ZAGADNIENIA WSTĘPNE
UBI SOCIETAS, IBI IUS - gdzie społeczeństwo tam prawo.
Każde ze społeczności potrzebuje reguł normujących jej bytowanie - norm, standardów, instytucji i procedur służących:
Urzeczywistnieniu wartości, które członkowie społeczeństwa dzielą;
Urzeczywistnieniu tych wartości (poprzez ukształtowanie „reguł gry” służących:
zabezpieczeniu indywidualnych i grupowych interesów;
ustanowienie ładu, porządku, bezpieczeństwa w obrębie społeczności i w jej relacji ze światem zewnętrznym;
rozwojowi społeczności.
Prawo międzynarodowe publiczne dotyczy społeczności międzynarodowej.
SPOŁECZNOŚĆ KRAJOWĄ (PAŃSTWOWĄ) tworzą:
Zamieszkujący przestrzeń krajową ludzie - osoby fizyczne (oraz tworzone przez ludzi sztuczne podmioty - osoby prawne);
Społeczność ta tworzy struktury państwa - w ich obrębie urzeczywistnienia dzielone przez społeczność wartości;
Ustanawia zwierzchnią w relacji wobec siebie władzę;
Uznaje autorytet ustanowionej przez siebie władzy - władzy publicznej - ustawodawczej, wykonawczej i sądowej.
SPOŁECZNOŚĆ MIĘDZYNARODOWA
Kto jest udziałowcem społeczności międzynarodowej?
Państwa - 191(192) członków ONZ
Suwerenne państwa (XV/XVI);(przed tym okresem nie można mówić o suwerenności państw, gdyż istniały między zbyt duże zależności)
Suwerenne państwa narodowe (od XIX wieku)
Rządowe organizację międzynarodowe - GO's(Government Organizations)
Rządowe organizacje międzynarodowe powoływane są przez państwa traktatem (zawierającym statut nowych organizacji); tworzy się autonomiczne podmiotowo byty - ponad 300.
Byty te stopniowo emancypują się stając się coraz bardziej niezależne od swych twórców
Opinia publiczna
Pozarządowe organizacje międzynarodowe - NGO's (Non Government Organizations) - inicjatywy ludzi prywatnych chcących wpływać na losy świata i innych ludzi) (np.: Polska Akcja Humanitarna)
Spółki wielonarodowe
Międzynarodowe organizacje pozanarodowe (NGO's) - Konkwistadorzy XX w - rywale (?) suwerennych państw.
Organizacje te nazywane inaczej stowarzyszeniami międzynarodowymi są instytucjami tworzonymi z inicjatywy prywatnej, najczęściej nie z inicjatywy rządów, instytucjami grupującymi osoby prywatne lub publiczne, fizyczne i prawne, różnych narodowościowo, niezależnie od ich państwowej przynależności.
Organizacja, aby mogła być klasyfikowana jako pozarządowa musi:
działać na podstawie zarejestrowanego statutu;
jej członkami muszą być osoby fizyczne lub prawne, różnej przynależności państwowej;
członkowie muszą dobrowolnie do stowarzyszenia przystąpić;
organizacja jest organizacją non profit albo non for profit;
celem jej działania jest korygowanie działań podmiotów prawa międzynarodowego poprzez podejmowanie decyzji dotyczących wielu państw.
Te cele mogą być bardzo różne:
humanitarne (MKCK, Amnesty International, Human Rights Watch);
np.: Amnesty International, która powstała w 1961 w UK, w chwili obecnej posiada narodowe agendy w blisko 140 krajach całego świata.
polityczne (Międzynarodówka socjalistyczna, PUGWASCH (organizacja naukowców, do której m/in. należał A. Einstein, celem jej jest wywieranie wpływu na decyzje polityczne rządów);
naukowe (Międzynarodowe Stowarzyszenie Prawa Międzynarodowego);
ekonomiczne i społeczne (Międzynarodowa Federacja Związków Zawodowych, Lekarze Bez Granic);
sportowe (MKOL);
ekologiczne (Greenpeace);
śmieszne (Międzynarodowa Organizacja Ochrony Skrzata Ogrodowego)
Oczywiście ich wpływ na relacje międzynarodowe jest bardzo różny. Geograficznie jest szczególnie znaczący w Europie i USA - w innych przestrzeniach ilość NGO'sów jest śladowa. Globalną ilość NGO'sów szacuje się na około 5000.
Art. 71. Karta NZ stwierdza, że „Rada Gospodarczo-Społeczna MOŻE ZAWIERAĆ ODPOWIEDNIE POROZUMIENIA w sprawie zasięgania opinii organizacji pozarządowych, które zajmują się sprawami wchodzącymi w zakres jej kompetencji”.
Spółki wielonarodowe - to przedsiębiorstwa, które są właścicielem środków produkcji lub świadczą usługi w wielu krajach, i które to środki produkcji i świadczenia usług kontrolują z „zewnątrz”.
Z „ekonomicznego” punktu widzenia spółka ponadnarodowa jest spółką, która dąży do optymalizacji zysku poprzez operacje przeprowadzane także za granicą i poddana jest w tym zakresie miejscowym reżimom narodowym.
Z „międzynarodowego” punktu widzenia spółka ponadnarodowa to przedsiębiorstwo, które poprzez międzynarodowe zróżnicowanie swoich interesów stara się osiągnąć maksymalne profity z podzielonego na suwerenne państwa świata.
Spółki ponadnarodowe to pojawiające się wyzwanie dla międzynarodowego porządku, a tym samym prawa międzynarodowego.
Problem eliminacji sytuacji, w której spółki wykorzystują ułomności regulacji narodowych, dla swoich celów (interesów) z pominięciem interesów państw w przestrzeni, w której działają - w tle problem tzw. „Rajów podatkowych”;
Problem etyki businessu:
13 stycznia 2003r - jednomyślnie - podkomisja do spraw promocji i ochrony praw człowieka (organ pomocniczy Komisji Praw Człowieka ONZ) przyjęła rezolucję zatytułowaną:
„Normy dotyczące odpowiedzialności transnarodowych korporacji i innych przedsiębiorstw handlowych wobec praw człowieka”
Normy rezolucji formułują w tej mierze dwa stosunkowo wyraziste - materialne - obowiązki”
obowiązek nie angażowania się lub czerpania korzyści ze zbrodni wojennych, zbrodni przeciwko ludzkości, ludobójstwa, tortur, pracy przymusowej, brania zakładników; zbiorowych, bezprawnych i arbitralnych egzekucji, a także innych pogwałceń prawa humanitarnego i innych zbrodni międzynarodowych przeciwko osobie, tak jak definiuje je prawo międzynarodowe, w szczególności zaś prawa człowieka i prawo humanitarne.
obowiązek postępowania wobec środowiska zgodnego z międzynarodowymi porozumieniami, prawami człowieka, standardami zdrowia publicznego i bezpieczeństwa, zasadami biotycznymi i zasadami ostrożności, a generalnie obowiązek postępowania, który będzie służył celowi sumującemu wszystkie wcześniejsze wymagania tj. zrównoważonemu rozwojowi.
Z woli społeczeństw i reprezentujących je suwerennych państw - w akceptowany przez nie sposób, realizuje się potrzebę posiadania zbiorów reguł - prawo międzynarodowe. Reguły prawa międzynarodowego normują relacje, stosunki w obrębie społeczności międzynarodowej. Społeczność ta tworzy międzynarodowy porządek prawny. ....................................................... ...........................................................................................
Konwencja I o pokojowym załatwianiu sporów międzynarodowych (Dz. U z 1930 r. nr 9) przyjęta w Hadze 18 X 1907 r. (podpisały ją 44 państwa)
Część traktatu pokojowego z Niemcami - Pakt założycielski Ligi Narodów - Dz. U z 1920 r Nr 35.
Karta Narodów Zjednoczonych - Dz. U z 1947 r. Nr 23
Termin „społeczeństwo międzynarodowe” opisujący krąg podmiotów uczestniczących w międzynarodowym obrocie gospodarczym dotyczącym zjawiska ewolucyjnego przez wieki, gdy mieć na uwadze:
jej ilościowy/jakościowy skład;
cechy wyróżniające jej uczestników;
hierarchię celów;
formuły komunikacji.
Wskazuje się, na dwie pary skorelowanych ze sobą opozycyjnych cech społeczności międzynarodowej. Społeczność ta jest:
zamknięta i zdecentralizowana;
zróżnicowana i deliberująca;
Zamkniętość społeczności międzynarodowej jest pochodną tego, że cała przestrzeń lądowa globu została politycznie zagospodarowana - państwa fizycznie przylegają do siebie.
To zagospodarowanie implikuje to, że wspólnota bytu, egzystencji bywa porażająca. Egzystencja państw - sąsiadów wywołuje głębokie, wzajemne zależności: np. Nigeria jest ogarnięta wojną domową - to wpływa na cenę żółtej ropy - co oddziaływuje na rynek amsterdamski, a w konsekwencji na rynek Polski
Decentralizacja - jest prostą konsekwencją suwerennego statusu państw, z jednej strony egzystencjonalne powody, względnie zmuszające nas do współdziałania i współpracy, z drugiej strony zaś przywiązanie do suwerennego statusu powoduje, że budowanie tych relacji w współdziałaniu i współpracy hamuje zakodowany w koncepcji suwerenności indywidualizm.
Postęp w poszerzaniu kręgu państw członków społeczności międzynarodowego na przykładzie kręgu państw członków ONZ:
1945 - 51 państw założycieli
1950 - 60 państw (51 + 9)
1955 - 76 państw (51 + 25)
1965 - 117 państw (51 + 66)
1970 - 127 państw (51 + 76)
1975 - 144 państw (51 + 93)
1980 - 154 państw (51 + 103)
1985 - 159 państw (51 + 108)
1990 - 159 państw (51 + 108)
1995 - 185 państw (51 + 134)
2000 - 189 państw (51 + 138)
2002 - 191 państw (51+ Timor Wschodni i Szwajcaria)
Dwa okresy przyśpieszenia zjednoczenia:
lata 1956 - 1975 = 68 - proces dekolonizacji Afryki i Azji + 2 państwa niemieckie - NRD i RFN (do 3 X 1990 - wtedy połączone w RFN)
lata 1990 (158) - 1993 (184) =25 - rozpad ZSRR, Bałkany + 2 państwa koreańskie.
Zróżnicowanie
Społeczność zorganizowana w państwa przynależy często do innej wiary, różni się ideologicznie między sobą - więc to może rodzić trudności w porozumiewaniu się między sobą, ludność różni się politycznie i ekonomicznie.
ZRÓŻNICOWANIE jest oceniane jako cecha konfliktogenna społeczności międzynarodowej.
Aby zapobiegać konfliktom w 1945 roku w San Francisco 50 państw podpisało konwencję założycielską ONZ, organizacji, która miała jednoczyć państwa na arenie światowej(dziś należą do niej 192 państwa).
Każda społeczność tworzy własny dekalog praw, którego przestrzeganie gwarantuje zapewnienie pokoju. Z jego faktycznym przestrzeganiem bywa różnie, lecz wywołuje on pewne emocje poprzez swoje sformułowania, podkreśla się jego istnienie.
Społeczność międzynarodowa także ma swój dekalog, rozwiązujący napięcia i konflikty wynikające ze zróżnicowania społeczeństwa. Jest to Karta Narodów Zjednoczonych. Są w niej opisane wartości, wokół których skupia się społeczność międzynarodowa oraz zasady, których przestrzeganie ma być gwarantowane w interakcjach między suwerenami. W rozdziale I „Cele i zadania”, wymienia się te zasady/cele:
utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; - pokój jako wartość absolutnie u szczytu wartości podstawowych;
do rozwoju przyjaznych stosunków między narodami, opartych na poszanowaniu zasady równorzędności i stanowienia narodów o sobie;
do osiągnięcia międzynarodowej współpracy, popieraniu i zachęcaniu do poszanowania praw członków i poszanowaniu swobód dla wszystkich bez różnicy rasy, płci, języka bądź religii;
do stawania się ośrodkiem uzgadniającym działalność narodów, zmierzającym do osiągnięcia tych wspólnych celów;
będą podejmować skuteczne środki dla zapobiegnięcia i usuwania gróźb przeciwko pokojowi;
przy pomocy środków pokojowych będą rozstrzygać spory międzynarodowe;
budowali przyjazne stosunki między biednymi a bogatymi;
osiągnięcie międzynarodowej współpracy;
popieranie i poszanowanie praw człowieka i podstawowych swobód dla wszystkich bez różnicowania płci, języka, religii;
do stania się ośrodkiem uzgadniającym działalność narodów;
właściwa relacja władzy państwowej do poddanych - zachowanie praw człowieka.
Cele te są:
równorzędne;
listę otwiera cel „trzymania pokoju”;
konflikty między nimi (celami) możliwe.
Art. 2 - aby osiągnąć cele organizacja i jej członkowie powinni działać zgodnie z następującymi zasadami:
Suwerennej równości wszystkich swych członków;
wszyscy członkowie powinni z dobrą wiarą (z zachowaniem uczciwości w przestrzeganiu zawartych porozumień) wypełniać zobowiązania zaciągnięte przez nich zgodnie z niniejszą Kartą; (zasada pacta sunt servanda)
wszyscy członkowie powinni swe spory międzynarodowe rozwiązywać przy pomocy środków pokojowych;
wszyscy członkowie powinni się powstrzymywać od stosowania groźby lub użycia przeciwko nietykalności terytorium albo niepodległości politycznej któregokolwiek państwa;
wszyscy członkowie powinni użyczyć NZ wszelkiego rodzaju pomocy w każdej akcji, podjętej przez organizację.
…
żadne z postanowień Karty ONZ nie upoważnia NZ do wtrącania się w sprawy, które zasadniczo należą do wewnętrznych kompetencji jakiego bądź państwa - jednak ta zasada nie może stać na przeszkodzie zastosowania rozdziału VII.
Zasada 7 jest zasadą kardynalną dla suwerennych państw - suweren jest świadom, że w swoim egzystowaniu jest uzależniony od swojego sąsiada i musi z nim wchodzić w relacje normowane prawem - takie relacje zwykle są regulowane w przestrzeni prawnej krajowej. Jednak żadne relacje, układy, współzależność nie może pozwolić na utratę tożsamości narodowej.
To wyliczenie uzupełniła:
1970 - Deklaracja Zasad Prawa Międzynarodowego dotyczące przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z Kartą NZ:
Zasada współdziałania (państw członkowskich) zgodnie z Kartą; m.in. współdziałania w popieraniu powszechnego poszanowania i przestrzegania praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich;
Zasada równouprawnienia i samostanowienia narodów.
Mimo jasno ustalonych reguł napięcia występują nadal. Przestrzeń międzynarodowa jest niezwykle dynamiczna, pulsująca; mapa polityczna i prawdopodobność zdarzeń w społeczności międzynarodowej są rozchwiane. Postawy i zachowania są nieprzewidywalne.
Źródła napięć konfliktogennych na arenie międzynarodowej:
Świat jest podzielony na przestrzenie, społeczności, grupy państw, które są wobec siebie niechętne -> łatwo o konflikt (np. w związku z wyznawaną ideologią polityczną, kiedyś podział państw ze względu na popieraną przez nich ideologię komunistyczną czy zachodnią - podział WSCHÓD-ZACHÓD);
Samuel Hauntington mówił: „Postzimnowojeny świat jest światem 7 lub 8 wielkich cywilizacji. Wspólne cechy kultur, jak i ich odmienność określają interesy, antagonizmy i kształtują związki państw Najważniejsze kraje świata należą do różnych cywilizacji. Konflikty lokalne będą eskalowały w kierunku rozleglejszych wojen pomiędzy społecznymi grupami i państwami przynależącymi do różnych cywilizacji. Dominujące wzorce politycznego i ekonomicznego rozwoju w każdym z cywilizowanych kręgów różnią się zbyt bardzo od siebie..…”
Wg. FUKIJAMY: ”Koniec historii jest momentem, kiedy cywilizacyjny rozwój dobiegnie końca” - Kiedy w każdej części świata będzie panował pokój, kiedy poszanowane będą prawa człowieka - część świata już doszła do końca swojej historii.
Jednak, aby osiągnąć pełne zjednoczenie i zażegnać wszystkie konflikty każda ze stron musiałaby wyrzec się części swoich racji i zaakceptować poglądy drugiej strony - a to na razie wydaje się niemożliwe.
Świat jest bogaty - biedny (zróżnicowanie ekonomiczno - finansowe)
przykład: jak kształtuje się budżet ONZ - składki 192 państw na osiągnięcie celów:
wielkość budżetu 2002/03 - przygotowany przez Specjalną Komisję ds. składek - 2 625 mld USD:
USA - 22%
Japonia - 19,52%
Niemcy - 9,77%
Francja - 6,47%
UK - 5,54%
15 członków UE w 2003 = ponad 1/3 budżetu NZ
Członkowie grupy G-7 (G-8) - ponad 70%, 2 razy więcej niż pozostałe 182 państwa.
W roku 2000 poziom najniższej składki ustalony w 1998 na poziomie 0,001% budżetu był poziomem przekraczającym możliwości płatnicze 37 państw członkowskich.
Poziom składek kształtowany na podstawie różnych danych - głównie zależy od wzrostu PKB
Państwa rozbójnicze (Korea, Iran) - tego podziału dokonał prezydent USA
Państwa chore (Sudan, Liberia, Sierra Leone) - państwa stale zamieszane w konflikty;
Siły zmierzające do destrukcji tkanki państwowej - narkobiznesy wpływające na destabilizację i wyrywanie się państw spod kurateli rządów - (Kolumbia, Afganistan - może już niedługo);
Przestrzeń Świata jest społeczeństwem, w którym jest jedno wielkie mocarstwo - USA - Tylko w USA występuje totalna symetria możliwości politycznych, militarnych, finansowych, to od tego mocarstwa zależy kształt przyszłej społeczności międzynarodowej.
Istnieją grupy ludzi dysponujące odpowiednimi pieniędzmi wspierający grupy terrorystyczne - destabilizatorzy porządku publicznego.
Deliberująca
Społeczność międzynarodowa jest przy całym swoim zróżnicowaniu gotowa do prowadzenia dialogu. Miarą gotowości do dialogu społeczeństwa międzynarodowego jest ilość organizacji międzynarodowych spełniających rozmaite funkcje - polityczne, ekonomiczne, kulturalne, humanitarne, integracyjne czy ilość kontaktów szefów państw. Aktywność tego typu implikuje możliwości prowadzenia debat, które skutkują nawiązaniem wzajemnych stosunków między wspólnotami.
Społeczność międzynarodowa: „Jest wspólnotą, która jest jednocześnie faktem i mitem, rzeczywistością i ideałem, do którego dążymy” DECAUX
Społeczność międzynarodowa jest zmuszona do współpracy. Praktyka komunikowania się i jej efekty dowodzą, że społeczność międzynarodowa wykształciła i rozbudowuję zbiór reguł, który:
z jednej strony dostarcza ram dla prowadzenia debaty;
z drugiej zaś materializuje efekty prowadzenia debaty
Prawo międzynarodowe spełnia zatem 2 funkcje:
Dostarcza mechanizmy, które pozwalają państwom członkowskim wchodzić w interakcje;
Ujmuje w stosunki formy, „reguł gry”, ustala pewne reżimy w relacjach międzynarodowych.
Prawo międzynarodowe składa się z tej przyczyny z 2 kategorii norm:
Norm pierwotnych, tzw. primary rules / normy zbioru „normatywnego” - to normy opisujące zachowania (nakazy lub zakazy określonego zachowania) w danej dziedzinie obrotu.
Norm wtórnych, tzw. secondary rules / normy zbioru „operacyjnego” - to normy, które określają techniki, sposoby „(…) pozwalające w sposób niewątpliwy ustalić i identyfikować normy pierwotne”
Prawo międzynarodowe to dojrzały i koherentny zbiór norm, choć daleko mu jeszcze do doskonałości zbiorów norm praw krajowych.
Innymi słowy reguły wtórne pozwalają normom pierwotnym:
wprowadzać w obręb międzynarodowy porządku prawnego;
wyprowadzić je z tego porządku (odwoływać, znosić);
zmienić je;
inwentaryzować ich stan;
stwierdzać fakt ich naruszenia i przywracać pierwotny poprzedzający naruszenie stan prawa.
Przykład norm wtórnych:
Konwencja wiedeńska o prawie traktatów z 23 V 1969 - konwencja ta określała szczegółowo warunki, jakimi odpowiadać musi proces:
wypracowania traktatu;
wejście w życie traktatu;
prawnej skuteczności traktatu;
ewentualnej zmiany traktatu;
zawieszenia skuteczności traktatu;
wreszcie kresu traktatu.
Przykłady reguł wtórnych są także reguły pozwalające:
zweryfikować prawidłowości procesów tworzenia się i skuteczności reguł prawa innego, niż traktatowe (np. prawa zwyczajowego);
identyfikować podmioty prawa międzynarodowego, zarówno państwa, jak i Organizacji Międzynarodowej i podmioty inne (NGO's, spółki wielonarodowe, jednostki, osoby fizyczne, osoby prawne);
inwentaryzować stan zobowiązań międzynarodowych w przypadku zmiany władztwa na danych terytoriach, np. konwencja o sukcesji traktatów z 22 VIII 1978, konwencja o sukcesji majątku, archiwów, długów z 8 IV 1983.
normujące proces ponoszenia odpowiedzialności międzynarodowej, projekt konwencji o odpowiedzialności państwa (projekt Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne w 2001r)
Reguły, procedury pokojowego rozstrzygania sporów - Konwencja I z 18 X 1907 Haga.
Wśród reguł wtórnych znajdziemy również reguły, które określają warunki stosowania w relacjach międzypaństwowych przymusu, sankcji - rozdział VII Karty NZ
Zbiór reguł wtórnych nie mówi nic o normach pierwotnych. Za pomocą reguł wtórnych pierwszych, państwa mogą ustanawiać, identyfikować, zestawiać i konfrontować związki …………………….
W 1999 roku grupa państw europejskich, Kanada i USA podęły samodzielną decyzję o normalizacji sytuacji w przestrzeni objętej suwerennym władztwem - w Kosowie.
Wśród obserwatorów międzynarodowych nastąpiła polaryzacja opinii w stosunku do legalności tych działań. Był to jawny konflikt miedzy dwiema kardynalnymi zasadami prawa międzynarodowego: nie wkraczaniem w przestrzeń suwerennego władztwa, zakaz użycia siły i nienaruszania niezależności a poszanowaniem praw i wolności podstawowych człowieka.
Ten spór było dowodem tego, ze nawet najbardziej wzorowe reguły, gdy dochodzi do konfliktu interesów muszą ustąpić pod naporem siły.
Negatorzy prawa międzynarodowego:
Nie istnieje prawo międzynarodowe jako zbiór reguł, o którym powiedzieć można, że jest prawem obowiązującym;
Prawo obowiązujące bowiem to zbiór reguł efektywnie i skutecznie kształtujących relacje społeczne.
Nie istnieje prawo międzynarodowe jako zbiór reguł, o którym powiedzieć można, że jest prawem obowiązującym;
Prawo obowiązujące bowiem to zbiór reguł efektywnie i skutecznie kształtujących relacje społeczne;
To, co nazywa się prawem międzynarodowym jest łatwo, zbyt łatwo nagminnie naruszane, aby można było mówić o efektywności i skuteczności jego nakazów, to zatem inny niż prawo zbiór reguł;
Efektywne i skuteczne normy prawa odnajdujemy tylko w krajowych porządkach prawnych;
Dlaczego tylko w przestrzeni krajowej?
te reguły stanowione są przez wyłonionego przez społeczność (naród) prawodawcę, ustawodawcę
to reguły, których ustawodawca nie ustanawia dla siebie, ale dla społeczności;
jeśli pojawią się wątpliwości, co do stosowania reguł lub też ich interpretacji, pojawia się spór, także między władzą publiczną a jej adresatem, o wątpliwościach rozstrzyga do czynienia tego sąd;
przestrzeganie reguł jest dobrowolne (autorytet władzy) lub wymuszone.
Prawo jest bytem realnym bowiem gwarantuje to miecz sankcji.
Takie przestrzeganie prawa jest pochodną poglądu Johna Austina, dla którego prawo pozytywne to „nakaz suwerenna”, a
„(…) nakaz suwerenna nie tyle różni się formą od innych jego życzeń, ile konsekwencją dolegliwości i bólu w przypadku jego zlekceważenia”
Istnieje iunctim między terminem „Prawo a Sankcja”
Jeżeli zatem poszukujemy prawa w społeczności międzynarodowej - nie znajdujemy go, bowiem społeczność ta to:
przede wszystkim suwerenne państwa - nie poddane żadnej władzy zwierzchniej;
państwa nie wyłaniające spośród siebie światowego parlamentu - międzynarodowego ustawodawcy;
nie powołując do działania struktury sądów międzynarodowych gotowych do rozstrzygania wnoszonych z jednostkowej inicjatywy sporów;
nie ustanawiające gotowego do egzekwowania zachowań zgodnych z regułami - aparatu przymusu;
to sytuacja, w której - „nie ma ustawy, nie ma sędziego, nie ma żandarma” - „il n'ya pas de loi, il n'ya pas de judge, il n'ya pas de gandarme”
są zaś, co najwyżej - powtarzając za Austinem - reguły „pozytywnej moralności”.
Dwa pytania:
Czy założenie u podstaw, „wymuszającej” funkcji krajowego porządku prawnego jest z natury swej uprawnione?
Czy próba wyjaśnienia natury prawa międzynarodowego w odwołaniu do wzorca krajowego porządku prawnego są jedynie uprawnione?
Prawo nie jest prawem by być wymuszane, ale zbiór reguł jest wymuszany - bo jest prawem.
Jeśli społeczność przyjmuje zbiór reguł prawa, to ten zbiór posiada immanentną moc, która implikuje jego wymuszanie.
Teza:
suwerenne państwa istnieją dopiero od nieco ponad 400 lat;
tworzą zbiór potrzebnych im reguł w „swoim” środowisku, odmiennym niż społeczność krajowa;
siłą faktu ich porządek, międzynarodowy porządek prawny, nosi inne znamiona niż znamiona krajowego porządku prawnego
Wykazanie jej prawdziwości tej tezy wymaga przeprowadzenia dowodu. Wykazania, że uprawnionym jest mówić jakkolwiek inaczej, o międzynarodowym:
ustawodawcy;
sędzim
żandarmie
Ustawodawca
Proces stanowienia prawa międzynarodowego, z uwagi na cechę suwerenności państw:
Jest procesem nie zcentralizowanym, lecz zdecentralizowanym; przebiega jednocześnie każdym ze 192 państw - każde z nich ustanawia reguły;
Państwa są jednocześnie twórcą reguł i głównym ich adresatem - okoliczność zdecentralizowania procesu nie implikuje pewnej chaotyczności tworzenia reguł - od 1955 trwa proces zbierania reguł - stworzono specjalną KOMISJĘ USTAWODAWCZĄ, którą tworzy 35 niezależnych ekspertów prawnych, którzy współpracują z rządami nad przygotowaniem specjalnej Konwencji;
Z faktu rozproszenia procesu stanowienia prawa międzynarodowego wynikają 3 ważkie konsekwencje:
tworzone w różnych miejscach reguły są ekwiwalentnej wagi - np. Traktat o Przystąpieniu Polski do UE;
ekwiwalentnej wagi są wobec siebie reguły pierwotne i wtórne;
źródła prawa międzynarodowego (umowy, normy zwyczajowe i inne) są również ekwiwalentnej wagi i znaczenia.
Negatorzy wskazują, że reguły społeczne między suwerennymi państwami nie tworzą żadnych zwierzchnich struktur, nie mogą być wymuszane.
W obrębie społeczności międzynarodowej nie można mówić o ustawodawcy, można mówić jedynie o pewnych mechanizmach działania zgodnych z prawem.
Czas budowania społeczności międzynarodowej, internalizacji społeczeństw zorganizowanych w suwerenne państwa jest czasem bardzo krótkim - zaledwie 400 lat.
