EKONOMIA WOBEC TURYSTYKI - RYS HISTORYCZNY

XVI- XVII w. - okres merkantylizmu:

Zainteresowanie jedynie krajowym i zagranicznym obrotem towarowym, wyjątek- Tomas Mun („Skarb Anglii z handlu zagranicznego” 1664 → wpływ wydatków podróżnych na bilans płatniczy)

XVIII i XIX w. - ekonomia klasyczna

Adam Smith- „Bogactwo Narodów” (1776): wzmianka o podróżach zagranicznych, ale dotyczących wyjazdów podejmowanych przez młodych arystokratów angielskich w celu zdobycia wykształcenia

XX w. - początek zainteresowania turystyką (szczególnie zagraniczną) przez rządy niektórych państw

• pierwsze lata okresu międzywojennego- minister przemysłu i handlu Francji o gospodarczym znaczeniu turystyki (turystyka jako jeden z największych przemysłów narodowych, skuteczna praca nad utrzymaniem waluty, jej poprawą i stabilizacją)

• 1931 - Europejska Konferencja w Sprawie Korzyści Ekonomicznych z Turystyki w Nicei: powinien nastąpić wzrost zainteresowania państw problemami aktywizacji turystyki

• 1947 - Włoski kongres Turystyki, zwołany przez Izbę Handlową w Genui: stwierdzono m.in. że turystyka powinna znaleźć należne jej miejsce we włoskiej gospodarce narodowej i wysunięto postulat utworzenia rządowego organu turystycznego

• 1948 - Międzynarodowa Międzyparlamentarna Konferencja w Genui- Rapallo- San Remo (129 senatorów i posłów z 13 krajów): apel do rządów i parlamentów państw reprezentowanych w spotkaniu o zastosowanie w możliwie krótkim czasie środków zmierzających do złagodzenia lub zniesienia utrudnień hamujących ruch turystyczny; w dziedzinie polityki turystycznej wzywała m.in. do poprawy stanu organizacyjnego turystyki

• 1963 - Konferencja Narodów Zjednoczonych w sprawie turystyki i podróży międzynarodowych w Rzymie; opinie, uchwały i zalecenia w sprawie:

• ułatwień w formalnościach granicznych

• współpracy technicznej i swobody poruszania się

• zaniechania dyskryminacji turystyki jako czynnika rozwoju gospodarczego

• organizacji turystyki

• rozłożenie w czasie urlopów

• rozwój podróży grupowych i usług turystycznych

w uchwale w sprawie rozwoju turystyki wyrażano przekonanie, że turystyka stanowi jedną z podstawowych form działalności ludzi, jako taka jest niezmiernie pożądana i godna pochwały oraz poparcia przez wszystkie narody i rządy

EKONOMIKA TURYSTYKI - ZAKRES, PRZEDMIOT I METODY BADAŃ

Ekonomia - samodzielna nauka o procesach gospodarczych w sferze: produkcji, wymiany i konsumpcji środków zaspokajania potrzeb ludzkich (mikroekonomia, makroekonomia).

Ekonomiki funkcjonalne (gałęziowe, szczegółowe, stosowane) - badają poszczególne dziedziny gospodarki (sektory, gałęzie).

Ekonomika turystyki - jedna z ekonomik funkcjonalnych, która bada zjawiska, zasady, prawa i prawidłowości ekonomiczne (a także społeczne) rządzące turystyką jako sektorem gospodarki.

Jej podstawy stworzył włoski ekonomista Michelle Troisi w książce „Ekonomiczna teoria turystyki i renty turystycznej” (1955).

Turystyka- wg nauk ekonomicznych- działalność gospodarcza z jednej strony przynosząca zysk, a z drugiej zaspokajająca potrzeby związane z podróżą i czasem wolnym.

Stąd ekonomika turystyki zajmuje się zarówno sferą produkcji dóbr i świadczenia usług związanych z obsługą ruchu turystycznego (podaż), jak i sferą konsumpcji turystycznej (popyt).

Cel: ustalenie za pomocą naukowych metod najbardziej efektywnych instrumentów polityki turystycznej zmierzających do optymalnego zaspokojenia szeroko rozumianych potrzeb społecznych związanych z uprawianiem turystyki

Przedmiot badań ekonomiki turystyki:

• terminologia turystyczna, w tym kategorie ekonomiczne dotyczące turystyki

• badanie i przedstawianie mechanizmów pojawiania się ruchu turystycznego, głównie ekonomicznych przesłanek terytorialnego i czasowego przemieszczania turystów (potrzeby i popyt turystyczny)

• badanie prawidłowości, metod i form działania oraz tendencji rozwojowych występujących w produkcji i udostępniania dóbr i usług turystycznych (podaż i produkt turystyczny)

• badanie i sprawdzanie form rachunku ekonomicznego wykorzystywanego do ustalenia funkcji i efektów turystyki dla rozwoju ekonomicznego obszaru (rola turystyki w bilansie płatniczym, miejsce turystyki w gospodarce, wpływ turystyki na zatrudnienie, wpływ na PKB)

• określenie metod polityki i zarządzania w dziedzinie turystyki w skali międzynarodowej, krajowej, regionalnej, lokalnej, a także w skali poszczególnych branż i przedsiębiorstw (miejsce turystyki w polityce ekonomicznej państwa, organów władz lokalnych, organizacji non-profit)

Ekonomika turystyki prowadzi badania na następujących szczeblach:

• mikromikroekonomicznym - analiza funkcjonowania konkretnego przedsiębiorstwa turystycznego albo grupy działających pod jednym kierownictwem lub będących jednym systemem obsługi klienta

• mikroekonomicznym - badanie procesów zachodzących na subrynkach turystycznych (np. hotelarstwo, gastronomia, biura podróży)

• mezoekonomicznym - badanie procesów zachodzących w gospodarce turystycznej jako sektorze gospodarki narodowej, tj. na rynku turystycznym

• makroekonomicznym - wskazanie miejsca turystyki jako dziedziny w całej gospodarce narodowej danego kraju oraz form jej powiązań z innymi sektorami gospodarczymi, które są przez nią wykorzystywane

