„Filozoficzne aspekty kultury fizycznej i sportu”

Część IV

2. Zasada fair play w sporcie jako postulat praktyczny i przedmiot badań

2.1 Praktycy i teoretycy sportu wobec zasady fair play

• Problematyka ściśle związana z całością indywidualnego i zbiorowego życia sportowego od przygotowania do zawodów poprzez widowisko sportowe do sytuacji mających miejsce po zawodwach

• Częsty temat badań, konferencji czy prac zbiorowych, ale brak opracowań monograficznych syntetyzujących refleksje na ten temat

2.2 Fair play w perspektywie filozofii moralności

• Pojęcie o rodowodzie deontologicznym, wywodzi się z etosu rycerskiego

• Norma o charakterze powinnościowym - wskazująca jak należy postąpić, zwłaszcza w sytuacjach niekonwencjonalnych, nieprzewidzianych przepisami gry, norma lub zespół norm moralnych

2.3 Zasada fair play jako marginalny imperatyw w moralności społecznej

• Fair play funkcjonuje autonomicznie na obrzeżach głównego nurtu zasad moralnych, wartości etycznych (mieszczańskich, zawodowych, religijnych itp. wzorców postępowania) fair play zaczyna funkcjonować dopiero przy zawieszeniu codzienności tj. wtedy gdy pojawia się sport jako wydarzenie odświętne (także sport wyczynowy, który co prawda jest codziennością dla zawodowców ale nie dla widzów tj. istotnej części widowiska sp.)

• Badacze zjawiska wskazują jednak, że zasady fair play przejawiają się także w życiu codziennym opierając tą tezę na intuicyjnym twierdzeniu, że spektakularne widowiska sportowe wpływają na zachowania człowieka. Powyższe wskazania wymagają jednak weryfikacji na drodze rzetelnych badań.

• Należy zadać sobie pytanie czy normy charakterystyczne dal fair play - bezinteresowne poszanowanie reguł gry, szacunek dla przeciwnika, zachowanie równych szans w walce, niewykorzystywanie przewagi losowej, minimalizacja cierpień przeciwnika i szacunek dla innych (czyli uczciwość, bezinteresowność, rzetelność) nie były normami pożądanymi i rozpowszechnianymi już wcześniej - niezależnie od zasad fair play...

• Za profesorem: „...Konkludując wypowiedź, wyrażam przypuszczenie, że postulaty fair play - mimo ich szlachetnego, dżentelmeńskiego wydźwięku - nie oddziałują w sposób istotny, ani nie zastąpią reguł postępowania codziennego, usytuowanych z dala od sportu, występujących m.in. w relacjach religijnych, politycznych, gospodarczych, zawodowych, rodzinnych, rówieśniczych itd.”

3. Czy zasada fair play jest najwyższą wartością sportu?

3.1 Perspektywa poznawcza a porządek ideologiczny i postulatywny w badaniach nad ideą fair play

• Profesor ruga badaczy zasady fair play spoza kręgu socjologii, psychologii sportu czy filozofii moralności za zbyt wąskie podejście do zjawiska i zbyt płytką perspektywę jego rozpatrywania co nadaje ich badaniom charakter quasinaukowy - pozwala wyłącznie na podstawie własnych dociekań wykazać słuszność własnych tez. Badaczy tych profesor nazywa raczej propagatorami idei fair play...

3.2 Fair play jako wartość względna, komplementarna i instrumentalna

• Fair play nie jest najwyższą wartością w sporcie

• Najwyższą wartością w antycznym sporcie olimpijskim było doświadczenie sacrum, uczestnictwo w wysublimowanej postaci kultu (igrzyska organizowano jako formę oddania czci wybranym bogom panteonu) dominowały założenia soteriologiczne (dotyczące zbawienia)

• Dzisiejszy sport wyczynowy wolny jest od pobudek religijnych (z małymi wyjątkami) czy moralnych (nie są one głownym celem organizacji zawodów ale tylko wartością towarzyszącą) Celem sportu wyczynowego jest doskonalenie mistrzostwa w określonej dyscyplinie. Inne wartości: zdrowie, dośw. religijne, moralność mają charakter komplementarny