Sędzia
PER IN PRAEM NON HABET IMPERIUM
W obrębie społeczności suwerennych nie tyle brak sądownictwa, ile brak sądownictwa obowiązkowego - wśród społeczności brak chęci do kreowania międzynarodowego zwierzchnictwa sądowego; w 1945 rozpoczęto prace nad Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, którego orzeczenia miały być obligatoryjne - jednak ogromna niechęć do tej obligatoryjności, niechęć do zwierzchnictwa - między równymi sobie podmiotami nie ma zwierzchniej władzy, najprostszą formą rozwiązywania wszelkich konfliktów są negocjacje; dopiero bardziej wyrafinowaną formą jest droga sądowa - np. przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości, Europejskim Trybunałem Praw Człowieka w Strassburgu, Trybunałem Karnym ds. karania osób, które naruszyły się pogwałcenia praw osób na Bałkanach;
W krajowym porządku - „Nikt sędzią we własnej sprawie”
W porządku międzynarodowym - „Każdy jest tak sędzią, jak i stroną we własnej sprawie”
W przestrzeni międzynarodowej państwo związuje się jakimiś regułami znając je doskonale, państwo przygląda się pilnie sobie i swoim partnerom - ocenia zarówno swoje postępowanie jak i swoich partnerów;
„(…) w obecnym stanie prawa międzynarodowego, abstrahując od szczegółowych zobowiązań wynikających z konkretnych traktatów, a szczególności zaś mechanizmów ustanowionych w ramach organizacji międzynarodowej, każde państwo ocenia samo swoją sytuację prawną w relacjach wobec innych państw. Obecnie w sytuacji, która stanowi jego zdaniem naruszenie międzynarodowego zobowiązania przez inne państwo, ma ono prawo, z zastrzeżeniem nakazów płynących z generalnych reguł prawa międzynarodowego dotyczących stosowania przymusu zbrojnego, działać na rzecz poszanowania swego prawa podejmując stosowne środki przymusu”
Wyrok arbitrażowy w sprawie Francja & USA, 1978
Z tego procesu wynika, że prawo wymuszania na partnerze zachowań zgodnych z prawem może polegać na limitacji - wyszczególnionej w poszczególnych traktatach.
Żandarmem
każde państwo ma prawo działać w celu poszanowania własnego prawa;
To prawo bycia żandarmem może podlegać pewnym limitacjom, wynikającym z konkretnych traktatów, które wyłączają prawo wymuszania;
O ile odwołanie się do samopomocy w krajowym porządku prawnym jest wyjątkiem od reguły - od sankcjonowania zachowań niezgodnych z prawem jest sąd i policja;
O tyle w międzynarodowym porządku prawnym odwoływanie się do samopomoc jest regułą;
Pojawia się pytanie: czy te zdecentralizowane, samodzielne, policyjne działanie państw - wymierzanie sprawiedliwości „na własną rękę” nie wiedzie ku nieuchronnej anarchii, a tym samym zaprzecza istnieniu międzynarodowego porządku prawnego?
W ciągu 400 lat suwerenni „umówili się”, że przy wymuszaniu reguł uznają zasadę - „gdyż jesteśmy równi - spełniamy te same funkcje” - jeśli ktoś doświadcza od partnera niegodności przysługuje mu prawo reakcji - wymuszenia od partnera powrotu do „cnoty”. Są jednak warunki ograniczające przymuszanie partnera do CNOTY - tzw. REPRESALIA.
Represalia
To środki przymusu zawieszające skuteczność dyspozytywnych norm prawa wiążących państwo, w konsekwencji zachowań bezprawnych kierowanych przeciwko niemu prze inne państwo.
Represalia to innymi słowy reakcja państwa polegająca na wstrzymaniu aplikowania wiążących je norm prawa międzynarodowego w relacjach z państwem, które podjęło wobec niego zachowania bezprawne.
Wyroki arbitrażowe w sprawach: odpowiedzialności Niemiec tytułu szkód wywołanych w koloniach portugalskich a Afryce PD - incydent w NAULILAA z 31 VII 1928 oraz odpowiedzialności Niemiec za czyny popełnione po 31 lipca 1914 wobec Portugalii nie uczestniczącej w wojnie - sprawa Lysne 30 VI 1930.
Z obu sentencji wynika, że określono pewne warunki stosowania represaliów.
Warunki do stosowania represaliów:
Odpowiedź musi być skierowana wyłącznie przeciwko sprawcy bezprawnego zachowania;
Nie może przekraczać pewnej proporcji w relacjach do zachowania bezprawnego;
Środek musi być podjęty w sytuacji konieczności, tzn. w sytuacji, w której niemożliwe jest uzyskanie satysfakcji w inny sposób;
Wszelkie inne próby eliminacji uszczerbku wywołanego bezprawnym zachowaniem okazały się bezowocne.
Te reguły po latach zostały powtórzone w uzupełnione w projekcie Konwencji o Odpowiedzialności Prawa, przygotowanej przez Komisje Prawa Międzynarodowego NZ, a przyjęte przez Zgromadzenie Ogólne w 2001 - oto one:
Represalia podjęte zostają „w celu spowodowania, aby państwo nimi objęte postępowało zgodnie z ciążącymi na nim zobowiązaniami (…)”;
Represalia są limitowane w czasie, „dotyczące czasu niewykonywania międzynarodowych zobowiązań przez państwo nimi objęte”
Represalia są aplikowane w taki sposób „aby umożliwić wznowienie wykonywania przedmiotowych zobowiązań”
Represalia te nie mogą godzić ani naruszać:
Zobowiązań art. 2 paragraf 4 Karty NZ formułującego zakaz używania lub grożenia użyciem siły;
Zobowiązań stojących na straży podstawowych praw człowieka;
Zobowiązań prawa humanitarnego, zakazującego ich stosowania (stosowania represaliów) - PRAWO GENEWSKIE;
Zobowiązań innych, stanowiących z normami imperatywnymi powszechnego prawa międzynarodowego.
Stosujący represalia nie jest zwolniony z wypełniania zobowiązań wynikających z:
postępowania spornego, jakie toczy się pomiędzy nim a państwem, wobec którego represalia stosuje.
Represalia muszą pozostawać w relacji proporcjonalnej do naruszenia. Ta „proporcjonalność” opisana jest w art. 51 w sposób następujący: „Środki przymusu muszą być zrównoważone z doznanym uszczerbkiem, mając na uwadze powagę aktu bezprawnego i przedmiotowe prawa”
Konflikt miedzy Francją A USA - dot. Parametrów uprawnienia do regulacji transakcji - strona Francuska odmówiła negocjacji traktatu
Represalia to innymi słowy - reakcje państwa polegające na wstrzymaniu aplikowania wiązanych go norm prawa międzynarodowego w relacjach z państwem, które podjęło wobec niego zachowanie bezprawne.
Represalia to zatem zachowując wszelkie proporcje - „oko za oko, ząb za ząb” - bezprawna reakcja legitymowana bezprawnym zachowaniem partnera - legitymizowana w granicach wskazanych przez prawo.
Przykład: 1978/79 - Teheran - upada cesarstwo Iranu. Grupa bojowników wkracza do ambasady USA w Teheranie - złamanie zasad gry.
Amerykanie blokują wszystkie aktywa irańskie w bankach USA, zarówno prywatne jak i państwowe - reakcja proporcjonalna.
USA wysyła ¾ helikoptery i próbuje odbić zakładników - złamanie zasad represaliów (nie można używać siły).
Poza REPRESALIAMI istnieje także koncepcja RETORSJI
Retorsja to sytuacja, w której strony we wzajemnych relacjach nie przestrzegają pewnych reguł kurtuazji - w stosunkach bilateralnych - czy innych - strony zachowują się wobec siebie nieelegancko - w takim wypadku na takie zachowanie, można również nieelegancko odpowiedzieć.
Koncepcja retorsji - strony w relacjach wzajemnych nie przestrzegają zasad elegancji, w relacjach między państwami oczekuje się zachowań nie tyle zgodnych z regułami prawa, lecz także zachowań kształtujących dobrą atmosferę w relacjach wzajemnych.
Retorsje to środki przymusu, które podejmuje państwo wobec innego państwa w odpowiedzi na skierowane przeciwko niemu kroki, jakkolwiek legalne to jednak dokuczliwe, pozbawione kurtuazji i nieprzyjazne.
np. poprzez zaostrzenie polityki wizowej; nie uczestniczenie sportowców na olimpiadzie w Moskwie, a potem w Los Angeles(1980; 1984); zahamowanie procedury ratyfikacyjnej dla jakiegoś państwa może być uznane za akt nieprzyjazny.
Retorsja - jednostkowe, indywidualne możliwości państwa do reagowania.
Społeczność międzynarodowa może reagować na akt naruszenia prawa zbiorowo, kolektywnie w sposób zorganizowany (pojedyncze akty retorsji mogą być nieskuteczne).
Działanie polega na nałożeniu sankcji na naruszyciela prawa;
O nałożeniu sankcji decydują państwa niezaangażowane bezpośrednio w spór;
Społeczność międzynarodowa może zatem pełnić rolę żandarma;
Kluczowym tego wyrazem jest mechanizm sankcji zbiorowych przewidzianych Kartą NZ - rozdział VII Karty NZ
Rozdział I Cele i zasady. Art. 1
1. Do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego; w tym celu będą one podejmowały skuteczne ZBIOROWE ŚRODKI dla zapobiegania i usuwania gróźb przeciwko pokojowi i dla uchylenia aktów agresji lub innych zamachów przeciwko pokojowi (…)”
Pierwszą próbą jest podjęcie zbiorowych środków
Art. 24 Karty NZ
„w celu zapewnienia szybkiej i skutecznej reakcji ONZ członkowie nakładają na Rade Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu tej odpowiedzialności, z ich ramienia”
Art. 25 Karty NZ
„Członkowie NZ zgadzają się przyjmować i wykonywać decyzje Rady Bezpieczeństwa zgodnie z niniejszą kartą”
Rada Bezpieczeństwa - 5 stałych państw (USA, Rosja, Francja, Chiny, UK) + 10 niestałych członków. Członkowie niestali rotacyjnie wybierani na kadencję 2 letnią.
Rada Bezpieczeństwa Żandarmem społeczności międzynarodowej - ma utrzymać pokój, została ona wyposażona w mechanizmy obrony pokoju.
Rozdział VII Karty NZ
„Akcja w razie zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i akcji agresji”
Art. 39-51;
Karta wyróżnia zatem trzy przypadki, uzasadniające podjęcie przez RB działa są niemi, sytuacja:
zagrożenia pokoju;
naruszenie pokoju;
dokonanie aktu agresji.
Dokumenty międzynarodowe definiują jedynie akt agresji - Definicja Agresji rezolucja Zgromadzenia Ogólnego NZ nr 3314, przyjęta 14 XII 1974.
Parametry „naruszenia” i „zagrożenia” pokoju są identyfikowane ad hoc.
Akt agresji nie jest definiowany w twardym prawie - rozbieżności co do definicji.
Najczęściej przyczyną reakcji RB, na gruncie rozdziału VII (1945-2004) - były dotychczas sytuacje kwalifikowane przez RB jako „akty zagrożenia pokoju”. Są nimi sytuacje będące następstwem:
konfliktów wewnętrznych;
pogwałcenia podstawowych praw człowieka i praw humanitarnych;
naruszenie zasad rządów demokratycznych;
aktów terroru;
potrzeby kontroli zbrojeń
Konflikty wewnętrzne
Konflikt i pierwsza wojna w obrębie Palestyny w 1948, Bałkany na początku roku 1991; wojna domowa w Liberii, Angoli, Rwadzie, Burundi, Zairze, Albanii, Centralnej Republice Afryki, Sierra Leone, Timorze Wschodnim.
Pogwałcenie praw człowieka i pr. humanitarnych
Rok 1965, potępienie jednostronnej deklaracji niepodległości w Rodezji Pd., negującej prawo czarnej większości do samostanowienia (3% ludności - to ludność BIAŁA); lata '90 - represje rodu Hussaina przeciwko Kurdom; przypadek Somalii (1993) - „Rozmiar ludziki tragedii stanowi zagrożenie dla międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”; Rwanda, Wschodni Zair (konflikty etniczne Hutu-Tutsi)
Naruszenie zasad rządów demokratycznych
Haiti (`94) niedopuszczenie do władzy rządu wybranego w demokratyczny sposób; Sierra Leone ('97) - wymuszanie na wojskowej juncie, powrotu do formuły rządów demokratycznych i powrotu wygnanego rządu.
Akty terroru
Przypadki niewystarczającego współdziałania państw w zwalczaniu terroryzmu. Przypadek nie wydania przez Libię na wniosek USA i UK prawdopodobnych oprawców zamachu na samolot PAN-AN na Lockerbee; zachowanie rządów Sudanu ('96) i Afganistanu ('01) odmawiające państwom występującym z wnioskiem ekstradycyjnym, ekstradycji osób podejrzewanych o dokonywanie aktów terrorystycznych a przybywających na ich terytorium.
Potrzeby kontroli zbrojeń
RB w '92 wyraziła pogląd, iż „(…) rozpowszechnianie wszelkiej broni masowej zagłady stanowi akt zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”
Mamy możliwości nałożenia sankcji:
niewojskowe
wojskowe
Art. 41 Karta NZ
„RB może zdecydować jakie środki nie wymagające użycia siły zbrojnej należy zastosować dla skuteczności przeprowadzenia jej decyzji (…) Środki te mogą obejmować zupełne lub częściowe przerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji: kolejowej, morskiej, lotniczej, pocztowej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych”
Art. 42 KNZ
Jeśli RB uzna, że środki przewidziane w art. 41 mogły być niedostateczne lub się takimi okazały, może ono poprowadzić akcje wojskowe - siłami powietrznymi, morskimi, lądowymi - jakie uzna za konieczne do utrzymania lub przywrócenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Akcja ta może obejmować demonstracje, blokadę i inne operacje sił zbrojnych, powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ.
Mechanizm sankcji nie wojskowych
przez pierwsze 20 lat w ogóle nie funkcjonował ('45-'65);
następnie do roku '90 aplikowany był dwa razy w '65 - embargo ekonomiczne wymuszające ustąpienie rządów Lama Smitha w Rodezji i w 1974 - embargo handlowe obejmujący później handel bronią - do '94;
po 1989 - między rokiem '90 - '02, sankcje ekonomiczne stosowano 14 razy, lecz również stosowano sankcje inne, nie wymienione a art. 41 KNZ
W pierwszej połowie lat 90 sankcjom ekonomicznym towarzyszyło często stosowanie sankcji wojskowych - Irak 91, Haiti 94, po akcji w Somalii (93-95) nastąpiło ograniczenie stosowania akcji wojskowych.
Sankcje nie wojskowe, inne niż w art. 41
„Dodatkowe zobowiązania (ciężary) o stronie państwa, które zagroziło pokojowi międzynarodowemu;
Zobowiązanie Iraku do zniszczenia pewnych rodzajów, typów uzbrojenia;
Zobowiązania serbskich Bośniaków do przyjęcia terytorialnych rozwiązań, które sankcjonował układ w Dayton ('95) - gwarancje mocarstw na Bałkanach;
wydanie osób, funkcjonariuszy podejrzanych o prowadzenie działalności terrorystycznej;
ustanowienie międzynarodowych trybunałów karnych dla byłej Jugosławii i Rwandy;
ustanowienie struktur administracji danych terytorium, np.: ustanowienie w Kosowie tymczasowej administracji NZ.
Sankcje wojskowe:
Aby je prowadzić trzeba, aby „(…) wszyscy członkowie NZ oddali do dyspozycji Rady B, na jej żądanie i stosowane do specjalnego układu lub specjalnych układów siły zbrojne”
Układów takich do chwili obecnej nie podpisano.
Rezolucja RB nr 678 z 29 XI z 1990:
„(…) upoważnia Państwa Członkowskie współdziałające z rządem w Kuwejcie, jeśli do 15 I 1991 r. Irak nie wykona, podjęcia wszelkich koniecznych środków, aby zapewnić poszanowanie i zastosowanie stosownych rezolucji (…) jak i ustanowić pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe w regionie”
Owa rezolucje nie wyjaśniła jaka jest jej podstawa prawna.
(Podobne decyzje bez podstawne były w: Somali, Bośni, Haiti, Rwadzie, Zairze, Albanii, Afryce Centralnej, Kosowie i Wschodnim Timorze.
Źródła mocy prawa miedzynarodowego
Art. 9 Konstytucji RP z `97
„Rzeczpospolita przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego”
Szacunek dla prawa międzynarodowego wynika m.in. z:
W sprawie statku Lotos (1927) STSM stwierdził:
„Reguły prawa wiążące państwa (…) wynikają z ich nieskrępowanej woli i zostały wyrażone w konwencji jak i zwyczajach powszechnie przyjętych, wyrażających zasady prawa”
Szacunek dla zobowiązań międzynarodowych wynika stąd, że każde zobowiązanie międzynarodowe RP powstaje z woli przyjęcia przez RP tych reguł i RP deklaruje swoją gotowość do ich respektowania.
Przystąpienie do konwencji, czyli też związanie się normami prawa zwyczajowego lub innymi jego regułami - jest postrzegane jako akt, który poprzedza skrupulatna kalkulacja opłacalności, wnikliwy szacunek zysków i strat jakie niesie za sobą związanie normą.
Aby zbudować jakikolwiek REŻIM konieczne są NEGCJACJE
Nie można uzyskać korzyści jednostronnych;
Korzyściom towarzyszą ciężary;
Reżim traktatowy, zwyczajowy - równomiernie dzieli uprawnienia i obowiązki;
W tle wszelkiej konfiguracji uprawnień i obowiązków - ZASADA WZAJEMNOŚCI (wzajemnego ponoszenia ciężarów i obowiązków)
1992 - Rio de Janeiro - konferencja międzynarodowa w której wzięło udział ponad 170 państw - nazwana SZCZYTEM ZIEMI - obrady dot. zagrożeń globalnych - podjęto Konwencję o ochronie środowiska / klimatu, w której wyszczególniono 5 największych zagrożeń dla klimatu, jednak obowiązki jakie ona formułowała były łagodne - ratyfikowana przez więcej państw niż tworzyło konwencję;
1997 - podpisano Protokół z Kioto - do dziś ratyfikowany przez coś koło 90 państw -
- nakłada m./in. bardzo konkretne obowiązki dot. ograniczenia rocznej emisji dwutlenku węgla do atmosfery - to regulacja która nakłada poważne obowiązki na społeczność międzynarodową;
- Kraje rozwinięte są obciążone obowiązkiem aby w latach 2008-2012 obniżyć emitowane przez siebie gazy cieplarniane o 5%
- Japonia, Unia EU, Rosja - ratyfikowały
- USA, Chiny nie podpisały
Argumenty przeciw wg USA:
Wszystkie ekspertyzy nakazujące takie ograniczenia są zbyt drastyczne;
Nie mają pewności czy przemysł, który obciążą takimi ciężarami nie ucieknie się do krajów, gdzie takich ciężarów nie nakłada się.
W tej idei zapomniano o zasadzie WZAJEMNOŚCI, ciężary nie są nałożone na wszystkie państwa.
Moc wiążąca przyjętych reguł - ZA ZGODĄ ZAINTERESOWANYCH - nie zależy od zgodności ich treści z jakimkolwiek zewnętrznymi wymogami;
Taki założenie - jako jedyne tłumaczące moc obowiązującą reguł prawa prowadzi do nie dających się zaakceptować wniosków:
do chwili, w której państwa nie związują się jakimś zbiorem reguł wszelkie ich działania w obszarach nie normowanych prawem traktowanym lub zwyczajowym, są dozwolone;
w sposób dowolny w istocie kształtują państwa - zgodnie ze swoją wolą reguły w danej dziedzinie obrotu (nieograniczona niczym swoboda kontraktu);
Doświadczamy, że istnieje pewnie zbiór reguł, który jest (musi być) skuteczny wobec każdego państwa, a który wyklucza wolną - dowolną - grę państwowych interesów - w myśl reguły „wiąże mnie tylko to na co się godzę”;
Doświadczenie potwierdza potrzebę kierowania się w relacjach międzynarodowych poczuciem „sprawiedliwości” postrzeganej jako zespół kryteriów moralnych, etycznych, których moc w kształtowaniu relacji międzynarodowych jest absolutnie konieczna, wiążę się to z działaniem w dobrej w dobrej wierze, czyli przestrzeganiem zasad:
pacta sunt servanda
obowiązek naprawienia szkód wyrządzonych bezprawiem;
prawo do samoobrony;
poszanowanie integralności psychofizycznej osoby ludzkiej.
Istnieją dwojakie źródła tych reguł - ŻRÓDŁA:
naturalny porządek rzeczy;
wola państwa.
W ścisłym związku z owym ułamkiem zbioru norm prawa międzynarodowego o takiej proweniencji pozostaje konstrukcja norm ius cogens - przyjęta w konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów w 1969r.
Art. 53 tej Konwencji podaje definicję takiej normy:
„(…) imperatywna norma powszechnego prawa międzynarodowego jest normą przyjętą i uznana przez międzynarodową społeczność państw jako całość za normę do której żadne odstępstwo nie jest dopuszczone i która może być zmieniona tylko późniejszą normą powszechnego prawa międzynarodowego mającą taki sam charakter”
Dlaczego ten typ norm został wyszczególniony?
„Trudno jest wyobrazić sobie jakąkolwiek społeczność czy to złożoną z jednostek, czy też państw, której prawo zupełnie by nie ograniczało swobody kontraktów. W każdej cywilizowanej zbiorowości istnieją jakieś normy prawne i jakieś zasady moralne, których prawo zabrania jednostkom ignorować lub też zmieniać swoimi umowami” (McNair - sędzia MTS)
Zbiór norm prawa międzynarodowego tworzą:
normy ius cogens (0,1%) - konieczne dla funkcjonowania prawa międzynarodowego
normy ius dispositivum (99,9%)
ŹRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO
Podział na źródła w znaczeniu:
formalnym - w jakich formach w społeczności międzynarodowej pojawiają się reguły i w jaki sposób - w jakim trybie;
materialnym (opracuj z podręcznika);
poznawczym (opracuj z podręcznika).
Trzy kwestie:
klasyfikacja źródeł prawa międzynarodowego;
hierarchia źródeł prawa międzynarodowego;
problem hierarchii norm (hierarchia zobowiązań)
Klasyfikacja źródeł prawa
Dokument? Czyjego autorstwa?
Dokument międzynarodowy - aspirujący do bycia klasyfikacją źródeł prawa międzynarodowego musi spełniać istotny warunek - musi być on powszechnie w obrębie społeczności międzynarodowej akceptowany.
- Art. 14 Paktu Ligi Narodów
„Na Radę nakłada się obowiązek przygotowania projektu Stałego Trybunału Międzynarodowego i przedstawienia projektu Członkom Ligi”
Rada Ligi Narodów powołała Komitet Prawników, który opracował statut Stałego Trybunału Międzynarodowego i ten został przyjęty przez Członków Ligi dnia 19 XII 1920 w Genewie
Trybunał miał być zupełnie niezależną, samodzielną instytucją.
Art. 38 Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowego (z 1920):
Trybunał stosuje:
konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne ustanawiające reguły wyraźne uznane przez państwa wiodące spór;
zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez państwo;
ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane;
z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59 wyroki sądowe oraz opinie najznamienitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy, do określenia zasad prawa.
Postanowienie niniejsze nie narusza w niczym prawa Trybunału do orzekania ex aequo et bono (prawa opartego na zasadzie słuszności i sprawiedliwości), o ile strony na to się zgadzają.
Po rozwiązaniu Ligi Narodów idee tworzenia sądu międzynarodowego podjęła ONZ. W 1945 stworzono Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Strassburgu.
Art. 38 Statusu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości
Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
umowy międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne ustanawiające reguły wyraźne uznane przez państwa uczestniczące w sporze;
zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki przyjętej przez państwo;
ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane;
Art. 59 - Wyrok sądu, wiąże tylko strony będące w sporze i tylko w stosunku do danego sporu (z zastrzeżeniem postanowień artykułu 59 wyroki sądowe oraz opinie najznamienitszych znawców prawa publicznego różnych narodów, jako środek pomocniczy, do określenia zasad prawa)
Postanowienia niniejsze nie stanowi przeszkody, aby Trybunał mógł orzekać ex aequo et bono, o ile strony na to się zgadzają (odłożenie reguł prawa i rozstrzygnięcie sporu ze wzg. Na zasady słuszności i sprawiedliwości).
Art. 38 można powiedzieć, że jest czymś więcej niż „tylko” artykułem statutu sądowego, bowiem:
Jest to statut szczególny; stronami są wszyscy członkowie ONZ (192 państwa);
Trybunał „(…) orzeka na podstawie prawa międzynarodowego (…)” Art. 38 wskazuje co jest prawem międzynarodowym;
Wskazane zostają źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu formalnym, źródła stosowane przez sędziego: konwencje, zwyczaj międzynarodowy; ogólne zasady prawa;
Wiele umów arbitrażowych przywołuje art. 38 lub do niego odsyła (sąd arbitrażowy powołany ad hoc do rozstrzygnięcia danej sprawy - rozstrzyga na podstawie art. 38.
Art. 38 nie jest wzorcem bez skazy - trzeba też wziąć pod uwagę upływ czasu od 1945 - out of date - artykuł ten nie wymienia wszystkich źródeł prawa międzynarodowego - uchwał organizacji międzynarodowych i aktów jednostronnych, w zakresie w jakim prawo stanowią.
Hierarchia źródeł prawa
W systemie prawa międzynarodowego nie występuje hierarchia źródeł prawa;
Wyrok MTS z 1986 - w sprawie Nikaragua vs. USA Trybunał zasadę tę potwierdził
Rozważał w tej sprawie relację reguł dotyczących tego samego przedmiotu zawartych:
w traktacie (umowie);
i powszechnym prawie międzynarodowym.
Chodziło o:
zasadę formułującą zakaz interwencji (integracji) w sprawy wewnętrzne drugiego państwa;
zasadę zakazującą użycia siły lub groźby użycia siły przeciwko całości terytorialnej lub niepodległości państwa
art. 2 § 4 i 7 Karty NZ;
analogiczne, niepisane zasady powszechne prawa zwyczajowego.
Sytuacja USA vs. Nikaragua - na pocz. lat '80
Nikaraguą rządzili komuniści - doszło do politycznych napięć z Amerykanami - administracja USA finansowała grupy dywersyjne na terenie USA z jednej strony, a z drugiej wprowadziła blokadę portów i blokadę wysyłki ropy naftowej - Amerykanie chcieli obalić panującą władzę i zmienić ustrój - Ortega - przywódca Nikaragui stwierdził, że to narusza zasady prawa międzynarodowego - jest to akt ingerencji w sprawy wew. państwa.
Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (Dz. U 1947)
art. 34 Tylko państwa mają prawo stawać jako strony przed MTS;
art. 35 Przed Trybunałem mają prawo stawać państwa będące stronami tego traktatu;
Dlaczego MTS był właściwy?
art. 36
Orzecznictwu Trybunału podlegają wszelkie spory, które doń wniosą strony (...);
Państwa (…) mogą w każdym czasie oświadczyć, że w stosunku do każdego innego państwa, uznają za obligatoryjną ipso facto i bez specjalnego porozumienia jurysdykcję Trybunału (…);
Deklaracja (…) może być bezwarunkowa, albo pod warunkiem wzajemności że strony (…) określonych państw, albo złożona tylko na pewien okres czasu.
Nikaragua i USA złożył stosowne deklaracje, w których sygnalizowały swoją gotowości do poddania się jurysdykcji Trybunału, kiedy podane w deklaracjach sytuacje sporów pojawiłyby się.
USA złożyło deklarację podpisując się w 1945 pod Kartą NZ, Nikaragua w 1920, kiedy tworzono Stały Trybunał Międzynarodowy.
art. 36 - cd.
5. Deklaracje, które były złożone na podstawie art. 36 statusu Stałego Trybunału Spraw Międzynarodowych i które pozostają w mocy, będą traktowane (…) za uznające obligatoryjnie jurysdykcję MTS (…) stosowane do ich brzmienia.
Co na to USA:
USA stwierdziło, że deklaracja Amerykańska była deklaracją warunkową - wykluczała jurysdykcję MTS w odniesieniu do sporów pojawiających się na tle stosowania traktatów wielostronnych (chyba, że wszystkie strony wielostronnego traktatu są stronami sporu).
MTS:
„(…) nie ma jakiegokolwiek powodu, aby uważać, gdy międzynarodowe prawo zwyczajowe obejmuje reguły identyczne do tych przewidzianych prawem konwencyjnym, że to ostatnie „zachodzi” na to pierwsze, w konsekwencji czego prawo zwyczajowe pozbawione jest dalszej, samodzielnej egzystencji”
Interpretacja niekorzystna dla strony amerykańskiej.
Hierarchia norm (hierarchia zobowiązań)
istnieje zróżnicowanie
Art. 20 Pakt LN z 1919 roku:
Członkowie Ligi uznają, każdy za siebie, że Pakt niniejszy znosi wszelkie zobowiązania lub porozumienia inter se: nie dające się pogodzić z jego brzmieniem i zobowiązują się uroczyście nie zaciągają w przyszłości podobnych.
