Władysław Panas „Sztuka jako ikonostas”

1) Ikonostas

- najwyższy wyraz sztuki - ikona => ma ona wziąć w nawias skutki grzechu pierworodnego; ma być powrotem do stanu sprzed upadku, powrotem do raju i rajskiej harmonii - oto funkcja tekstu-ikony

- ikona pragnie zrealizować powrót do stanu przedsemiotycznego i przedestetycznego; stworzyć tekst, który nie byłby tekstem, zbudować ten tekst nie-tekst ze znaków, które by nie były znakami - oto cel ikony

2) Źródło tej teorii

- źródłem tej teorii jest Biblia - Adam i Ewa => wąż wprowadza Ewę w semiotykę, daje pierwszą historyczną lekcję nauki o znakach

- raj to pełnia, całość, bez przeciwieństw i napięć, bez podziału i zróżnicowania

- obecność dualizmu - Bóg stworzył niebo i ziemię, ale ten dualizm był w raju połączony w harmonijną jedność

- byt rajski to całość składająca się z człowieka i przyrody

- owoc stał się znakiem - początki semiotyki

- „jest ono rozkoszą dla oczu” - to nie tylko początek semiotyki, ale i estetyki

- j. niemiecki -> ZWEIFEL - wątpliwość - dwudzielność (zweiteilung); grzech - odejściem od jedności, maska pozornej rzeczywistości -> podobnie traktowany znak

- wyobrażenie - istota, sens, Bóg (jego obraz), esencja, idea platońska, pierwowzór

- wygląd - fenomen, odbicie wyobrażenia w rzeczywistości, zjawisko, ogniwo łączące to, co poznające i poznawane

- iluzja - rozdzielenie istoty i zjawiska

- przykrywka - znak pusty, kryje pustkę, nie ma treści; obraz, który nas oszukuje, ukazuje to, co nieistniejące

3) „Ikonostas”

- zawiera analizę zjawisk granicznych, stanowiących przejście

4) Proces tworzenia wg Florenckiego; na czym on polega?

- proces dwuetapowy: „drogi w górę” i „drogi w dół”

- są to dwa bieguny, pomiędzy którymi oscyluje wszelka sztuka

- droga w górę to jakby wejście w sferę snu, oderwanie się od ziemi i jako rezultat - ogołocenie, które prowadzi do prowadzi do wypełnienia widzeniami jedynej, przedziwnej rzeczywistości; pobyt w świecie boskich idei jest celem pierwszego etapu

- drugi to ruch powrotny - zejście na ziemię ze skarbem; wejście w „atmosferę” ziemską powoduje skrystalizowanie wizji w obrazy lub słowa

- jest to twórczość zstępowania wynikająca z „widzeń z sytości”

- sytość polega na dotarciu do punktu, w którym wygląd i wyobrażenie stanowią jedność i w którym widzenia nic nie przesłania

- „twórczość wchodzenia” - twórczość połowiczna => możliwość zwidów i pomyłek; dzieje się to, gdy ruch w górę kończy się na ogołoceniu i pustce, której nie wypełniają realne kształty oglądanych wyobrażeń

- pojawiają się wtedy „widzenia z ubóstwa”, maski = przykrywki

- twórczość ta niczego nie wciela i niczego nie przypomina, bo duch artysty nie przekroczył granicy, nigdzie nie był i niczego nie widział

- powrót do jedności nie następuje

- sztuka fałszująca prawdę => grzeszna

- taka twórczość kontynuuje upadek (istota i zjawisko usamodzielnione, oddzielone) i podtrzymuje go - to produkt semiotyki upadku

5) Metafory

a) sztuka jest granicą

- sztuką będzie to wszystko, co spełnia rolę granicy; co odbyło drogę z ziemi do nieba i z nieba do ziemi

- obrazy zstępowania są świadectwami innego świata

- rodzi się więc pojęcie artysty i jego dzieła jako świadectwa

- artysta widział rajski praobraz, wyobrażenie i daje temu świadectwo, a nie wyraz; świadectwo - zgodne z prawdą, przezroczyste

- najdoskonalszą ze sztuk jest świętość, a idealnym dziełem sztuki - święty

- święty to rzadkość, a więc konieczny jest inny materialny tekst -> świątynia

- świątynia stanowi granicę między niebem i ziemią - z zewnątrz

- od wewnątrz - zawiera w sobie widzialne i niewidzialne niebo i ziemię

- sama będąc granicą posiada wewnętrzną granicę => sama świątynia jest granicą, a w niej jest ikonostas, który również jest granicą

- taką „granicę w granicy” stanowi ikonostas, czyli przegroda oddzielająca ołtarz od wiernych

- ikonostas łączy i zarazem oddziela widzialną i niewidzialną przestrzeń

- zasada ikonostasu jawi się jako zasada sztuki opartej na „obrazach zstępowania” i „obrazach ukośnych”

- żywa ściana ikonostasu zbudowana jest ze świętych - widzialnych świadków świata niewidzialnego

- granica w granicy, która jest granicą

- sztuka jest zdejmowaniem zasłony, konkretną czynnością

- granica - rozdziela i łączy

- sztuka - objawienie tego, co zmysłowe

- malarz- odkrywa i przerysowuje obraz

- rzeźbiarz- wydobywa kształty

- poeta - znajduje i przepisuje

b) okno - granica

- sztuka jest świadectwem, a więc zgodność z prawdą

- idealny świadek to świadek przezroczysty, świadek okno

- ikona i ikonostas to okna

- okno jest oknem, bo za nim rozciąga się przestrzeń światła - wypełnione światłem, samo staje się światłem, całe wyczerpuje się w przepuszczaniu światła

- istota okna tkwi w przezroczystości

- światło = prawda, Bóg

- ikona posiada podwójną perspektywę:

1) jako całość stoi na granicy dwu światów i jest świadectwem-oknem

2) pełniąc funkcję granicy między przestrzeniami; sama stanowi obiekt przestrzenny; ten punkt widzenia zakłada odbicie w ikonie, w jej wnętrzu i podstawowej dwoistości obu światów

- sztuka - malowanie magnesu; tworzenie ikon - sztuka kanoniczna (instrukcje: np. zamknięte oczy) -> ma przypominać słowo Boże; pisanie ikon przypomina tworzenie świata

---