• megaekonomicznym - wskazanie miejsca turystyki w globalnych procesach gospodarowania (np. światowe przychody z turystyki międzynarodowej, podział na kraje recepcji i emisji turystycznej, monokultury turystycznej)

Metody procesu badawczego:

• od góry do dołu → metoda dedukcyjna: dostosowanie twierdzeń ekonomii do specyfiki rynku turystycznego lub/i na poszczególnych subrynkach i w przedsiębiorstwach turystycznych

• od dołu do góry → metoda indukcyjna: analizowanie procesów rynkowych zachodzących w przedsiębiorstwach turystycznych i na poszczególnych subrynkach oraz uogólnianie obserwacji na cały rynek turystyczny, a nawet całą gospodarkę narodową

RYNEK TURYSTYCZNY I JEGO ELEMENTY

Rynek - miejsce spotkań kupujących i sprzedających (np. bazary, sklepy), którzy dokonują transakcji wymiennych (kupna i sprzedaży) → definicja historyczna, dziś nieaktualna

Rynek - proces, w trakcie którego podmioty ustalają przedmiot i warunki wymiany dóbr i usług (rodzaj, ilość, cenę, jakość, gwarancję itp.)

Rynek (ekonom.) - całokształt wzajemnych stosunków wynikających z wymiany między dostawcami i odbiorcami, których decyzje kształtują popyt i podaż.

Rynek turystyczny:

→ ogól stosunków wymiennych towarowo-pieniężnych między instytucjami i osobami oferującymi dobra materialne i usługi turystom (podaż) a osobami i instytucjami nabywającymi te dobra i usługi, stanowiące przedmiot potrzeb turystycznych (popyt)

→ rynek produktu turystycznego, jego dostawców (podmiotów turystycznych), którzy reprezentują podaż tego produktu oraz nabywców (turystów), którzy mają specjalne wymagania i reprezentują popyt na ten produkt

Rynek turystyczny jako system relacyjny

Elementy:

1. podmioty po stronie popytu i podaży

2. przedmioty wymiany

3. wzajemne relacje, które zachodzą między podmiotami, przedmiotami oraz podmiotami a przedmiotami

Podmioty rynku - podmioty gospodarowania, jeżeli reprezentują podaż lub/i popyt, a więc gdy występują w roli sprzedawców lub/i nabywców.

Podstawowe podmioty na rynku turystycznym:

• sprzedający

• jednostki gospodarki turystycznej (przedsiębiorstwa)

• podmioty, których działalność jest związana z ruchem turystycznym tylko w sposób pośredni (np. piekarnia, przemysł meblarski- meble dla hoteli)

• instytucje użyteczności publicznej, np. państwo, POT

• kupujący - konsumenci-turyści (gospodarstwa domowe lub ich części- pojedyncze osoby)

Podmioty rynku są czynnikiem działającym, dynamizującym ogół stosunków towarzyszących procesom wymiany.

Cechy podmiotów rynku turystycznego:

• mogą występować wyłącznie jako sprzedawcy lub jako nabywcy, lecz często występują równocześnie jako sprzedawcy i jako nabywcy dóbr i usług turystycznych

• istnieje bezpośrednia zależność między sytuacją podmiotu rynku turystycznego występującego w roli sprzedawcy a jego sytuacją, gdy występuje jako nabywca

• wszystkie podmioty są równorzędne z formalnego punktu widzenia

Przedmiotem obrotu rynkowego jest wszystko to, co znajduje nabywcę.

Przedmiotem wymiany na rynku turystycznym są specyficzne towary, tj. wszelkie dobra materialne i usługi, które służą zaspakajaniu potrzeb wynikających z faktu uprawiania turystyki.

Przedmioty rynku nie mogą pełnić funkcji czynnika działającego (nie zmieniają się same).

System rynkowy jest zbiorem relacji na elementach ze względu na ich cechy i właściwości:

• podmiotowych

• stosunki wymienne → relacje i powiązania podmiotowe pierwotne zachodzące pomiędzy sprzedawcami zgłaszającymi zamiar zbytu, a nabywcami zgłaszającymi zamiar zakupu przedmiotu wymiany

• stosunki równoległe → relacje i powiązania podmiotowe wtóre zachodzące pomiędzy

• działającymi obok siebie na rynku sprzedawcami oraz między działającymi obok siebie nabywcami

Formy rynku:

Nabywcy	Wielu małych	Kilku średnich	Jeden duży
Sprzedawcy
Wielu małych	polipol	oligopson	monopson
Kilku średnich	oligopol	oligopol bilateralny	monopson ograniczony
Jeden duży	monopol	monopol ograniczony	monopol bilateralny

• konkurencja między sprzedawcami i między nabywcami

• konkurencja pomiędzy nabywcami

• konkurencja pomiędzy sprzedawcami

• brak konkurencji

Struktura podmiotowa rynku może mieć tym trwalszy charakter im:

1. większa jest liczba barier wejścia na rynek oraz barier wyjścia z rynku dla sprzedawców i nabywców

2. bariery wejścia i wyjścia są większe

• podmiotowo- przedmiotowych (po stronie popytu i po stronie podaży)

• mieszanych podmiotowo- przedmiotowych oraz przedmiotowo- podmiotowych

Rynek jako podsystem gospodarki narodowej

Rynek turystyczny spełnia jednocześnie dwie podstawowe funkcje:

1. informacyjną

2. regulacyjną - w dwóch aspektach:

• efektywność alokacyjna

• efektywność ekologiczna

Cechy specyficzne rynku turystycznego:

• rynek dóbr materialnych i usług, z przewagą usług

• konsumpcja następuje w miejscu podaży jednocześnie z produkcją usług

• występuje nie tylko w miejscu czasowego pobytu turystów, ale także w miejscu stałego zamieszkania przed wyjazdem i po powrocie z podróży

Podstawowymi kategoriami rynku są:

1. popyt →

2. podaż → mechanizm dostosowawczy - równowagi

3. cena →

STRUKTURA PRZEDMIOTOWA RYNKU TURYSTYCZNEGO

POPYT TURYSTYCZNY

Popyt - ogół przedmiotów wymiany, które nabywcy są skłonni kupić i są w stanie kupić w określonym czasie, warunkach i cenie, ceteris paribus.

