.-''

Prace nad budżetem na następny rok rozpoczynają się pod koniec pierwszego półrocza. Punktem wyjścia jest ustalenie prognozy podstawowych wielkości makroekonomicznych na drugą połowę bieżącego roku czyli roku bazowego oraz na rok następny. Najważniejsze prognozy to:

prognoza

ł. cen, stopy procentowej i kursu walutowego,

2. prognoza produkcji sprzedanej i produktu krajowego,

3. prognoza przeciętnej rentowności w sektorze produkcyjnym,

4. prognoza przeciętnych wynagrodzeń w sferze produkcyjnej i budżetowej,

5. prognoza obrotów handlu zagranicznego,

6. prognoza wykonania budżetu w roku bazowym.

Równolegle trwają prace na założeniami polityki społeczno - gospodarczej. Punktem wyjścia Jest tu sformułowanie założeń dotyczących

1. podatków,

2. systemu finansowego jednostek gospodarczych,

3. zakresu i form interwencji budżetu w gospodarce,

4. dochodów różnych grup społecznych,

5. polityki zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu,

6. polityki społecznej,

7. polityki pieniężnej.

Wynikiem tej fazy jest opracowanie podstawowych założeń budżetu.

Dalsze prace to zestawienie prognozy dochodów i dopuszczalnego deficytu budżetowego. Dochody oraz deficyt stają się w ten sposób: zmienną egzogeniczną determinującą dopuszczalny poziom wydatków. Zapobiega się w ten sposób naciąganiu dochodów do potrzeb wydatkowych. Opracowuje się jednocześnie prognozę potencjalnych źródeł finansowania deficytu budżetowego. W grę wchodzą tutaj trzy możliwości:

1. zadłużenie budżetu w bankach krajowych,

2. ulokowanie bonów skarbowych i obligacji poza bankiem,

3. otrzymanie kredytów zagranicznych.

Otrzymuje się w ten sposób kwotę możliwych do zrealizowania wydatków budżetowych.

Ustala się przede wszystkim wydatki sztywne, a więc dotacje do ubezpieczeń społecznych, koszty obsługi długu krajowego i zagranicznego, rozliczenia z bankami, wynagrodzenia w sferze budżetowej, wydatki związane z bezrobociem, subwencje dla gmin. UE

W dalszej kolejności ustala się dotacje na wydatki pozapłacowe sfery budżetowej, wydatki majątkowe i rezerwy budżetowe.

Jeżeli tak ustalona suma wydatków jest zbyt duża dokonuje się redukcji tych wydatków, które nie są uważane za sztywne. Nie jest to jednak zawsze możliwe, bowiem np wydatków pozapłacowych sfery budżetowej nie można dowolnie ograniczać.

Może okazać się, że wszelkie bilanse prowadzą do konieczności wzrostu dochodów, jest to jednak zło konieczne.

Tak powstaje pierwsza, opracowana przez Ministerstwo Finansów wersja budżetu, która jest przekazywana Radzie Ministrów.

Rada Ministrów dyskutuje podstawowe proporcje budżetu, wprowadza

ewentualne korekty. Dyskusja na Radzie Ministrów ma poważne znaczenie, gdyż:

1.ułatwia koordynacje opracowania budżetu z założeniami polityki społeczno gospodarczej,

2. umożliwia na wczesnym etapie prób nad budżetem dyskusję nad zasadniczymi dylematami budżetu,

3. pozostawia czas na wprowadzenia ewentualnych zmian systemowych,

4. wyznacza granicę wydatków budżetowych poszczególnych resortów co ułatwia opracowanie ostatecznej wersji budżetu-

Akceptacja projektu budżetu przez Radę Ministrów otwiera kolejną fazę prac nad budżetem:

1. Ministrowie koordynatorzy nadzorujący pracę poszczególnych działów sfery budżetowej do)€onują podziału kwot między poszczególne resorty i województwa, ii)jprmują o tym poszczególnych ministrów,

2. Ministrowie opracowują szczegółowe projekty planu dochodów i wydatków w ramach kwot przyznanych przez koordynatorów, opracowane projekty przekazują do Ministerstwa Finansów,

3. ministerstwo Administracji na podstawie kwot przyznanych przez koordynatorów opracowuje projekty budżetu wszystkich województw i zestawia projekt zbiorczego budżetu wojewodów,

4. Ministerstwo Finansów opracowuje własny szczegółowy plan dochodów i wydatków uwzględniający m. innymi:

- dochody realizowane przez urzędy skarbowe,

- dochody zagraniczne,

- wydatki centrali Ministerstwa Finansów, izb skarbowych, urzędów skarbowych, urzędów kontroli skarbowej,

- wydatki na obsługę długu krajowego i zagranicznego,

- rozliczenia z bankami,

- subwencje dla gmin, powiatów i województw

- dotacje rozliczane i wypłacane przez urzędy skarbowe.

