1 Finanse - to proces gromadzenia i rozdziału zasobów pieniężnych a w potocznym rozumieniu tego pojęcia same zasoby pieniężne którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarcze (ujęcie dynamiczne)

Finanse - to specyficzny rodzaj stosunków ekonomicznych, które powstają w procesie wymiany lub podziału wartości materialnych i które dokonują się za pośrednictwem pieniądza (ujęcie statyczne).

Klasyfikacja zjawisk finansowych- przedmiotowa:

• Zjawiska przychodowe- przychody ze sprzedaży towarów, usług, majątku, przychody o charakterze transferowym, przychody z tytułu zaciągniętych pożyczek i inne.
• Zjawiska rozchodowe- rozdysponowanie pieniądza związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą i pozostałą działalnością.
• Zjawiska dochodowe- związane z wytworzeniem, realizacją i wykorzystaniem dochodów:
- W sensie finansowym źródłem dochodu są zjawiska przychodowe
- W sensie ekonomicznym źródłem dochodu jest działalność gospodarcza, dochody z kapitału (renty), dochody z praw majątkowych (czynsze, tantiemy) i inne.
• Zjawiska wydatkowe- środki pieniężne są przeznaczone na zakup towarów i usług które prowadzą do produktu krajowego na wydatki konsumpcyjne, inwestycyjne i inne
• Zjawiska kosztowe- związane z powstawaniem i pokrywaniem kosztów prowadzonej działalności np. koszty rodzajowe
• Zjawiska kredytowe- związane z zasilaniem podmiotów w środki finansowe np. kredyt produkcyjny, konsumpcyjny i inne.
• Zjawiska pożyczkowe- odnoszą się do zjawisk finansowych, nie są związane z kreacją pieniądza
• Zjawiska gotówkowe- transakcje związane z gotówką
• Zjawiska bezgotówkowe- pieniądz w postaci idealnej
• Zjawiska transferowe- dotyczą przepływu pieniądza którego skutkiem nie jest ruch towarów. Typowe zjawiska redystrybucyjne
• Zjawiska oszczędnościowe- dotyczą gromadzenia i wykorzystania oszczędności. Mogą mieć formę gotówkową, bezgotówkową, lokat w papierach wartościowych i inne
• Zjawiska ubezpieczeniowe- związane z różnego rodzaju ryzykiem, przedmiotem jest ochrona przed skutkiem różnych działań losowych. Ceną za ochronę ubezpieczeniową jest składka a kontrświadczeniem pieniężnym w przypadku zaistnienia zdarzenia losowego jest odszkodowanie lub świadczenie (renta, emerytura)

2 SYSTEM FINANSOWY to całokształt zasad organizacyjnych, ogół norm i reguł związanych z funkcjonowaniem instytucji w ramach gospodarki finansowej.
System finansowy to zespół logicznie ze sobą powiązanych form organizacyjnych, aktów prawnych, instytucji finansowych i innych elementów umożliwiających podmiotom nawiązywanie stosunków finansowych. Tworzy on podstawy działalności dla wszystkich podmiotów posługujących się pieniądzem.
Funkcje systemu finansowego:
• Funkcja płatnicza, polegająca na tym, że system finansowy powinien zapewnić sprawne działanie mechanizmu rozliczeń w transakcjach gospodarczych, zwłaszcza przy zakupie dóbr i usług,
• Funkcja płynności, w ramach której system finansowy umożliwia i ułatwia zamianę papierów wartościowych i innych aktywów finansowych na gotówkę,
• Funkcja oszczędności, polegająca na promowaniu warunków atrakcyjnego lokowania nadwyżek pieniądza przy umiarkowanym ryzyku,
• Funkcja akumulacji bogactwa, polegająca na przechowywaniu siły nabywczej danego podmiotu,
• Funkcja kredytowa, która polega na zapewnieniu nieprzerwanego dopływu kredytu dla przedsiębiorstw, gospodarstw domowych i rządu, w celu finansowania inwestycji i konsumpcji,
• Funkcja minimalizowania ryzyka, polegająca na tym, że w system finansowy powinny być wbudowane mechanizmy i instrumenty minimalizujące ryzyko,
• Funkcja polityki gospodarczej, polegająca na możliwości prowadzenie przez rząd polityki mającej na celu wzrost gospodarczy, niskie bezrobocie, walkę z inflacją i zachowanie stabilnej pozycji płatniczej względem zagranicy

Podstawowe typy systemów finansowych.
Istnie duża różnorodność typologii systemu finansowego.