Jeżeli przed wstąpieniem do Ligi, któryś z członków zaciągnął zobowiązania, nie dające się pogodzić z brzmieniem Paktu, winien poczynić niezwłoczne kroki celem uwolnienia się od tych zobowiązań;
Art. 103 KNZ
„W razie sprzeczności międzynarodowych zobowiązań członków ONZ, wynikającymi z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej, zobowiązania wynikające z niniejszej Karty mają pierwszeństwo.
Przykład:
Sprawa w kwestii interpretacji i zastosowania konwencji montrealskiej z 1971, a następnie 1992
Sprawa dotyczyła relacji między Kartą NZ a konwencją montrealską o zwalczaniu bezprawnych czynów skierowanych przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego
rozwiązanie - art. 103 KNZ
1986 nad Lockerbee nastąpiła katastrofa linii Pan-Am, w której zginęło 256 osób - w drodze śledztwa ustalono, że przyczyną zamachu był zamach libijskich terrorystów..
Rada Bezpieczeństwa uznała ten konflikt, jako zagrożenie bezpieczeństwa narodowego - nałożyła tym samym na siebie zobowiązanie jego rozwiązania i zażądała od Libii wydania terrorystów - sprawców zamachu.
Libia odwołała się do MTS-u powołując się na to, że wszyscy członkowie wydarzenia podpisali Konwencję Montrealską - a z tej Konwencji wynika, że każda ze stron może wydać lub osądzić sprawców winnych popełnienia przestępstw poza granicami ojczyzny.
Art. 103 Karty NZ
„Miedzy zobowiązaniami członków ONZ, wynikającymi z jakiejkolwiek innej umowy międzynarodowej, zobowiązania wynikające z niniejszej Karty mają pierwszeństwo”
PROBLEM NORM IUS COGENS
Normy ius cogens - normy imperatywne, immanentne, niezwykle ważne cząstki porządku międzynarodowego, zdefiniowano je w 1969 roku
Konstrukcja norm ius cogens nie jest jeszcze w „naturalny” sposób używaną konstrukcją w praktyce międzynarodowej.
Przykładem jest orzecznictwo MTS. Trybunał odwołuje się do norm pośrednio na ogół i dość powściągliwie;
Sprawa Barcelona Traction Light and Power Company - 1970
- Trybunał rozróżnia międzynarodowe zobowiązania państw wobec całej społeczności międzynarodowej i zobowiązania, które posiada wobec ograniczonego kręgu podmiotów. Pierwsze dotyczą wszystkich państw i wszystkie państwa mają interes prawny w ich ochronie - to zobowiązania ERGA OMNES;
- Gdy chodzi o imienne wskazanie tych zobowiązań Trybunał w wyroku stwierdza:
„we współczesnym prawie międzynarodowym zobowiązania te (erga omnes) wynikają na przykład z przedstawienia poza prawem aktu agresji i ludobójstwa, a także zasad i norm dotyczących praw fundamentalnych jednostki ludzkiej, włączając w to ochronę przed niewolnictwem i dyskryminacji rasowej.
Sprawa amerykańskiego personelu dyplomatycznego i konsularnego w Teheranie (1979 - Iran - wkroczenie na terytorium amerykańskiej placówki dyplomatycznej i przetrzymywanie jej pracowników) Trybunał w wyroku stwierdza: „(…) że żadne państwo nie ma obowiązku wchodzić w relacje dyplomatyczne z innymi państwami, gdy jednak to uczyni nie może nie uznać imperatywnych zobowiązań nakazujących zachowania, które skodyfikowane zostały w Konwencjach Wiedeńskich z 1961 i 1963r.
W 1996 MTS wydał Opinię doradczą w sprawie legalności użycia broni nuklearnej.
Trybunał wskazał, że:
Zasada, iż nie ma nieograniczonego wyboru środków szkodzenia nieprzyjacielowi i specyfikującą zasadę tę zasadą zakazującą użycie broni powodującej nadmierne cierpienia oraz należy chronić ludność i obiekty cywilne - IV Konwencja Haska;
A także zasady, że nie wolno atakować celów cywilnych i stosować broni, które nie odróżniają celów wojskowych od niewojskowych.
„(…) [te reguły] są nie przekraczalnymi zasadami prawa zwyczajowego”
Ta powściągliwość odwoływania się przez MTS do norm ius cogens powodowana jest:
brakiem katalogu norm ius cogens (nikt nie odważył się skatalogować tych norm, próbę podjęto na konferencji i 1969 - delegaci próbowali na potrzeby obrad zbudować roboczy katalog, ale obawiano się pozostawienia poza zbiorem norm ius cogens tych, które powinny były się tam znaleźć);
Potrzebą wskazania, iż norma została wypracowana, przyjęta i uznana za taką właśnie (ius cogens) przez „społeczność państw jako całość”.
PRAWO TRAKTATÓW
UMOWA MIĘDZYNARODOWA
„wspólne oświadczenie woli podmiotu prawa międzynarodowego wywołujące skutki prawne”
Konwencja Wiedeńska / 1969
„Traktat (umowa) oznacza międzynarodowe porozumienie między państwami, zawarte w formie pisemnej i regulowana przez prawo międzynarodowe, niezależne od tego czy jest ono zawarte w jednym, dwóch lub kilku związanych ze sobą dokumentów, bez względu na jego szczególną nazwę”
To stwierdzenie stanowi reżim posługiwania się umową w formie pisemnej.
Cechy umowy:
Forma pisemna / ustna;
Umowa ustna nie odgrywa znaczącej roli, forma pisemna jest formą dominującą.
Porozumienie poddane reżimowi prawa międzynarodowego tzn.:
stronami - podmioty prawa międzynarodowego;
Konwencja Wiedeńska
1952 MTS musiał rozstrzygać czy umowa zawarta między państwem (UK) a spółką naftową (50% udziałów w niej miał rząd Iranu) jest umową międzynarodową?
Stanowisko Zjednoczonego Królestwa: Jest to umowa w rozumieniu prawa wewnętrznego Iranu, ale okoliczność udziału Zjednoczonego Królestwa wpływa na to, że powinna być rozumiana jako umowa międzynarodowa;
MTS - ta okoliczność nie przekształca charakteru tego kontraktu na kontrakt w rozumieniu prawa międzynarodowego.
Liczba dokumentów;
Nowy typ porozumienia - II połowa XX - umowy międzynarodowe zawierane w drodze wymiany not. Państwo przedkłada propozycje i wysyła ją do partnera. Jeśli to akceptuje - nota akceptująca. Wtedy umowę taką tworzą te dwie noty. Jeśli partner modyfikuję propozycje, ciąg dokumentów się wydłuża i wszystkie dokumenty składają się na umowę.
Nazwa umowy - Pakty, Konwencje, Traktaty, itp.......;
Forma pisemnego porozumienia - wewnętrzna struktura traktatu:
Tytuł
Wstęp (preambuła - pragnienia stron, motywy, deklaracje wiary)
Część merytoryczna (dyspozycja)
Postanowienia końcowe
Testimatorium (podpisy, pieczęcie, data, miejsce sporządzenia)
TRAKTAT akcesyjny
umowa - stanowiąca podstawę przyjęcia państwa do UE (w tym WE)
dokument stanowiący jej integralną część, regulujący odrębne warunki uzyskania członkostwa i dostosowania traktatów założycielskich do nowej konfiguracji członków (także WE);
deklaracja polityczna, związana z przystąpieniem do Unii (w tym do WE)
Co decyduje o tym, że korespondencja dyplomatyczna, protokoły - są traktowane jako umowy międzynarodowe?
Według MTS rozstrzyga o tym:
natura aktu (o której wnioskować można na podstawie użytej terminologii);
materia, która jest jego przedmiotem (definicja szelfu, oświadczenia na temat właściwości jurysdykcyjnej są materią per excellance prawno-międzynarodową)
okoliczność powstania aktu;
Klasyfikacja umów międzynarodowych
Odwołując się do kryteriów materialnych
umowy ustawy (traites - loi) i umowy - kontrakty (traites - contract)
podział z XIX w, był pochodną dostrzeżenia potrzeby zawierania traktatów, które normowały zachowania państw w danej dziedzinie obrotu w sposób trwały, były to zatem: porozumienia, które kontrastowały z traktatami służącymi normowaniu jednostkowej kwestii w następstwie unormowania której traktat wygasa.
Specyfika traktatów XIX wieku zaczyna po części przypominać relacje ustawodawcy krajowego.
Odwołując się do kryteriów formalnych
Dwustronne i wielostronne (pojawiły się na początku XIX w, od 1815r. np. Traktat Westfalski z 1648 był zawierany jeszcze dwustronnie)
Umowy zawierane w uroczystej formie i umowy zawierane w formie uproszczonej.
Narodziny umowy - akt zawarcia umowy międzynarodowej
Zawarcie umowy międzynarodowej - 2 znaczenia
Moment zaciągnięcia węzła obligacyjnego w płaszczyźnie prawa międzynarodowego - akt wyrażenia zgody na zawarcia traktatu;
proces wypracowania umowy międzynarodowej.
Art. 11 KW 1969
„Zgoda państwa na związanie się traktatem może być wyrażona przez podpisanie, wymianę dokumentów stanowiących traktat, ratyfikację, przyjęcie, zatwierdzenie lub przystąpienie albo w jakiejkolwiek inny uzgodniony sposób”
Proces wypracowania traktatu ma 4 fazy normowane prawem międzynarodowym (PM) i/lub prawem krajowym (PK):
inicjatywa podjęcia prac nad traktatem i czas negocjacji, które kończy akt przyjęcia tekstu i stwierdzenia jego autentyczności - uwierzytelnienia tekstu (PK, PM);
podjęcie decyzji o związaniu się traktatem (PK);
ratyfikowanie podjętej decyzji (PK);
wejście traktatu w życie zgodnie z jej postanowieniem (PM).
Akt zawarcia umowy międzynarodowej - wykonanie ius contrahendi, ius tractutuum.
pierwszy atrybut suwerennego podmiotu - CENNA KOMPETENCJA;
w skutku swoim ograniczenie kompetencji państwa - parlamentu
akt zawarcia umowy niemal zawsze skutkuje ograniczeniem kompetencji państwa, tzn. zaciąganiem zobowiązania w istocie swojej ograniczają swobodę normowania pewnych obszarów życia społecznego przez krajowego ustawodawcę; z tej przyczyny procesy zawierania umów w tej części w jakiej są normowane prawem krajowym zawierają mechanizmy angażujące w proces zawierania umów organy ustawodawcze.
ewoluujące: ilość / jakość / formuły porozumienia;
Kto w RP posiada - trety making power - kompetencję traktatową?
Konstytucja RP '97 wskazuje na Prezydenta i Radę Ministrów
Art. 133.
1. Prezydent Rzeczypospolitej jako reprezentant państwa w stosunkach zewnętrznych:
1) ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,
Art. 89.
1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
2. O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
Art. 90.
Rzeczpospolita Polska może na podstawie umowy międzynarodowej przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach.
2. Ustawa, wyrażająca zgodę na ratyfikację umowy międzynarodowej, o której mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez Senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów.
3. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125.
4. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
Zgoda na ratyfikację traktatu może nastąpić w drodze normalnej procedury ustawodawczej, może być wyrażona ustawą przyjętą kwalifikowaną większością głosów obu izb, bądź w następstwie referendum ogólnokrajowego.
RADA MINISTRÓW
Art. 146.
10) zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe
Co oznacza, że rząd zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji?
rząd nie partycypuje w ratyfikacji umowy; rząd podejmuje tylko wszelkie czynności i działania mające na celu przygotowanie aktu prawnego do podpisania (przygotowuje umowę i uzasadnia konieczności jej ratyfikowania, przedkłada projekt);
Jeśli trzeba konsultować umowę z Parlamentem to dokonuje tych czynności po uzyskaniu zgody Parlamentu lub po zawiadomieniu Sejmu.
Co znaczy, że rząd zatwierdza umowy międzynarodowe?
Na czym polega akt „zawierania umów międzynarodowych” przez Radę Ministrów?
To sformułowani sygnalizuje o zespole procedur (czynności) przewidzianych prawem wewnętrznym - uruchomionych przez RM - których funkcją jest:
Organizowanie udziału RP w procesie negocjacyjnym;
Dokonywanie finalnej (merytorycznej) oceny wynegocjowanych zobowiązań;
Podejmowanie decyzji o sposobie związania się przez RP umową międzynarodową;
Podejmowanie decyzji o opublikowaniu wiążących RP umów międzynarodowych.
RM zatwierdza umowy w rozumieniu Konstytucji, rozważa i decyduję zatem o wielu kwestiach m.in. o tym w jakiej formie (trybie) dojdzie do zaciągnięcia węzła obligacyjnego przez RP, jako czynność opisana w art. 11 KW wywoła skutek związania się RP traktatem w płaszczyźnie prawa międzynarodowego;
RM zatem, w następstwie uruchomienia procedury polegającej na ocenie traktatu i jego formule:
albo uruchamia procedurę ratyfikacyjną
albo sama zatwierdza umowę (w rozumieniu art. 11 KW);
albo upoważnia organ (np. ministra) aby związał RP w drodze podpisania, wymiany not lub inny sposób dopuszczony przez prawo międzynarodowe.
Podkreślamy zatem, że zwrot „zatwierdzenie” w rozumieniu Konstytucji dotyczy ogółu czynności przewidzianych procedurami wewnętrznymi - o których stanowi ustawa z dnia 14 IV 2000r o umowach międzynarodowych (Dz. U. 2000 r. Nr 39 poz. 443).
PROCES ZAWIERANIA UMÓW
Tryb złożony
Tryb prosty
Zróżnicowanie trybów pochodzi od podziały na umowy:
zawierane w uroczystej formie - „ważne”;
zawierane w formie uproszczonej (mniej uroczystej) - „mniej ważne”;
Znamiona różnicujące tryby:
Tryb złożony - ma miejsce wyraźnie wyodrębnienie faz zawierania umowy (np. w linii czasu) i złożenie w procesie jej wypracowania dwóch oświadczeń woli (przez państwo - stronę), z których drugie jest aktem związania państwa umową międzynarodową;
Tryb prosty - ma miejsce kumulacja faz procesu zawierania umowy międzynarodowej i jedno tylko oświadczenie woli będące aktem związania się umową;
TRYB ZŁOŻONY
I ETAP
Rokowania (negocjacje) ------------ kończy akt:
2 czynności kończące:
przyjęcie tekstu (akceptacja kształtu wypracowanego tekstu) - akt zaakceptowania wynegocjowanych zobowiązań - koniec dyskusji merytorycznych;
uwierzytelnienie tekstu (przyjęcie, że jest on tekstem „ostatecznym”)
Akt przyjęcia i uwierzytelnienia (I oświadczenie woli) materializuje:
Umowa dwustronna - podpis stron;
Umowa wielostronna - większość 2/3
Przyjęcie tekstu powoduje, że:
postanowienia traktatu, regulujące m.in. kwestie ustanowienia zgody państwa na związanie się traktatem, sposobu lub dnia jego wejścia w życie, zastrzeżeń, funkcji depozytariusza i inne, których skuteczność jest w sposób oczywisty konieczna przed wejściem w życie umowy mają zastosowanie od chwili przyjęcia tekstu.
Uwierzytelnienie tekstu natomiast ustanawia po stronie sygnatariusza obowiązek:
nadania w dobrej wierze dalszego biegu sprawie tzn. pełnomocnik powinien przedłożyć przyjęty i uwierzytelniony tekst swojemu mocodawcy;
nie czynienia niczego co udaremniałoby w przyszłości wykonanie umowy.
Kto dokonuje aktu przyjęcia i uwierzytelnienia?
Art. 7.1 KW
„(…) osobę uważa się za reprezentującą państwo celem przyjęcia lub umocowania tekstu traktatu (..) gdy:
a) przedstawi ona należyte pełnomocnictwo (…).
Ze względu na funkcję i bez obowiązku przedkładania pełnomocnictwa następujące osoby uważa się za reprezentujące swoje państwo:
głowy państw, szefów rządów, ministrów spraw zagranicznych odnośnie wszelkich czynności związanych z zawarciem traktatu;
Jakie są kategorie umów międzynarodowych wymagających w RP Ratyfikacji?:
Art. 89.
Ratyfikacja przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, jeżeli umowa dotyczy:
1) pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych,
2) wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji,
3) członkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej,
4) znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym,
5) spraw uregulowanych w ustawie lub w których Konstytucja wymaga ustawy.
O zamiarze przedłożenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umów międzynarodowych, których ratyfikacja nie wymaga zgody wyrażonej w ustawie, Prezes Rady Ministrów zawiadamia Sejm.
Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umów międzynarodowych określa ustawa.
II ETAP
Podjecie przez państwo decyzji o związaniu się traktatem materializuje:
dokument ratyfikacyjny;
dokument zatwierdzenia lub dokument przyjęcia.
Taki dokument wysyłany jest partnerowi.
W Dzienniku Ustaw RP publikuje się:
teksty dokumentu ratyfikacyjnego;
tekst umowy;
oświadczenie rządowe o mocy obowiązującej umowy i uczestnictwie w niej innych stron, w tym teksty zastrzeżeń, deklaracji lub sprzeciwów złożonych co do umowy przez strony;
Dokument zatwierdzany jest aktem rządu:
Udział rządu w obrocie traktatowym to efekt narastającej jego roli (XIX\XX w) i potrzeba odciążenia głowy państwa;
Akt zatwierdzenia - zwieńcza procedurę mniej uroczystą, a i forma aktu o tym świadczy. Kategoria umów zatwierdzanych - to umowy, które nie wymagają ratyfikacji, a których przedmiot regulacji dotyczy materii kilku resortów.
Dokument przyjęcia
KW wskazuje na przyjęcie. Czy to oryginalny sposób związania się traktatem? - PRZYJĘCIE NIE JEST w świetle praktyki autonomiczną formułą samodzielną w relacji do procedury ratyfikacji i zatwierdzenia.
Formułę „przyjęcia” łączy się z praktyką umieszczania a traktatach klauzuli przyjęcia, która implikuje dopuszczenie zróżnicowanego związania się traktatem - bądź w drodze ratyfikacji, bądź zatwierdzenia.
III ETAP
Faza notyfikowania o podjętej decyzji. Dokonanie notyfikacji jest koniecznym warunkiem narodzin traktatowego reżimu w sferze prawa międzynarodowego.
Notyfikuje się o ratyfikacji lub zatwierdzeniu przedmiotowej umowy,
Ratyfikacja
Umowa dwustronna - uroczysta forma dokumentów ratyfikacyjnych;
Umowa wielostronna - procedura wymiany byłaby skrajnie uciążliwa - następuje zatem przesłanie dokumentów do - „administratora umowy” - depozytariusza
DEPOZYTARIUSZEM jest państwo, które „administruje” umowy - np.: z chwilą otrzymania dokumentów ratyfikacyjnych informuje o fakcie ratyfikacji pozostałych sygnatariuszy.
Zatwierdzenia
Umowa dwustronna - przesłanie dokumentów zatwierdzenia partnerowi
Umowa wielostronna - przesłanie dokumentów do depozytariusza
IV ETAP
Faza wejścia w życie traktatu, zgodnie z jego postanowieniami;
Moment związania się umową może, lecz nie musi być momentem wejścia umowy w życie.
W przypadku umów wielostronnych czas wejścia w życie może zależeć od bardzo różnych czynników, które mogą powodować jego znaczne wydłużenie.
Tryb prosty
Fazy zawierania umowy:
bądź (często) kumulują się w jednym akcie - przejawem tego aktu zgody jest podpisanie lub wymiana not stanowiących umowę;
bądź kumulują się z pominięciem etapu I - przypadek przystąpienia
Geneza porozumień podpisywanych „tylko” w ten sposób - koniec XVIII - praktyka amerykańska - tzw. umowy wykonawcze (executive agreements) Prezydenta USA [w art. 6 § 2 KONSTYTUCJI USA:
§2. Prezydent jest głównodowodzącym armii i floty Stanów Zjednoczonych, jak również policji poszczególnych stanów, gdy zostaje powołana do służby czynnej Stanów Zjednoczonych. Może żądać od każdego kierownika resortu pisemnej opinii w jakiejkolwiek sprawie, związanej z zadaniami jego urzędu. Stosuje prawo łaski w sprawach o przestępstwa przeciwko Stanom Zjednoczonych, z wyłączeniem spraw wszczętych wskutek postawienia w stan oskarżenia przez Izbę Reprezentantów. Za radą i zgodą Senatu, udzieloną większością dwu trzecich obecnych senatorów, może zawierać traktaty. Wyznacza, a za radą i zgodą Senatu mianuje ambasadorów, innych pełnomocnych przedstawicieli i konsulów, sędziów Sądu Najwyższego oraz wszystkich innych funkcjonariuszy Stanów Zjednoczonych na urzędy utworzone ustawą, chyba że konstytucja przewiduje inny tryb obsadzania ich. Kongres może jednak według swego uznania powierzyć w drodze ustawy prawo mianowania niższych funkcjonariuszy samemu prezydentowi, sądom albo kierownikom resortów. Prezydent ma prawo obsadzać wszystkie stanowiska, opróżnione w okresie między sesjami Senatu, powierzając je na czas do zakończenia najbliższej sesji.]
Podstawowe cechy umów zawieranych w drodze podpisania i wymiany not stanowiących umowy międzynarodowe.
To umowy, które (których):
zawarcie jest ex ante autoryzowane przez organ ustawodawczy lub rząd;
dotyczy zobowiązań krótkoterminowych / nie przekraczających 1 roku;
dotyczą wykonania postanowień wcześniej ratyfikowanego lub zatwierdzonego traktatu;
są zawierane w okolicznościach nadzwyczajnych;
przedmiotowo są najczęściej - umowami handlowymi, finansowymi, wojskowymi;
stanowią ponad 60% ogółu zawieranych umów międzynarodowych;
Przystąpienie - to formuła związywania się umową międzynarodową w trybie prostym, która dotyczy związywania się umowami wielostronnymi, nie obejmuje etapu negocjacji, przyjmowania i uwierzytelnienia tekstu bowiem dotyczy umów, które już istnieją i skutkują.
Przystąpienie, jako formuła związywania się traktatem, może być:
Formułą, która występuje obok innego sposobu związania się umową międzynarodową np.: ratyfikacji;
Może być wyłącznym sposobem wyrażania zgody na związanie się traktatem (traktat może zawierać klauzulę określającą przystąpienie jako jedyny sposób związania się traktatem)
Zainteresowane państwo jeśli ma do dyspozycji jedynie formułę o przystąpieniu, a chce się związać umową, to podejmuje:
decyzje o związaniu się nią w formie;
sporządza dokument przystąpienia;
i notyfikuję o przystąpieniu depozytariuszowi umowy;
Przystąpienie a sprawa polska?
Jeżeli traktat dotyczy materii art. 81 ust. 1 Konstytucji, to procedura ratyfikacyjna będzie zmodyfikowana tak, iż jej efektem będzie dokument przystąpienia podpisany przez prezydenta - jeżeli będzie to materia Rady Ministrów - będzie to dokument przystąpienia RM.
Nie do każdej umowy można przystąpić. Część umowy jest dla pewnego kręgu państw niedostępna z różnych przyczyn: obiektywnych, subiektywnych, obu występujących łącznie.
Np.: do UE nie może przystąpić państwo afrykańskie, a do NATO ktoś, kto nie został zaproszony do przystąpienia.
Problem rejestracji i publikacji umów międzynarodowych („5” faza zawierania umów)
Orędzie Prezydenta Woodrow Wilsona do Kongresu formułujące warunki pokoju (tzw. 14 punktów) z 8.01.1918 r.
„1. Umowy Pokojowe wszystkim znane, przygotowane zupełnie jawnie, po których nie będzie już żadnych osobnych porozumień między narodami, lecz jedynie dyplomacja postępująca zawsze, otwarcie i jawnie dla wszystkich”
Efekt negocjacji ma być jawny dla wszystkich.
Art. 18 Paktu LN
„Każdy traktat lub zobowiązanie międzynarodowe zaciągnięte w przeszłości przez członka Ligi zostanie natychmiast przez Sekretariat zarejestrowane i ogłoszone w możliwie najkrótszym czasie.
Żaden z tych traktatów lub zobowiązań międzynarodowych nie zyska mocy obowiązującej zanim nie zostanie zarejestrowany.”
Art. 102 Karty NZ
Każdy traktat zawarty przez członka NZ powinien być możliwie jak najprędzej zarejestrowany w Sekretariacie i przez Sekretariat ogłoszony.
Jeżeli traktat nie został zarejestrowany - żadna ze stron, które taki traktat zawarły, nie może się nań powoływać przed którymkolwiek z organów NZ”
Zastrzeżenia do umów:
W przypadku wielostronnej umowy, której przedmiot i cel odpowiadają państwu, za wyjątkiem pewnych jej postanowień, staje ono przed wyborem:
albo odmowy uczestnictwa w umowie aby uniknąć obowiązku wykonywania nie odpowiadających mu postanowień albo
związania się nią, z jednoczesnym podjęciem kroków prowadzących do wyłączenia lub ograniczenia skuteczności nie odpowiadających mu postanowień.
Jednostronny akt wyłączenia, ograniczenia skuteczności pewnych postanowień wielostronnej umowy to zastrzeżenie do umowy.
Jednostronny akt „uściślenia” znaczenia pewnych postanowień wielostronnej umowy = to akt złożenia do umowy zastrzeżenia - zwanego deklaracją interpretacyjną.
Prawo traktatów (KW) generalnie upoważnia - statuuje prawa do składania do wielostronnych traktatów zastrzeżeń.
Kiedy składa się zastrzeżenie?
(w ściśle określonej chwili) w chwili wyrażenia zgody na zawarcie umowy (ratyfikacji, przystąpienia, zatwierdzenie);
nie wcześniej ani też nie później.
Zastrzeżenia obawy i konieczności:
Pierwsza konwencja - 22 VIII 1864, w Genewie, w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących:
przyjęta przez konferencję w której uczestniczyło 16 państw;
Pierwsza Konwencja Haska (18.05.1899-29.07.1899) - uczestniczyło 26 państw - podjęto 3 Konwencje i 3 Deklaracje
Druga Konwencja Haska (15.06 1907-18.10.1907) - uczestniczyły 44 państwa ................. ..............................
Konferencja w Rio (1992) - Szczyt Ziemi - 179 państw - konwencja o ochronie klimatu.
Przyjęcie tekstu - większością 2/3 głosów
Jeżeli w toku prac nad Traktatem mamy do czynienia z przyjęciem reguł, że stanowiony reżim prawa może usatysfakcjonować większość 2/3, można przyjąć, że ta 1/3 powinna także mieć szansę w partycypowaniu w traktacie - wyraz temu dał MTS:
Opinia doradcza MTS z 1951 w sprawie zastrzeżeń do Konwencji w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa:
„Zasada większościowa, jeśli ułatwią zawarcie wielostronnych konwencji, może sprawić, iż koniecznym będzie umożliwienie państwom składania zastrzeżeń (…)”
Więc nie „albo, albo” i tertium non datur, lecz tertium datur.
A więc nie ma miejsca wybór najprostszy …. albo stanie się stroną umowy - w jej kształcie z chwili przyjęcia tekstu, albo rezygnacja z bycia jej stroną.
Uznane prawo stron wielostronnego traktatu do składania doń zastrzeżeń ustanawia dodatkowe „pole manewru”
Możliwość nadużycia prawa do składania zastrzeżeń?
Czy prawo traktatów ustanawia limitację korzystania z prawa do składania zastrzeżeń?
Limitacja prawa do składania zastrzeżeń mogą być przewidziane traktatem:
zakaz składania zastrzeżeń (np.: art.309 Konwencji Praw Morza z 1979r.);
ograniczenie - autoryzacja do składania jedynie pewnych ich rodzajów (np.: Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Wolności Podstawowych z 1950 art.64).
Limitacja prawa do składania zastrzeżeń w przypadku milczenia traktatu (w traktacie nie ma wzmianki o nakazie, zakazie czy ograniczeniu prawa składania zastrzeżeń).
Granice określa opinia doradcza MTS z 1951 w sprawie zastrzeżeń do Konwencji w Sprawie Zapobiegania i Karania Zbrodni Ludobójstwa.