Dalej następuje ostatnia faza prac nad opracowywaniem projektu budżetu.

Ministerstwo Finansów zestawia ostateczną wersję projektu budżetu państwa. Do projektu włącza się bez analizy i korekt projekty budżetów organów władzy nie podlegającej Radzie Ministrów

Wymienia 9 części budżetu nie podlegających weryfikacji w toku prac rządowych nad budżetem:

1. Kancelaria Sejmu,

2. Kancelaria Senatu,

3. Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

4. Trybunał Konstytucyjny,

5. Rzecznik Praw Obywatelskich,

6. Sąd Najwyższy,

7. Naczelny Sąd Administracyjny,

8. Najwyższa Izba Kontroli,

9. Państwowa Inspekcja Pracy.

Opracowany projekt budżetu jest teraz weryfikowany i uzgadniany z poszczególnymi resortami. Jest to najtrudniejszy etap opracowywania projektu budżetu.

Następnie Minister Finansów przedkłada Radzie Ministrów projekt ustawy budżetowej wraz z uzasadnieniem i wykaz tych rozbieżności z resortami, których nie udało się usunąć na drodze dwustronnych uzgodnień.

Jest to gorący okres, gdyż ministrowie mogą jeszcze wystąpić na Radzie Ministrów jako rzecznicy interesów swoich resortów i domagać się zwiększenia środków.

Rada Ministrów po dokonaniu ostatecznych korekt podejmuje uchwalę w sprawie projektu ustawy budżetowej. Od tego momentu obowiązuje ministrów dyscyplina i mają obowiązek wspierania uchwalonego projektu budżetu.

Uchwalony projekt budżetu jest przekazywany parlamentu. Powinno to nastąpić do 30 09 roku poprzedzającego rok budżetowy.

l2.

3. W Sejmie procedurę rozpoczyna pierwsze czytanie projektu ustawy na posiedzeniu plenarnym. Premier, wicepremier lub Minister Finansów przedstawiają ogólną koncepcję projektu, odbywa się dyskusja i przekazanie projektu do komisji sejmowych,

4. W komisjach rozpoczyna się robocza faza prac nad projektem. A w pierwszej kolejności projekt trafia do komisji branżowych, które analizują projekt dochodów i wydatków w poszczególnych częściach budżetu. Komisja mają prawo żądać wyjaśnień od swoich ministrów. Komisja formułują opinie, które najczęściej kończą się wnioskami o zwiększenie wydatków poszczególnych resortów,

5. Po zakończeniu prac przez komisje branżowe wiodącą rolę przejmuje Komisja Finansów publicznych. W jej pracach od tej chwili uczestniczą przedstawiciele wszystkich komisji sejmowych.

Komisja Polityki Gospodarczej, Budżetu i Finansów sama rozpoczyna pracę wcześniej, dokonuje ogólnej analizy budżetu i rozpatruje części budżetu odpowiadające tym resortom, dla których jest komisją branżową.

Teraz Komisja Polityki Gospodarczej Budżetu i Finansów ma 3 zadania:

a. ocenić ogólną koncepcję budżetu i realność szacunku dochodów i zasadność wydatków,

oraz własnych analiz opracować ostateczny projekt dochodów i wydatków

budżetowych,

c. wspólnie z Komisją Ustawodawczą ustalić ostateczny kształt projektu całej ustawy budżetowej w tym redakcję przepisów prawnych.

W sumie jest te bardzo trudny okres prac, albowiem komisja może uwzględnić tylko niewielką część wniosków o zwiększenie środków

budżetowych.

Połączone komisje dokonują ostatecznej redakcji ustawy budżetowej i wybierają posła sprawozdawcę, który będzie referował sprawozdanie obu komisji i omawiał wprowadzone poprawki

6. Na plenarnym posiedzeniu odbywa się drugie czytanie projektu, długa i na ogól burzliwa dyskusja, na jej koniec do wniosków ustosunkowuje się sprawozdawca i przedstawiciel rządu. Odbywa się głosowanie, najpierw głosuje się wnioski mniejszości i poprawki zgłoszone podczas debaty plenarnej, potem Sejm głosuje cały projekt ustawy. Budżet na ogół zostaje przyjęty.

7. Ustawa zostaje przekazana Senatowi.

Projekt budżetu rozpatrywany jest przez branżowe komisje senackie. Jako ostatnia zbiera się Senacka Komisja Gospodarki Narodowej i rozpatruje całość projektu ustawy wraz z wnioskami z poszczególnych komisji. Formułuje projekt senackiego stanowiska wobec projektu ustawy budżetowej. Stanowisko to zawiera zwykle syntetyczną ocenę ogólną, uwagi co do poprawności projektu oraz propozycje dotyczące przepisów i planu dochodów i wydatków.