• W sporcie dla wszystkich wartościami najwyższymi są profilaktyka, zachowanie i rozwój zdrowia, utrzymanie i doskonalenie sprawności fizycznej czy aktywny wypoczynek nie zaś wartości moralne

• Podobnie jest ze sportem szkolnym gdzie celem nadrzędnym jest ideał wychowania

3.3 Podsumowanie

• Idea fair play jest najwyższą wartością etyki sportowej

• Są sporty gdzie ignoruje się zalecenia moralizatorskie i ideologiczne (np. boks) lub funkcjonują inne odmienne od europejskich systemy wartości (np. dalekowschodnie sztuki walki)

• Zasada fair play nie jest naczelną dyrektywą żadnego ze znanych profesorowi sportów a jedynie zbiorem pozaformalnych postulatów uzupełniających przepisy stanowiących o wyniku rywalizacji (nie ma znaczenia w sensie regulaminowym czy prawnym)

• Zawodnik łamiący zasady w niewielkim stopniu nie jest piętnowany przez środowisko sportowe o ile powyższe nadużycie miało charakter utylitarny

• Zasada fair play nie jest normą uniwersalną, ani konieczną. Nie stosuje się jej powszechnie, wszędzie i w każdej sportowej i pozasportowej sytuacji - można w ogóle do niej nie nawiązywać.

• Zasada fair play nie ma istotnego znaczenia dla organizacji imprezy. Nie organizuje się zawodów by mogła być ona zastosowana na jakimś etapie procedury przygotowawczej i samym spektaklu sportowym.

Część VII. Antropologiczne, sakralne i pedagogiczne funkcje turystyki i rekreacji

1. Antropologiczne podłoże refleksji filozoficznej nad przyrodą i turystyką

1. Spór o istnienie filozofii turystyki

• Rozważania nad turystyką pozostają w ścisłym kontakcie z filozofią przyrody (co do której statusu jako dziedziny filozoficznej nie ma wątpliwości) powstają jednak wątpliwości czy rozważania te nazwać można filozofią turystyki czy tylko namysłem (często na wyrost używamy nazwy filozofia w stosunku namysłu filozoficznego)

• Czy jednak namysł filozoficzny w pełnym tego słowa znaczeniu nie jest filozofią? „wzmiankowany wyżej namysł jest filozofią, albowiem każdy namysł filozoficzny - spełniający wymogi metodologiczne i treściowe stawiane przed filozofią instytucjonalną i pozainstytucjonalną - zobiektywizowany w postaci werbalnej lub pisemnej, jest filozofią. Dlatego też namysł filozoficzny nad turystyką jest filozofią, a więc filozofią turystyki, ponieważ filozofia jako taka skupiła się w tym przypadku na turystyce” (Za Kartezjuszem profesor dowodzi, że nie ma filozofii ogólnej - każda teoria ma swojego autora, każda filozofia jest filozofią określonego podmiotu jej kreatora - istnieje jako byt, uzewnętrznienie myśli autora). Filozofia taka nie istnieje jednak dotychczas w sensie formalnym i stąd by nie powstał niewygodny paradoks lepiej posługiwać się pojęciem namysłu nawiązującego do filozofii przyrody, ontologii, epistemologii, aksjologii, estetyki, filozofii społecznej i antropologii.

1. Antropologia jako rzeczywista treść filozofii przyrody

• Filozofia przyrody i antropologia filozofii stanowią punkt wyjścia dla rozważań nad filozofią turystyki

• Człowiek jest jedynym źródłem rozważań nad istniejącą lub nieegzystującą przyrodą - warunkiem powstania filozofii przyrody

• Od Kanta u podstaw ontologii przyrody istniejącej w sensie obiektywnym leży antropologizacja (opis, wyjaśnianie, wartościowanie przyrody nasycone właściwościami czysto ludzkimi)

• Nie należy jednak zapominać, że przyroda istnieje niezależnie od możliwości kreacyjnych człowieka a jedynie jej charakterystyka zależy od jego natury, kultury, wrażliwości poznawczych i obranej symboliki przekazów semiotycznych i semantycznych.