{Państwa socjalistyczne w chwili ratyfikowania Konwencji wniosły zastrzeżenie dot. skuteczności klauzuli mówiącej, że w razie pojawienia się sporów między sygnatariuszami Konwencji właściwy do ich rozstrzygnięcia będzie MTS - Zastrzeżenie dot. wyłączenia skuteczności klauzuli końcowej dot. przymusowej jurysdykcji MTS - klauzuli nie ważnej dla meritum Konwencji - oburzeni członkowie Zgromadzenia Ogólnego skierowali prośbę do MTS o radę prawną dot. interpretacji tego zastrzeżenia}
MTS powiedział: „Charakter wielostronnej konwencji, jej przedmiot, postanowienia, sposób wypracowania i przyjęcia są elementami, które muszą być wzięte pod uwagę, gdy konwencja nie wypowiada się o możliwości składania zastrzeżeń, aby móc ocenić zasadność złożonego zastrzeżenia i jego skutków (1951) i dodał:
„Refleksja nad zgodnością zastrzeżenia z przedmiotem i celem konwencji powinna dostarczać kryterium zarówno państwu rozważającemu dołączenie zastrzeżenia do aktu związania się umową, jak i państwo rozważającemu czy należy wobec zastrzeżenia złożyć sprzeciw”
{Zarzut niestosowności zastrzeżenia państw socjalistycznych został odrzucony - nie dot. istoty Konwencji}
Ograniczenia dodatkowe w przypadku milczenia traktatu, wskazane przez KW:
ograniczenia ilości państw rokujących i uczestniczących;
umowa, która jest statutem organizacji międzynarodowej;
Aby zastrzeżenie wywołało skutki prawne konieczne jest jego przyjęcie przez pozostałych uczestników umowy.
Strony umowy mogą dokonać aktu przyjęcia w następujący sposób:
Strona nie reaguje (12 miesięcy) - milczenie jest aktem zgody na zastrzeżenie;
Efekt: zastrzeżenie między stronami jest skuteczne tzn. wyłącza lub w inny sposób modyfikuje przepis/y umowy w relacjach wzajemnych;
Partner zgłasza wobec zastrzeżenia pewne wątpliwości - deklarując je zgłasza ZWYKŁY SPRZECIW
Efekt: Zastrzeżenie nie zostaje przyjęte. Przepisy, do których zastrzeżenie się odnosi nie mają zastosowania między składającymi zastrzeżenia a składającym sprzeciw. Umowa w pozostałej części jest między stronami skuteczna.
Partner ma wobec zastrzeżenia wątpliwości zasadnicze - deklarując je zgłasza sprzeciw KWALIFIKOWANY;
Efekt: Zastrzeżenie nie zostaje przyjęte, umowa w całości nie jest między stronami skuteczna.
Za sprawę zastrzeżeń, w następstwie ich przyjęcie lub też ich odrzucenie (sprzeciw zwykły, kwalifikowany) kształtują się na gruncie umowy zróżnicowane bilateralne reżimy.
Możliwe są na gruncie wielostronnej umowy, zatem w sytuacjach, w których:
Umowa skutkuje między stronami w pełnym zakresie - w kształcie przyjętym z chwilą przyjęcia tekstu;
Traktat skutkuje w zakresie zmodyfikowanym zgłoszonym i przyjętym zastrzeżeniem;
Traktat skutkuje z wyłączeniem postanowień, których dotyczy zastrzeżenie - sprzeciw zwykły;
Traktat nie działa, bowiem skuteczność traktatu między stronami całkowicie wyłączył - sprzeciw kwalifikowany;
Zastrzeżenie można wycofać w każdej chwili, nie trzeba konsultować z partnerami. Także sprzeciw można wycofać w każdym czasie.
W codziennej praktyce nie analizuje się wnikliwie treści zastrzeżeń nadsyłanych przez współpartnerów - po prostu się milczy - zwykle z braku czasu na analizę. W następstwie zdarzają się w umowie zastrzeżenia ewidentnie błędne z postanowieniami umowy.
Czy istnieje możliwość eliminacji tego zjawiska?
Stosuje się różne metody, np.: umocowanie depozytariusza umowy do sprawdzania treści zastrzeżeń czy zmiana reguł wprowadzania zastrzeżeń.
Zwykle jednak partnerzy zawierający traktat powołują organy mające kompetencje badania, sprawdzania praktyki, implementacji - są one z natury swojej umocowane do oceny, czy zastrzeżenia złożone do umowy są sprzeczne czy nie z jej postanowieniami.
Ważność umowy międzynarodowej
O trwałości umownego reżimu nie przesądza spełnienie formalnych wymagań wynikających z rygorów procesu jego tworzenia i ostatecznego jego konfigurowanie (zastrzeżenia);
Obok formalnych wymagań warunkujących akt narodzin traktatu, muszą zostać spełnione przesłanki dalsze, decydujące o ważność (trwałości) umownego reżimu;
Odwołując się do ogólnych zasad prawa wskażemy, że („dalszymi”) przesłankami ważności (trwałości) traktatowego reżimu są przesłanki, które decydują o ważności każdego aktu prawnego, a więc że jest on:
aktem uprawnionego organu;
aktem podjętym swobodnie;
aktem, którego przedmiot jest legalny;
Czy ta umowa/akt jest aktem uprawnionego organu?
Co się tyczy przesłanki pierwszej nasuwają się 2 pytania:
Czy oświadczenie woli zostało złożone w sposób zgodny z regułami określonymi kompetencją traktatową?
Czy umocowany do zawarcia umowy pełnomocnik działał w granicach pełnomocnictwa, w granicach umocowania?
Ad - 1
Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba postawić dwa dalsze szczegółowe pytania:
Czy warunki ważności umowy jest absolutna (100%) zgodność przebiegu procesu związania umową z procedurami prawa wewnętrznego?
Czy też pewne uchybienia tych procedur, nie musza oddziaływać negatywnie na ważność umowy?
Przykład Polski: dotyczący związania się przez Polskę Kartą NZ
- Polska podpisała Kartę NZ - przyjęła tekst umowy 16.10.1945 r. - podpisał ją Minister Spraw Zagranicznych Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej Wincenty Rzymowski, weszła w życie 24.10.195... r.;
Art. 110 ust 1 KNZ stanowi, że „(…) Niniejsza Karta będzie ratyfikowana przez państwa podpisujące w trybie przewidzianym przez odnośne przepisy konstytucyjne”;
1945 porządek konstytucyjny określała ustawa z dn. 11.09.1944 r. Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o organizacji i zakresie działania rad narodowych oraz Ustawa z dnia 11 września 1944 r. o kompetencji Przewodniczącego Krajowej Rady Narodowej;
Przewodniczący KRN z tyt. zastępstwa prezydenta RP sprawował kompetencję ratyfikacji umowy międzynarodowej (kompetencję tę określała Konstytucja Marcowa z 1921 r.), jednak, aby dokonać ratyfikacji konieczne było uzyskanie zgody sejmu;
Rzymowski podpisał i 8 dni później podpisana KNZ została złożona, jako już ratyfikowana przez Polskę, ale
Dopiero 31.12.1945 Sejm wyraził zgodę na ratyfikację KNZ, ustawa weszła w życie pod koniec stycznia 1946 r. - UCHYBIENIE PROCEDURALNE
Uchybienie przepisom regulującym kompetencję traktatową było oczywiste - czy tego typu uchybienie powinno było wywołać problem do wzruszenia umowy w ogóle?
KW stwierdza: „Państwo nie może wzruszyć ważności umowy twierdząc, że zgoda przezeń wyrażona została z pogwałceniem postanowienia jego prawa wewnętrznego, dotyczącego kompetencji, prawa zawierania traktatów, chyba, że pogwałcenie to było oczywiste i dotyczyło przepisu jego prawa wewnętrznego o podstawowym znaczeniu”
Wchodzące w sobą relacje traktatowe państwa nie muszą znać/odkrywać regulacji prawnych kontrahenta, chyba, że wchodzi z nim w relacje traktatowe, to aby mieć spokój, co do skuteczności działań jest pochodną odpowiedzi na pytanie: czy ten, co mówi „tak” jest upoważniony do tego rodzaju oświadczeń?
Od niego wymagana jest znajomość mechanizmu ratyfikacji traktatów w prawie kontrahenta.
Z biegiem czasu dopuszczalne uchybienia proceduralne są coraz większe.
Ad - 2 Czy umocowany do zawarcia umowy pełnomocnik działał w granicach pełnomocnictwa, w granicach umocowania?
KW: jeżeli pełnomocnik ograniczony przez pełnomocnictwo przekroczył umocowanie, wykroczył poza instrukcję i umocowany pełnomocnictwem do zawarcia umowy, związał państwo umową wtedy „klamka zapadła” - umowa jest ważna.
Umowę można unieważnić jedynie wtedy, gdy „ograniczenie to zostało podane do wiadomości rokujących państw przed wyrażeniem przez pełnomocnika zgody na zawarcie umowy”.
Aktem podjętym swobodnie
Trzeba zbadać czy akt związania się umową nie jest dotknięty wadą oświadczenia woli:
błędem;
oszustwem;
przekupieniem;
przymusem.
Błąd
Błędem jest stan, który „(…) dotyczy faktu lub sytuacji, które państwo przyjęło za istniejące w czasie, gdy traktat był zawierany i stanowi istotną podstawę jego zgody na to, aby być związanym przez traktat .
Nie chodzi o błąd co do prawa. Błąd nie implikuje złej woli partnera;
PRZYKŁAD: Traktat pokojowy kończący wojnę - Stany Zjednoczone vs. UK - Paryż, 1783 - traktat którym UK uznała USA, regulujący m.in. bieg granic USA na północy, zachodzie, południu - po zawarciu traktatu grupy wyznaczające granice spotkały się z okolicznością nieprawidłowego sporządzenia mapy (granica miała biec przez wzgórza, a okazało się, że tych wzgórz w ogóle nie ma tam, gdzie miały być wg. map), w celu rozwiązania sporu w 1997 zawarto dodatkowy Traktat.
Podstęp (oszustwo) - zła wola partnera
„Jeżeli państwo zostało nakłonione do zawarcia traktatu drogą oszukańczego zachowania się innego rokującego państwa, państwo to może powołać się na oszustwo, jeśli zostanie to udowodnione - jest to równoznaczne z unieważnieniem zgody państwa na to, aby być związanym przez traktat”
Traktat włosko - etiopski z 1889 (art. 17 brzmiał inaczej w wersji Etiopskiej, a inaczej w powszechnie dostępnej wersji francuskiej - chodziło o kierowanie polityka zagraniczną Etiopii przez Włochy)
Przekupstwo - trudno wskazać na przykłady
„Tylko półgłówki przyjmują łapówki, tylko święci przyjmują prezenty”
Przymus
A - wobec przedstawiciela państwa;
B - wobec państwa
A - traktat Niemcy - Czechosłowacja z 30 IX 1938 (UKŁAD MONACHIJSKI) ustanawiający protektorat Czech i Moraw;
Wg KW: „Wyrażenie zgody państwa na związanie się traktatem uzyskane drogą przymusu względem jego przedstawiciela przy pomocy czynów lub gestów skierowanych przeciwko niemu nie ma skutku prawnego” (odstawiono przedstawiciela - pełnomocnika od papierosów)
Zawarto kolejny Traktat - Czechosłowacja - Niemcy 17.06.1973:
„Układ monachijski z 29 IX 1938 został narzucony Republice Czechosłowacji przez reżim narodowosocjalistyczny przez groźbę użycia siły i strony uznają tenże układ za nieważny.”
B - traktat Francja - Tajlandia -1946 uznawał traktat francusko - tajlandzki z 1941 zawarcie którego wymusiła na Francji Japonia - „nieważny i nieskuteczny”
Wg KW - zważywszy na rolę Karty NZ w stabilizowaniu zasad - znajdujemy, że „Traktat jest bezskuteczny, jeżeli jego zawarcie zostało wymuszone przez groźbę lub użycie siły z pogwałceniem zasad prawa międzynarodowego, zawartych w KNZ”
A inne - niż groźba lub użycie siły - formy przymusu ekonomicznego i politycznego? Też nie można ich stosować wg. Konwencji.
Aktem, którego przedmiot jest legalny
Wracamy do konstrukcji norm ius cogens
Zgodnie z KW: „Traktat jest nieważny jeśli w momencie jego zawarcia jest sprzeczny z bezwzględnie obowiązującą normą powszechną prawa międzynarodowego”
Skutki nieważności umowy:
Jest nieważna od samego początku - ex tunc (tworzenie fikcji)
Traktat Czechosłowacja - RFN z 17 06 1973
art. 1 stwierdzał, że „strony uznają za nieważny (..) układ monachijski (...) w zakresie w jakim odnosił się do ich dwustronnych stosunków.”
art. 2 Uściśla, że (…) traktat nie wywołał żadnych skutków prawnych wobec osób fizycznych i prawnych (…) w okresie od 29 IX 1938 do 9 maja 1945
Umowa dotknięta nieważnością, może być, w pewnych przypadkach konwalidowana!
Konwalidacja może nastąpić, jeśli państwo uprawnione do wzruszenia ważności umowy, może:
wyraźnie się na to zgodzić;
lub z jego zachowania należy sądzić, że uznało ważność traktatu;
Może to jednak nastąpić jedynie w przypadku:
„Oczywistego naruszenia normy podstawowej prawa wewnętrznego określającego kompetencję traktatową organu państwa;
Przekroczenia pełnomocnictw przez pełnomocnika;
Wystąpienia trzech was oświadczeń woli: błędu, podstępu, przekupstwa
Konwalidacja jest niemożliwa gdy:
umowa była zawarta pod przymusem;
umowa jest sprzeczna z normą ius cogens.
To rozróżnienie przypadków sprawia, że mówimy odpowiednio o względnej i bezwzględnej nieważności umów międzynarodowych.
STOSOWANIE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Stosowanie umów międzynarodowych (płaszczyzna międzynarodowa)
Zasada pacta sunt servanda
Zasadę tę odnajdujemy w tle umownego obrotu;
Powiedzieć możemy za jej sprawą, że umowa obowiązuje nie dlatego (nie wyłącznie dlatego), że taka jest wola stron, ale dlatego, że w tle każdej umowy odnajdujemy … ............................................... wynikających z naturalnego porządku rzeczy implikujących jej moc, a refleksem jej istnienia jest właśnie - zasada pacta sunt servanda;
Ściślej z zasady - pacta sunt servanda - wyprowadzamy domniemanie mocy obowiązującej umowy w jak najszerszym sensie - przyjmuje się więc, w przypadku każdej umowy, że poszczególne strony nie wypowiedziały umowy, ani się z niej nie wycofały i póki wyraźnie nie można ustalić czegoś przeciwnego - umowa wiąże wszystkie jej strony.
Jak przełożono termin pacta sunt servanda w Konwecji Wiedeńskiej na język współczesny?
Art. 26 „Każdy będący w mocy traktat wiąże jego strony i powinien być przez nie wykonywany w „dobrej wierze””
A co należy czynić, by nie naruszyć tej zasady?
Respektować zasady wypowiadania bądź wycofywania się z umów - zasady wygaszania umów przewidziane w KW;
Opacuj samodzielnie:
- Stosowanie umów w czasie;
- Zawieszenie stosowania umów;
- Stosowanie umów w przestrzeni;
- Interpretacja umowy;
Kontrola wykonywania umów
Praktka kontroli umów pojawiła się w poł. XIXw. Twórcy reżimów traktatowych demonstrują z jejdnej strony brak zaufania względem siebie, zdrugiej materia traktatowa jest zbyt ważna by pozwolić sobie na popełnienie błędu, proces implementacji traktatu ma być przez kogoś kontrolowany. Wykonywanie traktatów jest pod stałą kontrolą.
Kontrola stała - ustanowiona umową - wykonywana przez międzynarodowe organy złożone z niezależnych, od państw - stron umowy, ekspertów.
KONTROLA - jakiej formuły - i jakie jej nastepstwa?
Traktatowe formuły kontroli stosowania praw człowieka - praw podstawowych - praw obywatelskich i politycznych
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (PP) - 1966 (wszedł w życie w 1976);
Europejska Konwencja o Ochronie Praw i Wolności Podstawowych (EK) - 1950
W przestrzeni europejskiej pojęcie praw człowieka, praw podstawowych to kardynalne wartości, wokół których Europejczycy jednoczą się. W tych 2 Traktatach ukazane są mechanizmy kontroli ich wykonywania:
Okresowe sprawozdania z wykonywania traktatu - PP ustanawia obowiązek okresowego składania sprawozdań przez strony Paktu - sprawozdania okresowe (inicjujące, kolejne … co 5 lat)(Każde państwo przystępując do PP przyjmuje równocześnie na siebie obowiązek okresowgo składania takch sprawozdań);
O czym sprawozdaje strona PP? Struktura sprawozdania - część ogólna i szczegółowa, sprawozdanie ma przekazywać dane informacje - reżim decyduje o wew. budowie sprawozdania;
Część ogólna powinna zawierać w szczególności:
opis konstytucyjnych gwarancji praw objętych Paktem;
informacje określające miejsce Paktu w porządku prawnym państwa;
listę organów uprawnionych do sprawowania jurysdykcji w przestrzeganiu praw ujętych Paktem;
listę środków prawnych pozwalających jednostce zaskarżyć naruszenie deklarowanych Paktem praw;
opis innych środków i mechanizmów przyjętych w intencji zabezpieczenia postanowień Paktu.
Część szczegółowa powinna odnosić się do każdego kolejnego postanowienia PP (roz. I-III) i opisywać wszelkie prawem krajowym przewidziane lub z niego wynikające praktyki ograniczania w korzystaniu z deklarowanych PP praw.
Wymaga się dołączenia do sprawozdania kopii podstawowych aktów prawnych pozostających w związku z omawianymi w sprawozdaniu materiami;
Kto bada sprawozdanie(a)?
Złożony z niezależnych ekspertów Komitet Praw Człowieka;
Efekt badań komitetu:
Korygowanie polityki państwa (nigdy nie jest doskonale) - komentarz Komitetu dotyczący jednostkowego sprawozdania państwa strony.
Opisana przez państwo w sprawozdaniach praktyka pozwala formułować Komitetowi pewne wskazówki interpretacyjne tzw. uwagi ogólne (general comments), które utrwalają standardy PP, co jest rodzajem „orzecznictwa” Komitetu. (normy międzynarodowe, orzecznictwo, sa niezwykle potem istotne dla wykorzysywania Traktatu w porządku krajowym)
Kontrola sądowa lub quasi sądowa
Wymienione traktaty przewidują możliwość wszczęcia przez ofiarę naruszeń praw i wolności dokonanych przez państwo stronę traktatu postępowania quasi sądowego lub sądowego, które zweryfikuje stawiany przez osobę zarzut.
Art. 41 PP i Protokół opcyjny do PP (1966) - skarga indywidualna do Komitetu - potem postępowanie - sprawdzanie czy skarga jest zasadna ito - potem nastepuje postepowanie przypominajace proces sądowy, które kończy się wydaniem poglądu przez Komitet (quasi orzeczenia)
Art. 25 EK - skarga do Trybunału Praw Człowieka w Strassburgu - postępowanie - wyrok sądu.
Zbiór uwag ogólnych Komitetu, jak i orzeczeń Trybunału - to „orzecznictwo miedzynarodowe” - stanowiace istotny zbiór wskazówek interpretacyjnych dla sądów krajowych, gdy przychodzi im orzekać w sprawach dotyczących praw i wolności obywatelskich i politycznych
Umowa międzynarodowa a państwa trzecie
Pacta teriis nec nocent nec prosunt - umowa nie może dawać praw ani nakładać obowiązków na państwa, które nie są jej stronami.
Wyjątki od zasady:
Umowa na korzyść państwa trzeciego - pacta in favorem tertii;
Umowa na niekorzyść państwa - pacta in onus tertii.
Korzystanie z praw przez państwo trzecie jak i przyjęcie ciężaru musi zostać przez państwo trzecie przyjęte, konieczna jest jego zgoda.
Strony traktatu muszą wejść w relację z państwem trzecim.
Korzyść dla państwa trzeciego - zgody państwa trzeciego można domniemywać.
Obowiązek, ciężar dla państwa trzeciego - zgoda państwa trzeciego musi być wyrażona w sposób jednoznaczny, wyraźny, na piśmie.
Umowa poczdamska - z 2 VII 1945 - umowa na korzyść państwa trzeciego - Polski i na niekorzyść państwa trzeciego - Niemiec
Umowa Poczdamska - wola stron dokonywała trwałego transferu Ziem Odzyskanych na rzecz Polski - umowa była pactum in favorem tertii.
Powiernictwo Pruskie stwierdza m.in., że władze polskie nie mogły dokonywać skutecznie jakichkolwiek przekształceń własnościowych na tym terenie, bowiem Polska nie miała tytułu prawnego, aby to czynić - nie była suwerenem na terytorium Ziem Odzyskanych, a jedynie administrowała czasowo tym terytorium.
Jest to jedne z argumentów Powiernictwa za odszkodowaniami dla „wypędzonych” - czyli wg. Powiernictwa wszelkie akty przekształceń własnościowych z tego okresu są bezprawne.
Polska musi wykazać, że pakt z Poczdamu był paktem na korzyść państwa trzeciego - że spełniał on wymogi aktu przyznającego prawa państwu trzeciemu, szczegółowe uzasadnienie:
„Co do zachodniej granicy Polski uzgadnia się, co następuje: Trzech Szefów Rządów zgadzają się, że zanim nastąpi ostateczne określenie zachodniej granicy Polski, byłe terytoria niemieckie (...) zgodnie z porozumieniem osiągniętym na niniejszej Konferencji (...) będą podlegać administracji państwa polskiego z tego względu nie mogą być uważane za część radzieckiej strefy okupacyjnej w Niemczech.”
Dla nas Polaków Akt Poczdamski to w istocie - akt cesji (przekazania) terytorium.
Ponieważ:
porozumienia dokonano „w sprawie zachodniej granicy”;
przekazanie w administrację „dawnych obszarów niemieckich”;
z ostatecznym określeniem zachodniej granicy Polski trzeba zaczekać aż do aktu zawarcia pokoju z Niemcami - chodzi o dokonanie zamykającej ustalanie biegu w granicy czynności technicznej - wytyczenie granicy „w terenie”;
„ziemie podlegać będą administracji” - realizacja, która jest możliwa jedynie po cedowaniu na rzecz administrującego terytorium;
żadnych limitacji zakresu administrowania terytorium;
jedyną alternatywą dla formuły „administrowania” było uznanie Ziem Odzyskanych za strefę okupacyjną, co nie nastąpiło;
wreszcie transferowi Ziem Odzyskanych towarzyszył nakaz wysiedlenia ludności niemieckiej, nie na chwile, ale „for good”
Czy Polska przyjęła oferowane układem korzyści - TAK
W układzie znajdujemy potwierdzenie konsultacji z rządem polskim - dokładnie z Edwardem Osóbką Morawskim.
Umowa z 02.07.1944 była umową na niekorzyść państwa trzeciego - Niemiec.
Zgoda wyrażona na piśmie na decyzję okrojenia terytorium Rzeszy - związana jest z Aktem Kapitulacji Niemiec z 9 V 1945.
Współcześnie można bez potrzeby zachowania w/w reguł nałożyć obowiązki na państwo trzecie, jeśli jest ono państwem - agresorem - chodzi o ciężary nałożone przez NZ w następstwie uruchomienia procedur rozdziału VII Karty.
Kres norm umownych, kres umów
Mówimy o:
zmianie przyjętych już norm umowy;
wygaśnięciu umowy
Zmiana przyjętych już norm umowy - dla określenia wprowadzonych zmian:
„Rewizja” umowy - kompleksowa zmiana, części traktatowego reżimu.
„Poprawka” umowy - cząstkowa, modyfikacja pewnych szczegółowych postanowień umowy - np.: KNZ przyjęła to zróżnicowanie i ustanowiła 2 procedury:
ART. 108 OKREŚLA PROCEDURĘ WNOSZENIA POPRAWEK, A 109 PROCEDURĘ REWIZJI KNZ.
Wygaśnięcie umowy - oznacza kres jej bytu - przy czym wszelkie skutki prawne, jakie do chwili „wygaszenia” umowy wywoływała pozostają w mocy. Byłoby dobrze zatem, gdyby każda umowa zawierała postanowienia, które określałoby sposób jej wygaśnięcia, tak jednak niestety nie jest.
Co do zasady okoliczności (warunki) wygaśnięcia umowy dzielimy na :
Przewidziane (pierwotnie) przez samą umowę
lub - jeśli umowa tego nie czyni - na wskazane `w każdym czasie' (następczo) przez strony umowy.
i dalsze okoliczności wygaśnięcia - nie przewidziane przez traktat, nie wskazane przez strony - które dzielmy na:
będące następstwem postanowienia państw stron umowy
i będące następstwem zdarzeń od państw niezależnych.
Okoliczności wygaśnięcia umowy przewidziane przez nią samą to okoliczność przewidziane:
wyraźnie;
bądź pozwalające na jej gruncie domniemywać takiego skutku.
Okoliczności wyraźne przewidziane umową:
Czas trwania umowy:
Porozumienie panamsko-amerykańskie z 7 IX 1977 w sprawie Kanału Panamskiego - przewidywało wygaśnięcie porozumienia 31 XII 1998 r.
Porozumienie chińsko - brytyjskie poddawało 99 letniej dzierżawie brytyjskiej rejon Hong - Kongu
Traktat powołujący EWWiS
Spełnienie warunku rozwiązującego
Umowa między ONZ a USA z 26.07.1947 o siedzibie ONZ - przewidywała w art. 24, że „(...) porozumienie traci moc obowiązującą, gdy siedziba ONZ zostanie przeniesiona poza teren US.”
Uruchomienie procedur wypowiedzenia lub wycofania się przewidzianych umową.
Okoliczność pozwalająca na gruncie umowy domniemywać skutków wygaśnięcia:
Wykonanie umowy - mimo braku wzmianki o warunkach wygaśnięcia umowy można wygaśnięcia domniemywać, jeśli umowa zostaje wykonana.
Umowy - cesji terytorium, wydania rzeczy, spełnienia finansowego zobowiązania;
Problem wskazania możliwości wypowiedzenia lub wycofania się z umowy, gdy traktat nie mówi nic o możliwości zwolnienia się ze zobowiązania, które kreuje, nie zawiera żadnej klauzuli.
Chodzi o przypadek jednostronnego wypowiedzenia, wycofania się z umowy w takim przypadku
Po przegranej przez Rosję Wojnie Krymskiej na konferencji pokojowej w Paryżu narzucono Rosji surowe warunki - m.in. limitacje w terenie Morza Czarnego - po pewnym czasie Rosja poinformowała, że układ sił sprawił, że ona nie czuje się już więcej związana regułami Traktatu Paryskiego - i dlatego zwołano następną konferencję:
Mocarstwa przyjęły w Londynie Deklarację w sprawie świętości umów - 17.01.1871.
Postanowiono w niej, że „(...) Pełnomocnicy Związku Północno - Niemieckiego, Austro-Węgier, WB, Włoch, Turcji, Rosji i ..... uznają za istotną zasadę prawa narodów, iż żadne Mocarstwo nie może zwolnić się z zobowiązań traktatu ani zmienić jego postanowień inaczej, jak tylko za zgodą umawiających się stron osiągniętą przez przyjazne porozumienie. „
Tę zasadę powtórzono w KW, przyjmując jednak istnienie do niej dwóch wyjątków (trzeba udowodnić te wyjątki):
istnienie zamiaru stron umowy dopuszczenia możliwości wypowiedzenia lub wycofania się z umowy;
lub gdy możliwość wypowiedzenia lub wycofania się z umowy wynika z jej natury (z natury umowy)
Jak ustalić ten zamiar stron?
Zamiar stron - mogą sygnalizować prace przygotowawcze nad traktatem wskazujące na zamiar dopuszczenia możliwości wypowiedzenia lub wycofania się z traktatu;
Natura traktatu - sprawa bardziej skomplikowana.
Na pewno nie można wypowiedzieć ani też się wycofać z:
traktatów pokoju, jak również umów granicznych;
traktatów sojuszniczych
„Najprawdopodobniej (zdaniem wielu) nie można wypowiedzieć ani wycofać się z:
umów ustanawiających OI - chyba, że w pracach przygotowawczych znajdujemy sygnał zamiaru stron dopuszczenia możliwości wycofania się.
traktatów kodyfikacyjnych.”
Okoliczności wskazane `w każdym czasie' przez strony umowy
w sposób wyraźny;
w sposób pozwalający domniemywać takiej woli sron.
W sposób wyraźny
Porozumienie panamsko-amerykańskie z 7 IX 1977 w sprawie kanału panamskiego wyraźnie uchylające skuteczność poprzednich umów panamsko-amerykańskich dotyczących tej samej materii - m.in. traktat między USA a Panamą w sprawie kanału panamskiego z 18 XI 1903.
W szczególnie spektakulatywny sposób sygnalizuje to domniemanie przypadek w którym regulacja nowa jest nie do pogodzenia z wcześniejszą regulacją;
w przypadku takim należy domniemywać, że umowa wcześniejsza w odniesieniu do stron aplikujących nowy traktat wygasa.