Po pracach w komisjach, na plenarnym posiedzeniu Senat albo przyjmuje ustawę budżetową bez poprawek albo odsyła ją Sejmowi z propozycjami zmian.

8. Do statecznego nadania budżetowi mocy prawnej potrzebny jest jeszcze podpis Prezydenta i publikacja ustawy.

Wykonywanie budżetu

Wykonywanie budżetu jest procesem skomplikowanym. Dochody budżetowe gromadzone są przez 300 urzędów skarbowych, i kilka tysięcy innych jednostek takich jak sądy, konsulaty, urzędy wojewódzki i itp. Dziennie do budżety wpływa około pół

Liczba jednostek budżetowych finansowanych z budżetu przekracza 50

tysięcy, nadzoruje je 50 ministerstw i innych urzędów oraz 49 wojewodów.

Subwencjami zasila się prawie 2500 gmin.

Liczba osób, która w określonych terminach otrzymuje pieniądze z budżetu przekracza 13 milionów. ^

Wykonywanie budżetu odbywa się za pośrednictwem rachunków

bankowych.

Wszystkie dochody przekazywane są na centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z tego rachunku są uruchamiane środki na pokrycie wydatków,

Obowiązuje hierarchiczny system przekazywania środków budżetowych, z centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa środki przekazywane są

wyłącznie na rachunki dysponentów głównych i na rachunki gmin, dysponenci główni przekazują środki dysponentom drugiego stopnia,

Rachunki jednostek budżetowych maja charakter rachunków bieżących - oznacza to, że rachunki mogą być dokonywane do wysokości aktualnego stanu rachunku,

Przychody uzyskiwane przez jednostki budżetowe ewidencjonowane na oddzielnych subkontach i nie wolno dokonywać z nich wydatków,

W tym miejscu trzeba wyjaśnić pojęcie dysponenta środków

budżetowych.

Dysponentem środków budżetowych nazywamy jednostkę upoważnioną

do dokonywania wydatków budżetowych lub przekazywania środków

budżetowych podległym jednostkom. Wyróżniamy trzy stopnie dysponowania środkami budżetu państwa:

Dysponentami pierwszego stopnia - tzw. dysponentami głównymi są jednostki organizacyjne posiadające odrębną część w budżecie państwa,

Dysponentami drugiego stopnia są państwowe jednostki organizacyjne bezpośrednio podległe dysponentom głównym, które mają prawo przekazywania środków podległym jednostkom.

Dysponentami trzeciego stopnia są państwowe jednostki budżetowe podległe dysponentom głównym lub dysponentom drugiego stopnia, które nie mają prawa dalszego przekazywania otrzymanych środków budżetowych,

Dysponentów niższego stopnia ustanawia dysponent wyższego stopnia.

Warto w tym miejscu wyjaśnić pojęcie kredytu budżetowego, które nie oznacza zadłużenia budżetu w banku, lecz otwarcie kredytu budżetowego oznacza przekazanie środków przez dysponenta wyższego rzędu na rachunek dysponenta niższego rzędu. Jest tu pewna zbieżność techniczna do udzielania kredytów w rachunku bieżącym, polegająca na możliwości zadłużania się do wysokości udzielonego kredytu. Jednak kredyt budżetowy nie ma nic wspólnego z zadłużaniem budżetu.

W systemie bankowej obsługi budżetu państwa wyróżnia się 7 typów rachunków bankowych:

1. centralny rachunek bieżący budżetu państwa,

2. rachunki bieżące urzędów skarbowych,

3. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych,

4. rachunki państwowych funduszy celowych,

5. rachunki środków na finansowanie inwestycji

6. rachunki bieżące jednostek gospodarki pozabudżetowej

7. rachunki pomocnicze jednostek budżetowych

Trzon systemu stanowią trzy pierwsze rodzaje rachunków, gdyż przez nie dokonuje się gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych. przesuwanie środków na którykolwiek z pozostałych rachunków oznacza dokonywanie wydatków budżetowych.

1. Na rachunki bieżące urzędów skarbowych wpływają pobierane przez urzędy skarbowe dochody budżetu państwa Z rachunków tych dokonywane są zwroty nadpłat i przekazywane należne budżetom samorządowym udziały w podatkach. Pozostałe środki przekazywane są centralny rachunek budżetu państwa.

2. Na rachunkach bieżących jednostek budżetowych wykonywane są operacje związane z dochodami i wydatkami budżetu. Na rachunki te wpływają środki od dysponentów wyższego rzędu oraz dochody realizowane bezpośrednio przez te jednostki budżetowe - np. cła, opłaty sądowe i administracyjne, grzywny itp. Zrealizowane dochody są przekazywane na rachunki właściwych urzędów skarbowych.

