Kształtowanie uczuć patriotycznych w polskiej literaturze renesansowej

pojawia się w wielu miejscach Pieśni Kochanowskiego: "o spustoszeniu Podola przez Tatarów", kiedy to Tatarzy napadli na Polskę i uprowadzili 50 tyś. ludzi; pokazując rozpacz i żal z powodu losu Polaków nawołuje do obrony kraju przed najeźdźcami; apeluje o męstwo, odwagę, wydanie pieniędzy na obronę (ciężko było z tym); Przestrzega przed starymi błędami i krytykuje nieumiejętność wyciągania wniosków z historii; widać wyraźne zaangażowanie emocjonalne autora Odprawa: na wydarzeniach trojańskich Kochanowski modeluje sytuację międzynarodową Polski. Porusza jednak tematykę ogólną, ponadczasową - konfliktu interesu jednostki i państwa oraz odpowiedzialności obywateli za losy kraju: Kochanowski piętnuje brak praworządności, przekupstwo szlachty (polityków), niesprawiedliwość, nieprzygotowanie kraju do obrony, nieodpowiedzialność przyszłych obrońców kraju (młodzież), przedkładanie własnego interesu władcy nad interes ogółu, posłów za demagogię i prywatę; Kochanowski pokazuje także cechy idealnego władcy; Ostatecznie jednak, gdy kraj znajduje się w stanie zagrożenia, wszyscy obywatele przygotowują się od obrony. Andrzej Frycz Modrzewski: O poprawie Rzeczypospolitej: Autor w pięciu księgach daje obraz proponowanych reform, jakie powinny objąć Rzeczpospolitą, aby zapanował ład. Obyczaje podstawą praworządnego kraju, państwo jako dobrowolna organizacja społeczna powstała dla zapewnienia członkom spokojnego i szczęśliwego życia. Król elekcyjny (wybierany również przez chłopów), urzędy nie dziedziczne, awans ze względu na umiejętności; Prawa: wszyscy równi wobec niego (kara za mężobójstwo), tak jak równi wobec Boga, czyli reforma sądownictwa, też chce kar dla wrogów Rzeczypospolitej; Kościół - zmiany i reformy wewnętrzne, uniezależnienie państwa od papiestwa które reprezentuje obce krajowi interesy, zwolennik Irenizmu (zakończenie wojen wyznaniowych, tolerancja wyznaniowa); Szkolnictwo: żąda unowocześnienia programów nauczania i udostępnienia szkół dla wszystkich, zwiększenia nakładów na; Wojny: potrzeba reformy wojskowości, skutecznej do obrony, ale tylko w wypadku najazdu z zewnątrz. Piotr Skarga - jezuita, publicysta i żarliwy patriota "Kazania sejmowe", powstały pod wpływem problemów sejmu polskiego, którego obrady często kończyły się rozwiązaniem bez decyzji. Potrzeba: moralności narodu (warunek szczęścia i potęgi państwa, władza przykładem ma być); wylicza 6 chorób Polski: brak miłości ojczyzny, brak zgody politycznej, anarchia religijna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, niekarność grzechów jawnych. Dalej mówi, że miłość do ojczyzny podstawowym obowiązkiem obywatela, upadek ojczyzny równoważny z klęską obywateli; wśród rodaków powinna być zgoda; jej brak może być wykorzystany przez sąsiadów (proroctwo?); reformacja pogłębia niezgodę narodową. Religia katolicka jedynym ratunkiem, katalizatorem zjednoczenia (kontrreformacja); państwem powinien rządzić król zgodnie z radami mądrej rady. "Złota wolność szlachecka" prowadzi do anarchii; bez praw sprawiedliwych nie ma wolności, wylicza niesprawiedliwe prawa (w tym prawo o mężobójstwie ); ale akceptuje stany społeczne;