Popyt turystyczny - suma dóbr i usług turystycznych, którą w danym czasie turyści skłonni są nabyć przy określonym poziomie cen lub przy danym kursie dewiz.

Popyt turystyczny - zapotrzebowanie na dobra i usługi turystyczne.

Potrzeba - stan braku czegoś, co stanowi niezbędny warunek egzystencji i rozwoju człowieka.

Najczęstszym kryterium podziału potrzeb jest ich ważność:

• podstawowe, wynikające z fizjologii

• potrzeby wyższego rzędu, wynikające z psychiki człowieka, jego stosunku do środowiska i otoczenia społecznego

Hierarchia potrzeb wg A.H. Maslowa (wg ich pilności i intensywności):

5) potrzeby samorealizacji

↑

4) potrzeby uznania

↑

3) potrzeby przynależności

↑

2) potrzeby bezpieczeństwa

↑

1) potrzeby fizjologiczne

Potrzeby a motywy w turystyce

→ →

Potrzeby stanowią punkt wyjścia ludzkich zachowań, natomiast motywy określają, powodują i organizują to działanie.

Trudno jest ustalić jednolitą listę motywów uprawiania turystyki, gdyż:

1. zachowanie turystyczne ma z reguły charakter polimotywacyjny

2. struktura motywacji ma charakter dynamiczny

Najczęściej występujące motywy:

• wypoczynkowy i zdrowotny

• poznawczy i kulturalny

• religijny

• etniczny

• rozrywkowo- rekreacyjny

• towarzyski

• edukacyjny

• zmiany

• prestiżu

• służbowy

Motyw podjęcia podróży turystycznej (wywołany potrzebą pierwotna) implikuje powstanie szeregu kolejnych potrzeb (wtórnych- związanych z realizacja wyjazdu turystycznego) tj.:

• potrzeba dotarcia do celu podróży i poruszania się po nim

• potrzeba schronienia i noclegu jeżeli podróż trwa dłużej niż 1 dzień

• potrzeba korzystania z urządzeń sanitarnych i związanych z higieną osobistą

• potrzeba odżywiania się

• potrzeba gwarancji bezpieczeństwa

• potrzeba dostępu do informacji

• potrzeba posiadania sprzętu turystycznego lub dysponowania nim

• potrzeba zagospodarowania czasu wolnego

• potrzeba zachowania wspomnień

Proces powstawania popytu turystycznego

Fundusz swobodnej decyzji - nominalna wartość środków pieniężnych przeznaczonych na zakup dóbr i usług według upodobania, będąca potencjalnym źródłem finansowania wydatków na artykuły dalszej potrzeby, np. uprawianie hobby, turystykę.

Popyt potencjalny - wszystkie odczuwalne w danym okresie potrzeby związane z wyjazdem turystycznym (pierwotne i wtórne), które mogłyby być zaspokojone, gdyby nie ograniczone możliwości dochodowe.

Popyt rzeczywisty (faktyczny) - wszystkie potrzeby związane z wyjazdem turystycznym ujawnione na rynku i poparte funduszem swobodnej decyzji.

Realna siła nabywcza turystów - realna wartość funduszu swobodnej decyzji przeznaczonego na zakup konkretnych dóbr i usług turystycznych, czyli fundusz swobodnej decyzji skorygowany poziomem cen dóbr i usług turystycznych.

Popyt efektywny - popyt turystyczny faktyczny znajdujący odzwierciedlenie w realnej sile nabywczej turystów, ale:

• poziom dochodów danej społeczności musi być na tyle wysoki, aby w ogóle doszło do pojawienia się funduszu swobodnej decyzji (musi nastąpić przekroczenie tzw. progu dochodowego)

• czynniki kształtujące popyt turystyczny muszą być na tyle silne, aby w ramach funduszu swobodnej decyzji doszło do konsumpcji turystycznej

Popyt zrealizowany - wartość produktów zakupionych przez turystów w danym czasie.

Wyznaczniki popytu turystycznego:

• ekonomiczne (dochody i ceny)

• pozaekonomiczne:

• społeczne (czas wolny, upowszechnienie oświaty i zmiany w sferze obyczajów)

• demograficzne (wiek, stan cywilny, wielkość gospodarstwa domowego)

• techniczne (rozwój środków transportu, industrializacja i urbanizacja, media)

• podażowe (udostępnianie walorów, rozwój infrastruktury turystycznej i paraturystycznej)

• polityczne (stabilizacja, ułatwienia w ruchu granicznym)

Cechy specyficzne popytu turystycznego:

• heterogeniczność (różnorodność)

• złożoność

• kompleksowość

• zmienność i związana z nią substytucyjność (wewnętrzna i zewnętrzna)

• duża elastyczność cenowa i dochodowa

• restytucyjność (odnawialność) w dwóch płaszczyznach:

• ponowny zakup identycznego produktu turystycznego w stosunku do konsumowanego poprzednio

• zakup produktu lepszego, bardziej nowoczesnego lub odpowiadającego panującej modzie

• mobilność (transferowość)

• sezonowość

• duża możliwość reakcji na zagrożenia o charakterze społecznym i ekonomicznym oraz politycznym

Na rynku turystycznym występuje:

• popyt indywidualny - reprezentowany przez poszczególne gospodarstwa domowe

• popyt zbiorowy - reprezentowany przez organizacje w imieniu pojedynczych turystów (np. zakłady pracy, szkoły, kluby sportowe itp.)

Popyt turystyczny rynkowy - popyt na dane dobro lub usługę turystyczną ze strony wszystkich nabywców przy wszystkich możliwych cenach (lub kursach dewiz) tego dobra lub usługi.