1. Antropologizacja a antropomorfizacja przyrody

• Poznawanie i określanie niezależnych od człowieka własności przyrody właściwościami ludzkimi, możliwościami poznawczymi - antropologizacja

• Jawne nadawanie przyrodzie cech charakterystycznych tylko dla człowieka - antropomorfizacja

1. Turystyka jako forma antropologizacji przyrody

• Turystyka jest istotną i atrakcyjną formą poznawania przyrody w sensie empirycznym, pozwala na refleksję nad przyrodą zarówno w formie nieożywionej jak i ożywionej, nad wytworami natury i cywilizacji. Takie rozważania dają fundament dla wyodrębnienia filozofii turystyki, subdyscyplin jak filozofia gór czy morza lub namysłów nad kulturą czy cywilizacją w świetle udręki jednostek szukających wytchnienia od stresów życia codziennego w filozofii.

1. Eskapizm (ucieczka od codzienności) jako motywacja do aktywności turystycznej i filozoficznego oglądu przyrody

• Eskapizm to wartościowa motywacja do uprawiania turystyki w dobie dynamicznego rozwoju industrialnego, to forma holistycznej terapii i profilaktyki zdrowia psychicznego, cielesnego jak i dla prawidłowych stosunków międzyludzkich (w pracach Zaruskiego, filozofii społecznej Marksa, Nietzschego,Spenglera)

• Turystyka budowała nowe relacje społeczne w społeczeństwie podzielonym na wyalienowane klasy i grupy środowiskowe

• Eskapizm turystyczny wpływał na nawiązanie dialogu z przyrodą i innymi ludźmi odnowę ontyczną

1. Turystyka jako sprawdzian prawości i dobroci czynnej

• Turystyka stawia uczestników w nowych, często skomplikowanych sytuacjach. Zmusza do rozwiązywania problemów etycznych, ocen i wyborów moralnych, do działania zawieszonego między dobrem a złem. Post factum pobudza to uczestników do głebszych rozważań nad zasadami etycznymi, ich stałością bądź zmiennością wobec sytuacji niekonwencjonalnych czasem ekstremalnych.

• Powstają dwie drogi postępowania:

• Rygoryzm etyczny traktujący życie jako wartość najwyższą i każący je ratować bez względu na cenę (mnożenie niebezpieczeństw i ewentualnych strat

• Relatywizm etyczny wskazujący, że nie ma trwałych i uniwersalnych norm moralnych, przyjmujący, że nawet w sytuacjach ekstremalnych należy postępować zależnie od zaistniałych okoliczności. Sytuacjonizm nakazuje zaś rozwiązywać problemy kierując się wyborem mniejszego zła

• Rozwiązaniem starającym się pogodzić oba radykalne punkty widzenia jest koncepcja roztropności chrześcijańskiej każąca przy dylematach etycznych uwzględniać zaistniałe warunki i okoliczności

• Turystyka jest sprawdzianem postaw moralnych w sytuacjach konfliktowych i ekstremalnych, pozwala na refleksję o dokonanych wyborach post factum, pozwala stawać się lepszym człowiekiem studiując samego siebie

2. Turystyka i sacrum

2.1 Przyroda i estetyzacja

• Wędrówki turystyczne wywołują również przeżycia o charakterze estetycznym (spontaniczne, wolne od konwencji artystycznej, bezpośrednio odbierane piękno) estetyka rzeczywistości - nie związana z wytworami ludzkimi

• Często ludzie do opisu piękna przyrody stosują kategorie opisu dzieł sztuki uzyskując obraz ustrukturyzowany paraartystcznie. Przyrównuje się wytwory przyrody do wytworów ludzkich o charakterze materialnym. Przypisuje się jej też wartości kulturowe o charakterze duchowym, ściśle religijnym. Przedstawia się ją w kategoriach sztuki architektonicznej (np. Zaruski opisuje góry Tatr jako świątynie gotyckie)

