23. ROLA MAŁEJ I ŚREDNIEJ PRZEDSIĘBIORSTW W GOSPODARCE.

Charakterystyka małych i średnich przedsiębiorstw

Posługując się pojęciem małego i średniego przedsiębiorstwa, na ogół bierze się pod uwagę firmy, które:

• dysponują relatywnie niewielkim kapitałem i zatrudniają niewielką liczbę pracowników;

• mają mały udział w rynku, a często ich właścicielem jest osoba zarządzająca ( lub grupa osób), co eliminuje rozbudowane struktury administracyjno-biurokratyczne;

• są finansowo i prawnie niezależne od innych podmiotów gospodarczych.

Z uwagi na niejednoznaczność wymienionych cech opisujących wielkość przedsiębiorstwa, w praktyce najczęściej używane są kryteria ilościowe, tj. przeciętna liczba zatrudnionych, średnia wielkość przychodu i wartość majątku trwałego. Zgodnie z definicją unijną, implantowaną do polskiego prawa gospodarczego, przyjmuje się następujące kryteria wyodrębniania małych i średnich przedsiębiorstw ze zbioru przedsiębiorstw: Mała firma to podmiot gospodarczy, w którym:

• zatrudnionych jest mniej niż 50 pracowników;

• roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może przekroczyć równowartości w złotych 7 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 5 mln euro;

• można wyodrębnić niezależność przedsiębiorstwa.

Średnie przedsiębiorstwo to firma, w której:

• zatrudnionych jest średniorocznie poniżej 250 pracowników,

• roczny przychód netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nie może przekroczyć 40 mln euro lub suma aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec poprzedniego roku obrotowego nie przekroczyła 27 mln euro,

• można wyodrębnić niezależność przedsiębiorstwa.

Cechy MŚP

Działanie na podstawie własnej intuicji właściciela lub wynajętego menedżera

Relatywnie niski poziom wykształcenia kadry

Przewaga decyzji operacyjnych

Możliwość funkcjonowania bez posiadania osobowości prawnej

Częste łączenie funkcji właściciela i menedżera

Podejmowanie decyzji znaczących dla firmy przez właściciela lub właścicieli

Prowadzenie działalności na małą skalę i w przeważającej części o zasięgu lokalnym

Niezależność firmy od innych podmiotów

Brak dostępu do źródeł finansowania immanentnych dla rynku kapitałowego

Względnie mały udział w rynku

Niskokapitałochłonny rozwój

Mała dbałość o image firmy, wynikająca w wielu przypadkach z braku wiedzy z zakresu marketingu

Funkcjonowanie kierownictwa na zasadzie "straży pożarnej"

Śladowy udział eksportu

Brak tendencji do organizowania się w lokalne grupy obrony swoich interesów

Przyczyny wzrostu znaczenia i podnoszącej się roli MŚP:

1. Zmiany techniki wytwarzania i uslug - miniaturyzacja i specjalizacja ogranicza rozwój i innowacyjność dużych firm

2. Rozwój sektora usług - firmy dostarczające reklamę, badania rynku z samej natury muszą być niewielkie

3. Wzrost konkurencji Trzeciego Świata i spadek międzynarodowej konkurencyjności dużych firm - duże firmy przede wszystkim exportują. Niepewność i zmany w otoczeniu rynku zmuszają duże firmy do podwykonastwa.