Popyt turystyczny globalny - popyt na wszystkie dobra i usługi turystyczne (lub ich określone grupy) ze strony wszystkich nabywców przy wszystkich możliwych cenach (lub kursach dewiz) tych dóbr i usług.

Na rynku turystycznym występuje popyt reprezentowany przez:

1. turystów krajowych, będący transferem przekształconej w turystyczna konsumpcji krajowej

2. turystów zagranicznych, będący nowym, dodatkowym popytem

Najważniejsze mierniki popytu turystycznego:

• wskaźnik aktywności turystycznej netto - udział procentowy wyjeżdżających przynajmniej raz w roku w ogólnej liczbie ludności

• wskaźnik aktywności turystycznej brutto - liczba wyjazdów odniesionych do ogólnej liczby ludności

• liczba osób korzystających z bazy noclegowej (najczęściej stosowany)

• średnie dzienne wydatki turysty w miejscu czasowego pobytu

• suma wydatków wszystkich turystów w miejscu czasowego pobytu (najważniejszy z punktu widzenia ekonomii)

PODAŻ TURYSTYCZNA

Podaż - ogół przedmiotów wymiany, które sprzedawcy są skłonni dostarczyć na rynek w określonym czasie, w danych warunkach i po określonej cenie, ceteris paribus.

Podaż turystyczna - ilość produktu turystycznego oferowana na sprzedaż przez jednostki gospodarcze w turystyce w danym czasie i przy danej cenie (lub wartość pieniądza w stosunku do zagranicy, czyli przy danym kursie dewiz).

Elementy podaży turystycznej

Podaż turystyczna - całokształt działań wszystkich podmiotów prowadzących działalność zmierzającą do zaspokojenia popytu turystów.

Celem podaży turystycznej jest zaspokojenie potencjalnego oraz realnego popytu turystycznego- wpływa ona bezpośrednio i pośrednio na kształtowanie się popytu, oddziałując na jego rozmiary i strukturę (podaż jako determinanta popytu).

Determinanty podaży:

• dostępność czynników wytwórczych

• praca - świadoma, zorganizowana działalność człowieka, polegająca na przekształcaniu dóbr przyrody i kultury w celu przystosowania ich do zaspakajania potrzeb ludzkich

liczba i kwalifikacje pracowników → podstawowy wyznacznik poziomu jakości usług turystycznych

wartość pracy → najważniejszy element kosztów w przedsiębiorstwach turystycznych

Zagadnienia dotyczące czynnika pracy:

• kwalifikacje zawodowe personelu

• doświadczenie zatrudnionych

• predyspozycje pracowników

• problem fluktuacji kadry pracowniczej

• wydajność pracy

wydajność pracy = wielkość produkcji / wysokość nakładów pracy

Elementy oceny wydajności pracy w przedsiębiorstwach turystycznych:

• znajomość oferty

• jakość kontaktu z klientem

• empatia (wczucie się, zrozumienie)

• obserwacja zgłaszanych przez klientów skarg oraz innych systematycznie negatywnie wpływających na wizerunek firmy oraz decyzje klientów dotyczące zakupu oferowanych usług

• ziemia - wszelkie zasoby naturalne (powierzchnia, przestrzeń oraz zespół warunków przyrodniczych i klimatycznych), wykorzystywane w procesie produkcyjnym

Główne formy korzystania z ziemi w procesie produkcji:

• uprawa (np. produkcja rolna)

• eksploatacja (np. wydobywanie surowców)

• lokalizacja (w produkcji dóbr materialnych i świadczenia usług m.in. turystycznych) → umiejscowienie i rozmieszczenie obiektów w przestrzeni geograficznej

Każde miejsce posiada swoje specyficzne walory użytkowe:

• walory popytu - atrakcyjność z punktu widzenia zbytu dóbr i usług (ważne dla biur podróży, placówek ORT-u, restauracji oraz obiektów paraturystycznych np. placówek handlowych)

• walory zasobów - atrakcyjność z punktu widzenia możliwości uzyskania warunków niezbędnych do prowadzenia określonej działalności (ważne dla obiektów noclegowych i tzw. Atrakcji turystycznych)

• walory komunikacyjne - atrakcyjność z punktu widzenia bliskości i możliwości skorzystania z sieci komunikacyjnej

• kapitał - wszelkie dobra zaangażowane w proces produkcji dóbr i świadczenia usług

Podstawowe środki kapitałowe w turystyce:

• w hotelarstwie - budynki i budowle, wyposażenie pokoi, urządzenia techniczne (w tym systemy komputerowe), wyposażenie zaplecza gastronomicznego

• w biurach podróży i innych placówkach ORT-u - wyposażenie w meble i sprzęt biurowy, systemy komputerowe

• w transporcie turystycznym - środki transportowe, systemy łączności

• w usługach sportowo- rekreacyjnych - budynki i budowle, wyposażenie obiektów

Charakter inwestycji kapitałowych w turystyce:

• odtworzeniowe - zastąpienie zużytych obiektów i urządzeń nowymi

• modernizacyjne - wprowadzanie nowoczesnych obiektów i urządzeń w miejsce przestarzałych

• rozwojowe - związane z zamiarem rozszerzenia zbytu na dotychczasowym rynku lub zdobyciem nowych rynków

• informacja - wiedza o tym jak wykorzystać pracę, ziemię i kapitał w działalności gospodarczej

Wykorzystanie informacji na rynku turystycznym:

• jako przedmiot działalności podmiotów turystycznych (udzielanie informacji)

• jako forma (technologia) kontaktu, prezentacji oferty i zawierania transakcji z konsumentami i kooperantami poprzez nowoczesne systemy rezerwacyjne oraz internet

• jako podstawa do podejmowania decyzji rynkowych (za pośrednictwem badań skierowanych na konkurencję i konsumentów)

• jako baza danych o potencjale turystycznym obszaru, w którym działa przedsiębiorstwo (walory, zagospodarowanie turystyczne, oferta usługowa podmiotów)

• zmiany produktywności wywołane zmianami sposobów wytwarzania

• zmiany opłacalności wytwarzania innych dóbr i usług

Przyczyny odmienności działania determinant podaży na rynku turystycznym:

1. znaczące ograniczenie możliwości wzrostu podaży

2. sztywny (stały) charakter podaży

3. szkodliwość stosowania obniżek cen w turystyce elitarnej

Działanie determinant podaży turystycznej jest zwykle korygowane polityką państwa.