I. Ze względu na rodzaj i obszar działania, wyróżnia się:
1. system budżetowy:
a) system budżetowy państwa,
b) system budżetowy lokalny,
2. system ubezpieczeń:
a) społecznych,
b) gospodarczych,
3. system finansowy przedsiębiorstw, który dzieli się np.:
a) według kryterium własności: na przedsiębiorstwa państwowe, prywatne,
b) według przynależności do gałęzi gospodarki narodowej: na przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe, budowlane itd.,
4. system bankowo - kredytowy:
a) kredytowy,
b) rozliczeń

3 Funkcje banku centralnego Bank centralny pełni w gospodarce trzy ważne funkcje: jest centralnym bankiem państwa, emitentem pieniądza oraz bankiem nadrzędnym dla innych banków. CENTRALNY BANK PAŃSTWA
Bank centralny jest bankiem państwa - oznacza to, że świadczy usługi bankowe instytucjom rządowym, w tym między innymi prowadzi rachunek Ministerstwa Finansów.
Bank centralny zajmuje się także bieżącym rozliczaniem dochodów i wydatków państwa, obsługuje przy tym emisje skarbowych papierów wartościowych (emitowanych przez państwo). BANK EMISYJNY
Bank centralny zajmuje się - w imieniu państwa - emisją pieniądza.
Bank centralny jest jedyną instytucją, uprawnioną do emitowania znaków pieniężnych danego państwa. Określa przy tym nie tylko wielkość emisji, ale też podejmuje decyzje o wprowadzeniu pieniądza do obiegu.
Bank emisyjny decyduje również o ilości pieniądza, znajdującej się w obiegu - w celu oddziaływania na tę wielkość używa własnych instrumentów: m. in. stóp procentowych i operacji otwartego rynku.
BANK BANKÓW
Bank centralny świadczy usługi bankowe na rzecz innych banków: przyjmuje ich depozyty oraz udziela kredytów. Jedną z ważnych funkcji banku centralnego jest dostarczanie gotówki bankom komercyjnym oraz prowadzenie rozliczeń międzybankowych.
Istotne jest również, że bank centralny jest dla banków handlowych „pożyczkodawcą ostatniej instancji”. Oznacza to, że w razie potrzeby banki komercyjne mogą uzyskać kredyt w banku centralnym (jest to element ochraniający system bankowy przed utratą płynności). Bank centralny jest więc stabilizatorem systemu bankowego, a jednym z jego zadań jest zapewnienie jak największego bezpieczeństwa rynku pieniężnego.
FUNKCJE STABILIZUJĄCO - KONTROLNE
Oprócz wspomnianych wyżej podstawowych funkcji, w nowoczesnej gospodarce bank centralny spełnia szereg istotnych funkcji stabilizujących i kontrolnych. Operacje otwartego rynku Operacje otwartego rynku są interwencjami banku centralnego, który kupuje lub sprzedaje papiery wartościowe, regulując tym samym ilość pieniądza w obiegu. Bank centralny jest inicjatorem operacji otwartego rynku - są to transakcje, przeprowadzane z bankami komercyjnymi. Minimalną rentowność operacji otwartego rynku określa tak zwana stopa referencyjna.
Celem operacji otwartego rynku jest regulacja krótkoterminowych stóp procentowych - dzięki tym operacjom bank centralny wpływa na ilość pieniądza, znajdującego się w obiegu. Rezerwy obowiązkowe banków Rezerwa obowiązkowa to pieniądze, które banki komercyjne muszą utrzymywać na rachunkach banku centralnego. Rezerwa ma przede wszystkim za zadanie stabilizację systemu bankowego. Bank centralny nakazuje bankom komercyjnym utrzymywanie tak zwanej rezerwy obowiązkowej. Są to pieniądze, które bank komercyjny musi utrzymywać na rachunku banku centralnego - wysokość rezerwy zależy od ilości środków, jakimi dysponuje dany bank. Rezerwa obowiązkowa ma na celu stabilizację systemu bankowego, jej głównym zadaniem jest łagodzenie skutków ewentualnych wahań płynności w sektorze. Operacje depozytowo - kredytowe Bank centralny prowadzi również na rynku operacje depozytowo - kredytowe, przyjmując depozyty od innych banków lub udzielając im kredytów. Operacje depozytowo - kredytowe mają przede wszystkim na celu łagodzenie ewentualnych wahań poziomu krótkoterminowych stóp procentowych, wywołanych operacjami otwartego rynku. Bank komercyjny może zwrócić się do banku centralnego z prośbą o krótkoterminowy kredyt, w takim przypadku otrzymuje go, a cena jest wyznaczana na podstawie aktualnej stopy lombardowej. Z drugiej strony bank komercyjny może też złożyć w banku centralnym depozyt, w takim przypadku oprocentowanie jest naliczane według stopy depozytowej NBP. Polityka kursowa banku centralnego Bank centralny jest również odpowiedzialny za prowadzenie polityki kursowej państwa. Może określać kursy walut oraz prowadzić interwencje na rynku. Bank centralny pełni również rolę centralnej instytucji, zarządzającej dewizami: zarządza rezerwami dewizowymi, prowadzi też rozliczenia międzynarodowe państwa.

4 Stopa procentowa, wielkość mierzona procentowo wyrażonym stosunkiem kwoty, którą płaci się za użytkowanie kapitału pieniężnego do wielkości tego kapitału, najczęściej ustalana na okres roku.Stopę procentową ustalają banki i określa ona, jaką sumę należy zapłacić za udzieloną przez niego pożyczkę lub jaką kwotę płaci bank klientowi za to, że przechowuje on swoje oszczędności w tym banku. Stopa procentowa w bankach komercyjnych oscyluje wokół poziomu ustalonego przez bank centralny. Jeżeli stopa procentowa wzrasta, to maleje popyt na kredyty, a wzrasta skłonność do oszczędzania i odwrotnie. Ustalanie przez bank centralny stopy procentowej jest jednym ze sposobów realizacji polityki monetarnej kraju. Wzrost stopy procentowej powoduje, że pieniądz odpływa z rynku do banków, co oznacza, że podaż pieniądza maleje i zmniejsza się ryzyko inflacji.

