- epickość (epos - przedstawia ludzi takimi, jakimi są)
Definicja Lalo (s.356)
- wyróżnia 9 odmian wartości estetycznych. Wychodzi od stwierdzenia, że wszelkie formy myślenia są rozmaitymi zastosowaniami podstawowej tendencji sprowadzania wielości do jedności. Prawo jednolitości odgrywa ogromną rolę w dziedzinie moralności i działania, ma też znaczenie w, stanowiącej życie estetyczne, grze wyobraźni. Prawo to można zastosować na trzech różnych stopniach do trzech podstawowych zdolności:
*inteligencja
*działanie
*uczuciowość
Te trzy różne stopnie to:
*harmonia zrealizowana - piękno, wspaniałość, wdzięk
*harmonia poszukiwana - wzniosłość, tragizm, dramatyczność
*harmonia utracona - dowcip, komizm, humor
Podział wartości estetycznych wg Bayera (s.358).
- piękno jako świat jednorodny - dedukcja materiałów estetycznych dokonuje się poprzez analizę różnych sposobów, z których pomocą artysta stworzył udane dzieło sztuki. Wyróżnia następujące kategorie estetyczne:
* podstawowe (wzniosłość, wdzięk, piękno i jego antynomia, barokowość, komizm)
* wtórne (fantastyczność, cudowność, naiwność)
Teoria estetyczna Souriau (s.357)
- wymienia 12 par przeciwstawnych kategorialnych odmian wartości estetycznej:
! Grupa wartość klasycznych:
* piękno - groteskowość
*wzniosłość - komizm
*tragizm - ładność
! Grupa wartości romantycznych:
* emfaza - ironia
* patos - fantastyczność
* dramatyczność - poetyczność
! Grupa wartości współczesnych:
*melodramatyczność - elegijność
*szlachetność - karykaturalność
*wspaniałość - satyryczność
*liryczność - dowcip
* heroizm - malowniczość
*sceptyczność - wdzięk
Teoria estetyczna Sebag (s.358)
- próba ujęcia wartości estetycznych jako osadzonych w tym, co irracjonalne. Wyprowadza swoją teorię z podstawowych pojęć:
*uczucie piękna - rodzi się wobec tego, co posiada następujące wartości: harmonię części między sobą, spójność (tj. niemożliwość odrzucenia czegokolwiek)
*akt piękna - jest harmonią dla istoty żywej, która polega na czynieniu pożytecznego Pożytecznym, niepożytecznego Niepożytecznym, znanego Znanym, nieznanego Nieznanym, możliwego Możliwym, niemożliwego Niemożliwym.
*akt poezji - to dysharmonia, która polega na łączeniu w przeciwieństwa par wymienionych powyżej, np. pożytecznego Niepożytecznym
- piękno ma charakter racjonalny, poetyczność irracjonalny; poezja przeciwstawia się pięknu!
Czym jest poetyczność wg Wallisa? (s.358)
- dysharmonią, bo piękno jest harmonią :)
Teoria estetyczna Wallisa (s.358)
- Dzieli wartości estetyczne na ostre (dysharmonijne) i łagodne (harmonijne => piękno
i śliczność). Wartość estetyczna to zdolność wywoływania w odpowiednim odbiorcy
i w odpowiednich warunkach doznań estetycznych dodatnich.
Jak podzielił wartości estetyczne Ingarden? (s.379)
- wartość artystyczna (występuje w samym dziele sztuki)
- wartość estetyczna - pojawiająca się w samym przedmiocie estetycznym, jako szczególny moment naoczny. Wartość estetyczna jest jakością syntetyczną! Do wartości estetycznych zaliczamy: właściwości budowy zdań, kompozycję całości dzieła.
- Wartości estetyczne ugruntowane są w artystycznych, są dane bezpośrednio i naocznie,
są, jak powiada Ingarden, „absolutne”, podczas gdy wartości artystyczne są relatywne:
ich zadaniem jest doprowadzić do tego, by nadbudowały się na nich wartości estetyczne.