Na podaż mają wpływ:

• system społeczno- gospodarczy

• stabilizacja polityczna w danym kraju

• ułatwienia w ruchu granicznym

• kursy dewizowe

• polityka kredytowa i podatkowa

• opieka nad walorami turystycznymi

• intensywność tworzenia infrastruktury ogólnej

Racjonalna polityka państwa ma działanie multiplikatywne.

Klasyfikacje podaży turystycznej

Z punktu widzenia struktury przedmiotu wymiany na rynku turystycznym (ujęcie przedmiotowe) podaż turystyczna dzieli się na:

• pierwotną - dobra przyrodnicze, dobra kultury i stosunki społeczno- kulturalne, a niekiedy korzyści związane z infrastrukturą danego obszaru (ważne przy motywacjach podróży o charakterze fizycznym)

• wtórną (pochodna) - dobra i usługi umożliwiające dostępność i wykorzystanie przyrodniczych i antropogenicznych atrakcji oraz funkcjonowanie w trakcie migracji turystycznej → komplementarne dobra i usługi turystyczne (ważna przy motywacjach związanych z prestiżem)

W ramach podaży turystycznej (ujęcie przedmiotowe nawiązujące do struktury produktu turystycznego) można wyróżnić:

• atrakcje - główny czynnik przyciągający turystów

• szeroko pojęte środki i urządzenia komunikacyjne (w tym środki komunikacji rynkowej, więzi z turystami)

• urządzeni i usługi recepcji

Z punktu widzenia podmiotowego (instytucjonalnego) w ramach podaży można wyróżnić pewne przemysły turystyczne:

1. pierwotne - zajmujące się bezpośrednia obsługą podróżnych

2. wtórne - nie świadczące typowo turystycznych usług, a rozwijające się na skutek pobudzenia przez ruch turystyczny

Przemysły turystyczne ze względu na główne etapy podróży turystycznej i związane z nimi potrzeby dzieli się na:

• organizacje pośredniczące pomiędzy wytwórcami produktu turystycznego a finalnymi odbiorcami

• organizacje transportowe

• tzw. przemysł gościnny (hospitality industry)

Podaż turystyczną można odnieść do:

• indywidualnego producenta Ⴎ podaż indywidualna

• wszystkich producentów danego dobra lub usługi Ⴎ podaż rynkowa

• wszystkich dóbr i usług ze strony wszystkich producentów Ⴎ podaż globalna (zagregowana)

Cechy specyficzne podaży turystycznej

Podstawowe cechy podaży turystycznej wynikające z jej niematerialnego a usługowego charakteru:

• nietrwałość i abstrakcyjność (związana z jednością czasu produkcji i konsumpcji)

• niemobilność (jedność miejsca produkcji i konsumpcji)

• nierozdzielczość i różnorodność (współdziałanie turysty i obsługi)

Inne cechy specyficzne:

• miejsca występowania podaży turystycznej maja na ogół niskie walory z punktu widzenia lokalizacji działalności produkcyjnej

• niewymierny charakter podstawowych elementów (przede wszystkim walorów turystycznych)

• łączny charakter

• stosunkowo wysoka substytucyjność

• sezonowe wykorzystanie

• wysoka kapitałochłonność i związany z tym długi okres spłaty długu oraz relatywnie wysoki stopień ryzyka inwestycji

• importochłonność

• zróżnicowanie (elastyczność strukturalna)

Cechy charakterystyczne współczesnej podaży turystycznej:

• racjonalne wykorzystanie walorów naturalnych - troska o ochronę środowiska

• wyższy standard i lepsze warunki noclegowe

• wzrost znaczenia usług dodatkowych

• dbałość o szkolenie personelu oraz wynikająca z tego większa uprzejmość i wyższe kwalifikacje

• wzrost znaczenia działalności marketingowej

• globalizacja działalności firm turystycznych

Mierniki podaży turystycznej:

• poziom chłonności turystycznej udostępnionych dóbr naturalnych (w tym również w stanie wolnym) i antropogenicznych

chłonność turystyczna - maksymalna liczba uczestników ruchu turystycznego, którzy mogą przebywać równocześnie na danym obszarze nie powodując dewastacji i degradacji środowiska przyrodniczego i kulturowego, a tym samym pogorszenia warunków uprawiania turystyki

• poziom pojemności turystycznej obiektów i urządzeń bazy turystycznej (mierzony ilościowo i wartościowo)

pojemność turystyczna - ogólna wielkość bazy noclegowej i towarzyszącej, określająca maksymalną liczbę uczestników ruchu turystycznego mogących jednocześnie korzystać z poszczególnych obiektów i urządzeń, nie przyczyniając się do obniżenia jakości produktów oraz dezorganizacji życia społeczno- gospodarczego

• ilość i wartość produktów oferowanych turystom

• wartość usług oferowanych turystom wg ich rodzaju:

• transportowych

• noclegowych (w tym hotelarskich)

• gastronomicznych

• wypoczynkowych i kultury fizycznej

• pośrednictwa i organizacji

• informatycznych, pilockich i przewodnickich

• rzemieślniczych (produkcja sprzętu, pamiątek)

• infrastruktury lokalnej

• stan oraz potencjał siły roboczej, warunkujący wytworzenie i utrzymanie określonej jakości produktów turystycznych

CENA NA RYNKU TURYSTYCZNYM

Cena - wartość wymienna towaru wyrażona w pieniądzach; ilość środków pieniężnych, jaką należy zapłacić za nabycie jednostki określonego przedmiotu wymiany.