NOMINALNA A REALNA STOPA% - cena, którą dłużnik płaci wierzycielowi za udostępnienie funduszy. Realna - jest zdeterminowana przez siły wzajemnego oddziaływania popytu i podaży. Nominalna - swoje wymagania co do jej wysokości uwzględnia się większą liczbę czynników, należą do nich: oczekiwana stopa inflacji, ryzyko niewypłacalności dłużnika, premię za ograniczenie płynności, jeżeli nie można wycofać pieniędzy przed określonym terminem, premia za termin.
POZIOM STÓP% determinuje efektywność inwestycji kapitałowych. Inwestując określoną kwotę np. w zakup obligacji rządowych inwestor będzie otrzymywał z góry określoną stopę procentową. Rzeczywista efektywność inwestycji będzie uzależniona nie tyle od poziomu nominalnej stopy procentowej ile od poziomu stopy realnej, czyli stopy nominalnej pomniejszonej o stopę inflacji. Zgodnie z teorią stopy procentowej J. Fishera nominalna stopa procentowa będzie równa realnej stopie procentowej powiększonej o oczekiwaną stopę inflacji. Różnice w stopach procentowych oraz stopach inflacyjnych w różnych krajach mogą zatem doprowadzić do występowania różnic między realnymi stopami procentów (rzeczywistą efektywnością inwestycji kapitałowych).
W warunkach swobodnego przepływu kapitału pomiędzy różnymi krajami można jednak zakładać, że będzie występowała tendencja do wyrównania rzeczywistej efektywności inwestycji kapitałowych (poziom realnej stopy procentowej) na rynkach finansowych różnych krajów

5 Podaż pieniądza jest to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu. Na jej wielkość wpływa państwo poprzez działanie banku centralnego i inne instytucje rządowe. Według ilościowej teorii pieniądza, podaż pieniądza nie ma wpływu na realną produkcję i realną stopę procentową. Taka właściwość określana jest mianem neutralności pieniądza.
Wielkość podaży pieniądza zależy od bazy monetarnej, którą ustala bank centralny; zwyczajów ludności w zakresie skłonności do trzymania gotówki; wielkości rezerw obowiązkowych; stopy procentowej (im wyższa stopa procentowa tym wyższa podaż pieniądza, ponieważ banki komercyjne ograniczają poziom rezerw dobrowolnych ze względu na wysokie ich koszty utrzymania).To ile pieniędzy znajduje się w obiegu, zależy od sposobu liczenia pieniędzy. Włączając różne rodzaje quasi-pieniądza do obliczeń wielkości podaży pieniądza, ekonomiści wyróżniają kilka "poziomów" tej podaży, nazywając je M1, M2, M3.

M1. Na poziomie M1 znajdują się takie składniki, jak: pieniądz gotówkowy w obiegu, depozyty na żądanie i, jeśli występują, czeki podróżne oraz środki na innych rachunkach, które podlegają operacjom czekowym.

M2. Podaż pieniądza M2 - tzw. szersza podaż pieniądza - składa się z wielkości M1 oraz środków zgromadzonych przez osoby fizyczne (gospodarstwa domowe) i firmy na rachunkach oszczędnościowych i terminowych.

M3.Dla obliczenia wielkości podaży pieniądza M3 należy do wielkości M2 dodać wartość papierów wartościowych znajdujących się w obiegu, których termin wykupu nie jest dłuższy niż 12 miesięcy (takich, jak np. lokacyjne bony oszczędnościowe, obligacje Skarbu Państwa czy bony skarbowe).

6 Dobra publiczne.

Istnieją pewne rodzaje dóbr, które mają charakter wyłącznie publiczny. Są to: powietrze, rzeki, jeziora, morza, parki narodowe oraz stworzone przez człowieka: obiekty wojskowe, budynki administracji publicznej, drogi publiczne. Znaczna część dóbr z punktu widzenia cech fizycznych może być i dobrem prywatnym, i publicznym. Np. energia elektryczna - wykorzystanie w gospodarstwie domowym i oświetlenia ulic.

Kryteria decydujące o tym, czy dane dobro ma charakter publiczny czy prywatny:

• kryterium użyteczności (społeczne)

• kryterium odpłatności (ekonomiczne).

Wg I korzyści z dobra prywatnego korzyści z dobra prywatnego ograniczają się do jednej osoby, względnie kilku. Występuje też zjawisko rywalizacji między użytkownikami danego dobra. W dostępie do dóbr publicznych rywalizacja obywateli nie istnieje w tym sensie, że fakt korzystania jednego człowieka z danego nie uniemożliwia korzystania z tego samego dobra przez innego człowieka.

Wg kryterium ekonomicznego dobrami publicznymi są towary czy usługi finansowane przez budżet państwa, budżety samorządowe i inne fundusze publiczne. Dla odbiorców tych dóbr oznacza to, że są one dostarczane bezpłatnie lub za częściową odpłatnością (w sensie ekonomicznym jednak są opłacone zbiorowo).

Dobra publiczne to takie dobra, które będąc konsumowane przez jedną osobę mogą być konsumowane jednocześnie przez innych ludzi. Są to dobra, które jeżeli już zostały wyprodukowane, to nikomu nie można ograniczyć dostępu do nich lub jest to ekonomicznie nieopłacalne, aby ten dostęp ograniczyć.