4. Zmiany na rynkach czynników produkcji - dostęp dla MSP

5. Wzrost cen energii i spadek popytu - duże firmy są dużo bardziej uzależnione

6. Efekt makroekonomiczny - w okresach recesji łatwiej radzą sobie MSP

7. Czynniki polityczn, promocje kultury przedsiębiorczej i antyrządowe uprzedzenia - elektorat partii wspierał MSP oraz partie rządzące redukowały rolę państwa w gospodarce dając szanse czystej grze rynkowej

8. Moda i zmiana gustów - MSP łatwiej dostosowuje się indywidualnym gutom klientów

9. Zmiany w strategii dużych firm - restrukturyzacja dużych firm, korzystniejszy klimat dla funkcjowania małych firm.

Małe i średnie przedsiębiorstwa odgrywają ważna rolę w gospodarce każdego kraju. Są bowiem liczącym się stymulatorem rozwoju gospodarczego. To właśnie sektor małych i średnich przedsiębiorstw kształtuje rynek pracy. Rola ta zauważona już w latach osiemdziesiątych w krajach unijnych, dziś dociera także i do Polski.

Znaczenie małych i średnich przedsiębiorstw najlepiej określił P. Drucker, stwierdzając, że są one „solą gospodarki rynkowej” i stanowią bazę demokratycznego porządku społeczno - ekonomicznego.

Udział sektora małych i średnich firm w tworzeniu produktu krajowego brutto rośnie co rok (według danych z 2000 r. wynosi 49,4 proc.). Nie przeszkodziło to temu, że liczba aktywnych małych i średnich firm przestała rosnąć. Jest ich 1,7-1,8 mln - wynika z najnowszego raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości. Małe firmy mają coraz większe znaczenie dla PKB, podczas gdy udział firm średnich w PKB maleje.

Zdaniem M. Marka „rozwój sektora MŚP w znacznym stopniu złagodził negatywne skutki społeczne procesów restrukturyzacyjnych”, które wpływają na ograniczanie liczby miejsc pracy. Rozwój drobnej przedsiębiorczości ma duży udział w hamowaniu wzrostu bezrobocia, a dotyczy to przede wszystkim pewnych regionów, w których miejsca pracy uległy, bądź ulegają likwidacji.

Są to:

• regiony z dominacja przemysłu ciężkiego i górnictwa

• regiony słabo uprzemysłowione.

Obok wielu funkcji jakie pełni MSP w gospodarce rynkowej szczególne znaczenie ma stymulowanie wzrostu gospodarczego. W okresie zmian systemowych sektor małych i średnich przedsiębiorstwo odgrywał także, ważną rolę społeczną i polityczną. Nie tylko na uformowaniu klasy drobnych właścicieli, ale także w dużym stopniu, o czym wspomniano już wcześniej, na łagodzeniu napięć społecznych oraz redukcji społecznych kosztów procesów transformacji, które mogłyby zagrażać kontynuowaniu rozpoczętych przemian. Realizowano w ten sposób cel, zarówno po przez pochłanianie nadwyżek pojawiającej się siły roboczej, jak i przez kreowanie przedsiębiorczych postaw, zmian statusu społecznego oraz ukazywanie szans i możliwości samozatrudnienia.

Zauważono również rolę gospodarczą jaką pełnią MŚP, do których można zaliczyć:

• Aktywny udział w procesie zmian w strukturze przemysłowej kraju,

• Odgrywanie ważnej roli w formowaniu się prywatnej własności środków produkcji,

• Wchłonięcie i zagospodarowanie znacznych zasobów siły roboczej,

• Zbudowanie koniecznej dla efektywnego funkcjonowania całego systemu gospodarczego ekonomicznej infrastruktury,

• Wymuszenie zmian w prawnych uregulowaniach sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości.

Nie sposób pominąć funkcji popytowej małych firm, które w przeciwieństwie do dużych firm nie są nastawione na zaspokojenie tzw. popytu masowego, ale reagują na wszelkie zmiany popytu, posiadają zdolność szybkiego dostosowywania się do zmieniających się wymagań konsumenckich.

Rola MSP przede wszystkim jest uzależniona od osiągniętego już poziomu gospodarczego, jak i ustroju społeczno - politycznego danego kraju.

MSP dominują obecnie w takich działach gospodarki, jak:

- handel (95%)

- budownictwo (85%).