Funkcje cen na rynku turystycznym:

1. informacyjna

2. psychologiczna (kształtuje wyobrażenie o produkcie i jego jakości- nie może być zbyt niska bądź zbyt wysoka)

3. agregacyjna (sprowadzenie nakładów do wspólnego mianownika)

4. dochodowa

Renta w turystyce - kategoria ekonomiczna, która oznacza odchylenia ceny danego dobra/usługi od kosztów wytworzenia (nakładów pracy uprzedmiotowionej i żywej).

Ze względu na odrębność interesów sprzedających i kupujących rozróżnia się:

• cenę postulowaną - sumę pieniędzy, za którą oferujący produkt gotów jest go sprzedać

• cenę transakcyjną - sumę pieniędzy, za którą dokonano transakcji (mniejsza niż postulowana)

Renta turystyczna najczęściej wynika z:

• czynników naturalnych:

• położenie dobra, obiektu, urządzenia

• lokalizacja w terenie (np. widok z okna na morze)

• warunki pogodowe

• stanu zagospodarowania turystycznego i paraturystycznego

• czynników psychologicznych (np. moda, renoma, nawyki)

Charakter renty:

1. dodatni

2. ujemny

Dodatnia:

• renta producenta - dodatkowy przychód, jaki może otrzymać producent znajdujący się w korzystniejszej sytuacji od innych producentów

• renta różniczkowa (względna) - renta dodatnia producenta, której źródłem jest napływ turystów

• renta monopolowa (quasi-monopolowa) - renta dodatnia producenta, która wynika z niepowtarzalności, wyjątkowości, oryginalności danego dobra lub usługi

• renta konsumenta - nadwyżka dla turysty, który płaci mniej niż był przygotowany zapłacić

Ujemna:

• renta producenta - turysta jest skłonny skorzystać z produktu pod warunkiem zapłacenia ceny niższej niż wynikałoby to z kalkulacji kosztów wytworzenia; występuje w przypadkach spadku popytu turystycznego pod wpływem różnych czynników:

• obiektywnych lub subiektywnych

• zmian warunków pogodowych

• renta konsumenta - sprzedawca ustala cenę wyższą niż turysta przygotowany był zapłacić; występuje zwłaszcza w sytuacji:

• monopolu

• wzrostu popytu turystycznego

Kurs wymiany w turystyce

Zmiany popytu są odwrotnie proporcjonalne do siły nabywczej pieniądza poza granicami kraju.

Parytety walutowe mogą oddziaływać:

• pozytywnie → obniżając poziom cen i prowadząc do wzrostu popytu na danym rynku docelowym

• negatywnie → podwyższając poziom cen i prowadząc do spadku popytu na danym rynku docelowym

Najatrakcyjniejszym krajem dla turystów zagranicznych, ze względu na niskie ceny dóbr i usług, jest państwo w ostrej inflacji- deprecjacja waluty krajowej, bardzo duża różnica pomiędzy oficjalnym a czarnorynkowym kursem wymiany walut.

MIEJSCE TURYSTYKI W GOSPODARCE NARODOWEJ

Gospodarka turystyczna a przemysł turystyczny

Podejścia do terminów:

gospodarka turystyczna = przemysł turystyczny

gospodarka turystyczna ≠ przemysł turystyczny

Gospodarka turystyczna - kompleks różnorodnych funkcji gospodarczych i społecznych bezpośrednio lub pośrednio rozwijanych w celu zaspokojenia wzrastającego zapotrzebowania człowieka na dobra i usługi turystyczne.

Używanie pojęcia „przemysł turystyczny” - kontrowersje:

1. stosowanie słowa „przemysł” odnośnie turystyki jest niewłaściwe i mylące, bo:

• turystyka nie tworzy jednorodnych wyrobów i nie używa jednakowych procesów technologicznych

• nie jest produktem przemysłowym, ale usługą

• turystyka powinna być postrzegana jako przemysł (a nawet wiele przemysłów powiązanych ze sobą poprzez zaspokajanie potrzeb turystów) z własnymi prawami, we względu na ekonomiczne znaczenie tego zjawiska

• używanie tego terminu uzasadnione jest tylko wtedy, gdy odnosi się do:

• przedsiębiorstw zajmujących się produkcją sprzętu turystycznego i innych materialnych wyrobów związanych z uprawianiem turystyki

• jednostek gospodarczych, które celowo podejmują skoordynowaną działalność, mającą na celu obsługę turystów

Przemysł turystyczny - kompleks powiązanych ze sobą organizacji zaangażowanych w produkcję dóbr i usług, która nie miałaby racji bytu, gdyby nie popyt zgłaszany przez uczestników ruchu turystycznego lub też turyści nie mogliby bez niej zaspokoić swoich podstawowych potrzeb.

Biznes turystyczny - kompleks przedsiębiorstw funkcjonujących w obszarze branży typowo turystycznej rozumianej wąsko jako związanej bezpośrednio z dobrami i usługami turystycznymi.

Definicje WTTC:

Przemysł turystyczny - produkcja dóbr i usług stricte turystycznych (zakwaterowanie, wyżywienie, usługi rekreacyjne, transport), czyli jedynie sfera wytwarzania produktów turystycznych i obrotu nimi, tzn. sfera podaży turystycznej.

Gospodarka turystyczna - rynek wytworzony przez szeroko pojęty popyt turystyczny oraz służącą jego zaspokajaniu podaż turystyczną, obejmującą nie tylko dobra i usługi służące bezpośrednio konsumpcji turystycznej, ale także te rodzaje działalności gospodarczej, które są ściśle lub częściowo uzależnione od ruchu podróżnych i których rozwój nie byłby możliwy (lub był znacznie ograniczony), gdyby nie turystyka.

gospodarka turystyczna > przemysł turystyczny

Rodzaje gospodarki turystycznej:

• według stopnia korzystania z produktów przez uczestników ruchu turystycznego

• bezpośrednia - wszystkie jednostki gospodarki, których działalność służy jedynie lub głównie turystyce i które istnieją ze względu na jej rozwój (∼ przemysł turystyczny)

• typowa

• uzupełniająca

• pośrednia - przedsiębiorstwa, instytucje i organizacje, których egzystencja nie opiera się jedynie na turystyce, tj. które zaspakajają potrzeby ludności miejscowej, ale odgrywają także znaczącą role w obsłudze turystów