Kto wymienił najwięcej wartości estetycznych?
- Roman Ingarden
Jaka jest relacja między pięknem a wartością estetyczną?
- relacja tożsamości synonimiczna.
Kategorie wg Ingardena (s.381)
I. Materialne
II. Formalne
III. Odmiany doborowości
IV. Sposoby występowania
V. odmiany nowości
VI. Odmiany naturalności
VII. Odmiany prawdziwości
VIII. Odmiany rzeczywistości
Pojęcie piękna w znaczeniu ścisłym
- piękno oznacza wartość, która zawiera w sobie harmonijność, umiar, zrównoważenie, bogactwo, prostotę, głębię, spokój, dostojność. Przykładem piękna występującego w sztuce jest sztuka grecka, tzw. klasyczna, następnie renesansowa i neoklasyczna. Realizuje ona starannie dobrane proporcje, oparta jest na trwałych zasadach wyprowadzonych ze struktury bytu.
Jaka kategoria rywalizuje z kategorią piękna?
- ładność
Co jest opozycją do piękna?
- brzydota
Skąd podział na piękno i brzydotę? (str. 361)
- ze starożytności; elementy brzydoty zawierały np. postaci komiczne.
Brzydota w nowej funkcji - jako jedna z wartości estetycznych, a nie ich antyteza.
Jak patrzono na brzydotę w antyku?
- patrz wyżej ^
Jak patrzył na brzydotę Grochowiak?
- brzydota została wprowadzona dla ukazania nowego oblicza tego, co dawniej wydawało się piękne, np. miłości.
4 znaczenia brzydoty wg Segała
I. Brzydkimi nazywamy rzeczy estetycznie obojętne wtedy, gdy zajmujemy wobec nich postawę estetyczną; brak postawy estetycznej nie pozwala na odróżnienie tego, co brzydkie, od tego, co piękne. Jest to „estetyczne zero” („0”)
II. Brzydkie jest to, co wywołuje w nas doznania estetycznie przykre - możemy tu mówiąc o „estetyczny minus” („-”). Jest to brzydota treści.
III. Brzydki w sensie: chybiony, nieudany, nieudolny - znaczenie stosowane do sztuki,
nie do przyrody. Jest to brzydota formy.
IV. Brzydki jako coś estetycznie pozytywnego z uwagi na swój wyraz i charakter. Kontemplację estetyczną wywołują przedmioty brzydkie, z uwagi na ujmowanie ich jako „estetyczne plus” („+”)
Z jakim ukazywaniem świata wiąże się brzydota?
- Brzydota sprzyja ukazywaniu świata pełnego niesamowitości, grozy, okrucieństwa, świata, który jest od człowieka niższy pod względem moralnym, fizycznym i intelektualnym.
Jak nazywamy dzieło nieudane?
- kicz
Heroizm (s.369)
- Kagan nazywa heroizm optymistyczną tragedią. Powstaje, gdy ma miejsce walka
o wysokie wartości. Człowiek ponosi klęskę, ale zwycięstwo wartości jest pełne, bo człowiek walczy o ideały, co świadczy o jego wysokiej wartości moralnej.
Tragizm
- w Starożytnej Grecji znany jako kwalifikacja pewnego gatunku literackiego. Tragizm może wystąpić w sytuacji, gdzie ma miejsce jakieś napięcie, konflikt, walka, ścieranie się stanowisk, idei. Rzeczy będące ze sobą w konflikcie nie są błahe, ale maja wartości natury moralnej. Nosicielami tych wartości są ludzie, a wartości ścierają się w konkretnej sytuacji, gdy osoby uznające te wartości podejmują walkę w ich imię, czy też ryzyko.