Właściwością dóbr publicznych jest to, że: (1) jedna osoba może konsumować dane dobro, nie zmniejszając przy tym jego ilości dostępnej dla innych; (2) nie jest możliwe wykluczenie kogokolwiek z udziału w konsumpcji bez poniesienia prohibicyjnych kosztów takiej operacji. Niezależnie od tego czy ktoś zapłaci za korzystanie z systemów, to i tak ma do nich dostęp. Dobra prywatne to w ekonomii każde dobro, które nie jest dobrem publicznym, tzn. które nie może być konsumowane przez wielu konsumentów bez uszczerbku dla któregokolwiek z nichAlokacja zasobów stanowi tradycyjną funkcję polityki budżetowej. Gromadzenie dochodów i dokonywanie wydatków przez państwo jest równoznaczne z dokonywaniem zmian wytwarzanego produktu społecznego. Najbardziej ogólną płaszczyzną alokacji budżetowej jest kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny a sektor publiczny. W sektorze publicznym proces alokacji następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków przeznaczonych na określone zadania, w sektorze prywatnym zaś oddziaływanie na alokację środków dokonuje się pośrednio, przez korygowanie cen dóbr, usług i czynników produkcji za pomocą podatków i dotacji (subsydiów).

7 Pojęcie finansów publicznych - finanse to zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne ich dotyczące, w zależności od podmiotów dysponujących zasobami pieniężnymi rozróżniamy finanse publiczne (to publiczne zasoby pieniężne, gospodarowanie nimi oraz normy prawne regulujące te zjawiska. Istnienie finansów publicznych jest uzasadnione koniecznością finansowania przez państwo potrzeb ogólnospołecznych) i finanse prywatne (to prywatne zasoby pieniężne). Kategorie odróżniające finanse publiczne od finansów prywatnych: finanse publiczne objęte są władztwem państwowym, w związku z czym są obwarowane przymusem państwowym; rozmiary finansów publicznych są zdecydowanie większe niż finansów prywatnych; finanse publiczne prowadzone są w interesie społecznym i służą realizowaniu celów publicznych; tylko państwu przysługuje prawo emisji pieniądza.

Zakres i struktura finansów publicznych - finanse publiczne w gospodarce rynkowej obejmują: organizację finansową państwa; opracowywanie, uchwalanie i wykonywanie budżet i ustawy finansowej oraz kontrolę ich wykonania; dochody publiczne; wydatki publiczne; organizację i operację skarbu publicznego; organizację i operacje finansowe zdecentralizowanych związków publicznych; organizację i instrumenty działania banku centralnego państwa.

Funkcje finansów publicznych - przez funkcje należy rozumieć zespół stawianych przed nimi jednorodnych zadań. Wyróżniamy funkcje: fiskalne - polega na dostarczaniu państwu i innym podmiotom publicznym dochodów przeznaczonych na realizację ich zadań; redystrybucyjna - polega na gromadzeniu środków finansowych przez określony fundusz i rozdzielaniu ich określonym podmiotom; stymulacyjna - sprowadza się do oddziaływania za pomocą rozwiązań i ukierunkowania strumieni finansowych na zachowanie różnych podmiotów; ewidencyjno-kontrolna - polega na kontroli przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych. Ponadto można wyróżnić jeszcze funkcje: alokacyjną (skłanianie za pomocą instrumentów właściwych finansom publicznym do efektywnej alokacji środków), rozdzielczą (podział dochodu i majątku), stabilizacyjną (zapewnianie pełnego wykorzystania czynników produkcji).

Dochody publiczne - to należne lub faktyczne wpływy środków pieniężnych do budżetów publicznych pobierane przez organy finansowe lub jednostki budżetowe, które realizowane dochody przekazują do organów finansowych ze względu na powiązanie z budżetem systemem netto.

Przychód - jest to wpływ o charakterze zwrotnym. Służy on finansowaniu deficytu budżetowego (np. wpływy ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, zaciągniętych pożyczek i kredytów, prywatyzację majątku Skarbu Państwa.

Dochody publiczne dzielimy na:

• dochody bieżące (dochody podatkowe i nie podatkowe)

• dochody kapitałowe inaczej majątkowe (ze sprzedaży nieruchomości)

Wydatki publiczne (budżetowe) są związane z funkcjonowaniem działów administracji rządowej i lokalnej

Rozchody publiczne - są związane ze spłatą otrzymanych pożyczek i kredytów oraz wykupem papierów wartościowych i dokonywaniem innych operacji finansowych np. udzieleniem pożyczek

Klasyfikacja wydatków wg kryterium przedmiotowego:

1. wydatki bieżące są związane z funkcjonowaniem sfery budżetowej np. dotacje (są przeznaczone na finansowanie zadań własnych lub zleconych) i subwencje (są przeznaczone na finansowanie zadań własnych) dla jednostek samorządu terytorialnego oraz jednostek publicznych i prywatnych prowadzących działalność gospodarczą.