Środki otrzymane od dysponentów wyższego rzędu mogą być wykorzystane na własne wydatki albo przekazane dysponentom niższego rzędu.

3. Centralny rachunek bieżący budżetu państwa spełnia rolę przekaźnika między jednostkami gromadzącymi dochody i jednostkami finansowanymi z budżetu. Na rachunek ten są przekazywane środki z urzędów skarbowych oraz środki finansujące niedobór budżetowy - czyli wpływy ze sprzedaży bonów skarbowych, obligacji, oraz z innych zaciągniętych kredytów. Z centralnego rachunku budżetu państwa zasilane są natomiast rachunki bieżące dysponentów części budżetowych, spłacane są zobowiązania wynikające z finansowania niedoboru budżetowego są przekazywane subwencje i dotacje dla budżetów samorządowych

System rachunków budżetowych jest zatem tak skonstruowany, że każda złotówka, która trafi do budżetu, zanim zostanie wydana musi przejść przez centralny rachunek bieżący budżetu państwa. Zapewnia to Ministerstwu Finansów stalą kontrolę nad wielkością realizowanych dochodów i pozwala na bieżące śledzenie równowagi budżetowej i dostosowanie tempa wydatków do gromadzenia dochodów.

Ogólna procedura bieżącego przekazywania środków na rachunki poszczególnych części budżetowych przebiega wg następującego schematu:

1. Plan przekazywania środków ustala się na miesiąc,

2. Punktem wyjścia jest prognoza przyszlomiesięcznych wpływów budżetowych, w grę wchodzą tu trzy wielkości:

a. stan środków na koniec poprzedniego miesiąca,

b. prognozowane dochody budżetowe,

c. wpływy finansujące niedobór w ujęciu netto, to znaczy po potrąceniu przypadających w danym miesiącu spłat.

3. W trzeciej dekadzie miesiąca poprzedzającego dany miesiąc rozliczeniowy dysponenci części budżetowych sporządzają do Ministerstwa Finansów miesięczne zapotrzebowanie na środki wraz z krótkim uzasadnieniem. Praktyka wykazuje, że zapotrzebowanie przekracza o kilkadziesiąt procent wielkość wydatków możliwych do sfinansowania na podstawie prognozy.

4. Kolejny etap to dostosowywanie wydatków do prognozowanych wpływów. Bierze się tu pod uwagę wielkość wydatków sztywnych, stopień zaawansowania planu, stan środków na rachunku głównego dysponenta (stany te badane są codziennie), zgłoszone ważne wydatki jednorazowe.

5. Po dokonaniu odpowiedniego zestawienia Minister Finansów zawiadamia o orientacyjnej wysokości kwoty, jaką przekaże w danym miesiącu i podaje szczegółowy terminarz zasileń na pierwszą dekadę. Pod koniec pierwszej i drugiej dekady przekazywane są terminarze kolejnych wypłat. Dochody są prognozowane na tyle ostrożnie, że przypadki nieprzekazania zadeklarowanych kwot zdarzają się sporadycznie.

Chociaż budżet jest uchwalany przez Sejm, Minister Finansów ma pewne uprawnienia do dokonywania zmian w budżecie w ciągu roku. Chodzi tu o:

1. przenoszenie środków z rezerwy budżetowej do odpowiednich części budżetu,

2. przenoszenie wydatków między częściami w ramach jednego działu.

Prawo budżetowe nakłada obowiązek przedkładania dwóch sprawozdań budżetowych:

1. do 10 września Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji budżetowej i NIK - wi sprawozdanie za I półrocze,

2. do 30 czerwca następnego roku Rada Ministrów przedstawia Sejmowi i NIK. -owi sprawozdanie z wykonania budżetu za poprzedni rok.

Sprawozdania rządowe zawierają nie tylko dane liczbowe ale również ocenę wykonania założeń polityki społeczno-gospodarczej i podstawowe dane o procesach gospodarczych. Debata nad sprawozdaniem podsumowuje całoroczną pracę rządu a jej końcowym punktem jest przedstawiony przez komisję budżetowa wniosek o udzielenie absolutorium.W sprawozdawczości budżetowej obowiązuje zasada, że dysponenci niższego stopnia przekazują sprawozdania dysponentom wyższego stopnia, sprawozdania są przekazywane w przeciwnym kierunku niż pieniądze. Najpierw sporządzają sprawozdania dysponenci trzeciego stopnia, Z ich sprawozdań dysponenci drugiego stopnia sporządzają zbiorówki i przekazują wyżej. Do Ministerstwa Finansów wpływają sprawozdania wykonane przez dysponentów części budżetu. Na tej podstawie następuje ostateczne podsumowanie wyników budżetu

---