Okoliczności wygaśnięcia nie przewidziane przez strony czy przez umowę - a wynikające z postępowania państw - stron umowy:
przypadek niewykonywania przez 1 lub więcej umawiających się stron umowy,
przypadek konfliktu zbrojnego;
Ad1.) Pociąga to za sobą zwolnienie z obowiązku wykonywania umowy stronę lub pozostałe strony dotknięte naruszeniem
Reguła INADIMPLENTI NON EST INADIMPLENDUM - jeśli partner/partnerzy nie wykonują umowy, czuj się uwolniony/zwolniony z jej wykonywania - ogólna zasada międzynarodowego porządku prawnego.
Opinia doradcza MTS z 1971 w sprawie Namibii:
Zasada generalna prawa międzynarodowego, wg której prawo zakończenia wykonywania traktatu może być stosowane do wszystkich traktatów, gdy nastapi ich naruszenie.
KW ograniczyła to do POWAŻNEGO NARUSZENIA umowy.
Na czym polega powazne naruszenie:
na odrzuceniu umowy/zaprzestaniu jej wykonywania;
na pogwałceniu postanowienia istotnego dla osiągnięcia celu i przedmiotu umowy;
Ad 1. - powściągliwe podręczniki;
Ad 2. - opinia doradcza MTS z 1971 w sprawie Namibii
ONZ, jako sukcesor Ligii Narodów, wypowiada mandat RPA nad Namibią z powodu zaanektowania Namibii przez RPA. Aneksja jest kwalifikowana w uchwale Zgromadzenia Ogólnego jako „poważne naruszenie” umowy mandatowej. ONZ z tej przyczyny wypowiedziało RPA umowę, traktując ją od tej chwili za wygasłą.
RPA była jednym z mandatariuszy Ligii Narodów - ONZ nie zmieniło niczego w dawnych ustaleniach oczekując, że obowiązki, które przyjęła na siebie RPA będą realizowane także po 45 roku, RPA miała przygotować Afrykę Zachodnią do wprowadzenia samorządów, miała się nia „zaopiekować”.
KW formułuje 2 wyjątki od zasady inadimplenti non est inadimplendum, nie obejmuje ona:
żadnego postanowienia traktatu mającego zastosowanie w przypadku jego naruszenia - ma klauzule na wypadek naruszenia;
postanowień dotyczących ochrony osoby ludzkiej zawartych w traktatach o charekterze humanitarnym.
Zasada ta nie wpływa na trwałość traktatów humanitarnych.
Przypadek wygaśnięcia umowy w następstwie KONFLIKTU ZBROJNEGO MIĘDZY STRONAMI TRAKTATU:
Obliczono konflikty zrojne w latach 1945-1989 - 680.
REGUŁY:
Traktaty dwustronne wygasają
Np.:traktat pokojowy z Włochami z 1947 r. - art. 44 stanowi, że wszystkie umowy dwustronne zawarte z Włochami przez aliantów przed II wojną światową będą ważne, jeżeli będzie akt notyfikacji;
Wielostronne - zawieranne w relacjach między walczącymi państwami, pozostają w mocy w relacjach między pozostałymi stronami;
Traktaty ustanawiające REŻIMY OBIEKTYWNE nie są dotknięte konfliktem zbrojnym;
Prawa wojenne (IUS IN BELLO) - prawa haskie (reguły prowadzenia konfliktu), prawa genewskie (chroniace osoby cywilne, ofiary konfliktu) - są uruchamiane za sprawą wybuchnięcia konfliktu.
IV OKOLICZNOŚCI WYGAŚNIĘCIA TRAKTATU BĘDĄCE NASTEPSTWEM ZDARZEŃ OD PAŃSTWA NIEZALEŻNYCH:
niemożność wykonywania umowy;
zasadnicza zmiana okoliczności;
pojawienie się nowej normy ius cogens;
Ad 1)
trwałe znikniecie lub zniszczenie przedmitu niezbędnego do wykonywania umowy - np.: ustanowienie granicy na rzece, która znika (wysycha);
zanik podmiotowości państwa (częstszy) - umowy dotyczące zanikajacego podmiotu w relacjach do niego wygasają - ale nie znaczy to, że zanikają (sukcesja) - np.: 1992/1993 - zanika Czechosłowacja - sukcesja traktatów.
Ad 2) O co chodzi?
Nie kwestionuje się tego, że zmiana okoliczności w stosunku do okoliczności towarzyszących zawarciu umowy może pociągać za sobą wygaśnięcie umowy. Nie każda jednak „zmiana”.
1989 w Polsce - traktaty z obozem socjalistycznym, ideologia, inny czas - trzeba zmienić tamte porozumienia - jednak czy ta zmina ideologii i politycznych opcji to dostateczny powód by wygasły?
Ta zmiana podważa sens pozostawania przy byłym reżimie.
Wg KW zmiana musi być ZASADNICZA:
musi dotyczyć okoliczności, które stanowiły ISTOTNĄ PODSTAWĘ ZGODY stron na związanie się traktatem;
powodować RADYKALNE PRZEKSZTAŁCENIE zakresu obowiazków pozostałych jeszcze do wykonania na podstawie traktatu - np.: traktaty 1990-1996 - traktaty wielostronne w sprawie redukcji broni konwencjonalnej w Europie
Armie państw opozycyjnych paktów mają wypracowane układy ilościowe.
Precyzyjny opis dyslokacji wojsk na terenach tych państw.
Podpisany w okresie zmian - 1990
1990-1991 - rezintegracja przestrzeni ZSRR, zjednoczenie Niemiec, Moskwa przestaje kontrolować politycznie liczne przestrzenie, wybucha konflikt w Czeczenii - Rosjanie muszą ulokować swoje wojska w innych miejscach. Te zmiany uzasadniają zmianami w Rosji - ten traktat skutkuje na mocy reguł sukcesji - przestrzeń Kaliningradzka.
1996 - strony Traktatu z 1990 zmieniają reguły gry - Traktat zostaje zmieniony - absurdem staje się utrzywywanie dyslokacji wojsk.
Zasadnicza zmiana okoliczności nie może być powołana jako przyczyna wygaśnięcia traktatu jeśli:
traktat ustanawia granice;
zasadnicza zmiana okoliczności jest następstwem naruszenia reguł traktatowych przez tego, kto je przywołuje.
Generalnie można przyjąć, że państwa starają się uniknąć przywołania zasadniczej zmiany okoliczności jako bezpośredniego powodu wygaśnięcia traktatu. Konstruując taką okoliczność strony zmieniają traktat albo go WYGASZAJĄ (.............)
Art. 19 Paktu Ligii Narodów:
„Zgromadzenie może od czasu do czasu proponować członkom Ligii, aby przystapili do ponownego rozważenia traktatów, które nie dają się już stosować.”
Ad3.)NOWA NORMA IUS COGENS
Reżim traktatowy żyjący - sprzeczny z normą ius cogens, która się pojawiła - nowopowstała norma może być przyczyną wygaśnięcia już istniejącego traktatu.
ZWYCZAJ/PRAWO ZWYCZAJOWE
STMS - 1927r. - sprawa statku LOTUS -
„Reguły prawa wiążące państwa wynikają z ich nieskrępowanej woli i zostały wyrazone w ich zwyczajach.”
PRAWO ZYWYCZAJOWE/ZWYCZAJ - to zbiór reguł będących wynikiem jednolitej praktyki państw, której towarzyszy przekonanie, że praktyka ta jest zgodna z prawem i przez prawo wymagana.
2 ELEMENTY PRAWA ZWYCZAJOWEGO:
obiektywny/materialny - jednolita praktyka państw;
subiektywny (psychologiczny) - towarzyszące praktyce państw przekonanie, że jest ona wymagana prawem - opinio iuris.
ISTOTA SKŁADNIKÓW:
I. Element obiektywny - praktyka państw - jakie znamiona?
„Jedynie stała praktyka, efektywnie i niezmiennie wykonywana, może generowć regułe, np.: zwyczaj”)wg wyroku MTS z 1965 r.
PRZEJAWY PRAKTYKI (praktyka to:)
sekwencja zachowań, czynności, działań, które materialnie zmierzają do ukształtowania nowej sytuacji poddanej prawu - międzynarodowemu reżimowi (PHYSICAL ACTS):
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................- sekwencja zachowań, które nie polegają na podejmowaniu materialnych działań, ale ich przejawem są jednynie wypowiedzi pozostające w relacji wobec danej sytuacji (VERBAL ACTS)
PHISICAL - VERBAL a prawo szelfu kontynetalnego
Szelf kontynentalny - przylegające do wybrzeża, łagodnie opadające w kierunku kontynentalnego zbocza i morskich głębin dno mórz i oceanów.
Prawa państw nadbrzeżnych na szelfie normowane są od 1958 r. (Konwencja Genewska O Szelfie) wyłącznie prawem zwyczajowym kształtowanym w następstwie:
proklamacji przezydenta US trumana z 1945 o prawach państwa nadbrzeżnego do zawłaszczenia bogactw szelfu - VERBAL ACT;
jednostronnych aktów innych państw nadbnrzeżnych;
zgłaszania prawa do szelfu (MATERIAL ACT);
śladowej praktyki eksploracji szelfu (później PHYSICAL ACT);
Czyje zachowania - jakich organów - stanowią PRAKTYKĘ PAŃSTWA?
Organów bezpośrednio zaangażowanych w stosunki międzynarodowe
Prezydent, Premier, Minister Spraw Zagranicznych, służba zagraniczna (dyplomatyczna; misjie stałe, misjie ad hoc, misjie w organizacjach międzynarodowych) - podejmują VERBAL ACTS - ambasadorzy.
Efektem kontraktów dwustronnych, wielostronnych realizowanych na fazach organizacji międzynarodowych są m/in:
Początkowo praktykę suwerennego państwa łączono wyłącznie z zachowaniami przedstawicieli - organów - podejście restrykcyjne.
To restrykcyjne podejście zarzucono w XIX/XX wieku, współcześnie liczy się też praktyka innych organów:
prawodawczych;
administracyjnych;
sądowych.
Świadectwem tej przemiany sa na przkład orzeczenia SN USA w sprawie PAQUETE HABANA (1900).
Na statku miała miejsce eksplozja, zginęli ludzie. Rozpoczęto działania wojenne wobec Hiszpanii - wojska amerykańskie lądują na Kubie, Kuba zostaje zablokowana, to powoduje zatrzymanie statków rybackich - statek zostaje skonfiskowany w MIAMI za złamanie blokady. Właściciel traci statek - zaskarża decyzję władz do sądu wyzszej instancji - SN ma odpowiedzieć na pytanie: Czy rybacy, którzy nie wiedzieli o blokadzie mogli łowić na tych terenach?Czy konfiskata ich statku była legalna?
SN: Nie. ZASADA: stosujacy blokadę może zatrzymywać kontrabandę, ale nie kutry rybackie.
SN przjrzał precedensy i stwierdził, że niezależnie od traktatów jest zwyczajem, że nieuzbrojone, uczciwe statki rybackie są wyłączone od zajęcia jako łup wojenny.
Gdy mówimy o aktach werbalnych należy podkreślić, że aby były one praktyką państwa muszą one być aktami publicznymi (podanymi do publicznej wiadomości).
Gdy mówimy o formułach praktyki państw należy zwrócic uwagę na to, że na prawo państw składają się dokumenty werbalnej aktywności, a także zachowania PASYWNE - czyli działania a także powstrzymanie się od działań, zaniechania działania - gdyz takie postawy oznaczają przyzwolenie działania innym i są rówinież istotnym elementem praktyki.
Japonia w ogóle nie wypowiedziała się o szelfie - wszyscy mówią, że jest to przejaw zgody.
Gdy mówimy o praktyce państwa, to czy należą do niej także uchwały organizacji międzynarodowych, orzeczenia sądów, czy MTS?
Orzeczenia należą - MTS musi się na czym opierać.
Organizacje międzynarodowe są autonomicznym aktorem na scenie międzynarodowej - partnerzy i rywale państw - a nie narzędzia w ich rękach.
Z uwagi na role uchwał w kształtowaniu się prawa zwyczajowego, uchwały organizacji międzynarodowych, szczególnie zaś rezolucje organu plenarnego ONZ - Zgromadzenia Ogólnego, postrzega się jako EFEKT ZŁOŻENIA SZEREGU AKTÓW WERBALNYCH PRZEZ PAŃSTWA UCZESTNICZĄCE W GŁOSOWANIU NAD REZOLUCJĄ (akty te polegają na głosowaniu każdej z delegacji za, przeciw lub wstrzymaniu sięwrac z wcale częstym załozeniem wyjasnienia zajętego stanowiska).
WŁAŚCIWOŚCI PRAKTYKI PAŃSTW
Stała, niezmiennie powtarzajaca się, regularna czynność/działanie musi być praktyką, by na jej fundamencie powstała norma prawa.
Wszystkie te przyczyny implikuje co do zasady niewystepowanie (?) zachowań odbiegajacych od ukształotowanego wzorca.
Ale konflikt ukształtowanego wzorca z praktyką może osłabić jej moc - rywalizacja praktyki.
Może ale nie musi prowadzić do jego zmiany, a tym samym zmiany prawa.
Jednolitość zachowań jest odnoszona do ............................................................................... ..........................................................................................................................................
JEDNOLITY SEKWENS ZACHOWAŃ jest odnoszony do:
sekwnecji zachowań państwa - jednoltość wewnętrzna
sekwencji zachowań państw - jednolitość kolektywna
Orzeczenie w sprawie łowisk na Morzu Północnym - spór UK - Norwegia z 1951 obrazuje sens tych terminów.
Czego dotyczył spór?
Metod delimitacji morza terytorialnego (czyli terytorim morskiego państwa) - ściślej sposobu wyznaczenia linii podstawy, od której liczy się szerokość morza terytorialnego. Istotne jest to przy wyznaczaniu granic państwa.
Ustawa z 1931 r. sankcjonująca delimitację morza terytorialnego - Norwegowie łączyli linią prostą najdalej wysunięte punkty fiordów. ...................................................................... .................................................
JEDNOLITOŚĆ
Jednolitość wewnętrzna
orzeczenie w sprawie łowisk na Morzu Północnym odnoszące się do sporu między UK a Norwegią z 1951 obrazuje sens tych terminów.
Czego dotyczył spór?
Metod delimitacji morza terytorialnego (części terytorium morskiego państwa) - a ściślej sposobu wyznaczania linii podstawowej, od której liczy się szerokość morza terytorialnego.
Jednolitość wewnętrzna
„MTS jest zdania, że nie należy przywiązywać zbyt wielkiej wagi do pewnych niekonsekwencji i niezgodności, rzeczywistych lub pozornych, które UK odkryło w praktyce Norwegii. Mogą one być łatwo wyjaśnione w świetle różnorodności i bogactwa zdarzeń zachodząchych w okresie biegnącym do 1812r, lecz nie są tego znaczenia, aby mogły zmienić wnioski do jakich doszedł Trybunał”
Jednolitość kolektywna
Trybunał zauważył, że „(...) jakkolwiek zasada 10 mil morskich (Mm) dla włączenia wód zatok w obręb wód wewnętrznych została przyjęta przez pewną grupę państw w ich prawie krajowym, jak i łaczących je traktatach i konwencjach, jak i zostały przyjęte w tym względzie rozstrzygnięcia sądów arbitralnych w sporach pomiędzy nimi, to inne państwa przyjęły inne rozwiązania. Należy zatem stwierdzić, że zasada 10 Mm NIE NABYŁA statusu powszechnej normy zwyczajowej”
Zatoki historyczne - 24 Mm (jeżeli wykaże się tytuł historyczny danych wód - można zwiększyć wielkość zatoki - obszar wód terytorialnych.
Jak intensywny, w jakim przedziale czasu występować musi ów jednolity sekwens zachowań by ukształtować pewien reżim międzynarodowy?
Wyrok MTS z 20.02.1969 w sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego Morza Północnego - spór między RFN a Danią i Holandią.
Czego dotyczył spór? - Metody podziału szelfu konntynentalnego
Art. 6.2 Konwencj o szelfie kontynentalnym z 1958 - „Jeżeli szelf kontynentalny znajduje się u wybrzeża 2 sąsiadujących ze sobą państw, to granica szelfu zostanie określona przez nie w drodze porozumienia. W braku porozumienia granica zostanie okreslona przez zastosowanie zasady jednakowej odległości od najbliższych punktów linii podstawowej, od której mierzy się szerokość mórz terytorialnych każdego z tych państw.”
Dania i Holandia były stronami konwencji o szelfie kontynetalnym - RFN nie. Dania i Holandia tak wyznaczyły (zgodnie z regułami Konwencji) swój szelf kontynentalny, że praktyczne pozbawiły RFN szelfu. Według Danii norma art. 6 pkt. 2 stała się normą prawa - przyjęta przez wiele państw = praktyka delimitacji szelfu została przyjęta powszechnie i stała się powszechną normą prawa zwyczajowego - według Danii i Holandii do 1969 ukształtował się zwyczaj (11 lat).
Czy 11 lat to wystarczający czas, by ukształtował się reżim zwyczajowy?
MTS twierdzi, że zwyczaj może powstać w tym czasie.
MTS stwierdził: „(...) że krótki czas jaki upłynął od chwili wejścia w zycie Konwencji - sam w sobie - nie stnowi przeszkody dla ukształtowania się nowej reguły prawa zwyczajowego, będącej orginalnie wyłącznie regułą Konwencji” - ale art. 6 Konwencji o szelfie kontynentalnym nie stał się do 1969 normą zwyczajową - brak częstego jednolitego sekwensu zachowań.
Jak intensywny, w jakim przedziale czasu występować musi jednolity sekwens zachowań?
Sąd Najwyższy US - w sprawie Paquete Habana (1900 r.) - analizował powstawanie norm prawa zwyczajowego na pdstawie 400 - letniej praktyki.
MTS w sprawie delimitacji szelfu kontynentalnego Morza Północnego nie wykluczył możliwości ukształtowania się reżimu zwyczajowego na przestrzeni 11 lat (1958 - 1969).
4 X 1957 r. - norma wyłączająca przestrzeń poza powietrzną z suwerennego władztwa powstała w ciągu 1 godziny (Rosjanie wyrzucili SPUTNIK - obiegł on ziemię dookoła w ciągu 1 godziny - fakt przebiegu tego biektu nad terytoriami innych państw nie wzbudził sprzeciwu - nikt nie zaprotestował - to dało podstawę do ukształtowania się normy zwyczajowej).
Jaki jest, jaki może być, przestrzenny zasięg praktyki?
Jaka jest skutkiem tego konfiguracja reżimów zwyczajowych?
Odpowiedź na te pytania nakazuje rozróżnić:
zwyczaj powszechny;
zwyczaj regionalny; - opracuj samodzielnie
zwyczaj dwustronny; - opracuj samodzielnie
AD 1 - ZWYCZAJ POWSZECHNY
Ius dispositivum - normy zwyczajowe będące normami dyspozytywnymi - mogą być zmieniane przez bieżącą praktykę.
Powszechne normy prawa zwyczajowego o charakterze dyspozytywnym
Czy warunkiem koniecznym istnienia powszechnej normy prawa zwyczajowego jest udział (aktywny/pasywny/materialny/werbalny) w „praktyce” przez każde z państw - członków społeczności międzynarodowej, a tym samym sygnalizowanie przez każde z nich indywidualnie swej zgody na stanowiony normą reżim?
Aby norma prawno-międzynarodowa wiązała państwo, to państwo musi się na to zgodzić.
Czy powszechność normy prawa zwyczajowego implikuje konieczność zgody na jej przyjęcie?
W opinii sądów międzynarodowych brak partycypacji (aktywnej, pasywnej; materialnej, werbalnej) w praktyce nie wyklucza zwiazania państwa pozostającego „poza nią” zwyczajem powszechnym.
Skąd to sprzeczne z woluntarystycznymi założeniami prawa międzynarodowego przekonanie?
Z oglądu - oczywistych faktów - świata regionalnego!!!
Sprawy dotyczące szelfu kontynentalnego nie dot. bezpośrednio takich państw jak Szwajcaria, Czad czy Nepal (nie majacych dostępu do morza). Do Konwencji dot. szelfu kontynentalnego mogą przystąpić wszystkie państwa.
Ważni sa także nowi członkowie społeczności międzynarodowej i ich konstytucje.
i ... stwierdzenia MTS - u w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego (1969)
Trybunał odrzucił tezę, jakoby w powszechnym prawie zwyczajowym pojawiła się norma odzwierciedlająca dyspozycję art. 6 konwencji o szelfie kontynentalnym, bowiem w okresie 1958-1969 praktyka państw, w tym państw, których szczególnie konwencja dotyka, nie była powszechna, jak i jednolita i zgodna z dyspozycją konwencyjnego postanowienia.
Zatem w opinii MTS...
Norma powszechna prawa zyczajowego pojawia się zatem wtedy, gdy „praktyka” jast praktyką powszechną, tzn. praktyką, w której uczestniczy:
znacząca liczba państw, w tym państw, które są obiektywnie (z natury rzeczy) zainteresowane daną dziedziną obrotu.
Skoro norma powszechna prawa zwyczajowego, o której mowa, jest ius dispositivum, to rodzi się pytanie, czy możliwym jast przeciwstawienie się jej?
„PERSISTENT OBJECTOR” - „CZARNA OWCA” - stale, konsekwentnie sprzeciwiajacy się skuteczności zwyczajowego reżimu, tak w chwili powstania, jak i w każdym późniejszym czasie - PERSISTENT OBJECTOR musi się sprzeciwiać reżimowi od samego początku.
US - PERSISTENT OBJECTOR w procesie ewentualnego kształtowania się zwyczajowego reżimu będącego odzwierciedleniem postanowień tej części Konwencji o prawie morza (1982), która dotyczy obszaru rozdziału XI - a więc dna morskiego i jego zasobów, które stanowią, według Konwencji, należace do całej społeczności międzynarodowej „wspólne dziedzictwo ludzkości”.
US od samego początku sprzeciwiają się takiemu postrzeganiu przestrzeni morskich.
Status prawny obszaru i jego zasobów
Art. 137.1
„Żadne państwo nie może zgłaszać roszczeń ani wykonywać suwerenności lub suwerennych praw nad jakąkolwiek częścią Obszaru lub jego zasobów ani też żadne państwo lub osoba fizyczna albo prawna nie może zawłaszczyć jakiejkolwiek jego części. Nie uznaje się żadnego takiego roszczenia lub wykonywania suwerenności albo suwerennych praw ani takiego zawłaszczenia”
US się nie zgadza
II. Element subiektywny - przekonanie o zgodności zachowań z prawem - przekonanie prawne
PSYCHOLOGICZNY STOSUNEK DO UPRAWIANEJ PRAKTYKI OPISUJE TERMIN OPINIO IURIS SIVE NECESSITATIS - „PRZEKONANIE O PRAWIE LUB KONIECZNOŚCI”
MTS w wyroku w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego (1969), opisując jego istotę, stwierdził:
„Państwo musi mieć (poczucie), iż jego postępowanie jest zgodne ze zobowiazaniem przewidzianym prawem. Ani częstotliwość postępowania, ani też zwyczajowy charakter postępowania nie wystarczy. Istnieje wiele przykładów, na przykład, zachowań miedzynarodowych dotyczacych protokołu dyplomatycznego, które są powtarzane niezmiennie, lecz które są motywowane wzgledami kurtuazji, nie zas poczuciem prawnego obowiązku.”
„Refleksja nad rolą opinio iuris w procesie kształtowania się zwyczaju przypomina poszukiwanie kamienia filozoficznego, którego odalezienie pozwala na przekształcenie obojętnej masy zakumulowanej praktyki w złoto wiążacych reguł prawa.”
CO JEST FORMALNYM PRZEJAWEM OPINIO IURIS?
akty akceptacji (akty zgody) państw (werbalne - materialne; aktywne - pasywne)
i - w przypadku zwyczaju powszechnego - przypisywana państwom pozostałym postawa faktycznego „przyjęcia do pozytywnej wiadomości skuteczności zwyczajowego reżimu”
KTÓRY Z PRZEJAWÓW OPINIO IURIS DOMINUJE (PYTANIE RETORYCZNE)?
AKTY ZGODY (materialne - werbalne; aktywne - pasywne) - w przypadku zwyczaju bilateralnego i regionalnego - wyłacznie ONE!!!
Potwierdza, o takiej formule ekspresji opinio iuris, definicja aktu kodyfikacji prawa - art. 15 Statutu Komisji Prawa Miedzynarodowego ONZ.
Akt kodyfikacji to akt ujmowania w formę umowy międzynarodowej norm prawa zwyczajowego (akt spisywania norm zwyczajowych).
Polega on zgodnie z art. 15 Statutu Komisji Prawa Miedzynarodowego ONZ na: „precyzyjnym formułowaniu i systematyzacji reguł prawa międzynarodowego w dziedzinach, w których mamy do czynienia ze stałą praktyka państw, precedensami i zbieżnymi opiniami doktryny.”
W ŚWIETLE PRZEPROWADZONYCH WYWODÓW NA TEMAT PRAKTYKI I OPINIO IURIS ODNOSZONYCH DO POWOŁANYCH PRZYKŁADÓW MOŻEMY POWIEDZIEĆ, ŻE:...
....we wszystkich analizowanych przypadkach elementy - obiektywny i subiektywny, są ścisle ze sobą splecione i w koniecznej proporcji kreują normę prawa międzynarodowego.
Termin KONIECZNA PROPORCJA sugeruje zróznicowany udział obu elementów w procesie powstawania prawa zwyczajowego.
Udział obu elementów w tworzeniu normy zwyczajowej może jednak być zróżnicowany.
Asymetria udziałów NIE uchybia regule „koniecznej proporcji”, niezbędnej dla powstania normy zwyczajowej.
Dostrzegł przypadki takiej asymetrii MTS w sprawie delimitacji szelfu Morza Północnego z 1969 r. stwierdzając: „ Jeżeli nagromadzenie faktów obiektywnych nie występuje w znaczącej skali, wtedy badane zachowania muszą świadczyć z natury swojej lub też sposobu ich przedsiębrania, o przekonaniu, iż ta praktyka jest wiążąca(...).”
Termin „koniecznej proporcji” - gdy odnosi się go wyłącznie do praktyki państw, sugeruje kształtowanie jej przez akty materialne i werbalne, pozostajace wobec siebie w zrównoważonej relacji.
Współcześnie akceptowane jest ograniczenie znaczenia praktyki materialnej (material acts) na rzecz praktyki werbalnej (verbal acts) w procesie kształtowania się norm zwyczajowych o charakterze powszechnym.
Kumulacja verbal acts - postrzeganych jako wyraz opinio iuris - staje się wystarczajaca dla kształtowania się powszechnych norm zwyczajowych.
Daje temu wyraz MTS w opinii doradczej w sprawie dopuszczalności uzycia broni nuklearnej z 1996 r. MTS wypowiadajac się o roli redukcji Zgromadzenia Ogólnego ONZ w procesie formowania się norm powszechnych prawa zwyczajowego mówi:
„...[Rezolucje] Mogą ... w pewnych okolicznościach dostarczać ważnych elementów dowodu kształtowania się normy lub kształtowania się opinio iuris (...). Aby stwierdzić, czy ma to miejsce w przypadku danej rezolucji, należy dokonać analizy jej treści, jaki i warunków w jakich została przyjęta (...). zauważyć takrze trzeba, że kolejne rezolucje mogą obrazować ewolucję opinio iuris, konieczną dla ukształtowania się nowej reguły.”
TRAKTAT A PRAWO ZYCZAJOWE POWSZECHNE - MOŻLIWE RELACJE:
Traktat jako dowód istnienia norm prawa zwyczajowego;
Traktat a proces kształtowania się norm prawa zwyczajowego;
Traktat a proces „krystalizacji” norm prawa zwyczajowego;
Traktat a proces generowania nim norm prawa zwyczajowego.
ad. a) Traktat jako dowód istnienia norm prawa zwyczajowego
Rzecz o traktatach kodyfikacyjnych - dorobku Komisji Kodyfikacyjnych prawa międzynarodowego
Np.: - Prawo Morza - 4 Konwencje w Genewie - 1958/...
Stosunki dyplomatyczne - 1961/1964;
Stosunki konsularne - 1963/1967;
Prawo traktatów - 1969/1980;
Misje specjalne - 1969/1985;
Sukcesja traktatów - 1979/1999;
Prawo morza - 1982/1994;
Użytkowanie wód dla celów innych - m/in żegluga, nawigacja - 1986/1997.
W jakim stopniu ta lista traktatów jest refleksem reżimów zwyczajowych?