2. wydatki związane z obsługą długu publicznego

1. wydatki związane z oprocentowaniem i dyskontowaniem skarbowych papierów wartościowych oraz z oprocentowaniem zaciągniętych kredytów i pożyczek

2. wydatki związane z udzielanymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami

3. wydatki majątkowe dotyczą inwestycji prowadzonych w państwowych jednostkach budżetowych. Są związane z dotacjami celowymi na finansowanie kosztów realizacji inwestycji w jednostkach samorządu terytorialnego lub przedsiębiorstwach państwowych.

Klasyfikacja wg kryterium rodzajowego

1. wydatki osobowe związane z wynagrodzeniami pracowników zatrudnionych w sferze budżetowej wraz z wydatkami pochodnymi

2. wydatki rządowe związane z zakupem dóbr i usług

3. wydatki majątkowe związane z zakupem nieruchomości robotami inwestycyjnymi

Klasyfikacja wg kryterium konieczności ponoszenia wydatków

1. wydatki konieczne służą finansowaniu świadczeń do których dostęp nie może być uzależniony od płatności (sądownictwo, obrona narodowa)

wydatki pożądane (pożyteczne) mogą być ponoszone z budżetu, ale mogą też mieć formę odpłatną

8 Skarb Państwa - podmiot cywilnoprawnych (w tym majątkowych) praw państwa, z reguły osoba prawna reprezentująca państwo jako właściciela majątku, z wyłączeniem części pozostających we władaniu innych państwowych osób prawnych (m.in. funduszów celowych, przedsiębiorstw i banków państwowych, jednostek samorządu terytorialnego, samorządowych osób prawnych). Jako osoba prawna w obrocie prawnym jest równoprawna z innymi osobami prawnymi i fizycznymi (w przeciwieństwie do uprawnień władczych państwa)

Funkcje gospodarcze państwa jako imperium:

1. Wytyczanie ogólnych zasad gospodarowania, praw i obowiązków stron oraz

zapewnienie ich przestrzegania przez wszystkie podmioty gospodarcze, bez

względu na charakter ich własności

Państwo stanowi prawo oraz przepisy handlowe, normalizacyjne, techniczne i inne, kontroluje

ich wykonanie, sprawuje nadzór nad atestacją wyrobów i usług, akredytuje instytucje

odpowiedzialne za te działania (np. organy nadzoru gospodarczego) oraz czuwa nad ich

funkcjonowaniem

2. Wytyczanie i realizacja polityki gospodarczej rządu i jego działań

interwencyjnych w takich dziedzinach jak:

1. specjalne uregulowania podatkowe (np. ulgi i odroczenia ),

2. subwencje dla inwestycji,

3. gwarancje kredytowe,

4. specjalne regulacje promocyjne (np. w ramach polityki regionalnej),

5. tworzenie gospodarczych programów rozwoju regionalnego i sektorowego

3. Odpowiedzialność za infrastrukturę -drogi, połączenia kolejowe, łączność ,

a także za infrastrukturę sieciową (tj. prąd, gaz, woda),

Funkcje gospodarcze państwa jako dominium:

1. Zarządzanie majątkiem Skarbu Państwa

.tj. przeznaczonym do działalności gospodarczej majątkiem komercyjnym, innym niż majątek

jednostek budżetowych, które nim zarządzają samodzielnie

2. Państwo będąc właścicielem majątku, który powstał nakładem całego społeczeństwa ma

obowiązek wykonywać prawa własności i pochodne zgodnie z interesem właściciela - tj.obywateli.

.W praktyce sprowadza się to do wykonywania następujących funkcji:

.podejmowania decyzji dotyczących przedsiębiorstw państwowych - przekształcenia ich form

organizacyjnych i własnościowych w takim zakresie w jakim decyzje te są zastrzeżone dla właścicieli

rozporządzanie znacznymi częściami majątku przedsiębiorstwa w taki sposób aby nie pogarszać sytuacji rynkowej przedsiębiorstwa i nie działać na jego szkodę

ustalenie wymagań wobec zarządów przedsiębiorstw państwowych co do:

oczekiwanej efektywności ekonomicznej (np. wyznaczenie stopy zysku),

.systematycznej oceny przedsiębiorstw państwowych dokonywanej niezależnie od zmian

politycznych na szczeblu centralnym, lokalnym czy też w samym przedsiębiorstwie,

.przeznaczenie części zysku na cele rozwojowe i modernizacyjne

9 pojęcie i rodzaje budżetów - budżet - z łac. bulga - worek, sakiewka - jest to podstawowy plan finansowy państwa mający charakter dyrektywny ( tzn. są to wiążące polecenia parlamentu ) obejmujący dochody i wydatki o charakterze bezzwrotnym. uchwalany przez organ przedstawicielski na okres budżetowy , zwykle roczny. Budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa, sądów i trybunałów, administracji rządowej. BUDŻETEM nazywamy plan dochodów i wydatków sektora publicznego lub jego wyodrębnionej części. Jest on podstawą gospodarki finansowej państwa i gmin. Uchwalany coroczne ( przeważnie na rok kalendarzowy ) przez organy przedstawicielskie, czyli przez Sejm i Rady Gmin, przy czym odpowiednie organy wykonawcze są obowiązane przedłożyć w ustawowo określonych terminach projekty budżetu oraz ich uzasadnienia. Zarówno forma przedkładanego projektu jak i zakres przedkładanych wraz z nim materiałów informacyjnych ( uzasadnień ) są określone przepisami ustawowymi. Definicja budżetu - ustawa o finansach publicznych podaje definicję, iż budżet państwa jest rocznym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz administracji rządowej, uchwalanym w formie ustawy na okres roku kalendarzowego, zwanego rokiem budżetowym.