2.2 Sakralizacja przyrody

• Powyższa estetyzacja prowadzi do dalszej aksjologizacji, która przybiera postać postępującej sakralizacji (umożliwia to korespondencja wartości estetycznych i sakralnych)

• „Duch gór” Zaruskiego

• Sakralizacja przyrody przypomina sakralizację ludzi z „Listu do Kryntian” Pawła z Tarsu „Czy wiecie, że wasze ciała są świątynią Ducha Świętego?” Zaruski podobnie sakralizuje Tatry porównując je do świątyń stanowiących schronienie dla ducha pilnującego ich skarbu

2.3 Animizacja przyrody

• Kolejna forma sakralizacji - przypisywanie posiadania duszy

• Np. Zaruski i Tatry „Przyroda ma swoją duszę, a przyroda górska w szczególności..

2.4 Hilozoizm (pogląd, wedle którego cała materia obdarzona jest życiem i wrażliwością) - w stronę filozofii gór

• Pogląd jońskich filozofów przyrody, Platona, Bruno (ren.), Woltera (ośw.) oraz oczywiście Zaruskiego „Pomimo pozornej martwoty ścian, krzesanic i żlebów, świat ten żyje życiem odrębnym”

• W takim porządku natura stoi nad człowiekiem jako układ sił regulujących życie wrzechświata

• Ziemia jest tylko mała cząstką universum czyli kosmosu

3. Wędrówki religijne jako forma turystyki aktywnej

1. Wędrówki pątnicze a turystyka religioznawcza - ujęcie teoretyczne

• Turystyka nastawiona na dążenie do przeżycia religijnego - turystyka pątnicza, pielgrzymkowa (często pielgrzymka i dotarcie do miejsca kultu stanowi najbardziej istotną formę oddawania czci w danej religii)

• Turystyka religioznawcza to pojęcie szersze, może zawierać pierwszy nurt ale przewiduje także wątek poznawczy jako motyw przewodni podróży. Stąd możliwy jest podział na turystykę religioznawczą o charakterze świeckim oraz o charakterze religijnym, pątniczym.

1. Aktywne i pasywne formy turystyki

• Tradycyjna turystyka pątnicza wymusza aktywność fizyczną jest więc formą turystyki aktywnej

• Turystyka religioznawcza świecka często odbywa się w wygodnych środkach lokomocji stąd traci swoje znaczenie jako forma wymuszająca aktywność fizyczną, zawsze wiąże się jednak z podwyższoną aktywnością intelektualną czy poznawczą stąd także można traktować ją jako formę aktywną

1. Pielgrzymki jako przejaw kultu religijnego - ujęcie historyczne

• Wiele religii, wiele miejsc uznawanych za święte (rzeki, wody - Ganges, Lourdes, góry - Fudżijama, Góra Oliwna, miejsca pochówku lub przechowywania relikwii - Grób Jezusa, Grób Konfuncjusza, świątynie lub przedmioty uznane za święte - Częstochowa, siedziby centralnych władz religijnych - Lhasa, Rzym lub miejsc okresowych uroczystości religijnych - misteria, odpusty)

• Starożytny Egipt - wędrówki do świątyni Ozyrysa w Abydos

• Starożytna Grecja - olimpiady

• Izrael - święto Paschy

• Największy rozkwit - okres średniowiecza - podstawowy element życia kulturalnego - pielgrzymki do Rzymu, Ziemi Świętej i Compostelli

• Zanik związany z okresem Oświecenia

• Czasy teraźniejsze, od lat 70tych powolne ożywienie wśród chrześcijan

• W świecie islamu pielgrzymki do Mekki i Medyny od zawsze odgrywają ważną rolę społeczną, polityczną i ekonomiczną (pielgrzymka większa hajj, pielgrzymka mniejsza umrah, wizytacje grobów świętych ziyarah

• Hinduizm - co cztery lata w kierunku Illahabadu, Hardwaru, Nasiku i Udżdżajanu zmierzają 3-5 milionowe tłumy wiernych na święto Kumbha Mela

• Buddyzm - mnisi na pielgrzymkach z klasztoru do klasztoru spędzali 80% życia (śluby składane podczas pielgrzymki przewidywały odmierzanie odległości własnym ciałem - padanie na twarz oraz pokonywanie dystansu na kolanach)

