T: Zmęczenie.

ZMĘCZENIE:

- to przemijający stan zmniejszonej zdolności do pracy towarzyszący aktywności życiowej człowieka (fizycznej i

umysłowej)

- to przejściowy stan zaburzenia homeostazy ustrojowej

- to zaburzenie w resyntezie ATP w komórce mięśniowej

- to niezdolność mięśni do generowania mocy w odpowiednio szybkim tempie

- to chwilowa niezdolność do wykonywania wysiłku

- jest efektem zwłaszcza pracy fizycznej, ale może wystąpić w stanach:

- niedoboru snu

- zespole długu czasowego

- zespole przewlekłego zmęczenia

- powtarzania monotonnych czynności

- wzrośnie temperatury otoczenia

- to zjawisko fizjologiczne

- poziom zmęczenia zależy od:

- głębokości

- intensywności

- czasu trwania wysiłku

- zmęczenie można ocenić w sposób subiektywny i obiektywny

ZMĘCZENIE Z PUNKTU WIDZENIA FIZJOLOGII:

- to czynnik ograniczający wydolność

- efektem jest osłabiona siła mięśniowa, mniejsza generowana moc i wolniej kurczące się mięśnie

ZMĘCZENIE Z PUNKTU WIDZENIA BIOCHEMI:

- do zmęczenia dochodzi z powodu różnych zmian w organizmie

PRZYCZYNY ZMĘCZENIA: (tzw. 4 TEORIE ZMĘCZENIA)

1. Utrata energii (słabsze skurcze, wolniejszy przekaz informacji, mała moc)

2. Zakwaszenie (konsekwencja intensywności wysiłku)

3. Niedotlenienie (im większe niedotlenienie mięśnia tym szybciej się męczy)

4. Zatrucie (konsekwencja powstania produktów przemiany materii, np. amoniak, ph)

FUNKCJE ZMĘCZENIA:

- obronna (chroni przed przemęczeniem i wyczerpaniem)

- adaptacyjna

SZYBKOŚC ZMĘCZENIA ZALEŻY OD:

- wieku

- poziomu aktywności fizycznej

- towarzyszących infekcjach

- choroby układu krążenia/oddechowego

- brak snu

- hałas

METODY POMIARU ZMĘCZENIA Z PUNKTU WIDZENIA BIOCHEMI:

- badając stopień utraty glukozy

- badając stopień zaangażowania układu nerwowego

- badając ph, kwas mlekowy, lipidy, wolne rodniki tlenowe

- badając aktywność enzymów (kinaza kreatynowa)

METODY POMIARU ZMĘCZENIA Z PUNKTU WIDZENIA FIZJOLOGII:

- przez takie parametry jak: wentylacja, pojemność minutowa płuc, wielkość tętna, częstość oddechów (im większe

wartości tym większe zmęczenie)

- badanie koordynacji mięśniowo-nerwowej

- badanie szybkości redukcji

RODZAJE ZMĘCZENIA:

- obwodowe

- ośrodkowe

- ostre

- przewlekłe

- podostre

- grawitacyjne

ZMĘCZENIE (Podział zmęczenia dla celów dydaktycznych):

OBWODOWE (wynik zmian lokalnych pojawiających się w pracujących mięśniach)

OŚRODKOWE (zmiany w OUN)

ZMĘCZENIE: (ogólnoustrojowe, lokalne-narządowe)

OSTRE (pop jednorazowych intensywnych wysiłkach i charakteryzuje się dużymi zaburzeniami homeostazy- szybko powrót do normy)

PRZEWLEKŁE (przetrenowanie) - powstaje w następstwach wielokrotnego powtarzania pracy fizycznej przy

nieodpowiednio krótkich przerwach wypoczynkowych - prowadzi do kumulacji zmian w sposób niezauważalny i

trudny do zlikwidowania

PODOSTRE (bardziej dokuczliwe niż ostre)

GRAWITACYJNE (efekt działania siły grawitacji na aparat ruchu: elementy kostne, stawy, wiązadła, mięśnie

stabilizujące postawę ciała (antygrawitacyjne) - po długich marszach, staniu na baczność

ZMĘCZENIE POJAWIA SIĘ SZYBCIEJ :

- u osób niewydolnych fizycznie

- im wysiłek jest cięższy

- przy niesprzyjających warunkach termicznych otoczenia

ZMĘCZENIE MOŻNA OPÓŹNIC:

- podając płyny do picia

- węglowodany

- aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach

- ochładzać zawodnika

MECHANIZM ROZWOJU ZMĘCZENIA:

1. Zmniejszenie siły i szybkości skurczu w wyniku upośledzenia sprzężenia elektromechanicznego:

- zmiany kompensowane częściowo rekrutacją większej ilości jednostek motorycznych