Funkcje budżetu państwa

W teorii wyodrębnia się następujące funkcje budżetu państwa:
1. redystrybucyjną albo rozdzielczą,
2. stabilizacyjną, zwaną wyrównawczą lub kompensacyjną,
3. alokacyjną,
4. fiskalną albo skarbową,
5. ustrojową,
6. demokratyczną,
7. kontrolną lub ewidencyjno-kontrolną,
8. bodźcową,
9. planowania,
10. prawną,
11. kredytową,
12. administracyjną,
13. koordynacyjną.

funkcja fiskalna polega na gromadzeniu dochodów budżetowych, które pochodzą głównie z podatków. Dochody te mają na celu utrzymanie aparatu państwowego i przeprowadzenie określonych przez państwo zadań.

- funkcja redystrybucyjna wyraża się dokonywaniem pożądanych zmian w podziale dochodu narodowego (czyli np. gwarantowaniem bezpieczeństwa socjalnego dla najuboższych obywateli, zmniejszaniem różnic w dochodach ludności) za pomocą systemu podatkowego i wydatków budżetowych (głównie przez transfery, czyli renty, emerytury czy stypendia).

- funkcja stymulacyjna - oddziaływanie dochodów i wydatków państwa na życie gospodarcze i społeczne. Polega to na takim skonstruowaniu systemu podatkowego (określenie podmiotów podlegających opodatkowaniu, wysokości stawek opodatkowania, ulg i zwolnień podatkowych, rodzajów podatków) i wydatków budżetowych, by wpływać np. na poziom dochodu narodowego czy przeniesienie konsumpcji społeczeństwa w określonym kierunku.

Podstawą tworzenia budżetu państwa jest ustawa przyjmowana przez parlament, który upoważnia rząd do realizacji określonych w ustawie dochodów i wydatków.

Sejm RP ustala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej

Projekt ustawy budżetowej ( uchwalany przez Rade Ministrów) zostaje przekazany najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego równocześnie do Sejmu i Senatu.

Przy czym to Senat przedstawia swoje stanowisko Sejmowi.

Sejm po uchwaleniu ustawy przekazuje ją Senatowi, który może w regulaminowym terminie tj. 20 dni zaproponować wniesienie poprawek.

Gotową ustawę dostaje do podpisu Prezydent RP, który powinien ją podpisać w ciągu 7 dni, jednak może się zwrócić do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją. Trybunał Konstytucyjny ma 2 miesiące aby wydać orzeczenie w sprawie zgodności.

10 Deficyt budżetowy dotyczy roku budżetowego i dotyczy zobowiązań zaciąganych w formie przychodów w ramach danej gospodarki finansowej, natomiast dług publiczny dotyczy okresu wieloletniego i powstaje poprzez nawarstwianie się w ciągu tego okresu różnorodnych zobowiązań finansowych. Wzrost długu jest więc związany bezpośrednio z wielkością deficytu budżetowego planowanego w ustawie a następnie wykonanego. Wyróżniamy deficyt pierwotny - wyjściowy, i konwencjonalny - oficjalny. Deficyt budżetowy: wyróżniamy dwa rodzaje deficytów tj. deficyty budżetowe i deficyt sektora finansów publicznych. Różnicą między dochodami a wydatkami budżetu jest nadwyżka lub deficyt budżetowy, deficyty budżetowe określane są jako forma tej różnicy, powstają w budżecie państwa i budżetach jednostek samorządu terytorialnego. Deficyt sektora finansów publicznych jest ujemną różnicą między dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące ze źródeł zagranicznych, a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym. Deficyt ten ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora, czyli po „oczyszczeniu” o rozliczenia wewnątrz sektora. Deficyty pokrywane są wymienionymi przez ustawę źródłami przychodów, deficyt budżetu państwa pokrywany jest przychodami pochodzącymi ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym, kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych, pożyczek, prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych, w przypadku jednostek samorządu terytorialnego ustawa nie przewiduje zaciągania kredytów w bankach zagranicznych, nie określa również rodzaju rynku, na którym może być dokonywana sprzedaż komunalnych papierów wartościowych. Limity i rodzaje źródeł pokrycia deficytu budżetu państwa w danym roku określa ustawa budżetowa, a źródła pokrycia deficytu j.s.t. i ich wielkość określają uchwały budżetowe.

11 dług publiczny można określić jako łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne sformułowane w poprzednich okresach, z uwzględnieniem wzajemnych zobowiązań. Państwowy dług publiczny bywa określany jako suma ciążących na państwie zobowiązań pieniężnych mających źródło w akcie pożyczki lub jako całość nie zapłaconych kwot deficytów z lat poprzednich, tworzonych przez władzę publiczną. Dług publiczny: ustawa wprowadza dwie kategorie długu tj. państwowy dług publiczny i dług Skarbu Państwa. Pod pojęciem państwowego długu publicznego należy rozumieć nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora. Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa. Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów: wyemitowania papierów wartościowych opiewających na wierzytelności pieniężne; zaciągniętych kredytów i pożyczek; przyjętych depozytów; wymagalnych zobowiązań. Minister Finansów określa, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady klasyfikacji tytułów dłużnych zaliczanych do państwowego długu publicznego, w tym do długu Skarbu Państwa, uwzględniające w szczególności podstawowe i podmiotowe zadłużenia oraz okresy zapadalności. Zgodnie z TWE możliwe jest istnienie długu publicznego, przy czym przewidziane są limity: dla deficytu budżetowego 3% PKB, dla długu publicznego 60% PKB.