Przedsiębiorstwa zaliczane do MŚP cechują się dużym rozdrobnieniem. Około 95,2 % przedsiębiorstw zaliczanych do tego sektora, to firmy zatrudniające od 0 do 9 pracowników (mikroprzedsiębiorstwa).

Znaczenie MŚP w gospodarce narodowej ocenia się: liczbą zarejestrowanych przedsiębiorstw MŚP na tle ogólnej liczby przedsiębiorstw, udziałem w tworzeniu PKB, udziałem w ogólnym zatrudnieniu, ponoszonymi nakładami inwestycyjnymi oraz udziałem w eksporcie i imporcie.

Na kondycję małych i średnich firm i ich konkurencyjność ma wpływ wiele czynników i uwarunkowań makroekonomicznych oraz mikroekonomicznych. Należą do nich przede wszystkim:

• wielkość majątku jakim dysponuje przedsiębiorstwo,

• zdolność do wdrażania postępu technicznego i technologicznego,

• sprawność zarządzania posiadanymi zasobami,

• poziom wiedzy i kreatywność kadry,

• rzadkość i jakość oferowanych produktów i usług,

• ogólny poziom rentowności produkcji,

• system powiązań pomiędzy uczestnikami gry rynkowej.

Jednocześnie istnieją makroekonomiczne uwarunkowania, wpływające na kondycję ekonomiczną przedsiębiorstw. Zalicza się do nich: ogólny stan i tendencje wzrostu gospodarczego kraju, stabilność waluty, poziom popytu oraz podaży na rynkach krajowych i zagranicznych. Ponadto uwarunkowania te tworzą regulacje systemu finansowo-podatkowego, od których w dużej mierze zależy możliwość akumulowania kapitału przez małe i średnie przedsiębiorstwa w celu samofinansowania bieżącej działalności i rozwoju.

Do elementów silnie oddziaływających na kondycję małych i średnich przedsiębiorstw należy zaliczyć czynniki systemu finansowo-podatkowego, takie jak:

• wysokość stawek podatkowych,

• poziom stawek amortyzacji środków trwałych,

• wielkość składek na ubezpieczenie społeczne,

• stopa oprocentowania kredytu refinansowego ogłaszana przez Narodowy Bank Polski,

• kurs złotego,

• formy wspierania finansowego rozwoju firm,

• dostęp do pomocy z UE w ramach programów przedakcesyjnym,

• dostępność usług bankowych i ubezpieczeniowych,

• regulacje prawne w zakresie windykacji wierzytelności.

Plany z którymi przedsiębiorcy wiążą przyszłość swoich firm są weryfikowane przez trudności i bariery, jakie napotykają w prowadzeniu działalności gospodarczej.

Katalog ograniczeń działalności małych i średnich przedsiębiorstw

Typologia barier	Determinanty rozwoju MŚP
Bariery prawne	skomplikowane procedury uruchamiania i prowadzenie działalności gospodarczej
		brak skutecznej ochrony dóbr własnych w postaci znaku firmowego
		nieznajomość przepisów unijnych
	Bariery ekonomiczne	polityka fiskalna rządu
		dostępność do usług finansowych
		poziom stawek amortyzacyjnych uniemożliwiający odtworzenie majątku
		relatywnie wysoki udział kosztów pracy, z uwagi na poziom stawek składek na ubezpieczenie społeczne
		cena kredytów bankowych
	Bariery zarządzania	nieznajomość nowoczesnych technik zarządzania
		brak umiejętności wykorzystania informacji z otoczenia
		brak skłonności do uczenia się
	Bariery kadrowe	wysoka fluktuacja pracowników
		niskie kwalifikacje kadry
	Bariery edukacyjne	brak systemu kształcenia w zakresie small businessu
		niski stopień wykorzystania internetu
		niedostateczny dostęp do informacji gospodarczej
	Bariery społeczne	brak akceptacji rozwarstwienia społecznego
		niedostateczna kultura przedsiębiorczości

Kierunki działań rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw.