- w miarę rozwoju zmęczenia włókna ft są zastępowane przez st o różnej w stosunku do ft morfologii

2. Ubytek energii, niedotlenienie, zakwaszenie.

3. Wzrost temperatury mięśni w wysiłkach trwających ponad kilka minut:

- spadek aktywności różnych enzymów, wpływ na aparat kurczliwy ZMĘCZENIE

4. Wyczerpanie zasobów glikogenu (szczególnie przy długotrwałej pracy)

- upośledzenie odtwarzania ATP mimo dostępności innych substratów (WKT, glukozy) ZMĘCZENIE

5. Zmiany w uwodnieniu komórek u przesunięcia jonowe - szczególnie podczas długotrwałych wysiłków, zmniejsza się

objętość sarkoplazmy zwłaszcza we włóknach ST oraz obrzmienie mitochondriów:

- upośledzenie metabolizmu tlenowego ZMĘCZENIE

6. Uszkodzenie struktur komórkowych - podczas wysiłków ciężkich i długotrwałych

- przemieszczanie się do przestrzeni zewnątrzkomórkowej struktur z wnętrza komórki (enzymy - kinaza

fosfokreatynowa - CK-MM, mioglobina, troponina)

7. Osłabienie działania pompy Na/K (ATP-aza Na/K)

- wzrost stężenia jonów K we krwi

OBJAWY ZMĘCZENIA:

subiektywne:

- bóle mięśni

- uczucie duszności

- ciężkośc wysiłku

- nudności, wymioty

- zawroty głowy

- osłabienie

obiektywne:

- spadek siły i szybkości skurczu mięśni

- wydłużenie czasu reakcji

- pogorszene koordynacji

- zmniejszenie precyzji ruchów

- spowolnienie ruchów

- wzrost ilości popełnianych błędów

- zaburzenia psychiczne („otępienie”)

- wzrost temperatury ciała

LABORATORYJNE ZMĘCZENIE MOŻNA ZDIAGNOZOWAC W OPARCIU O:

- spadek poziomu glikogenu

- spadek poziomu cukru we krwi

- spadek ph krwi

- spadek poziomu zasad buforujących

- spadek poziomu HCO3

- wzrost stężenia K, Na, Ca, we krwi

- wzrost stężenia kwasu mlekowego we krwi

- wzrost stężenia serotoniny we krwi

- wzrost stężenia amoniaku we krwi

- wzrost aktywności enzymów cytoplazmatycznych (CK-MM) lub innych struktur wewnątrzkomórkowych

(troponina, C, I, T mioglobiny) we krwi

- wzrost markerów peroksydacji lipidów, białek świadczących o wielkości uszkodzeń błony włókien mięśniowych

- wzrost stężenia hydroksyproliny świadczy o zaburzeniach metabolizmu tkanki łącznej

BÓL WYSIŁKOWY:

- ostry:

- drażnienie zakończeń bólowych przez gromadzące się kwaśne metabolity i jony H

- obrzęk tkankowy (przemieszczanie się płynów z przestrzeni naczyniowej do tkanek)

- upośledzający przepływ krwi przez mięśnie opóźniający odprowadzenie metabolitów (fosforanu, amoniaku,

LA) i dostarczenie tlenu i materiałów energetycznych

- 30-30 in po poziom mleczany i pH wraca do normy

- opóźniony:

- pojawia się 12-48 h po (DOMS - delayed - onset muszle soreness)

- wynik uszkodzenia błon komórkowych włókien mięśniowych, białek kurczliwych, tkanki łącznej mięśni w

wyniku działania wolnych rodników tlenowych powodujących peroksydację lipidów

- RABDOMIOLIZA - uszkodzenie komórek mięśni szkieletowych

- efekt procesu zapalnego wywołanego przez białko wydostające się z uszkodzonych włókien mięśniowych

- obrzęk, ból, zwiększona przepuszczalność błon komórkowych

- uwalnianie substancji zapalnych - histaminy, serotoniny, prostaglandyny (PGE2), tlenku azotu (NO),

cytokin (IL-1, TNF alfa)

- przemieszczanie się do ognisk zapalnych leukocytów, monocytów, makrofagów

- mediatory chemiczne i obrzęk tkanki drażnią bólowe zakończenia nerwowe wywołując ból utrzymujący się

1-3 dni

Uszkodzenia struktur komórkowych i objaw bólowe pojawiają się częściej osób niewytrenowanych, a u portowców

po zwiększeniu objętości treningu lub jego intensywności

PRZYCZYNY ZMĘCZENIA OŚRODKOWEGO:

- zmiany stężenia nauroprzekaźników (DOPA, NOR, kalmodulina)

- zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej

- hipertemia

- wzrost stężenia amoniaku

- wzrost stężenia serotoniny (5-HT) w mózgu może być przyczyną obniżenia sprawności myślowych i wysiłkowych

Sportowca

Podczas przedłużającego się wysiłku zwiększa się stężenie wolnego tryptofanu (prekursor serotoniny) we krwi, a zmniejsza stężenie aminokwasów rozgałęzionych (leucyna, izoleucyna, walina), co wpływa na wzrost wskaźnika TRP/ aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach, TR łatwiej przenika przez barierę krew-mózg i następuje nasilenie syntezy serotoniny w mózgu. Przyjmując doustnie aminokwasy o rozgałęzionych łańcuchach można opóźnić wystąpienie zmęczenia w tym mechanizmie

PRZETRENOWANIE:

- to długotrwałe zmniejszenie zdolności do pracy

- szereg zmian w organizmie prowadzi do pojawienia się ZESPOŁU PRZETRENOWANIA, czyli:

- spadek wydolności

- obniżenie odporności immunologicznej

- zwiększenie podatności na infekcje

- „zachwianie” równowagi emocjonalnej (tzw. gotowość konfliktowa)

- przeciążenie organizmu

- ciężkie i długotrwałe zmęczenie nie ustępujące nawet po kilku dniach odpoczynku

- brak łaknienia

- zaburzenia snu i nastroju

- trudności w koncentracji

- wahania częstości skurczów serca

- spadek VO2 max

PRZETRENOWANIE

TYPU I (starego) TYPU II (nowoczesnego)

- objawy ze strony ukł. współczulnego - objawy ze strony ukł. przywspółczulnego

- przetrenowanie basedowowe - przetrenowanie adisonowe

BASEDOWOWE :

- objawami przypomina nadczynność tarczycy

- cechuje się pobudzeniem procesów metabolicznych

- występuje często u zawodników młodych, niedoświadczonych

- uprawiających dyscypliny szybkościowo-siłowe

- łatwo rozpoznawalny, szybko ustępuje po zastosowaniu przerwy treningowej, zmniejszeniu intensywności lub

zmianie środków treningowych

ADISONOWE:

- przewaga układu przywspółczulnego

- charakteryzuje się „zahamowaniem” procesów metabolicznych

- częściej występuje we współczesnym sporcie

- dotyczy zwłaszcza sportowców starszych

- trenujących dyscypliny wytrzymałościowe

- trudne do rozpoznania i wolno ustępuje

Dawniej sezonowość w uprawianiu dyscyplin obecnie długofalowy system przygotowań, system rozbudowanych zawodów pucharowych i rozgrywek (brak zróżnicowania środków treningowych, czasu na wypoczynek i regenerację sił)

WSKAŹNIKI PRZETRENOWANIA:

• Wydolności fizycznej:

- spadek sprawności motorycznej

- spadek poziomu sportowego

- wolniejsza dłuższa restytucja

- spadek tolerancji obciążeń treningowych

• Wskaźniki anatomiczne:

- bolesność mięśni

- bóle krzyża, bóle przeciążenia

- złamania przeciążeniowe

- zapalenia ścięgien

• Wskaźniki fizjologiczne:

- zaburzenia łaknienia

- zmiana parametrów krążeniowych

- przesunięcia lewo PPA

- spadek poziomu energii życiowej

- zaburzenia żołądkowo-jelitowe

- zaburzenia miesiączkowania

- zaburzenia oddechowe

- zaburzenia nerwowo-mięśniowe

• Wskaźniki biochemiczne:

- spadek Hb, ferrytyny, wzrost CK

- obniżony poziom glikogenu w mięśniach i wątrobie

- obniżenie tolerancji na glukozę

- obniżony poziom PC w mięśniach

- wzrost stosunku P nieograniczony/PC

- ujemny bilans azotowy

- wzrost TP/ aminokwasy rozgałęzionych łańcuchach

- spadek ACTH, testosteronu (zmniejszenie ilości i ruchliwości plemników)

- spadek libido

- spadek zawartości związków mineralnych w tkance kostnej

• Wskaźniki immunologiczne:

- spadek aktywności neutrofilów

- spadek liczby limfocytów

- wzrost eozynofilów

- obniżenie syntezy IgG i IgM w odpowiedzi na infekcje

- wzrost częstości i ciężkości chorób, infekcji, przeziębień, opryszczki, obrzęk węzłów chłonnych, opóźnione

gojenie się ran

• Wskaźniki psychologiczne:

- lęk przed rywalizacją

- apatia, spadek koncentracji

- łatwość rozpraszania uwagi

- obniżona zdolność przetwarzania uwagi

- wzrost wrażliwości na bodźce stresowe

- chwiejność emocjonalna

- zwiększona pobudliwość

- obniżona samoocena

- depresja

- utrata apetytu

---