HARMONIZACJA SYSTEMÓW PODATKÓW POŚREDNICH

Zniesienie różnic w systemach fiskalnych poszczególnych państw członkowskich było jednym z podstawowych warunków prawidłowego funkcjonowania jednolitego rynku europejskiego, czyli rzeczywistego wyeliminowania granic wewnętrznych w ramach UE. Utrzymanie zróżnicowanych podatków groziło bowiem wypaczeniem warunków konkurencji między producentami (zakupy towarów w krajach o niższych stopach podatkowych, import spoza unii celnej do partnerów nakładających najniższe podatki), powstaniem problemów w sferze optymalnej lokalizacji zasobów (nakłanianie do przesunięcia produkcji z miejsc o największej efektywności do krajów o najniższych podatkach), także ograniczeniem możliwości prowadzenia efektywnej polityki fiskalnej przez państwa o większych obciążeniach podatkowych. Dlatego program jednolitego rynku europejskiego zakładał zharmonizowanie systemów podatkowych we wszystkich krajach członkowskich.

Proces ujednolicania systemu fiskalnego w UE rozpoczęto od podatków pośrednich. Kraje członkowskie utrzymywały znaczne różnice w poziomach stawek i podmiotowym zakresie stosowania podatków (tabela 1).

Tabela 1. Wysokość podatku od wartości dodanej nakładanego w krajach WE w 1985 r (w %)

Kraj	Stopa VAT			Udział VAT w Produkcie Narodowym Brutto
		zredukowana	podstawowa		podwyższona
Belgia Dania RFN Francja Irlandia** Włochy Luksemburg Holandia W. Brytania**	6 i 17 - 7 5,5 i 7 10 2 i 9 3 i 6 5 -	19 22 14 18,6 23 18 12 19 15	25* - - 33,3 - 38 - - -	7,67 9,84 6,34 9,19 8,22 5,48 6,04 6,83 5,22

* dodatkowy podatek w wysokości 8% był pobierany od niektórych towarów luksusowych

** W. Brytania i Irlandia nakładały zerowe podatki na dużą liczbę towarów i usług

W Hiszpanii w 1989 r. zredukowana stawka VAT wynosiła 6%, stawka standardowa zaś - 12%. Ponieważ podatek VAT nie obejmował więcej niż 35% konsumpcji prywatnej w Irlandii i 44% w Wielkiej Brytanii, a w innych krajach członkowskich był nakładany na ponad 90% towarów, rozpiętości w udziale podatków pośrednich w dochodach krajów członkowskich są stosunkowo duże i zamykają się w granicach 2:1. Najniższe wpływy z podatku VAT względem PKB uzyskiwała Wielka Brytania (5,22%) i Włochy (5,48%), najwyższe zaś Dania (9,84%) oraz Francja (9,19%).

Różnice w wysokości podatku konsumpcyjnego, tzw. akcyzy, między krajami WE były jeszcze większe. Obciążenie akcyzą 20 sztuk papierosów wynosiło od 0,28 ecu (wcześniejsza nazwa waluty euro) w Grecji do 1,96 ecu w Danii, 1 litr piwa - od 0,06 ecu w Luksemburgu do 0,70 ecu w W. Brytanii, 1 litr wina - od zerowej stawki w Grecji i RFN do 2,74 ecu w Irlandii, 0,75 litra spirytusu - od 0,16 ecu w Grecji do 9,58 w Danii, a 1 litra benzyny wysokooktanowej - od 0,20 ecu w Luksemburgu do 0,49 ecu we Włoszech.

W wymianie międzynarodowej stosuje się dwie metody pobierania podatków pośrednich - według zasady „kraju przeznaczenia” (towar, który przekracza granicę, jest zwolniony od podatku i podlega opodatkowaniu w kraju importującym) albo według opodatkowania w kraju pochodzenia (podatek nakłada kraj eksportera i towar jest zwolniony od opodatkowania w kraju importera). W handlu między państwami WE stosowano zasadę „kraju przeznaczenia”, co oznaczało, że państwo eksportujące zwracało eksporterowi pobrany podatek, który państwo importujące ponownie pobierało, ale już według własnej stopy opodatkowania. System ten zakładał więc utrzymanie administracji celnej na granicach wewnętrznych WE.