1. Kulturowe, poznawcze i rekreacyjne właściwości turystyki religioznawczej

• Wyliczanka zalet turystyki religioznawczej - poprawa znajomości szlaków, przenikanie się kultur, walory poznawcze, wzbogacenie osobowości etc. odsyłam do knigi - pieprzenie o Szopenie

4. Kulturowe i wychowawcze aspekty czasu wolnego

4.1 Czas wolny, osobowość modele wczasów dzieci i młodzieży

• Czas wolny i formy jego spędzania dotyczą każdego - mogą wpływać pozytywnie i negatywnie na osobowość oraz mobilizująco bądź destrukcyjnie na relacje społeczne, najbardziej podatne na te wpływy są dzieci i młodzież

4.2 Osobowość

• Projekt spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież by był wartościowy musi mieć na uwadze ich własne predyspozycje oraz harmonizować się z instrumentalnym celem kształtowania u nich pożądanych cech osobowości

4.3 Czas wolny w kulturze fizycznej

• Szczególnie pożądanymi formami spędzania czasu wolnego są te zakorzenione w kulturze fizycznej, są one autoteliczne i skierowane na doskonalenie wychowanka, są także związane z doskonaleniem zdrowia fizycznego, psychicznego i społecznego

4.4 Wczasy letnie dzieci i młodzieży

• Model pierwszy - aprobata biernych form wypoczynku. Tradycja kolonii sięga 130 lat (w Polsce 120 lat - prekursorzy Markiewicz, Korczak) przed wojną: spacery, kąpiele, zajęcia sportowe, turystyka. Po wojnie z racji braku sprzętu rekreacyjnego i słabego stanu zdrowia więcej form biernych - dzieci nabierały wagi, nauczyciele odpoczywali traktując kolonie jak urlop i zadawali wychowankom takie formy aktywności by nie przysparzali problemów...

• Model drugi - zachęta do wszechstronnej aktywności. Czasy obecne - zaleca się intensyfikację aktywnych form wypoczynku w ramach profilaktyki prozdrowotnej. Wiele proponowanych form, wykwalifikowana kadra.

• Model trzeci - dążenie do rozwijania i pogłębiania specjalizacji turystycznych i rekreacyjnych. Konsekwencja modelu drugiego - specjalizacja umiejętnościowa w danej dyscyplinie, wychwytywanie uzdolnień - obozy młodzieżowe połączone ze zdobywaniem umiejętności i uprawnień.

5. Zielona sala jako forma rekreacji ruchowej (sportu dla wszystkich) - założenia teoretyczne

5.1 Ujęcia, wersje i sposoby pojmowania zielonej sali

• Cele utylitarne np. wojskowe ale i autoteliczne np. sportowe. Tradycja już w starożytnej Grecji - ćwiczenia wojskowe w specjalnie zaadaptowanym plenerze.

• Trzy ujęcia: materialne - miejsce, na którym planowana jest aktywność fizyczna, funkcjonalne - zespół zaplanowanej formy aktywności ruchowej o charakterze rekreacyjnym bądź użytkowym, holistyczno-komplementarne - zawierający zarazem ujęcie materialne i funkcjonalne

• Wersja utylitarna - plener i ćwiczenia stanowią środek do osiągnięcia celów dla potrzeb np. wojska czy wyczynu sportowego

• Wersja autoteliczna, ujęcie rekreacyjne: w miejscu stałego pobytu zainteresowanych

• Wersja autoteliczna, ujęcie rekreacyjno - turystyczne: poza miejscem zamieszkania i dotarcie doń wymaga aktywności turystycznej

5.2 Zielona sala w ujęciu autotelicznym

• Zielona sala w ujęciu autotelicznym powstaje z dwóch powodów: wymusza to konieczność (brak innych możliwości np. podczas remontu szkolnej sali gimnastycznej) lub mamy do czynienia z programową działalnością rekreacyjną lub rekreacyjno - turystyczną o charakterze komplementarnym (taka sala powstaje przy wykorzystaniu tworzyw naturalnych przy minimalizacji trwałych zmian w środowisku)