Zasada ta ma odzwierciedlenie w Konstytucji RP oraz ustawie o finansach publicznych. Zgodnie z Konstytucją nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB. Zgodnie zaś z ustawą o finansach publicznych Minister Finansów sprawuje kontrolę nad sektorem finansów publicznych w zakresie przestrzegania zasady stanowiącej, iż państwowy dług publiczny, powiększony o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji, nie może przekroczyć 3/5 wartości rocznego PKB. Minister Finansów sprawuje kontrolę nad stanem długu Skarbu Państwa w celu zapewnienia przestrzegania tej zasady.

12 Fundusze celowe - utworzone na mocy aktu prawnego, forma organizacyjna służąca organom władz publicznych do gromadzenia środków ze ściśle określonyh źródeł, zgromadzone fundusze mogą być przeznaczone na ściśle określone cele jeżeli taki fundusz funkcjonuje dłużej niż rok to środki nie wydane w danym roku mogą być wykorzystane w latach następnych, aż do likwidacji funduszu.
Funkcje Funduszy celowych:
-fundusz pełni funkcję alokacji śr publicznych
-redystrybucyjna dochodów
Te dwie funkcje powodują zmianę strukturyPKB:
-funkcja mobilizacyjna śr publicznych
-funkcja racjonalizacji wydatkowania śr publicznych
Podział funduszy celowych wg kryteriów:
1.Źródła dochodów :
-f.celowe mogą uzyskać dochody typu budżetowego, podatki opłaty publiczne
-przychody ze sprzedaży
-dobrowolne wpłaty ludności prowadzących działalność zarobkową
-dochody uzupełnione dotacjami z budżetu lub z funduszu celowego wyższego szczebla
2.Przedmioty finansowania:
-f,celowe wspomagają finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania, finansują ochronę środowiska naturalnego, finansują określone dziedziny np. rolnictwo
3.Metody finansowania: fundusze finansujące metodą budżetową (dotacyjną) i metodą kredytową (zwrotności-pełna odpłatność) metodą mieszaną budżetowo-kredytową
4.Organy administrujące funduszami: są fundusze administrujące przez organy państwowe i samorządowe i fundusze specjalne
Nazwy funduszy celowych : Fundusz Ubezpieczeń Społecznych, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Kasa Rolnicza Ubezpieczeń Społecznych, Fundusz Pracy, Narodowu Fundusz Ochrony Środowiska, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń, Fundusz Alimentacyjny, Fundusz Kombatantów

Klasyfikacja funduszy celowych ze względu na kryterium związku funduszu celowego z budżetem.

Trzy podstawowe kryteria :

1. rodzaj gestora środków publicznych gromadzonych przez fundusze celowe,

2. przedmiotu (celu) finansowanego ze środków funduszu,

3. źródeł dochodów funduszu.

Z punktu widzenia gestora funduszu celowego wyróżnia się:

1. państwowe fundusze celowe- mogą być tworzone zarówno na szczeblu centralnym jak i na szczeblach niższych, a zwłaszcza na szczeblu regionalnym.

2. samorządowe fundusze celowe- są tworzone przede wszystkim po to, aby uelastycznić gospodarkę środkami pieniężnymi na szczeblu gminy, powiatu itp.

3. ponadnarodowe publiczne fundusze celowe- powstają one najczęściej ze składek (dotacji rządowych) różnych krajów; gromadzone środki przeznaczone są na ściśle określone cele np. FSE, FEDER itp.

Z punktu widzenia przedmiotu finansowania występują:

1. fundusze finansujące pieniężne świadczenia społeczne,

2. fundusze wspomagające finansowo dziedziny o ograniczonych możliwościach samofinansowania (np. kultura, sport)

3. fundusze finansujące infrastrukturę społeczną,

4. fundusze finansujące ochronę środowiska,

5. fundusze finansujące dziedziny stricte gospodarcze (np. rolnictwo)

Według źródeł dochodów funduszy celowych rozróżnić można fundusze:

1. oparte na przymusowych dochodach typu budżetowego, takich jak podatki, opłaty i składki,

2. bazujące na dobrowolnych wpłatach różnych podmiotów,

3. zasilane wyłącznie lub częściowo dotacjami budżetowymi, czego wyrazem są transfery wewnątrz systemu finansów publicznych.

14 Dochody jednostek samorządu terytorialnego

Ustawa o dochodach JST 13 listopada 2003 roku.