Skuteczną realizację programu harmonizacji systemu fiskalnego zapewniły wytyczne Rady WE opracowane w grudniu 1991 roku i obowiązujące od 1 stycznia 1993 roku. Dla podatków od wartości dodanej wprowadzono wówczas metodę naliczania, którą oparto jedynie na dwóch różnych poziomach stawek opodatkowania - stawce podstawowej i stawce zredukowanej.

1. Stawkę podstawową VAT zastosowano w odniesieniu do większości towarów i usług. Jak się szacuje, stawki te są wykorzystywane w blisko 70% opodatkowanych transakcji realizowanych w krajach członkowskich UE.

2. Stawkę zredukowaną VAT zastosowano do podstawowych artykułów konsumpcyjnych.

Zgodnie z założeniami polityki społecznej UE ustalono poszerzoną listę towarów i usług podstawowych, wobec których można stosować stawkę zredukowaną. Zaliczono tutaj: artykuły spożywcze dla ludzi i zwierząt (z w wyjątkiem napojów alkoholowych); środki farmaceutyczne; sprzęt medyczny dla osób niepełnosprawnych; transport pasażerski; książki gazety i czasopisma; bilety na pokazy kinowe, przedstawienia teatralne i cyrkowe, na targi, koncerty; wszystkie dzieła chronione prawem autorskim; socjalne budownictwo mieszkaniowe; dostawy dla rolników; noclegi w hotelach; korzystanie z obiektów sportowych; działalność charytatywną i socjalną; pogrzeby.

Państwom członkowskim pozostawiono prawo nieobłożenia zredukowaną stawką podatkową określonych towarów oraz zastosowania - ze względu na prowadzoną politykę społeczną - jednej lub dwóch obniżonych stawek (oznacza to, że na ten sam towar może być w jednym kraju nałożona stawka 5%, a w drugim na przykład 25%). Jednocześnie zniesiono zarówno stawkę zerową, jak i stawkę podwyższoną w stosunku do stawki standardowej.

W październiku 1992 roku Rada UE wydała kolejne wytyczne o zbliżaniu stawek podatku od wartości dodanej: ustaliła stawkę podstawową na minimalnym poziomie 15%, a także zezwoliła krajom członkowskim na stosowanie jednej lub dwóch stawek zredukowanych, wynoszących minimalnie 5%.

Ponieważ między krajami UE nie udało się osiągnąć zalecanego ograniczenia rozpiętości podatku VAT, Komisja UE zezwoliła na rozszerzenie skali stawki podstawowej VAT na 15-25%.

Zniesienie kontroli granicznej w obrocie między państwami członkowskimi wiąże się z koniecznością zmiany systemu opodatkowania towarów według zasady „kraju przeznaczenia” na rzecz zasady „kraju pochodzenia” (po okresie przejściowym), co oznacza przesunięcie dochodów podatkowych z krajów konsumpcji towaru do krajów jego produkcji.

Do sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego niezbędna jest również harmonizacja podatku konsumpcyjnego (akcyzy).

Komisja UE dokonała selekcji akcyz, dzieląc je na: a) akcyzy przeznaczone do uchylenia, b) akcyzy przeznaczone do włączenia do podatku od wartości dodanej, c) akcyzy podlegające harmonizacji.

Kraje członkowskie nienakładające akcyzy zobowiązano do jej wprowadzenia na towary, które Komisja UE przewidziała do opodatkowania, ograniczając harmonizację tego podatku do trzech grup towarów: olejów mineralnych, alkoholu i wyrobów tytoniowych. Aby ułatwić stopniowe ujednolicanie stawek, w wytycznych Rady UE z października 1992 r. określono ich poziom minimalny: np. dla olejów mineralnych - 337 euro od 1000 litrów benzyny ołowiowej i 287 euro od 1000 litrów benzyny bezołowiowej, dla alkoholu - 550 euro od 1 hektolitra, a dla wyrobów tytoniowych - 57% ceny detalicznej od 1000 sztuk papierosów oraz 5% ceny detalicznej lub 7 euro od 1 kilograma tytoniu.

Jak dotąd niewielki postęp osiągnięto w harmonizacji podatków bezpośrednich.

Źródło: J. Kundera, Jednolity rynek europejski, Kraków 2003, s. 143-156.

1

---