Nie istnieje generalne domniemania, aby Traktaty kodyfikujące jakąś dziedzinę dokonywały w każdym swoim postanowieniu kodyfikacji istniejącego w tej dziedzinie prawa zwyczajowego;
Traktaty kodyfikujące bowiem sa w istocie swojej mieszanką lex lata (akt kodyfikacyjny) i lex ferenda (akt „progresywnego rozwoju prawa międzynarodowego”);
Świadectwem połączenia lex lata i lex ferenda w traktacie kodyfikacyjnym jest refleksja MTS na temat mozliwości składania zastrzeżeń do traktatów kodyfikacyjnych - sprawa delimitacji szelfu Morza Północnego z 1969 r.
„...Generalnie rzezc ujmując przypadek taki (mozliwości składania zastrzeżeń) dotyczy wyłącznie reguł kinwencyjnych... - a więc lex ferenda - nie może mieć miejsca w przypadku powszechnych lub zwyczajowych zobowiazań, które z samej swojej natury, muszą być równej mocy dla wszystkich członków społeczności międzynarodowej, i nie mogą z tej przyczyny być w swoich skutkach wyłączone lub ograniczone dla korzyści składania zastrzeżenia.”
ad. b) Traktat a proces kształtowania się norm prawa zwyczajowego
W jakim stopniu traktat oddziaływuje na kształtowanie się prawa zwyczajowego w państwach nie objętych traktatem?
Przypadek przyjmowania reguł traktatu dla modelowania (bilateralnych najczęściej) relacji pomiędzy:
stronami traktatu a państwami trzecimi;
państwami nie będącymi stronami traktatu.
Koniecznym jest przeprowadzenie dowodzenia wykazującego, iż we wzmiankowanych kręgach podmiotów realizowana jest opisana traktatem praktyka i że posiada ona znane nam znamiona jednolitości.
.................................................................................................................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................................................................................................................
ad. c) Traktat a proces „krystalizacji” norm prawa zwyczajowego
Teza jednej ze stron (Danii i Holandii) sporu o szelf kontynentalny Morza Północnego:
„(...) proces definiowania i konsolidowania się powstajacej normy prawa zwyczajowego miał miejsce w toku prac międzynarodowej Komisji prawa międzynarodwego, reakcji rządów ..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
MTS nie zaprzeczył możliwości „krystalizacji zwyczaju w następstwie prowadzonych prac kodyfikacyjnych - nie potwierdził takiego skutku z chwila zakończenia prac nad Konwencją o szelfie kontynentalnym - 1958 r.
ad. d) Traktat a proces generowania nim norm prawa zwyczajowego
Traktat jest postrzegany jako posiadajacy szczególną moc
Poglad MTS - sprawa delimitacji szelfu kontynentalnego Morza Północnego - 1969:
„(...) Artykuł traktatu ustanawiajacy normę postepowania generuje morme, która będąc norma konwencjnego lub kontraktowego pochodzenia przenika w obreb prawa zwyczajowego, toearzyszy jej opinio iuris i staje się norma wiążącą także dla państw, które nie stały się i nie staną się stronami konwencji.”
„Nie ma wątpliwości, że proces taki jest oczywiście możliwy i stanowi jedną z uznanych metod za pomoca których normy prawa zwyczajowego. .......................................................................... ..........................................................................................................................................Generacyjne możliwości tarktatu maja miejsce wtedy, gdy w Traktacie uczestniczy znacząca liczba państw oraz uczestniczą w nim państwa zainteresowane szczególnie dana dziedziną obrotu.”
W przypadku Konwencji o szelfie kontynentalnym z 1958 r. MTS nie stwierdził jej zdolności generowania zwyczaju.
Konwencja w dacie 1969 była ratyfikowana przez 39 państw na 130 możliwych, w tym w części przez opaństwa śródlądowe.
Jaki jest walor generacyjny innych traktatów?
KONIECZNA jest analiza Traktatów
ROLA PRAWA ZWYCZAJOWEGO
piekna, ale przeszła;
piekna i aktualna;
ad. a) piekna, ale przeszła (tezy)
bezsprzecznie źródłem międzynarodowego porzadku prawnego jest zwyczaj;
intensywność i pilność normowania relacji wymaga jasnych i klarownych pisanych reguł;
normy zwyczajowe - żmudna rekonstrukcja zwyczajowego standardu;
intensywność procesów kodyfikacyjnych - zbiór „kodeksów” - czywisty tryumf prawa pisanego;
ad. b)
prawo zwyczajowe jest źródłem międzynarodowego porządku, ma wręcz wymiar konstytucyjny;
traktaty bezsprzecznie pożądane, ale jak „trwoga” to do ... zwyczaju - świadectwem niewiążące uchwały GO's - odchodzi w przeszłość spontaniczne kształtowanie się zwyczajowych reżimów - procesy prawa zwyczajowego są współcześnie animowane, sterowane
intensywność procesów kodyfikacyjnych - zbiór „kodeksów” to w istocie świadectwo potęgi prawa zwyczajowego
ZWYCZAJ - spowalnia procesy wypracowywania prawa umownego
Ta ostatnia funkcja jest widoczna w odniesieniu do szczególnych, możliwych dziedzin prawa międzynarodowego, gdzie kompromis może być osiagniety jedynie w następstwie cierpliwie uprawianej praktyki, a nie może być osiagnięty w drodze zdecydowanie bardziej brutalnej procedury dyplomatycznego uzgadniania traktatowego tekst.
Źródła pozostałe i zagadnienia uzupełniające
AKTY JEDNOSTRONNE PAŃSTW
Klasyfikacja źródeł prawa międzynarodowego - art. 38 § 1 a-c Statutu MTS:
„1. Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, które będą mu przekazane, będzie stosował:
a) konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły, wyraźnie uznane przez państwa spór wiodące;
b) zwyczaj międzynarodowy, jako dowód istnienia powszechnej praktyki, przyjętej jako prawo;
c) zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane”
Artykuł 38 nie ustanawia zamkniętego katalogu żródeł prawa (nie wymienia wszystkich).
Jakie inne źródła prawa mogą ten katalog uzupełnić - czy akty jednostronne państw też możemy zaliczyć do tego katalogu źródeł prawa międzynarodowego?
Państwa jednostronnie odnoszą się, ustosunkowują się do miedzynarodowych zdarzeń. Czyniąc to dokonują aktów jednostronnych. Zmierzają do wywołania w ten sposób okreslonych (trwałych) skutków - tak politycznych - jak i prawnych.
Czy akt jednostronny może być jednak źródłem prawa?
Kategoria „źródeł prawa międzynarodowego” implikuje istnienie porozumienia zainteresowanych jego powsawaniem - zbiorem reguł - podmiotów (państw)
Trudno jest w akcie jednostronnym dostrzec „cień” porozumienia - czy zatem refleksja nad aktem jednostronnym jako potencjalnym źródłem prawa nie jest potencjalnie chybiona?
Dokonamy analizy zjawiska aktu jednostronnego państw próbując odpowiedzieć na pytanie w jakich warunkach .........................................................................................................
Akt jednostronny państwa to akt, który:
Państwu możemy przypisać;
Przedmiotowo mieści się w granicach kompetencji państwa;
Sygnalizuje wolę państwa;
Jego podjecie nie wymaga zgody innych podmiotów prawa międzynarodowego.
Akty jednostronne dzielimy na:
Akty jednostronne autonomiczne - akty podejmowane spontanicznie, oraz
Akty jednostronne sensu largo - tj. akty, do podjecia których upowaznia traktat albo prawo zwyczajowe.
Jak ujawniane są akty jednostronne?
Akty jednostronne - oświadczenia organów państwa, najczęściej organów wykonawczych państwa zaangazowanych w międzynarodowy obrót prawny - mogą to być także akty organów ustawodawczych - np.: deklaracje parlamentarne czy ustawy.
Oświadczenia - akty jednostronne:
mogą być złozone na piśmie,
mogą być oświadczeniami ustnymi składanymi na forum parlamentarnym, organu organizacji miedzynarodowej, konferencji miedzynarodowej, odnotowanymi czesto w protokołach czy stenogramach;
akty jednostronne czynione być mogą „bez pisma” i „bez słowa” - aktem takim jest brak reakcji, brak działania w pewnych okolicznosciach jest bowiem sygnałem przyzwolenia państwa na czyjeś zachowanie, jakiś stan rzeczy;
Akty jednostronne czynione sa z intencją podania ich do publicznej wiadomosci nawet jeśli nie są zapisane i opublikowane, są bowiem niezalezne od formy - kierowane do imiennie okreslonego adresata/ adresatów/ państw lub erga omnes.
Aktami jednostronnymi autonomicznymi, mając na uwadze ich treść i funkcje, są:
uznanie;
przyzwolenie;
protest;
zrzeczenie się.
UZNANIE - to akt, poprzez który państwo stwierdza, że podmiot/ przedmiot uznania istnieje i powinien być oceniany, traktowany w świetle prawa międzynarodowego.
Uznanie - formułę odnosi się do takich zdarzeń jak:
narodziny (powstanie) państwa - uznanie państwa;
zniesienie władzy w drodze pozakonstytucyjnej - uznanie rzadu.
Z chwilą dokonania aktu uznania wzajemne relacje między uznajacym a uznawanym (państwem, rzadem) kształtuje prawo międzynarodowe.
Akt uznania jest uwazany za akt najwyzszego znaczenia w palecie jednostronnych aktów państwa.
PRZYZWOLENIE - polega na tym, że jest brak zajęcia stanowiska przez państwo w sytuacji posiadania lub mozliwości posiadania pełnej wiedzy o stanie spraw i wypływajacych z tego stanu skutków (skutków, które on rodzi).
Spór między Tajlandią a Kambodżą - rozstrzygany przez MTS - orzeczenie w sprawie światyni Preah Vihear z 1962 r.
Źródłem sporu był traktat z 1904 zawaryt między Syjonem (dzisiejszą Tajlandią) a Francją (protektorem Kambodży). Traktat ten ustalał m.in., że granica pomiędzy Syjonem a Kambodżą będzie biegła działem wód. Według wskazówek Komisji mieszanej sporządzono w 1908 mapy i według nich dokonano podziału granic (według tych map świątyna znajdowała się po stronie Koambodży).
W latach 1934 - 1935 ustalono, że bieg działu wód jest de facto inny - a światynia znajduje się po stronie Tajlandii.
Ustalenia MTS:
„Błędne” mapy Syjon przyjął i rozpowszechnił w 1908 r. Komisja mieszana rozwiązała się przed wydrukowaniem map.
Trybunał stwierdził, że wydanie map Syjamowi powinno było zachęcać władze syjamskie do sprawdzenia w rozsadnym czasie rzeczywistego przepływu wód. Nie uczynienie tego, nie zakwestionowanie biegu linii granicznej wyznaczonej mapami w 1908 r., oznaczało przyzwolenie na opisany mapami bieg linii granicznej.”
PROTEST - jest aktem, poprzez który państwo wyraża swoją opozycję wobec sytuacji, kierowanego pod jego adresem roszczenia lub też generalnie stanu spraw i wypływających z tego stanu skutków prawnych.
W sprawie świątyni Preah Vihear z 1962 w Tajlandii - MTS wziął także pod uwagę lata nie dziełania Tajlandii (Syjamu) - źródło sporu 1908 - ujawnienie sporu - pod koniec lat '50.
Brak dziełania = brak protestu, brak kontestacji biegu linii granicznej były aktem zgody na wskazany mapmi jej bieg.
MTS stwierdził, że „... nawet jakby wystepowały jakiekolwiek wątpliwości co do faktu zaakceptowania przez Syjam map w 1908 r., to późniejsze postępowanie Tajlandii wyklucza zadadność jej roszczeń.”
PRZYRZECZENIE (gwarancja) - jest aktem, poprzez który państwo zobowiazuje się, samo wobec innych podmiotów, do postępowania w pewien określony sposób.
Przyrzeczenie nie jest odpowiedzią na żądania, państwa lub państw, do niego skierowanch - nie musi być pod presją świata zewnętrznego.
Spór w sprawie ststusu prawnego Wschodniej Grenlandii (Dania v. Norwegia) - orzeczenia STM - 5.04.1933 r.
STMS definitywnie rozstrzyga jurysdykcje nad Grenlandią na rzecz Danii, jednocześnie jednak uznaje pewne historyczne prawa Norwegii do połowów na terenie Grenlandii - Duńczykom zależało, by tego prawa Norwedzy nie mieli.
W 1919 roku na konferencji pokojowej w Paryżu ambasador Danii zadał ministrowi spraw zagranicznych Norwegii pytanie o stosunek Norwegii do Grenlandii.
Ihlen - minister spraw zagranicznych Norwegii w wersalu w 1919 roku oswiadczył: „Rząd norweski nie będzie czynił żadnych trudności w rozwiązaniu tej kwestii”.
Jednak Norwegowie po raz kolejny dopuścili do połowów w tym regionie.
Nawiązując do oświadczenia Ihlena SMTS stwierdził: „ Jest zdaniem sądu poza wszelkim sporem, że odpowiedź udzielona przez ministra MSZ w imieniu rządu na prośbą przedstawiciela dyplomatycznego innego państwa jest wiążąca.”
SMTS rozstrzygając spór konkludował, że „ w rezultacie złożonej dnia 22 VII 1919 r. deklaracji Ihlena, Norwegia jest zobowiązana do powstrzymania się od wszelkiej aktywności rybołówczej na tym terenie.”
ZRZECZENIE SIĘ - akt, w którym państwo rezygnuje z pewnych praw, roszczeń, kompetencji, z chwilą dokanania aktu przestają one istnieć.
Np.: Zrzeczenie się prawa Polski do reparacji ze strony Niemiec
Żródło prawa do reparacji:
Umowa poczdamska (2.08.1945) - IV Odszkodowania niemieckie
„(...) 2. ZSRR zobowiazuje się zaspokoić polskie żądania o odszkodowania ze własnej części odszkodowań...”
Umowa z 16.08.1945 r. między polskim Rządem Tymczasowym a ZSRR o wynagrodzeniu szkód finansowych wyrządzonych przez okupację niemiecką.
Polska przejęła na podstawie umowy między innymi mienie niemieckie i inne aktywa niemieckie na terytorium Polski, łącznie z Ziemiami Zachodnimi.
W 1953 r. 4 mocarstwa uznały, ze nIemcy wykonały już znaczną część swoich zobowiązań.
20.02.1953 - umowa londyńska - mocarstwa zachodnie i RFN w sprawie długów Niemiec - zaprzestano pobierania reparacji
15.08.1953 - nota ZSRR do 3 mocarstw informująca o zaniechaniu reparacji z dniem 01.02.1954.
22.08.1953 - umowa ZSRR z NRD - dotyczaca zaniechania roszczeń reparacyjnych w stosunku do NRD
23.08.1953 taką umowę zawarł rząd polski, oświadczono „(...) w celu wkładu w uregulowanie problemu niemieckiego i w uznaniu, iż Niemcy w znacznym stopniu uregulowali swe zobowiazania z tytułu odszkodowań wojennych, rzad polski zrzeka się dalszych reparacji.”
Oceny charakteru prawnego ZRZECZENIA SIĘ - skrajnie rózne
samodzielna decyzja władz polskich - potwierdzona w trakcie negocjacji nad układem o podstawach normalizacji stosunków z 1970 r.;
wymuszona przez ZSRR decyzja władza polskich (art. 51 KW o Prawie Traktatów - nieważność aktu)
Uzyskanie (?) 100% pewności (?) - wymaga tak danych z archiwów z 1953 r. Polski i ZSRR, jak i dokumentów archiwizujacych prace podczas negocjacji traktatu z 1970 r.
Akty jednostronne sensu largo - akty, do podjecia których upowaznia traktat albo prawo zwyczajowe
Prawo dokonywania aktów przyznane traktatem:
prawo wypowiadania traktatów,
prawo przystapienia do traktatu,
prawo składania zastrzeżeń,
prawo złożenia deklaracji o uznaniu kompetencji MTS,
Obowiazek dokonywania aktów przewidziany traktatem - Akt generalny Konferencji Berlińskiej z 26 II 1885 - art. 34:
„ Mocarstwo, które w przyszłości obejmie w posiadanie jakiekolwiek terytorium na wybrzeżach lądu afrykańskiego poza granicami swoich dotychczasowych posiadłości, albo które nie majac ich dotad, nabędzie je w przyszłości (...) prześle notyfikację odpowiedniego aktu innym mocarstwom. Akt niniejszy ................, aby dać im możliwość wystapienia z ewentualnym powództwem (...).”
Akty jednostronne autoryzowane normami praw zwyczajowych, np.: ustawodawstwo dotyczące:
szelfu,
stanowienia stref rybołówczych,
wyłącznej strefy ekonomicznej.
Akt jednostronny - akt wielkiej wagi ale ... czy źródło prawa?
Jedynie akt przyrzeczenia i zrezczenia się może być uznany za źródło prawa.
Ilość przypadków przyrzeczenia i zrezczenia się - więcej niż skromna - krąg [podmiotów objętych tak tworzonymi regułami - śladowy; np.: relacje Norwesko - Duńskie - publiczne zrzeczenie się roszczeń o Grenlandię przez Ihlena.
Zdecydowanie o fakcie aktu jednostronnego jako źródle prawa międzynarodowego mówi MTS u schyłku XX w.
Przejawem tego zdecydowania MTS-u - wyrok w sprawie prób nuklearnych na Pacyfiku z 2-.12.1974 r.
Spór Australia, Nowa Zelandia v. Francja
Na początku lat '70 Francja przeniosła na teren Polinezji poligon nuklerarny - próby w powietrze - wcześniej poligon znajdował się w Algierii - ale po wojnie domowej - koniec w 1962 r. - Francuzi musieli wycofac się z Algierii - więc przenieśli poligon do Polinezji.
Swój wyraźny sprzeciw przeciwko próbopm nuklearnym zgłosiły Australia i Nowa Zelandia - opady nuklearne itp.
Francja nie była stroną traktatu o zakazie przeprowadzania prób z bronią atomową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod woda z 1963 r. (tylko Francja i Chiny nie były stronami konwencji).
Australia i Nowa Zelandia kierują wnoisek przeciwko Francji do MTS, Francuzi bronią się tym, że wniesli zastrzeżenie do swojego poddania się pod jurysdykcję MTS, że ona ich nie dotyczy, jeśli spór dotyczy spraw obejmujacych francuskie bezpieczeństwo narodowe.
Ale MTS podjął tzw. Środki zabezpieczające - i wezwał francję do zaprzestania prób - była to decyzja o tzw. Formalnych środkach zabezpieczających.
MTS uznał, że Francja na poczatku lat '70 złożyła deklaracje o zaprzestaniu prób nuklearnych - kilkakrotnie przez ważnych urzędników państwowych były takie deklaracjie składane, np.:
w 1974 przez prezydenta Francji w Expose na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ;
w akcie premiera Francji;
w akcie ambasadora Francji;
w wypowiedzi ministra spraw zagranicznych.
Oceniając je MTS stwierdził, że „(...) jednostronne moratorium na próby jadrowe tworzy dla państw nienuklearnych gwarancję prawną, której nie daje prawo zwyczajowe”, i dodał „(...) tak jak zasada pacta sunt servanda w prawie traktatów oparta jest na dobraj wierze, taj samo oparty jest na niej wiążący akt jednostronnych deklaracji (...).
Zainteresowane państwa mogą przyjąć do wiadomości jednostronne deklaracje i zufać im, i są one uprawnione do żądania by w ten sposób tworzone zobowiązania były respektowane”
Ta wypowiedź definitywnie włącza akt jednostronny w krąg źródeł prawa międzynarodowego.
Akt jednostronny jest zatem źródłem prawa międzynarodowego, a więc ustanawia normy regulujace stosunki między składającymi to oświadczenie a innymi państwami.
AKT JEDNOSTRONNY
jest aktem autonomicznym;
jest składany przez oragan uprawniony do składania wiążących państwo w obrocie międzynarodowym zobowiazań;
dokumentujący ma intencję, zamiar, zwiazania się regułami, o których oświadcza;
zobowiązanie, które zaciaga wobec państw jest nieodwołalne, bezwarunkowe i definitywne;
oświadczenia składane sa publicznie, nie koniecznie sa adresowane do imiennie wskazanych państw.
Akty jednostronne organizacji miedzynarodowej - uchwały
Akty jednostronne organizacji miedzynarodowych = uchwały organów organizacji miedzynarodowej - termin opisujący formułę ekspresji woli organizacji międzynarodowej - autonomicznego podmiotu prawa międzynarodowego, podmiotu róznego od państw tworzacych organizacje miedzynarodową.
Uchwały organizacji międzynarodowej są różnie nazywane, np.: rezolucje, zalecenia, rekomendacje, decyzje, rozporzadzenia, dyrektywy, opinie doradcze, wyroki (orzeczenia).
Statuty organizacji międzynarodowych na ogół nie okreslaja charakteru uchwał, o których mowa w statucie organizacji (nie ma ścisle opkreslonej natury uchwały).
Świadomi różnego nazewnictwa uchwał, zróżnicowania ich charakteru, dzielimy te uchwały na:
uchwały będące uchwałami organów o charakterze sądowym, oraz na
uchwały nie bedące uchwałami organów o chrakterze sądowym.
Analizując „wadę” tych podziałów sięgac będziemy po uchwały.................................................... ..........................................................................................................................................
Ad A) uchwały będące uchwałami organów o charakterze sądowym dzielimy na:
a) wiążące, zobowiązujące adresatów i
niewiążące;
uchwały będące uchwałami organów o charakterze sadowym wiążące adresatów to ORZECZENIA I WYROKI - wiążą adresatów - strony sporu,
art. 59 stautu MTS:
Artykuł 59.
Wyrok sądu wiąże tylko strony będące w sporze i tylko w stosunku do danego sporu.
uchwały będące uchwałami organów o charakterze sadowym niewiążące adresatów to OPINIE DORADCZE
art. 65.1 statutu MTS: „Na żądanie jakiego bądź organu upoważnionego do tego, albo stosownie do postanowień Karty Narodów Zjednoczonych, Trybunał władny jest udzielać opinii doradczych w każdej sprawie o charakterze prawnym.”
Czyje zatem? Kto może pytać?
Artykuł 96 KNZ.: „1. Ogólne Zgromadzenie albo Rada Bezpieczeństwa mogą zażądać od Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wydania opinii doradczej w każdej kwestii prawnej.
2. Również i inne organy Narodów Zjednoczonych oraz organizacje wyspecjalizowane, którym Ogólne Zgromadzenie może w każdym czasie udzielić odpowiedniego upoważnienia, mogą żądać opinii doradczych od Trybunału w kwestiach prawnych, które mogłyby nastręczyć się w zakresie ich działalności.:
Art. 96.1 i 96.2 Karty NZ upoważnia wprost Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa (domniemanie, że ich pytania mogą także dotyczyć ich działalności). Zaś inne organy NZ oraz „organizacje wyspecjalizowane” mogą zwracać się do MTS-u z upowaznienia Zgromadzenia Ogólnoego, pod warunkiem wszakze, ze opinia ma dotyczyć zagadnień „wyłaniających się w toku ich działalności”.
Ad. B) uchwały nie bedące uchwałami organów o chrakterze sądowym dzielimy na:
uchwały pro foro interno (na rzecz samej organizacji) - reguły warunkujące sprawne funkcjonowanie i rozwój mechanizmu organizacji międzynarodowej;
uchwały pro foro externo - reguły normujące przede wszystkim relacje między organizacją a państwami członkowskimi, służace wspólnemu osiąganiu statutowych celów.
Ad. 1) - uchwał pro foro interno
Wiążą one organy Organizacji Międzynarodowej I Państw członkowskich. Maja charakter INDYWIDUALNY bądź OGÓLNY.
Uchwały o charakterze INDYWIDUALNYM - nominujące funkcjonariuszy organizacji międzynarodowej (w tym sędziów), tworzące organy pomocnicze, uruchamiajace środki finansowe dla jednostki przed.......................................................................
Uchwały o charakterze OGÓLNYM - m.in. regulaminy wewnetrzne oganów, regulaminy dotyczące poilityki finansowej (kształtowania poziomu składek członkowskich).
Uchwały pro foro interno wiążą zarówno Organizację Międzynarodową, co jest oczywiste, jak i państwo członkowskie - są często przyjmowane według złożonych procedur.
Złożoność procedur jest następstwem uznanej konieczności zabezpieczenia w Organizacjo Międzynarodowej wpływów państw politycznie najmocniejszych.
Np.: Art. 97 KNZ:
„W skład Sekretariatu wchodzić będzie Sekretarz Generalny oraz personel tak liczny, jak to będzie potrzebne dla Organizacji. Sekretarza Generalnego mianować będzie Ogólne Zgromadzenie na wniosek Rady Bezpieczeństwa. Będzie on głównym urzędnikiem administracyjnym Organizacji.”
Sekretarz Generalny jest wybierany przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa kwalifikowaną większością głosó 9 członków Rady Bezpieczeństwa, w tym 5 członków stałych.
Przyjęcie w poczet członków ONZ jest decyzją Zgromadzenia Ogólnego, podjętą wszakże na zalecenie Rady Bezpieczeństwa, zalecenie wymaga zgody co najmniej 9 członków Rady Bezpieczeństwa, w tym 5 stałych.
Uchwały Organizacji międzynarodowych pro foro interno:
są bez wątpienia żródłem prawa dla danej organizacji międzynarodowej i państw członkowskich;
przyjęte w Organizacji Międzynarodowej relacjekształtują pewien kanon normowania spraw w ich obrębie - a że organizacji międzynarodowych jest ponad 300 - to powstaje prawo organizacji międzynarodowych.
Ad. 2) - uchwał pro foro externo - to reguły normujace przede wszystkim relacje miedzy organizacją Międzynarodową a państwem członkowskim służące realizacji celów strukturalnych.
Dzielimy je na WIĄŻĄCE i NIEWIĄŻĄCE.
Uchwały pro foro externo WIĄŻĄCE możemy podzielić na INDYWIDUALNE bądź OGÓLNE.
Uchwały wiążące indywidualne stanowią normy o jednostronnym i konkretnym charakterze - tzn. stanowią o zbiorze reguł skierownych do określonego „imiennie” kręgu adresatów i mormujących
jednostkowe, niepowtarzalne zdarzenia.
Uchwały wiążące ogólne stanowią normy o ogólnym i abstrakcyjnym charakterze - tzn. stanowią o zbiorze „reguł kodeksowych” - kierujących nakazy do nieokreślonej potencjalnej liczby adresatów, dotyczą kategorii zdarzeń, w skali potencjalnie nieograniczonej, powtarzalnych.
uchwały wiążące INDYWIDUALNIE - przykład decyzji Zgromadzenia Ogólnego i Rady Bezpieczeństwa
Zgromadzenie Ogólne jest organem plenarnym ONZ - debvatuje o sprawachn wspólnych dla świata.
Uchwały Zgromadzenia Ogólnego to:
uchwały podejmowane na zalecenie Rady Bezpieczeństwa o przyjęciu w poczet członków ONZ - wiąże indywidualnie jednostronnie; oraz
uchwały o wysyłaniu tzw. „sił pokojowych” ONZ
Karta NZ wyposaża Zgromadzenie Ogólne co do zasady w kompetencję do podejmowania uchwał niewiążących - ZALECEŃ
I tak art. 10 stanowi, że „(...)Ogólne Zgromadzenie jest władne przeprowadzić dyskusję nad każdym zagadnieniem lub każdą sprawą, wchodzącymi w zakres niniejszej Karty albo dotyczącymi kompetencji i funkcji jakiego bądź organu przewidzianego w niniejszej Karcie, jak również może, w związku z takimi zagadnieniami i sprawami, udzielać zaleceń członkom Narodów Zjednoczonych albo Radzie Bezpieczeństwa albo obojgu, z zastrzeżeniem wyjątku przewidzianego w art. 12”
Art. 11.2 stanowi zaś, ze „Ogólne Zgromadzenie jest władne przeprowadzać dyskusję nad każdą sprawą, dotyczącą utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, któraby została mu przedłożona przez któregokolwiek członka Narodów Zjednoczonych albo przez Radę Bezpieczeństwa, albo przez państwo nie będące członkiem Narodów Zjednoczonych stosownie do artykułu 35 ustęp 2; może ono, z wyjątkiem przewidzianym w art. 12, udzielać zaleceń w związku z takimi zagadnieniami odnośnemu państwu lub państwom, albo Radzie Bezpieczeństwa, lub jednym i drugiej. Każde takie zagadnienie, w związku z którym pewna akcja jest konieczna, powinno być przekazane przez Ogólne Zgromadzenie Radzie Bezpieczeństwa przed lub po dyskusji.”