- Definicja Schelera - zjawisko tragiczności konstytuowane jest przez konflikt dwu wysokiego rzędu wartości, z których jedna jest niższa i ta niższa odnosi zwycięstwo niszcząc wyższą.
Komizm i jego rodzaje
- Dziemidok wyróżnia 6 form komizmu:
*eksplikacja cechy ujemnej przedmiotu
*zdegradowanie przedmiotu
*ukazanie kontrastu
*ukazanie sprzeczności
*odbieganie od normy
*komizm jako wynik różnych krzyżujących się motywów
- U podstaw komizmu tkwi wizja świata jako niższego, słabszego od człowieka. Świat posiada braki, człowiek je dostrzega, dzięki czemu ma nad nim przewagę. Komizm to
nie śmieszność lecz zakłada refleksję nad światem i ludźmi; kryje intencje odkrycia zamaskowanego zła i głupoty. W sztuce komizm wiąże się z przyjęciem szczególnego dystansu wobec przedmiotu.
Dramatyczność
- W dramatyczności wartości nie są najwyższe, a konflikt ich nie jest konfliktem na śmierć
i życie; rozładowuje się on przez zmianę statusu - stan rzeczy, który ma miejsce po rozładowaniu konfliktu nie musi być ani gorszy, ani lepszy od poprzedniego.
Wzniosłość u Pseudo Langinosa (s.364)
- Wzniosłość (ze starożytnego hypsos- wzniosłość, górność lub górnolotność) jako „wzniosły styl” opiera się na 5 podstawowych warunkach: idealizujący sposób myślenia; żarliwy i natchniony patos; stosowanie figur retorycznych; szlachetny wyraz polegający
na używaniu odpowiednich słów i zwrotów językowych; pełen godności i polotu układ wyrazów i zdań. Źródłem wzniosłości jest wielkoduszność i szczere uczucie.
Wzniosłość u Burke (XVIII wiek - estetyk angielski) (s.365)
- jest to rodzaj grozy sprawiającej zadowolenie, rodzaj spokoju zabarwionego grozą, która, ponieważ związana jest z instynktem samozachowawczym, jest jednym z najsilniejszych uczuć.
Wzniosłość u Kanta (tu: idea nieskończoności, źródło wzniosłości)
- Nie łączy się z formą przedmiotów, może bowiem dotyczyć wyobrażenia nieskończoności. Uczycie wzniosłości jest rozkoszą powstającą pośrednio, wytworzoną przez poczucie chwilowego zahamowania sił życiowych i następującego bezpośrednio potem silnego ich napływu. Wzniosłości nie należy szukać w przedmiotach przyrody lecz jedynie w ideach.
W przyrodzie to, co wzniosłe jest dynamiczne, stąd budzi lęk.
Wzniosłość u Hartmanna
- wzniosłe jest to, co wielkie i wspaniałe. We wzniosłości chodzi o wielkość moralną, duchową.
Piękno wg R. Polin (s. 363)
- piękno (w sztuce współczesnej) bez domieszki brzydoty to tylko ładność, niezdatna
do oddania przeżyć wielkich, sprzeczności i potęgi, tętniącej życiem aktualności. Brzydota występuje nie na skutek tego, że w przedmiocie jest jakiś brak; oznacza, ze przedmiot jest „zbyt pełen”. Brzydota jako odrębna jakość estetyczna jest nietrwała, podczas gdy piękno jest trwałe.
Kto pierwszy dostrzegł brzydotę w pięknie?
- Francois Villon
Współczesna teoria wzniosłości
- we współczesnej kategorii wzniosłości zaakcentowany został element absolutności (nawiązanie do łac. słowa sublimatio - podnoszenie). W mowie potocznej sublimować
to tyle, co idealizować.
Najczęśćiej występujące kategorie komizmu, oprócz wcześniej wymienionych:
- Wdzięk, naiwność, brutalność, oryginalność
Kto tworzy sztukę naiwną?
- dzieci