Typowa gospodarka turystyczna (gospodarka turystyczna w wąskim znaczeniu) wydzielona według kryterium rodzaju działalności- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, które zapewniają usługi wyłącznie bądź prawie wyłącznie dla osób podróżujących. Obejmuje (tylko sfera usług):

• hotelarstwo wraz z gastronomią przyhotelową (wszystkie obiekty noclegowe turystyki oraz zlokalizowane w nich zakłady gastronomii)

• uzdrowiska

• transport związany z przewozami turystycznymi, tj. firmy zarejestrowane jako przedsiębiorstwa transportu turystycznego

• biura podróży (organizatorzy, agenci podróży i pośrednicy turystyczni, łącznie z posiadanymi środkami transportu)

• pilotaż i przewodnictwo turystyczne

• organizatorów kongresów i seminariów

• organizatorów targów i wystaw turystycznych

• związki i organizacje turystyczne

• zarządy gmin i regionów turystycznych

Uzupełniająca gospodarka turystyczna wydzielona ze względu na grupę konsumentów- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, które w całości zaliczane są do działów, gałęzi i branż pozaturystycznych, ale maja pewne wyraźnie wydzielone zakresy działalności niezbędne czy też pożądane do realizacji podróży. Obejmuje:

• w sferze produkcji:

• produkcja pamiątek, sprzętu i wyposażenia turystycznego

• wydawnictwa książkowe i czasopisma (przewodniki, mapy, widokówki)

• przemysł farmaceutyczny (apteczki podróżne)

• producenci pojazdów (statki wycieczkowe, autokary itp.)

• w sferze usług:

• agroturystyka

• spedycja (przewóz bagaży)

• kultura (obiekty muzealne, galerie)

• handel (sprzedaż art. sportowo-turystycznych, pamiątkarskich, wydawnictwa turystyczne)

• służby pomocy drogowej

• sport i kultura fizyczna (obiekty i urządzenia sportowo-rekreacyjne, np. wyciągi narciarskie, boiska, korty tenisowe)

• firmy wypożyczające sprzęt turystyczny, a także samochody

• towarzystwa ubezpieczeniowe (typowe ubezpieczenia turystyczne oraz części ubezpieczeń majątkowych i komunikacyjnych)

• instytucje bankowe (obroty firm turystycznych, wymiana pieniędzy, czeki podróżne) i zajmujące się kartami kredytowymi

• dziennikarze publikujący reportaże z i o podróżach

• oświata (kształcenie i szkolenie w zakresie turystyki)

• przedstawicielstwa zagraniczne (ambasady, konsulaty)

• rządy, parlamenty i ministerstwa (prowadzące politykę turystyczną)

Pośrednia/ typowa/ brzegowa gospodarka turystyczna, wydzielona za względu na udział w sprzedaży dla turystów- przedsiębiorstwa, organizacje i instytucje turystyczne, których produkcja i usługi nie są związane z żadnymi typowymi wyrobami czy usługami turystycznymi, korzystają z nich wszyscy konsumenci. Tworzy ją:

• w sferze produkcji:

• przemysł art. żywnościowych

• przemysł art. sportowych

• przemysł odzieżowy

• przemysł art. fotograficznych

• przemysł kosmetyczny

• przemysł farmaceutyczny

• przemysł wytwarzający wyposażenie dla hoteli

• w sferze usług:

• pozostała gastronomia

• handel (pozostałe placówki)

• poczta i telekomunikacja

• naprawa i konserwacja pojazdów, stacje benzynowe

• zakłady rozrywkowe, kasyna, parki rozrywki

• kultura (wystawy, teatry, kina)

• kosmetyka i fryzjerstwo

• lekarze niektórych specjalności oraz masażyści

• gospodarka komunalna (woda, energia, odpady)

TURYSTYKA W KLASYFIKACJI GOSPODARKI NARODOWEJ

Międzynarodowa Standardowa Klasyfikacja Działalności Turystycznej w gospodarce (SICTA) - przyjęta 1993 r. przez WTO

• opiera się na podziale gospodarki turystycznej na typową, uzupełniającą i pośrednią

• stanowi trzecią część Międzynarodowej Standardowej Klasyfikacji Przemysłu we Wszystkich Dziedzinach Ekonomii (ISIC)

• uwzględnienie definicji oraz kryteria rozróżnienia i oznaczania działalności gospodarczej stosowane przez Wydział Statystyki przy Sekretariacie ONZ

• jest dostosowana do istniejących klasyfikacji międzynarodowych oraz Światowej Klasyfikacji Branżowej

Sektory gospodarki, w których występuje gospodarka turystyczna wg SICTA:

1. budownictwo

2. handel hurtowy i detaliczny

3. hotele i restauracje

4. transport, gospodarka magazynowa i łączność

5. pośrednictwo finansowe

6. obsługa nieruchomości, wynajem i inna działalność związana z prowadzeniem interesów

7. administracja publiczna

8. edukacja

9. pozostała działalność usługowa- komunalna, socjalna i indywidualna

10. organizacji i instytucje międzynarodowe

W Polsce obowiązywały do chwili obecnej:

• do 31. grudnia 1992 - Klasyfikacja Gospodarki Narodowej (KGN) - wydzielająca gałąź gospodarki pod nazwą „turystyka i wypoczynek”, w skład której wchodziły 3 branże:

• hotele

• ośrodki wczasowo-wypoczynkowe

• organizowanie i obsługa ruchu turystycznego

• do 31. grudnia 1999 - Europejska Klasyfikacja działalności (EKD) - opracowana w 1989 przez EUROSTAT na podstawie Jednolitej Nomenklatury Działalności Wspólnoty Europejskiej; brak wydzielonej sekcji „turystyka” czy „gospodarka turystyczna”

• od 1. styczna 1998 do 31. grudnia 1999 - równolegle Europejska Klasyfikacja Działalności i Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)