6. Ognisko jako forma estrady na zielonej sali

6.1 Ognisko jako postać turystyki aktywnej

• uczestnicy aktywnych form turystyki często organizują ogniska dla rozrywki i zabawy celem uroczystego i towarzyskiego zwieńczenia całodniowych wrażeń

• uniwersalna forma rozrywki

6.2 Typy ognisk turystycznych

• ogniska mogą być organizowane z czterech powodów: utylitarny - źródło ciepła, możliwość przygotowania strawy, zapewnia bezpieczeństwo przed zwierzętami, element sygnalizacyjny, biesiadny - towarzyski, estradowy - teatr amatorski w zielonej sali, mieszany

6.3 Ognisko jako przejaw występów estradowych na zielonej sali

• autor podkreśla nieocenioną rolę 3 i 4 typu ognisk z podrozdziału 6.2 gdzie mamy do czynienia z często autorskimi występami estradowymi (indywidualnymi bądź grupowymi) w naturalnej scenerii co niewątpliwie wzbogaca naszą zieloną salę...

6.4 Występy ogniskowe jako forma sztuki estradowej o charakterze aleatorycznym

• Typowe formy estradowe o charakterze teatralnym czy cyrkowym: piosenki, popisy muzyczne, skecze, tańce, monologi, popisy sprawnościowo-gimnastyczne, akrobatyczne, zręcznościowe, prestidigitatorskie, konkursy, często prowadzone przez konferansjera, nie rzadko improwizowane

• Wykonawcy ogniskowi - aktorzy: amatorzy, ochotnicy, naśladują wzorce zachowań zaobserwowane wcześniej u profesjonalistów, proste często nieudolne formy, ale dobra zabawa...

• Scenografia: przede wszystkim naturalna przestrzeń plenerowa, rzadziej dodatkowe elementy jak scena czy kulisy (z roślin, skarpy..), element centralny, źródło światła (czasem dodatkowo świece, pochodnie, reflektory) - ognisko

• Dekoracje, kostiumy, rekwizyty: estetyka ma charakter drugorzędny - liczy się użyteczność, proste rozwiązania, to co jest pod ręką...

• Scenariusz, scenopis i relacje między sceną a widownią: scenariusz w formie słowa pisanego (czasem) lub skonstruowanego w pamięci zapisu zdarzeń scenicznych (częściej) - postać mieszana scenariusz/scenopis, czasem dochodzi do zniesienia granicy między aktorami a widownią (np. piosenki wykonywane razem, konkursy)

• Reżyseria jako przejaw amatorskich wyobrażeń o inscenizacji: w pełni amatorska inscenizacja, czasem funkcje reżysera pełni wychowawca, opiekun czy instruktor kulturalno-oświatowy, dwie koncepcje reżyserii zbiorowej - równouprawnienie koncepcji inscenizacyjnych i lider dobierający jego zdaniem najlepsze sugestie

6.5 Postaci ogniskowych zdarzeń scenicznych na zielonej sali

• Formy zdarzeń scenicznych:

• Wieczór pieśni rozmaitych bądź tematycznych

• Wieczór w postaci festiwalu piosenki

• Wieczór kabaretowy

• Wieczór teatralny

• Wieczór teatru tańca

• Wieczór poezji recytowanej bądź śpiewanej

• Wieczór z okazji..

• Wieczór ogniskowy o charakterze mieszanym

6.6 Estetyczno-wychowawcze funkcje występów ogniskowych

• Funkcje estetyczno - wychowawcze dotyczące opracowania koncepcji spektaklu, prób scenicznych oraz występów przed publicznością

• Pobudzanie wyobraźni, kreatywności, aktywności poznawczej, poznawanie estetyki estradowej, poznawanie trudów zawodu aktora, tworzenie zalążków sztuki, przezwyciężanie tremy, uczenie wrażliwości na piękno przyrody...

6.7 Zakończenie

• Powtórzenie części zawartych wcześniej myśli + wytyczne odnośnie organizacji bezpiecznego ogniska...

3

---