Podane przykłady indywidualnych uchwał wiążących Zgromadzenia ogólnego są zatem wyjątkiem od przyjętej reguły.
Pierwszy znajduje wyraźną autoryzację w art. 4 KNZ
Art. 4. „1. Przyjęcie w poczet członków Narodów Zjednoczonych jest dostępne dla wszystkich miłujących pokój państw, które przyjmą zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i które, w mniemaniu Organizacji, są w możności i pragną wypełnić te zobowiązania.
2. Przyjęcie takiego państwa na członka Narodów Zjednoczonych nastąpi na podstawie uchwały Ogólnego Zgromadzenia, powziętej na wniosek Rady Bezpieczeństwa.”
Drugi wyjatek wsparcia w zasadach KNZ nie posiada - jak zatem tę zdolność Zgromadzenia Ogólnego do wydawania tego rodzaju wiążących aktów wyjaśnić?
Rzecz będzie kolejno o:
Źródle praktyki wysyłania „sił pokojowych” ONZ - „błękitne hełmy”
i ocenie podstaw prawnych jej uprawnienia dokonanej przez MTS.
Powstanie BŁEKITNYCH HEŁMÓW
W 1956 roku wybuchł konflikt między Egiptem a Izraelem
11.11.1956 interwencja zbrojna Francji i Wielkiej Brytanii w Egipcie - politycznie była to anty-egipska akcja obu mocarstw - następstwo między innymi nacjonalizacji Kanału Sueskiego - przed nacjonalizacją Kanał pozostawał pod kontrolą tzw. Towarzystwa Sueskiego - w którym po 44% udziałów posiadały francja i Wielka Brytania, nastomiast Egipt - 7%.
Rada Bezpieczeństwa nie mogła interweniować na podstawie rozdziału VII - veto Francji i Wielkiej Brytanii.
Presja ZSRR i USA na Francję i Wielką Brytanię uniemozliwiała inne działanie - tu początek wiążącego charakteru decyzji Zgromadzenia Ogólnego.
Zgromadzenie Ogólne zwróciło się do państw w konflikcie o zawieszenie ognia, a następnie zadecydowało o utworzeniu sił pokojowych (64 głosy za przy 12 wstyrzymujących się).
Praktyka Zgromadzenia Ogólnego i członków Onz dała początek nowych możliwości art. 11.2 KNZ.
MTS w opinii doradczej w sprawie niektórych wydatków ONZ (20.07.1962) stwierdził, że „Zgromadzenie Ogólne jest upoważnione do decydowania o podjęciu przez członków ONZ operacji utrzymania pokoju i oceny wszelkich skutków jakie podjęcie takiej operacjii niesie dla państw.
A w opinii doradczej w sprawie Namibii (21.06.1971) stwierdził, że Zgromadzenie Ogólne konstatując w swej rezolucji zakończenie mandatu RPA w Namibii (następstwo „poważnego naruszenia umowy mandatowej”): „... Zgromadzenie Ogólne nie formułuje opinii o faktach, lecz opisuje sytuację prawną. Byłoby niewłaściwym zakładać, że skoro Zgromadzenie Ogólne posiada zasadniczo uprawnienie podejmowania zaleceń, umożliwia to Zgromadzeniu przyjęcie w przypadku należących do jego kompetencji, rezolucji posiadającej walor decyzji podjętej z intencją jej wykaonania.”
MTS mówi prawdę generalną - nie można wykluczyć, iż w pewnych sytuacjach Zgromadzenie Ogólne będzie uprawnionym forum w ramach swych kompetencji............................................... ............................................................................................[do przyjęcia uchwały wiążącej indywidualnie???]
[3 przypadki władczej funkcji aktów indywidualnych ONZ: 1) przyjmowanie nowych członków; 2) tworzenie sił pokojowych; 3) zakończenie mandatu RPA w Namibii]
Ukształtował się zatem wolą państw czonkowskich ONZ zwyczaj modyfikujący rygor art. 10 i 11.2 Karty Narodów Zjednoczonych - a MTS w swych opiniach fakt jego powstania jedynie potwierdza.
Decyzje Rady Bezpieczeństwa - np.: uchwały podejmowane na podstawie rozdziału VII KNZ w sytuacji zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju i aktów agresjii - dotyczą zastosowania samej sankcji.
Uchwały wiążące o charakterze OGÓLNYM
Kompetencja Organizacji międzynarodowej stanowienia norm ogólnych i abstrakcyjnych - jest kompetencją w swym skutku daleko idącą - organizacja międzynarodowa zastępuje krajowego ustawodawcę
Kompetencja ta jest przyznawana organom organizacji międzynarodowej w stopniu więcej niż ograniczonym, w bezpiecznych granicach.
Art. 21 Karty WHO stanowi, że Zgromadzenie Ogólne (organ plenarny) ma kompetencję przyjmowania rozporządzeń dotyczacych:
rodzajów środków sanitarnych;
procedur ustanawiania kwarantanny;
jak i wielu innych procedur służących zahamowaniu rozprzestrzeniania się chorób z jednego kraju do drugiego;
Art. 7 d Karty Międzynarodowej Organizacji Meteorologicznej - tylko może przyjąć rozporządzenie techniczne dotyczace praktyki i prac meteorologicznych (ta organizacja).
Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego ma kompetencje przy zasadach, przepisach dot. osiągania korzyści ekonomicznych z działań w obszarze dna morskiego.
Międzynarodowa Organizacja Lotnictwa Cywilnego i Międzynarodowa Organizacja Morska - ustanawiają wiążące członków standardy międzynarodowe - to jest zasady żeglugi powietrznej, morskiej, warunki techniczne, jakim muszą odpowiadać statki - morskie i powietrzne.
ZUPEŁNIE WYJĄTKOWY JEST PRZYKŁAD UE I TWORZENIA PRAWA DROGĄ UCHWAŁ W UE.
UCHWAŁY NIEWIĄŻĄCE
To uchwały organów plenarmych - zalecenia, rekomendacje - to propozycje postępownia zgodnego z przyjętymi w nich regułami.
Adresaci tych zaleceń nie mają obowiązku, aby je przyjmować. Postępowanie niezgodne z regułami zaleceń nie rodzi po stronie adresata odpowiedzialności prawno-międzynarodowej, jaka jest oczywistym skutkiem naruszenia prawa - są to tylko zaproszenia adresatów by podjeli kroki, zauważyli możliwości przyjęcia tych reguł.
Czy więc podejmowania zaleceń jest tylko „sztuką dla sztuki”?
ONZ - w latach 1946 - 1953 Zgromadzenie Ogólne pzryjęło około 800 rezolucji.
Czemu służy ich przyjmowanie?
Zapytajmy zatem:
jaką funkcję mają zalecenia do spełnienia?
Jaki jest ich walor normatywny?
Co do funkcji:
Funkcją podstawową jest funkcja koordynowania zachowań - większość rezolucji proponuje okreslony wzorzec zachowań - siła ich oddziaływania jest różna.
Siła oddziaływania propozycji jest różna
Przyjęcie rezolucj przez Zgromadzenie Ogólne bywa nierzeadko waznym etapem przygotowywania przyszłych konwencji, daje wyraz istnienia zboru reguł zdolnych do kształtowania, koordynowania zachowań adresatów w danej dziedzinie obrotu. Zapowiedź regulacji umownej - impuls dla „krystalizowania się” norm zwyczajowych.
Uzupełnia funkcję koordynacyjną - funkcja KORYGOWANIA ZACHOWAŃ państw członków ONZ - funkcja ściśle polityczna.
1979 - interwencja ZSRR w Afganistanie - publiczne potępienie - ocena zachwań
Spełnienie tyej „upominawczej” roli przez zalecenia jest możliwe, bowiem przyjmuje się, że przyjęcie rezolucji nie może być uważane za akt ingerowania w sprawy należące do kompetencji wewnętrzych danego państwa.
WALOR NORMATYWNY REZOLUCJI - o czym mowa? - o mocy oddziaływania rezolucji na zachowania na płaszczyźnie prawa międzynarodowego.
W opinii doradczej MTS-u w sprawie legalności użycia broni nuklearnej w 1996 r. MTS stwierdził: „... rezolucje Zgromadzenia Ogólnego, nawet jeśli nie posiadają mocy wiążącej, mogą czasami posiadać walor normatywny” - mają w sobie pewną emanację
Jak dowodzić o walorze normatywnym rezolucji?
Po pierwsze państwo członkowskie ma obowiązek rozważenia w dobrej wierze tej rezolucji - ten obowiązek wynika z faktu, iż przyjmowane zalecenie wyraża opinie większości członków Organizacji, z oczywistego założenia zgodności proponowanych reguł z celami organizacji - przekładane zaleceniem reguły służą ich osiągnięciu.
Po drugie państwo członkowskie ma prawo rezolucję stosować, a więc postępować zgodnie z jej regułam.
Zalecenie zatem:
Z natury swojej implikuje prawo aplikowania reguł rezolucji pozostajacych, w założeniu, w pełnej harmonii ze statutem;
Aplikowanie reguł statuuje nową sytuację prawną w przypadku, gdy normy rezolucji nie pozostają w zgodności ......................................................................................................................
.......................................................................................................................................
Po trzecie normatywny walor rezolucji okresla jej przedmiot
Rezolucja bowiem może:
odzwierciedlać istniejące normy przwa zwyczajowego (refleks praktyki i opinio iuris) - np.: jedna z pierwszych rezolucji z 1946 r. rekapitulujaca reguły przyjęte w statucie Międzynarodowego trybunały Wojskowego w Norymberdze dotyczące zakazu popełniania wymienionych tam przestępstw i nakazu ich ścigania;
być de facto „projektem” przyszłego traktatu,np.: deklaracja Zgromadzenia Ogólnego zakazująca tortur - w 1984 r. - w 1985r. podpisano konwencję o zakazie tortur;
być aktem świadomego animowania - rezolucją rozmoju norm prawa zwyczajowego w danej dziedzinie.
Ci, którzy projektują akty prawa międzynarodowego przewidują, że ci, którzy je czytają zaczną postępowań zgodnie z regułami w nich zawartymi - np.: MTS z 1986 w sprawie Nikaragua v. USA mówi o „sterowaniu” procesem powstawania powszechnych morm prawa zwyczajowego.
Oceniając rezolucję Zgromadzenia Ogólnego nr 2625 (XXV) zatwierdzającą Deklarację Zasad Prawa Międzynarodowego dot przyjaznych stosunków i współdziałania państw zgodnie z KNZ.
„Zgoda na tekst takich rezolucji, jak rezolucja nr 2625, ne może być rozumiana jako jedynie „powtórzenie lub uściślenie zobowiązań traktatowych przyjętych w KNZ (...) - może być rozumiane jako wyraz zgody głosujących na ważność przyjętej reguły lub zbioru reguł deklarowanych przez same rezolucje”. (a nie jedynie dla potwierdzenia zobowiązań traktatowych)
Zalecenie formalnie nie ma mocy wiążącej, ale implikuje dziołanie.
Jak wyróznić spośród 8.000 rezolucji te normatywne:
Otórz wśród wzmiankowanych rezolucji, około 80 rezolucji stwierdzaw sposób jasny i nie budzacy wątpliwości o potrzebie przyjęcia i stosowania ujętych nimi generalnych reguł przez wszystkie państwa członków organizacji np.: Rezolucje to są nzywane „DEKLARACJAMI”
10.12.1948 - Powszechan Deklaracja Praw Człowieka przyjeta przez Zgromadzenie Ogólne;
Taką deklaracją jest również deklaracja o Podstawowych Zasadach Prawa Międzynorodowego dotyczaca stosunków przyjaźni i współpracy z 1970 r. przywołana przez MTS w sprawie Nikaragua v. USA.
Ten szczególny walor deklaracji podkresla okoiczność przyjęcia jednomyślnego, lub niemal jednomyślnego przez członków Zgromadzenia Ogólnego.
Traktatowa staranność redagowania norm (obowiązków i uprawnień) - tak więc Aktów NIEWIĄŻĄCYCH nie należy lekceważyć.
Prawo międzynarodowe a prawo wewnętrzne.
Miejsce prawa międzynarodowego w krajowym porządku prawnym.
Miejsce prawa międzynarodowego w polskim porządku prawnym
Prawo międzynarodowe (PM) zewnętrzne a prawo krajowe (PK) wewnętrzne.
Pytamy o relacje --> [Author:K] prawa `społeczności międzynarodowej' do prawa `społeczności krajowej'.
Problem relacji PM - PK rozpatruje się w dwóch płaszczyznach:
w płaszczyźnie stosunków międzynarodowych (MTS rozstrzyga spory między państwami - jedna ze stron może się zwrócić do sędziów o odniesienie się do prawa krajowego);
w płaszczyźnie stosunków wewnętrznych, wewnątrzpaństwowych )w postępowaniu przed sadem krajowym - jeśli strona powoła się na reguły prawa międzynarodowego - to sad musi je uznać);
Punktem wyjścia dla wszelkich rozważań nad relacjami między PM a PK, w każdej z płaszczyzn jest założenie prymatu PM nad prawem wewnętrznym.
Refleksem tej zasady jest art. 27 KW o prawie traktatów, stanowiący że: „Strona traktatu nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonania przez nią traktatu” (traktatu i każdej z reguł prawa międzynarodowego).
Zasada prymatu normy międzynarodowej nad krajową - oczywista w chwili obecnej - wykształcała się stopniowo.
Schyłek XVIII w. - poczatek zasady
XIX w. - prawo międzynarodowe zaczyna regulowć przestrzenie dotychczas zastrzezone wyłącznie dla prawa krajowego - np.: porozumienie zawarte w Niederlandach dotyczace reguł żeglugi, uzytkowania rzek, czuwania nad czystością wody.
Oczywistość ZASADY PRYMATU wyjaśniał amerykański Sekretarz Stanu Bayard stwierdzając w 1887: „gdyby rząd mógł przyjąć swoje własne prawo wewnętrzne jako ostateczny sprawdzian swych międzynarodowych uprawnień i zobowiązań, normy PM stałyby się czystą fikcją, nie dając państwom ochrony”
Problem relacji obu zbiorów norm w płaszczyźnie wewnątrzpaństwowej.
Art. 27 KW - obowiązek oczywisty prymatu norm prawa międzynarodowego
Jak obowiązek ten spełnić?
Brak gotowej recepty - jest to problem każdego z państw z osobna - muszą go same rozwiązac.
Jak państwa radzą sobie z tym zadaniem? Jakie „techniki”, metody przyjmują i stosują, aby międzynarodowe zobowiązanie spełniło się w ich porządku prawnym?
Są dwie podstawowe metody zapewnienia skuteczności PM w krajowym porządku prawnym:
metoda recepcyjna
metoda poza-recepcyjna
każde ze 192 państw może wybrac jedną z tych dwóch dróg
METODA RECEPCYJNA
Recepcja - polega na przekształceniu międzynarodowego zobowiązania, normy w normę PK - normę prawa powszechnie obowiązującego.
Akt przekształcenia jest warunkiem koniecznym, aby zobowiązanie międzynarodowe stało się skuteczne w krajowym porządku prawnym. Akt przekształcenia dotyczy przede wszystkim norm pisanych - a więc norm umownych i norm uchwał Organizacji Międzynarodowych
Kto i jak dokonuje aktu przekształcenia zobowiązań umownych?
W zabiegu przekształcenia najważniejszych dla państw norm umownych jest zawsze zaangażowany PARLAMENT.
Akt przekształcenia może być dokonany przez parlament
bądź we współdziałaniu z organami zaciągającymi zobowiązanie
bądź samoistnie;
W przypadku obu konfiguracji podmiotowych akt przekształcenia zwieńcza opublikowanie przekształconych norm w Dzienniku Urzędowym;
W pierwszym przypadku - współdziałania - świadectwem przekształcenia będzie publikacja w DZ.U, aktów obu organów”
wykonawczego - akt ratyfikacji wraz z tekstem ratyfikowanej umowy;
i parlamentu - tekst ustawy aprobującej zawarcie umowy.
W drugim przypadku - świadectwem tym będzie wyłącznie akt parlamentu - ustawa
W skutku swoim przekształcenie tych norm polegało będzie:
w pierwszym przypadku - „współdziałania” - na przekształceniu umowy en bloc (w całości) w akt PK - i będzie to akt transformacji umowy - cała umowa wchodzi do prawa krajowego i staje się skuteczna;
w drugim zaś na `rozpisaniu' umownych zobowiązań na język i formę aktu PK - ustawy - i będzie to akt transpozycji umowy.
Transformacja
Przykładem transformujacej praktyki była praktyka wprowadzania w obręb polskiego porządku prawnego w okresie międzywojennym umów ratyfikowanych.
Pod rządami konstytucji marcowej (1921) i kwietniowej (1935) - umowy ratyfikowane przez Prezydenta RP za zgodą Parlamentu i opublikowane razem z ustawą ratyfikacyjną w Dz U, traktowane były przez sądy II RP jako ustawy.
Akt parlamentu i Prezydenta (zgoda na ratyfikacje umowy, akt ratyfikacji traktatu) z chwilą ich opublikowania wraz z tekstem umowy w Dz. Ustaw - przekształcały „w całości” umowę w akt prawa wewnętrznego;
Traktat był traktowany jak - ustawa;
Pojawił się zatem w porządku prawa RP akt prawny mający rangę ustawy, będący „lustrzanym” odbiciem ustawy.
W zależności od regulowanej umową materii, a także charakteu norm transponowanej umowy międzynarodowej, akt transformacji może być „uzupełniony” przez krajowego ustawodawcę;
Krajowy ustawodawca, chcąc nadać transformowanej umowie pełen skutek, może być zmuszony „dodatkowo”:
bądź do uchwalenia, nowego wykonującego regulację traktatową prawa;
lub do korekty ustawodawstwa już istniejącego.
Transpozycja
Akt „rozpisania” umownych zobowiązań na język i formę aktu prawa krajowego - ustawy lub rozporządzenia wykonawczego do ustawy;
Szczegółowych wariantów, formuł transpozycji może być wiele:
dosłowne powtórzenie w akcie krajowym klauzul umownych;
transponowanie całości lub części umownych zobowiązań czynione bez intencji ich „kopiowania”;
Uchwalone akty (we wstępach, tytułach) sygnalizują, że zostały przyjęte w następstwie zawarcia traktatu w celu jego wykonania, bądź (najczęściej) nie sygnalizują tego faktu
Ad - 2 Mechanizm POZA-RECEPCYJNY
Polega on na nadaniu bezpośredniej skuteczności międzynarodowym zobowiązaniom w krajowym porządku prawnym;
Następuje ten skutek w następstwie inkorporowania zobowiązań do porządku krajowego;
Dokonujący inkorporacji nie widzi potrzeby przekształcania normy międzynarodowej w normę krajową, aby była ona skuteczna w krajowym porządku prawnym;
Norma międzynarodowa w oryginalnym kształcie dołącza do zbioru norm tworzonych przez krajowego ustawodawcę;
Szczególnie spektakularna jest inkorporacja norm pisanych - norm umownych. Stają się one obok źródeł prawa jego nowym źródłem.
Kto dokonuje o inkorporacji?
O inkorporacji całości lub części zobowiązań międzynarodowych decyduje:
konstytucyjny ustawodawca - wyrazem czego postanowienia konstytucji stanowiące o inkorporowaniu (całości lub części) zobowiązań;
lub gdy nie czyni tego konstytucja (milczenie konstytucji) - praktyka akceptowania skutku inkorporacji (całości lub części) zobowiązań przez parlament i sądy naczelne (orzecznictwo);
MIEJSCE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH W HIERARCHI ŹRÓDEŁ PRAWA KRAJOWEGO
Umowa:
Transformowana - „traktowana jak … ustawa”;
Transponowana - „kodowana” w formę i język klasycznego prawa krajowego (ustawa); z tej przyczyny „znika” z pola widzenia jej międzynarodowy rodowód;
Inkorporowana - nowe, oryginalne źródło prawa;
Ich dalszy los, moc obowiązywania (art. 27 KW) - zależy od tego jak usytuowane są w hierarchii aktów prawa wewnętrznego? W istocie, w jakiej relacji pozostają wobec ustaw?
Indywidualizacja tej relacji jest możliwa jedynie w przypadku umowy transformowanej i inkorporowanej.
Mając na uwadze praktykę, pytamy jakie zasadnicze relacje między traktatem a ustawą wchodzą w grę?
umowa może mieć moc równą ustawie;
umowa może mieć moc wyższą od ustawy;
Przypadek pierwszy
Umowa - transformowana, inkorporowana - „na poziom” ustawy.
Jej relacja wobec ustaw wcześniejszych w sytuacji konfliktu regulacji?
Lex posterior derogat legi priori;
Relacja ustawy późniejszej wobec wcześniejszej transformowanej lub inkorporowanej umowy w sytuacji konfliktu regulacji - Lex posterior derogat legi priori (?!) - konieczność zaradzenia temu -
Umiarkowanie może łagodzić ten oczywiście negatywny dla umowy skutek domniemanie, że przyjęta ustawa nie może być uchwalona z zamiarem naruszenia zobowiązania międzynarodowego;
Domniemanie to musi ustąpić jednak, gdy ustawa sygnalizuje zamiar ustawodawcy odstąpienia od zobowiązania lub gdy nie ma sposobu pogodzenia skonfliktowanych reguł obu aktów.
Przypadek drugi
Dotyczy traktatów inkorporowanych wyłącznie - pozycja traktatów w obrębie porządku krajowego jest mocna (art. 27 KW: Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu.) - nic dodać nic ująć;
Po raz pierwszy zasada wyższości traktatu nad ustawą została uznana przez konstytucję Hiszpanii w 1931
Jak wygląda w praktyce usankcjonowanie przez państwo wyboru stosowanej techniki wprowadzanie międzynarodowych zobowiązań w obręb prawa krajowego?
Gdzie szukać informacji o tym, który mechanizm recepcyjny czy też poza-recepcyjny państwa przyjmują?
Rola prawa międzynarodowego jest współcześnie tak istotna, że określa jego miejsce w krajowym porządku prawnym ustawodawca konstytucyjny;
Konstytucja zatem to miejsce wskazuje + praktyka konstytucyjna, orzecznictwo sądów naczelnych nade wszystko, w szczególności zaś orzecznictwo TK jeżeli w państwie istnieje i działa;
Czy nadanie skuteczności zobowiązaniom międzynarodowym w obrębie krajowego porządku prawnego następuje wyłącznie w następstwie aplikowania recepcyjnego lub poza-recepcyjnego mechanizmu?
Stan materialnej zgodności regulacji umownej (wielostronnej) i ustawodawstwa w chwili przystąpienia państwa do umowy, uzasadnia zaniechanie działań implementacyjnych;
Jeśli nawet stan harmonii ma miejsce, to nie jest dany raz na zawsze. Ustawodawstwo z założenia, z istoty swej jest reżimem, w porównaniu z umową - „statycznym”;
Umowa z istoty swojej jest reżimem zdecydwoanie bardzej dynamicznym.
Dynamicznym bowiem,
Po pierwsze, w tyglu wielostronnych relacji ustala się i rozwija praktyka w dziedzinie unormowanej umową;
Po drugie, szereg umów ustanawia mechanizmy kontroli - ustanawia organ badający zgodność zachowań uczestników umowy;
Jeśli tak, to stosujący prawo krajowe w dziedzinie normowanej umową nie powinien abstrahować od tego, co dzieje się na gruncie nie implementowanej w krajowym porządku prawnym ustawy”
Jeśli istnieje stan harmonii pomiędzy prawem krajowym a międzynarodowym - nie jest potrzebny traktat
Regulacja wewnetrzna pozostaje statyczna, to co dzieje się na gruncie traktatu jest dynamiczne.
Prawo wewnetrzne musi nadążać za tym, co dzieje się na dynamicznym gruncie traktatowym.
Powinien zatem, co najmniej, przyjąć w ślad za Izbą Lordów w sprawie Salomon & Comissioners of Customs and Excise (1967), iż: „Jeżeli postanowienia ustawy są niejasne i można im nadać więcej niż jedno znaczenie, sam traktat staje się znaczący, albowiem istnieje domniemanie, że nie jest intencją parlamentu podjęcie takich działań, które stanowiłoby naruszenie PM (…) i jeśli jedno z możliwych znaczeń, które wynika z postanowień ustawy, jest zgodne ze zobowiązaniami traktatowymi (…) znaczenie to ma pierwszeństwo”
Powinien jednak pójść dalej i generalnie przyjąć, iż jeśli w porządku prawa krajowego nie ma oczywistej sprzeczności między normą międzynarodową a normą krajową, jest w obowiązku, zabezpieczyć zgodność prawa krajowego z umową międzynarodową dokonując interpretacji normy krajowej w „duchu” międzynarodowego zobowiązania.
Odpowiadamy zatem negatywnie na pytanie - czy nadanie skuteczności zobowiązaniom międzynarodowym w obrębie krajowego porządku prawnego następuje wyłącznie w następstwie aplikowania recepcyjnego lub poza-recepcyjnego.
Uzupełnieniem formalnych mechanizmów wprowadzania prawa międzynarodowego w obręb krajowego porządku prawnego jest „powszechne jego stosowanie”.
Miejsce prawa międzynarodowego w systemie prawnym RP
Co w tej materii ma do powiedzenia Konstytucja?
Art. 87 Konstytucji RP 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.”
Konstytucja wzmiankuje o znaczącej roli umów międzynarodowych, lecz jedynie części zobowiązań międzynarodowych - tylko tych ratyfikowanych;
Umowy ratyfikowane - tzn. „ogół” umów ratyfikowanych - ratyfikowanych za zgodą i bez zgody parlamentu, ratyfikowanych za zgodą narodu wyrażoną w drodze ogólnonarodowego referendum.
Umowy, do których RP przystąpiła wolą prezydenta RP - należą do tego samego zbioru - umów międzynarodowych objętych terminem konstytucyjnym.
Umowy ratyfikowane, w każdym przypadku, zgodnie z art. 91 w ust 1: „Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.”
Art. 91 ust 1 sygnalizuje, wywołuje dwie istotne kwestie:
kwestie czasu (okresu) skuteczności umowy w obrębie porządku prawnego RP - od kiedy do kiedy skutkuje w przestrzeni RP;
kwestie zakresu skuteczności umowy od chwili publikacji w Dz. U. - w jakim zakresie;
Ad - 1
Umowa jest skuteczna w RP od chwili ogłoszenia jej w Dz. U;
Ogłoszenie ratyfikowanej umowy międzynarodowej w dzienniku promulgacyjnym jest zatem niezbędnym i konstytucyjnym warunkiem włączenia umowy do krajowego porządku prawnego.
Umowa jest skuteczna do?
Pytanie o wpływ okoliczności wygaśnięcia umowy w płaszczyźnie międzynarodowej na skuteczność w porządku prawnym RP?
Odpowiedź: Wyrok NSA z 7 XII 1999 - skuteczność umowy mimo wygaśnięcia w płaszczyźnie międzynarodowej, w porządku krajowym trwa do chwili podania do publicznej wiadomości (opublikowania w Dz. U.) oświadczenia rządowego o utracie jej mocy obowiązującej.
Ad - 2
Pytając o zakres skuteczności umowy od chwili publikacji w Dz. U. pytamy w istocie o to w jakim zakresie normy umowy są skuteczne od tej chwili bezpośrednio
Uważa się, że w chwili publikacji umowa ratyfikowana może od razu kształtować relacje, być skuteczną bezpośrednio.
Gdy mówimy o normach stosowanych bezpośrednio - mówimy o normach, które:
w intencji twórców umowy mogą i mają być bezpośrednio - „natychmiast” (z chwilą publikacji) - skuteczne w obrębie krajowego porządku prawnego wobec jednostek (obywateli, osób prawnych i innych podmiotów), a także organów państwa - tak w relacjach jednostka - organy państwa, jak i relacjach jednostka - jednostka;
uprawniają lub zobowiązują natychmiast (z chwilą publikacji) taki właśnie krąg adresatów;
mogą być samodzielną podstawą formułowanych przed organem krajowym przez podmioty te roszczeń;
mogą być samodzielną i wyłączną podstawą sądowego rozstrzygnięcia (ratio decidendi) lub też samodzielną i wyłączną podstawą administracyjnej decyzji [zmiana funkcji prawa międzynardowego, które nie tylko formułuje prawa i obowiazaki dla państw - ale także dla jednostki];
Normy skuteczne bezpośrednio - to normy samowykonalne;
Normy wymagające transpozycji - to normy niesamowykonalne - a więc to te części umowy, których stosowanie według art. 91 ust 1 „(…) jest uzależnione od wydania ustawy”
Źródła i pierwotna przyczyna różnicowania norm?