• od 1. stycznia 2000 do 30. kwietnia 2004 - Polska Klasyfikacja Działalności

• od 1. maja 2004 - uaktualniona PKD oraz Polska Klasyfikacja Wyrobów i Usług; nie wyodrębniono gałęzi „turystyka”

Turystyka w Polskiej Klasyfikacji Działalności:

Wprost:

• sekcja H - hotele i restauracje

• sekcja I - transport, gospodarka magazynowa i łączność

Pośrednio związane:

• budownictwo

• handel

• pośrednictwo finansowe

• administracja publiczna

• edukacja

• działalność komunalna

• działalność społeczna

• rolnictwo

• ochrona zdrowia

• działalność produkcyjna

• nauka

EKONOMICZNE EFEKTY TURYSTYKI

Ekonomiczne efekty turystyki można podzielić m.in. wg:

1. etapów konsumpcji turystycznej (5P - przygotowanie, podróż tam i z powrotem, pobyt podsumowanie)

2. zasięgu oddziaływania

3. form turystyki

Ekonomiczne skutki turystyki wg zasięgu oddziaływania:

• lokalne/ cząstkowe - wpływ na rozwój gospodarczy regionu, powiatu, gminy, miejscowości (produkcja, zagospodarowanie, zatrudnienie, finanse publiczne)

• globalne

• wpływ na gospodarkę kraju

• wpływ na stosunki międzynarodowe, handel zagraniczny (poziom wymiany, bilans płatniczy)

Wskaźniki gospodarczego znaczenia turystyki:

• udział wydatków turystycznych w ogóle wydatków konsumpcyjnych gospodarstw domowych

• wpływy z tytułu turystyki w przeliczeniu na 1 mieszkańca

• udział procentowy turystyki w PKB

• wysokość mnożnika turystycznego

• udział zatrudnienia w turystyce w ogólnym zatrudnieniu w kraju

Mnożnik turystyczny

Efekt przyspieszenia (akceleracji wpływów z turystyki, mnożnik turystyczny) wynika z faktu, że turystyka wywiera wpływ na wielkość produkcji i zatrudnienia (a tym samym na tworzenie PKB) w innych, pozornie odległych dziedzinach gospodarki.











































































Formuła mnożnika dla turystyki (wzór zaadoptowany przez H.G.Clementa):

E_Mt =( 1 / 1-(ΔC- ΔC_t) : ΔY ) * W_t

M_t - mnożnik turystyczny

ΔC- ΔC_t - faktyczny wzrost konsumpcji bez podstawowej konsumpcji turystów

ΔY - wzrost dochodów ludności

1-(ΔC- ΔC_t) - KSK, czyli krańcowa stopa konsumpcji

W_t - wydatek turysty (lub poniesiony w jego imieniu przez inna instytucję) na podróż i pobyt w miejscu docelowym

Mt zależy od:

• ilości pieniądza z zewnątrz, który zostaje „wpompowany” przez turystów i liczby transakcji zawartych podczas obiegu tych pieniędzy w gospodarce (liczba turystów, długość pobytu, wielkość wydatków, podaż dóbr i usług)

• czynników wpływających na kształtowanie się KSK mieszkańców (która z kolei kształtuje poziom dochodów i jego zróżnicowania)

społeczeństwa biedne - wysoka KSK, więc wyższe i szybsze efekty z turystyki

• czynników wpływających na popyt inwestycyjny przedsiębiorstw, który można podzielić na:

• inwestycje nowe

• popyt restytucyjny związany z odtworzeniem środków trwałych

• popyt pośredni związany z odtworzeniem środków obrotowych

Mt - jaki efekt osiągnie się z każdej jednostki pieniężnej wydanej na kupno dóbr i usług w turystyce, zanim opuści ona sferę obrotu gospodarczego

WTTC szacuje, że każda złotówka przemysłu turystyki i podróży generuje 3 zł dochodu w innych sektorach gospodarki.

Badania pozwoliły stwierdzić, że w hotelach mnożnik wynosi:

• dla usług noclegowych - 2,28

• dla usług gastronomicznych - 2,16

• dla usług dodatkowych - 2,36

Siła mnożnika turystycznego:

Kr = a + b + c

Kr - krajowy mnożnik dochodu

a - bezpośredni dochód krajowy (bezpośredni efekt ekonomiczny związany ze wzrostem poziomu płac i zysków w turystyce)

b - pośredni dochód krajowy (pośredni efekt ekonomiczny , czyli wzrost zakupów w innych sektorach gospodarki)

c - indukowany dochód krajowy (indukowany efekt ekonomiczny, tj. wzrost wydatków wywołany zwiększonymi dochodami ludności zatrudnionej w bezpośredniej i pośredniej obsłudze ruchu turystycznego)

3

potrzeba

motyw

działanie

Popyt zrealizowany

Popyt

efektywny

=

<

Potrzeby

turystów

Produkty

turystyczne

TURYŚCI

SPRZEDAJĄCY

Środki pieniężne i niepieniężne

Dochody bieżące

Płatności obowiązkowe

Płatności dobrowolne

Dochód rozporządzalny (dyspozycyjny)

Oszczędności

Kredyty

POTRZEBY

Popyt potencjalny

Popyt rzeczywisty

Popyt efektywny

Siła nabywcza turystów

Fundusz swobodnej decyzji

Fundusz nabywczy

Ceny dóbr i usług turystycznych

Podaż turystyczna w regionie (wytwórcy np. usług noclegowych, gastronomicznych)

Walory antropogeniczne

Władze regionalne, LOT

Lokalna społeczność

Środowisko naturalne

Touroperatorzy, agencje

Firmy turystyczne i inne

Władze centralne, NOT

Gospodarka narodowa

Wydatek turysty

Wpływ firm turystycznych

Zakup surowców, materiałów, itp.

Inwestycje

Płace pracowników

Wydatki na dom, żywność, ubrania

Wpływy firm

Wpływy firm

Inwestycje

Płace pracowników

Płace pracowników

Inwestycje

Kapitał zewnętrzny

Inwestycje

Podatki

Inwestycje

Miejsca pracy

Płace pracowników

---