Trzy programy rządowe wobec sektora MŚP:

1. Program polityki Rządu wobec MŚP na lata 1995-1997

2. Program polityki Rządu wobec MŚP na lata 1999-2000

3. Program polityki Rządu wobec MŚP na lata 2003-2006

Celem tych działań jest stworzenie odpowiednich warunków dla rozwoju MŚP.

Zestawienie największych szans i zagrożeń związanych z integracją Polski z UE

SZANSE WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

ZAGROŻENIA WYNIKAJĄCE Z INTEGRACJI Z UNIĄ EUROPEJSKĄ

Poszerzenie dostępu do rynku europejskiego  Skrócenie czasu transportu towarów do odbiorców z UE  Wzrost zamówień od odbiorców z UE  Większy ogólny popyt  Większy napływ kapitału i nowoczesnych technologii z krajów UE Znaczne polepszenie usług bankowych Zwiększenie rynku zbytu  Uproszczone procedury do certyfikacji i autoryzacji w Unii Europejskiej Łatwiejszy dostęp do różnorodnych programów pomocowych

Spadek roli MSP w wyniku wzrostu przewagi wielkich koncernów i sieci handlowych Upadek rzemiosła i usług w niektórych dziedzinach, w wyniku napływu taniej produkcji zagranicznej  Narastająca dekapitalizacja majątku, z uwagi na brak dostępu do tanich źródeł finansowania Spadek konkurencyjności MSP w wyniku ograniczenia "szarej strefy"  Brak ochrony niektórych branż powodujący ich upadek Narzucenie przez UE niekorzystnych rozwiązań finansowych,

Zestawienie największych słabych i mocnych stron polskich MSP w kontekście integracji Polski z UE

SŁABE STRONY POLSKICH MSP	MOCNE STRONY POLSKICH MSP
Niezadowalająca jakość produkcji i usług w porównaniu do konkurencji z krajów UE Słabe wyposażenie w kapitał finansowy i rzeczowy  Niska zdolność kredytowa  Brak doświadczenia przedsiębiorców  Niski poziom wiedzy na temat zarządzania i marketingu  Niezbyt dobra reputacja polskich MSP za granicą  Brak strategii działania, koncentracja na działalności bieżącej  Niski poziom inwestycji	Zdolność do szybkiej zmiany rodzajów działalności  Zdolność do naśladowania i imitacji produktów  Duży dynamizm i szybki rozwój  Silna motywacja do pracy zarówno pracowników jak i pracodawców  Zdolność do szybkiego uczenia się i nabywania umiejętności  Rosnący popyt wewnętrzny na produkty i usługi z MSP  Realizacja inwestycji sposobem gospodarczym znacznie obniżającym koszty

Sektor małych i średnich przedsiębiorstw odgrywa ważną rolę społeczną i gospodarczą. Funkcje społeczne tego sektora polegają na łagodzeniu napięć społecznych powstających w wyniku trwających procesów transformacji. Cel ten jest realizowany poprzez absorpcję pojawiających się nadwyżek siły roboczej, jak i dzięki kreowaniu przedsiębiorczych postaw oraz wskazywaniu szans i możliwości samozatrudnienia

Z uwagi na iście przyspieszony rozwój nauk z zakresu zarządzania marketingu, finansów niezbędne jest wyrobienie przekonania przedsiębiorców o konieczności doceniania propozycji oferowanych przez różne placówki szkoleniowe w ramach programu "wtórnej edukacji przedsiębiorców".

Pozytywnie należy ocenić przyjęcie przez Rząd dokumentu "Kierunki działań Rządu wobec małych i średnich przedsiębiorstw do 2002 roku", niestety stopień realizacji programu jest zdaniem przedsiębiorców wysoce niezadowalający.