Różnicowania norm samowykonalnych i niesamowykonalnych dokonał SN USA w wyroku w sprawie Foster and ELam v. Neilson (1829);
W pasie 13 stanów na wschodnim wybrzeeżu - najpóźniej do U.S. dołaczono Florydę - kupioną od Hiszpanii
Hiszpania i U.S. podpisały umowę secesji przekazującą Florydę U.S.
W tej umowie były klauzule, z których wynikało, że stany własności ziemskiej ukształtowane pod rządami Hiszpanii będą honorowane przez USA.
W Konstytucji USA w art. 6.2 :” Niniejsza konstytucja i zgodnie z nią wydane ustawy Stanów Zjednoczonych oraz wszystkie traktaty, które zostały lub zostaną zawarte z ramienia Stanów Zjednoczonych, stanowią najwyższe prawo krajowe. Jest ono wiążące dla sędziów każdego stanu, nawet gdyby było sprzeczne ze stanową konstytucją lub ustawą.”
Wolą konstytucyjnego ustawodawcy było, by traktaty zawarte przez umocowanych reprezentantów by ły częścią porządku prawnego.
Sądy orzekały różnie, różne interpretacje tej klauzuli.
W orzeczeniu Foster i Elam znajdujemy fragmenty, które oddają istotę samowykonalności norm: „(…) traktat jest samowykonalny, gdy działa sam z siebie bez potrzeby jakiejkolwiek pomocy ze strony ustawodawstwa wewnętrznego, lub też jest niesamowykonalny, gdy jego postanowienia tworzą kontrakt, implikując potrzebę użycia środka ustawodawczego lub administracyjnego”;
Pogląd różnicujący charakter norm - na samowykonalne i niesamowykonalne - przyjęty został także przez inne państwa, które zdecydowały o inkorporacji umów do swego porządku prawnego w orzecznictwie.
Potwierdzeniem samowykonalnego charakteru norm umownych - sankcje sądu międzynarodowego - jest opinia doradcza STSM z 3 III 1928 w sprawie jurysdykcji sądów gdańskich.
Spór między Polską a Wolnym Miastem Gdańsk
Umowa polsko - gdańska z 9 XI 1920 (Paryż) zawierała w art. 20 i 21 postanowienia normujące kwestie m.in. kontroli zarządu i eksploatacji sieci kolejowej w granicach wolnego miasta.
Sieć kolejowa jak ustalono będzie „(…) kontrolowana i zarządzana przez Polskę, która otrzymywać będzie zyski i ponosić koszta” art. 20
„(…) kwestia dotycząca statusu urzędników, pracowników i robotników będących w służbie kolei żelaznych będą przedmiotem stosownego porozumienia (…)” - art. 21
Tymczasowe porozumienie dotyczące urzędników (Provisoriches Beamtenabkommen) z 20 VII 1921 uzupełnione następnie 22 X 1921. ? ......................................................................... .......................................................................................................................??
Spory pracowników na tle finansowym - opieraja się na Provisoriches Beamtenabkommen - sądy gdańskie je honorują - śady polskie - nie.
Postanowienia Porozumienia powoływane były z pełnym skutkiem w postępowaniach sądowych przez pracowników kolei i w sporze z pracodawcą polskim przed sądami gdańskimi;
RP odmówiła honorowania orzeczeń;
Strona polska była zdania, że Provisoriches Beamtenabkommen będąc jedynie porozumieniem ustanawia prawo i obowiązuje jedynie pomiędzy stronami; nie będąc wprowadzonym do ustawodawstwa polskiego, nie może bezpośrednio ustanawiać praw i obowiązków dla zainteresowanych jednostek (pracowników PKP, jak i samej PKP)
Jeśli z jakiś względów Polska nie wykonałaby zobowiązań międzynarodowych ustanowionych B, ponosiłaby odpowiedzialność jedynie wobec Wolnego Miasta Gdańska;
Strona gdańska był zdania, że Provisoriches Beamtenabkommen - porozumienie jakkolwiek będące formalnie porozumieniem międzynarodowym - w intencji stron miało stanowić zbiór postanowień, które okreslają w płaszczyźnie prawnej relacje pomiędzy pracownikami...... .................................................................................................................................................................................................
STSM stwierdził:
„Można łatwo odnotować , że zgodnie z utrwalona zasadą prawa miedzynarodowego umowa z 22.10.1921 r. będąc międzynarodowym porozumieniem nie może jako tak ustanawiać bezpośrednio praw i obowiązków dla osób prywatnych. Lecz nie można zaprzeczyć, że sam przedmiot międzynarodowego porozumienia, zgodnie z intencją umawiajacych się stron może powodować, że przyjęte zostaną przez strony pewne precyzyjnie sformułowane reguły ustanawiające prawa i obowiązki dające się stosować przez sądy krajowe. Na taką intonację można wskazać odwołując się do sformułowań umowy (…).
Sądy rozstrzygające o bezpośrednim skutku norm umownych, biorą pod uwagę (zasada) - zamiar (intencję) nadania normom samowykonalnego charakteru przez strony.
Zamiar ten wynoszą przede wszystkim z:
precyzyjnej, jasnej, kodeksowej relacji norm;
wyrażonych sygnałów czy też sugestii o samowykonalny charakterze norm poczynionych przez strony w samej umowie - preambuła;
i/lub wskazań zawartych w składanych oświadczeniach towarzyszących jej zawarciu (np. treści debaty parlamentarnej, wypowiedziach organu zawierającego umowę, oświadczeniu prezydenta).
Jest wiele orzeczeń sądów aplikujących normy umów;
Znamienna jest jedna z pierwszych wypowiedzi SN z 15 VI 1955 w której, SN wypowiadając się o samowykonalnej naturze norm Traktatu, stwierdził, że problem: „Dotyczy (…) oczywiście tego rodzaju konwencji lub dwustronnych umów, w których bądź co najmniej w sposób dorozumiany wyrażano zamiar stosowania ich w obszarze prawa wewnętrznego przystępujących do konwencji lub zawierających umowę państw, bądź też przyjąć można, iż co najmniej możliwości takiego ich stosowania wynika z ich treści lub też innych obiektywnych przesłanek towarzyszących ich zawarciu (…)”
i dodał „(…) a jest oczywiste, że przystąpienie kraju do konwencji, której przedmiotem są prawa człowieka, nie może mieć innego celu niż ich bezpośrednie zastosowanie w wewnętrznym obrocie prawnym”
Miejsce ratyfikowanych umów w hierarchii aktów prawa wewnętrznego
Art. 91 2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.
Jakie jest miejsce umów ratyfikowanych bez zgody Parlamentu
Nie jest ono wyraźnie w Konstytucji określone;
Jeśli ratyfikowanie (zawarcie) umowy, przedmiotem której są materie ustawowe, wymaga zgody Parlamentu, to umowy ratyfikowanej bez zgody Parlamentu nie możemy sytuować na poziomie ustawowym;
Gdzie zaś możemy? Miedzy ustawą a rozporządzeniem
Co z innymi niż ratyfikowanymi umowami, jakie jest ich miejsce w polskim porządku prawnym?
Usytuowanie norm tych umów określi zabieg transpozycji;
Będzie to zatem:
albo zbiór norm ustawowych (ustawa);
albo zbiór norm rozporządzeń wykonawczych do ustaw (rozporządzenie);
Problem odesłania ustawowego do umów międzynarodowych
Odesłanie do ustawy m jakie odnajdujemy w wielu aktach prawa polskiego - jest (ważnym) mechanizmem wprowadzania umów do prawa polskiego;
Np. ustawa o prawie prywatnym międzynarodowym z 1965 stwierdza w art. 1 §2, że „(…) nie stosuje się jej, jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną, postanawia inaczej”
Odesłanie ustawy - jaki to mechanizm -ścieżka recepcyjna czy poza-recepcyjna?
O jaką umowę międzynarodową chodzi może we wzmiankowanym odesłaniu ustawy o prawie międzynarodowym?
Na podstawie skromnego orzecznictwa (NSA głównie), kształtuje się pogląd, że:
odesłanie ustawowe do umowy ratyfikowanej akcentuje „jedynie” jej znaczenie - wzmiankowana w odesłaniu umowa ratyfikowana jest skuteczna spełniając przesłanki art. 91 § 1 Konstytucji;
natomiast odesłanie ustawy do umowy nie ratyfikowanej (zatwierdzanej lub zawieranej w inny sposób) skutkuje „aktem transformacji” polegającym na włączeniu postanowień umowy do aktu odsyłającego, przez co uzyskuje ono moc obowiązującą i pozycję analogiczną do tej, jaką ma akt odsyłający (a więc ustawa).
ART. 27 KW A ART. 8 USTĘP 1 KONSTYTUCJI
Art. 8. 1. Konstytucja jest najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej
Artykuł 27 Prawo wewnętrzne a przestrzeganie traktatów: Strona nie może powoływać się na postanowienia swojego prawa wewnętrznego dla usprawiedliwienia niewykonywania przez nią traktatu.
Nakaz spełnienia wymagań art. 27 wywołuje w konfrontacji z art. 8 ust 1 problem zgodności traktatów z Konstytucją RP;
Zgodnie z art. 188 pkt 1 Konstytucji - TK ma prawo orzekać o zgodności umów międzynarodowych z Konstytucją. A więc ma miejsce kontrola konstytucyjności umów miedzynarodowych
Przed związaniem się traktatem Prezydent RP może wnioskować o przeprowadzenie kontroli do TK (art. 133 ust.2). Negatywne orzeczenie TK blokuje ratyfikację;
Po związaniu się traktatem - wniosek autorstwa szerokiego kręgu uprawnionych do jego składania podmiotów (art. 191 ust. 1) - negatywne orzeczenie TK prowadzić musi do:
zmiany Traktatu;
lub częściowego albo całkowitego jego wygaśnięcia;
zmiany (rewizji) Konstytucji.
Miejsce traktatów zawieranych pod rządami konstytucji wcześniejszych?
Art. 241. 1. Umowy międzynarodowe ratyfikowane dotychczas przez Rzeczpospolitą Polską na podstawie obowiązujących w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i ogłoszone w Dzienniku Ustaw, uznaje się za umowy ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie i stosuje się do nich przepisy art. 91 Konstytucji, jeżeli z treści umowy międzynarodowej wynika, że dotyczą one kategorii spraw wymienionych w art. 89 ust. 1 Konstytucji
Jaki jest los (powszechnego) prawa zwyczajowego?
Art. 87. 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia;
Konstytucja „zgubiła” prawo zwyczajowe powszechne - nie wprowadza norm powszechnych w obręb zamkniętego katalogu źródeł prawa powszechnie obowiązującego w Polsce;
Art. 9. Rzeczpospolita Polska przestrzega wiążącego ją prawa międzynarodowego
Art. 24 - umowy między RP a RFN o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy z 17 VI 1991, w którym strony stwierdzają, że w kształtowaniu swych stosunków „(…) potwierdzają bezpośrednie obowiązywanie powszechnych, norm prawa międzynarodowego w prawie krajowym”
Co z uchwałami Organizacji Międzynarodowej?
Problem relatywnie nowy (brak wzmianki w art. 38 SMTS);
Dotyczy, w wymiarze globalnym, wąskiego kręgu uchwał - uchwał wiązanych indywidualnie, podejmowanych przez ZO i RB ONZ, czy też uchwał wiążących, ogólnych, podejmowanych dzięki kilku wyspecjalizowanych organów ONZ
Praktyka wyjątkowa - WE i proces integracji EU:
Art. 91 ustęp 3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.
O ile uchwały wiążące WE są w sposób oczywisty inkorporowane; o tyle pozostałe muszą być poddane transpozycji;
Jak wygląda transpozycja wiążących uchwał RB przyjmowanych na gruncie rozdziału VII?
W polskim porządku prawnym podstawą prawną dokonywania transpozycji i nakazów stosowania sankcji ekonomicznych i wynikających z tego finansowych następstw jest Ustawa z dnia 11 XII 1997 o administrowaniu obrotem z zagranicą towarami i usługami.
Art. 6 ust 1 ustawy stanowi m.in., że Rada Ministrów (...) jeżeli wymaga tego interes narodowy lub podstawowy interes gospodarczy kraju, może wprowadzić ograniczenie w obrocie ............. za granicę w przypadkach, gdy:
W przypadku takim rada Ministrów może ustanowić nawet zakaz sprzedaży towarów za granicę.
Pośrednie stosowanie prawa w RP
Ma miejsce - orzecznictwo TK, SN, NSA - sygnalizuje o takiej praktyce i obowiązku pośredniego stosowania prawa.
Przykładem orzeczenie TK z 1997, w którym stwierdził, iż prawo wspólnotowe w świetle postanowień Układu Stowarzyszeniowego Polski ze WE i państwami członkowskimi Wspólnoty z 1991, w świetle art. 68 wymaga od RP podjęcia „Wszelkich starań w celu zapewnienia zgodności jej przyszłego ustawodawstwa z ustawodawstwem Wspólnoty” musi być uwzględnione w procesie stosowania prawa krajowego, jego wykładnią”
Trybunał stwierdził, że „(…) pochodną zobowiązania dlo zapewnienia zgodności ustawodawstwa (ciążącego przede wszystkim na Parlamencie i Rządzie) jest zobowiązanie do nadawania obowiązującemu ustawodawstwu takiego rozummienia, które służyć będzie możliwie najpełniejszemu zapewnieniu tej zgodności”
O ile TK wskazał na obowiązek pośredniego stosowania prawa wynikający z samej umowy, o tyle inne wypowiedzi konstatują jedynie fakt czynienia tego:
Np. postanowienie SN z 11 I 1995, które stwierdza, że „od momentu wstąpienia do RE orzecznictwo Trybunału Praw Człowieka może i powinno stworzyć .................................... ..........................................................................orzecznictwu sądowemu jako istotne źródło inkorporacji - przpisów prawa polskiego.
PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO - uczestnicy międzynarodowego obrotu rządzącego prawem międzynarodowym
Państwa (192), GO's (300…), NGO's (5000), spółki wielonarodowe (?);
Osoby fizyczne - jednostki; osoby prawne;
Powstańcy, strona wojująca (XIXw i I poł XX);
Narody i ich Komitety Wyzwolenia Narodowego (II połowa XXw) - np. Organizacja Wyzwolenia Palestyny.
Tę naturalną obecność wielu innych - obok państw - podmiotów w obrocie, podkreśla wypowiedź MTS, zawarta w opinii doradczej w sprawie kompensacji szkód poniesionych w służbie ONZ (1949): „(…) podmioty prawa międzynarodowego nie są koniecznie identyczne co do swej istoty lub praw. Istota ich zależy od potrzeb społeczności międzynarodowej”
Podmiotem prawa międzynarodowego jest zatem bezpośredni adresat norm PM, a więc podmiot, który z norm prawa międzynarodowego bezpośrednio wywodzi o swoich uprawnieniach lub obowiązkach w międzynarodowym obrocie.
Państwo - pierwsza z dramati personae.
Zajmujemy się kolejno:
definicją państwa w rozumieniu prawa międzynarodowego;
kompetencjami państwa;
powstaniem państwa i przekształceniami jakimi w toku swej egzystencji podlega
AD-1
Państwo jest powszechnie definiowane jako wspólnota, która składa się z terytorium, ludności poddanej zorganizowanej władzy politycznej i charakteryzującej się suwerennością (Komisja Arbitrażowa ds. Jugosławii - opinia 1 z 29 XI 1991)
Elementy konstytuujące państwo;
Ludność
państwo - zbiorowość ludzka;
państwo nie może istnieć bez ludności;
jej liczebność? - Chiny 1700 mln; Tuvalu - 10 tys;
przynależność osoby do ludności państwa określa jej obywatelstwo odzwierciedlające jej rzeczywistą wieź z państwem (więź obywatelska).
Terytorium
państwo nie może istnieć bez terytorium;
terytorium a ludność - ludność osadzona `na stałe' (co nie wyklucza migracji);
terytorium a władza - terytorium - konieczna przestrzeń w jakiej ujawnia się władza.
Władza - wszystkie jej filary - władza ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza;
władza efektywna - zabezpieczająca wewnętrzny ład, bezpieczeństwo i porządek -
i samodzielna w swym działaniu - suwerenna.
22 VII 2003 Premier Australii zwrócił się do najmniejszych państw Oceanii z sugestią potrzeby utworzenia regionalnego rządu i połączenia sił. Stwierdził, że „Najmniejsze państwa Oceanii są za małe, by mogły być - zdolne do życia w normalnym znaczeniu tego słowa”
Suwerenność - znamię państwowości
Co znaczy być suwerennym?
Idea suwerenności ewoluuję.
Co zatem znaczyło być suwerennym u zarania XV, XVIw, w wiekach kolejnych, co znaczy być suwerennym współcześnie?
Odkrywcą koncepcji suwerenności jest Jean Boden - „Sześć ksiąg o Rzeczpospolitej”
Suwerenność - niepodzielna, najwyższa i nieograniczona władza, łączona przez Bodina z osobą króla Francji - oznaczała niezależność władzy królewskiej od jakichkolwiek, poza boskimi, autorytetów.
Ma ona wg Bodina 2 aspekty:
aspekt wewnętrzny - suwerenność wewnętrzna;
aspekt zewnętrzny - suwerenność zewnętrzna
Rozróżnienie tych dwóch aspektów - było odpowiedzią na zagrożenie ze strony papieża lub cesarza - rywalizujących (X-XV) - o to „kto będzie przewodził `Republice narodów chrześcijańskich'” lecz także zagrożenia wewnętrzne płynące ze strony poddanych władzy panów feudalnych i ich z kolei poddanych - „wasal mego wasala nie jest moim wasalem”
Gdy mówimy o suwerenności państwa współcześnie również wyróżniamy te 2 aspekty
Pełną konsekracją nowego międzynarodowego porządku, tzn. porządku budowanego przez równe sobie suwerenne państwa nastąpiło w 1648, z chwilą podpisania traktatów westfalskich:
w Munster (Cesarstwa z Francją);
w Osnebrucku (Cesarstwa ze Szwecją);
Traktaty podkreślają ostateczną eliminację wertykalnych zależności, na rzecz relacji horyzontalnych w relacjach międzynarodowych;
Traktaty westfalskie stają się pierwszym elementem „publicznego prawa europejskiego” i oczywistym impulsem jego dalszego - w tym także traktatowego co do formy - rozwoju, czynionego przez równych sobie. Suwerenności i równość układających się stron zatem zostaje powszechnie uznana i przyjęta.
Władca (suweren) zatem (XV-XVI … 1648) skupia w swym ręku i realizuje wszystkie możliwe do wyobrażenia prerogatywy władzy publicznej;
moc stanowienia prawa będzie odtąd uznawana za najwyższy atrybut władzy publicznej;
Wola suwerena w procesie stanowienia reguł rządzących stosunkami, tak wewnętrznymi jaki i międzynarodowymi, ma największe znaczenie.
QUOD PRINCIPI PLACUIT LEGIT HABET VIGOREM???????? - To co władca ustanawia (władcę zadowala) ma moc prawa
Jak układają się z sobą suwereni?
Działania ich są działaniami indywidualnymi wspólnymi zaś o tyle o ile pozwalają utwierdzić lub umocnić pozycję władcy monarchii.
Monarcha absolutny szuka stale potwierdzenia swej wielkości i swego prestiżu;
Cel ten osiąga się środkami pokojowymi, częściej w drodze wojny;
Stan pokoju gwarantuje utrzymanie uzyskanego stanu politycznego posiadania - stanu równowagi sił - tj. stanu w którym żaden z partnerów (rywali) nie jest (nie będzie) w stanie podjąć działań, które zmienią stan osiągniętej w relacjach wzajemnych równowagi politycznej wpływów i znaczenia.
Pokój (!!!) zatem zapewnia stosowanie zasad równowagi i odzwierciedlające stan równowagi porozumienia i sojusze zawierane zawsze z kimś … przeciw komuś”
Zasada równowagi sił staje się kanonem w wyznaczaniu polityki zagranicznej po 1648r. Zasada ta jest kanonem uprawnienia polityki zagranicznej państw narodowych. W II połowie XIXw premier Francji Thiers wręcz stwierdza: „(…) zasada równowagi sił to gwarancja niepodległości państw”
Zasada ta kładzie się negatywnym cieniem na postrzeganie reguł PM - „prawa narodów” - i jego mocy w normowaniu międzypaństwowych relacji.
Wybitny niemiecki teoretyk prawa Georg Jellinek stwierdził: „(…) tam gdzie stosowanie się do prawa narodów wchodzi w konflikt z istnieniem państwa - tam ustępuje norma prawna.
(…) prawo narodów istnieje dla państwa, nie państwo dla prawa narodów”.
Doświadczenia I WŚ dramatycznie sygnalizują, iż jedyną perspektywą pokoju jest perspektywa przywrócenia szacunku dla prawa i norm etycznych, w wielu płaszczyznach, także w płaszczyźnie międzynarodowej relacji. Suwerenni muszą zatem przyjąć wobec innego jak i wobec siebie zasadniczo inną postawę niż dotąd: postawę uznania i uszanowania suwerenności innych, co niesie za sobą konieczność samego ograniczenia się z jednoczesnym precyzyjnym wskazaniem w prawie granic tych samo-ograniczeń.
W preambule Paktu Ligi Narodów (1919) znajdujemy tego przesłanie:
(…) dla rozwoju współdziałania narodów oraz zapewnienia im pokoju i bezpieczeństwa należy (…) ściśle przestrzegać norm prawa międzynarodowego uznanych odtąd jako rzeczywiste prawidło postępowania Rządów(…)”
Istotę roli PM w nowym porządku oddaje stwierdzenie STMSu zawarte w wyroku w sprawie statku Lotus z 1927 - (…) wszystko czego można oczekiwać od państwa, to to, aby nie przekroczyło granic, które wyznacza jego suwerenności PM; poniżej tej granicy tytułem dla sprawowanego przez państwo władztwa jest jego suwerenność”
W świetle tej wypowiedzi należy postrzegać współcześnie i rozumieć fenomen suwerenności państwowej;
Art. 2 §1 Karty NZ zasada międzynarodowego porządku prawnego - zasada suwerennej równości państw.
Co znaczy zatem być suwerennym państwem w świetle tej zasady?
Znaczy być członkiem społeczności państw na zasadzie równości z innymi państwami, z pełnym jej uszanowaniem wobec siebie i innych;
Korzystać z praw z suwerennością związanych - tzn. praw zasadniczych i praw nabytych;
Prawa zasadnicze to kolejno:
Prawo istnienia - prawo to przekłada się na prawo do poszanowania integralności terytorialnej i niepodległości politycznej (polegającej na swobodnym wyborze i rozwoju systemu politycznego, społecznego, gospodarczego…);
Prawo do czci (dobrego imienia, szacunku);
Prawo do wykonywania zwierzchnictwa terytorialnego i zwierzchnictwa personalnego;
Prawo do uczestniczenia w obrocie - tj. prawo do określania i kształtowania wg własnego uznania stosunków z innymi państwami zgodnie z PM, czego szczególnym wyrazem jest:
Prawo zaciągania zobowiązań międzynarodowych i towarzyszący mu obowiązek wykonywania ich w dobrej wierze (ius traktatu);
Prawo legacji;
Prawo uczestniczenia w OI;
Prawo do ochrony swej suwerenności, co przekłada się na:
Prawo żądania uznania zasady zakazującej ingerencji w sprawy należące do wyłącznej kompetencji państwa;
Prawo do żądania uszanowania immunitetu państwa;
Prawo dochodzenia roszczeń, ale i ponoszenia odpowiedzialności;
Prawo do samoobrony
Prawo nabyte to prawo nabyte w wyniku realizacji praw zasadniczych w następstwie wchodzenia w relacje z innymi państwami (podmiotami).
Ochrona suwerenności
Zagrożenia suwerenności płyną z 2 kierunków:
Pierwszy typ zagrożenia niesie za sobą samo PM - ekspansja PM implikuję potrzebę wyraźnej priorycznej limitacji jego oddziaływania w odniesieniu do pewnych (suwerennych) przestrzeni życia społecznego;
Drugi typ zagrożeń wypływa z zachowań państw, które przywołują i aplikują reguły swego porządku w obręb swojego terytorium w intencji kontrolowania aktów innego suwerena podejmowanych w tej przestrzeni przez jego funkcjonariuszy lub kształtowania losy majątku innego suwerena ulokowanego na ich terytorium. Ma miejsce zatem konflikt kompetencji suwerenów na terytorium jednego z nich.
Odpowiedzią na pierwszy typ zagrożeń jest instytucja „sfery zastrzeżonej” i związana z nią zasada nieingerencji;
Odpowiedzią na drugi typ zagrożeń jest instytucja immunitetu państwa (immunitetu jurysdykcyjnego) oraz doktryna Act of State.
„Strefa zastrzeżona” - jest w sferą w obrębie której działanie państwa i realizowane kompetencje nie pozostają w żadnym związku z PM, nie są poddane w najmniejszym stopniu rygorom PM;
Zakres sfery zastrzeżonej zależy od PM i jego rozwoju.
Zaciągnięcie międzynarodowego zobowiązania dotyczącego materii należącej do sfery zastrzeżonej, wyklucza dla zaciągniętego zobowiązania możliwość powołania się na tą konstrukcję i skutecznego przeciwstawienia się jej w każdej sytuacji dotyczącej interpretacji lub wykonania zobowiązania.
Ograniczenie suwerenności - ograniczenie wykonania suwerenności
Art. 2 §7. Żadne z postanowień niniejszej Karty nie upoważnia Narodów Zjednoczonych do wtrącania się w sprawy, które zasadniczo należą do wewnętrznej kompetencji jakiego bądź państwa, ani do domagania się od członków, żeby sprawy tego rodzaju oddawali do załatwienia w trybie przewidzianym w niniejszej Karcie; (…)
PM uznaje istnienie „sfery zastrzeżonej”, lecz nie określa jej przedmiotu - obszaru; TO od państwa zależy w jakim stopniu, w jakim zakresie zwiąże się PM i jaki kształt przybierze sfera jego wyłącznych kompetencji.
Sfera zastrzeżona jest zatem indywidualna dla każdego państwa i w oczywisty sposób ewoluuje
Konstrukcja sfery zastrzeżonej zasada nieinterwencji
Wyróżnienie sfery zastrzeżonej prowadzi do zakazu interwencji - zasady zakazującej ingerencji państw w sprawy wewnętrzne sfery zastrzeżonej innych państw;
Zasada nie wyznacza precyzyjnie granic, przekroczyć których nie wolno (to skutek nieustannej ewolucji granic sfery zastrzeżonej), jak również nie określa katalogu zakazanych sposobów interwencji.
Taki stan powoduje, że pewne zachowania dyplomatyczne, czy też inne polityczne, wywołują u zainteresowanych „mieszane” uczucia - „mieszania się w sprawy wewnętrzne” lub „mieszania się w sprawy zewnętrzne” - prowadzonej polityki zagranicznej.
Nie zmienia to oczywistej prawdy, że mimo tych ułomności zasada nieinterwencji jest jedną z kluczowych zasad PM;
MTS w sprawie Nikaragua ^ USA - 1986 - sformułował definicję zasady nieinterwencji, wskazując na konstytuujące ją elementy:
„Zgodnie z powszechnie przyjętymi stwierdzeniami, zasada ta zakazuje każdemu państwu jak i grupie państw interweniować bezpośrednio lub pośrednio w sprawy wewnętrzne i zewnętrzne innego państwa. Interwencja zakazana dotyczy materii, które zasada suwerenności państw pozwala każdemu z nich normować swobodnie. Jest nią więc wybór systemu politycznego, ekonomicznego, społecznego, kulturalnego, jak i kształtowanie stosunków zagranicznych. Interwencja jest zakazana jeśli wobec tych wyborów, które muszą pozostać wolne, stosowany jest przymus”
Z przyczyny:
Nie w pełni zarysowanego zasięgu jak i niepewnej listy zakazanych sposobów interwencji budzi kontrowersje zasada nieinterwencji
Co do nie w pełni precyzyjnie zarysowanego zakresu zasady nieinterwencji - a więc wątpliwości co do tego co jest a co nie jest objęte „sferą zastrzeżoną” - nie ulega kwestii, że najwięcej emocji wywołują sytuacje dotyczące normowania materii praw i wolności człowieka.
Co do nie w pełni precyzyjnie zarysowanej listy zakazanych sposobów interwenci - a więc wątpliwości co do tego jakie zachowanie jest aktem ingerencji - niewątpliwe zakazaną formą ingerencji jest interwencja zbrojna. Próg przymusu dopuszczalnego w relacjach międzynarodowych pozostaje nie namierzany, a przez to nieokreślony.
PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE
- 1 -
a ten wykład i wykład z 1 marca tylko sprawdź. No i to wszystko …