Wymiernego wsparcia przez Państwo wymaga proces awansu technicznego i technologicznego, jaki jest szansą i wyzwaniem dla polskich firm w chwili włączenia polskiej gospodarki do jednolitego rynku europejskiego. Proces dostosowawczy i warunki działalności gospodarczej po uzyskaniu przez Polskę pełnego członkostwa w UE wymaga pełniejszego włączenia reprezentantów polskich przedsiębiorstw - jako partnerów społecznych i ekspertów - do prac rządowych podzespołów negocjacyjnych,

Celowym jest zrzeszanie się przedsiębiorców w dobrowolnych, lokalnych organizacjach w formie stowarzyszeń, które stanowiłyby swoistą siłę nacisku na władze samorządowe różnych szczebli, wspomagałyby przedsiębiorców w prowadzeniu działalności gospodarczej, wspierałyby przedsiębiorców w procesach integracyjnych, także zagranicznych, propagowałyby obyczaje związane z rzetelnością kupca rejestrowego i etyką zawodową, przyczyniałyby się do podnoszenie wiedzy ekonomiczno - prawnej oraz etyki zawodowej przedsiębiorców

W czasach rosnących wymagań rynku, małe i średnie przedsiębiorstwa dowodzą w przekonujący sposób swojej siły polegającej na gotowości do ponoszenia ryzyka, elastyczności oraz własnej inicjatywie. Małe przedsiębiorstwa dzięki swojemu silnemu zorientowaniu na klienta dorównują, w wielu obszarach działalności, większym konkurentom.

Wiele z małych i średnich firm, lawirując wśród zawiłości, nie zawsze przychylnych przepisów, funkcjonując z dnia na dzień, utrzymuje się na rynku . Jednakże taki stan przypomina raczej wegetację, czyli zużywanie wszystkich środków na przetrwanie i konsumpcję. Wspomaganie "soli gospodarki", którą stanowi w państwie funkcjonującym w ramach gospodarki wolnorynkowej, grupa małych i średnich przedsiębiorstw jest wyższą koniecznością.

Małe i średnie firmy są bardziej elastyczne w swoim działaniu, tworzą często otoczenie dużych firm, sprzyjają rozwojowi regionu. Przypada im znaczna rola w tworzeniu nowych technologii. Z punktu widzenia możliwości wzrostu zatrudnienia i ograniczenia bezrobocia małe firmy mają korzystne właściwości. Uruchamianie nowych stanowisk pracy w małych firmach jest znacznie mniej kapitałochłonne niż w dużych firmach. Pracownicy w small businessie muszą się wykazywać stosunkowo uniwersalnymi zdolnościami, łatwiej poznają reguły działania firmy na wolnym rynku. MŚP powoli stają się kuźnią kadr dla gospodarki, gdyż właśnie z nich w dużej części rekrutują się przyszli szefowie nowych, małych i średnich firm.

Z efektami działalności gospodarczej sektora małych i średnich przedsiębiorstw związane są warunki życia i pomyślności ponad 60 proc. polskiego społeczeństwa, konieczne jest zatem realne wspomaganie i wykorzystanie możliwości rozwojowych tkwiących w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw.

Polskie przedsiębiorstwa potrzebują i oczekują odpowiedniego wsparcia ze strony organizacji samorządowych. Czas więc, aby polskie organizacje gospodarcze wzorując się na doświadczeniach krajów należących do Unii Europejskiej i innych o wysokim stopniu rozwoju gospodarki wykształciły systemy informacyjne oraz stworzyły rzetelne bazy danych o potencjalnych partnerach, źródłach finansowania, przepisach prawnych dostępne dla wszystkich zainteresowanych firm.

E. Odrzańska: Rola małych.......op. cit., str. 6-7

Ekonomika....op. cit., str.79

W. Grudzewski, I. Hejduk: Czynniki ryzyka w rozwoju małych i średnich firm w Polsce. „Ekonomika i Organizacja Przedsiębiorstwa” 1995, nr 8, str. 12

---