Zgodnie z ustawą dochody JST możemy podzielić na trzy grupy:

1. dochody własne (jako takie traktowane są udziały w podatkach państwowych)

2. subwencja ogólna

3. dotacje celowe z budżetu państwa

Ustawa o dochodach JST mówi również, że dochodami JST mogą być także:

- środki pomocnicze ze źródeł zagranicznych, niepodlegające zwrotowi

- środki pochodzące z budżetu UE

- inne środki określone w odrębnych przepisach

Wydatki budżetu jednostek samorządu terytorialnego

Wydatki JST dzielą się na:

- wydatki bieżące

- wydatki na obsługę długu

- wydatki majątkowe

Wydatki bieżące obejmują:

1. subwencje ogólne dla JST (czyli np. dla spółek, zakładów budżetowych, partii

politycznych)

2. dotacje (działania z zakresu administracji)

3. wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich naliczane

4. zakupy towarów i usług

5. świadczenia na rzecz osób fizycznych

6. inne wydatki związane z funkcjonowaniem JST lub realizacją ich statutowych zadań

Wydatki na obsługę długu JST obejmują:

1. wydatki z tytułu oprocentowania dyskonta

2. od samorządowych papierów wartościowych, oprocentowania zaciągniętych kredytów i

pożyczek oraz wpłat związanych z udzieleniem przez samorząd poręczeń i gwarancji

Wydatki majątkowe obejmują:

1. wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, wydatki inwestycyjne samorządowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie kosztów realizacji inwestycji

15 Podatki bezpośrednie to:

• podatek dochodowy od osób fizycznych

• podatek dochodowy od osób prawnych

• podatek od spadków i darowizn

• podatek od czynności cywilno-prawnych

• podatek rolny, leśny

• podatek od nieruchomości

• podatek od środków transportu

• podatek od posiadanych psów

podatki pośrednie:

• podatek od towarów i usług

• podatek akcyzowy

podatek od gier

Opłata podatkowa - jest świadczeniem pieniężnym przymusowym, bezzwrotnym jednostronnie ustalany i pobierany przez władze publiczne. W przeciwieństwie do podatku rodzi ona roszczenie do określonego świadczenia na rzecz jej płatnika.

Opłata skarbowa

Jej podmiotami sa osoby fizyczne, prawne, nieposiadające osobowości prawnej jeżeli wystawiają dokumenty, składają podania załączniki do podań albo jeżeli na ich wniosek dokonuje się czynności urzędowych lub wydaje się zaświadczenia czy zezwolenia.

Opłata administracyjna

Może ją wprowadzić rada gminy za czynności urzędowe wykonywane przez organy gminne jeżeli czynności te nie są objęte przepisami o opłacie skarbowej.

Opłata miejscowa

Jest pobierana od osób fizycznych przybywających dłużej niż dobę w celach turystycznych wypoczynkowych lub szkoleniowych

a) w miejscowościach posiadających korzystne właściwości klimatyczne, walory krajobrazowe

b) w miejscowościach znajdujących się na obszarach którym nadano status obszaru ochrony uzdrowiskowej

Opłata targowa

Jej przedmiotem jest sprzedaż dokonana na targowisku

Opłata uzdrowiskowa

Jest pobierana od osób fizycznych przebywających dłużej niż dobę w celach zdrowotnych , turystycznych, wypoczynkowych lub szkoleniowych w miejscowościach znajdujących się na obszarach, którym nadano status uzdrowiska za każdy dzień pobytu w takich miejscowościach. Od osób od których pobierana jest opłata uzdrowiskowa nie pobiera się opłaty miejscowej.

Cło

Jest opłatą pobierana przez państwo na granicy przy imporcie pewnych towarów.

Cło może być pobierane w celu:

• zwiększenie wpływów do budżetu państwa

• ochrona rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami z za granicy

• wywieranie nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany lub zaniechania warunków wymiany handlowej.

Rodzaje ceł:

• fiskalne - głównym celem jest zapewnienie budżetowym dochodów

• ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną

• zaporowe i prohibicyjne - ich celem jest całkowite wyeliminowanie importu, zapewnienie monopolistycznej pozycji na rynku producentom krajowym

• preferencyjne - ich celem jest stymulowanie wymiany handlowej z innym krajem

• antydumpingowe - są nakładane w przypadku stwierdzenia dumpingu.

16 Podatek dochodowy od osób fizycznych może być:

• potrącany w trakcie roku podatkowego przez płatnika w formie zaliczek lub podatku zryczałtowanego

• uiszczany w trakcie roku podatkowego bezpośrednio przez podatnika w formie zaliczek

• uiszczany w formie narastających zaliczek kwartalnych przez małych podatników oraz podmioty rozpoczynający prowadzenie działalności

uiszczany przez po datnika przy rozliczeniu rocznym

Podatek dochodowy od osób prawnych

Podatnikami są wszelkie osoby prawne oraz spółki kapitałowe. Specjalną kategorią podatników są podatkowe grupy kapitałowe - związki co najmniej dwóch spółek prawa handlowego, posiadający osobowość prawną, które są połączone ze sobą interesami kapitałowymi.

Jednostkami które podlegają zwolnieniu podmiotowemu są: NBP, jednostki budżetowe,, fundusze celowe, ZUS.

Przedmiotem opodatkowania jest dochód bez względu na rodzaj przychodów z których został osiągnięty. W przypadku, gdy podatnik poniósł stratę w roku podatkowym o wysokość tej straty może obniżyć dochód w najbliższych kolejno po sobie następujących 5 latach podatkowych z tym, że wysokość obniżenia w którymkolwiek z tych lat nie może przekroczyć 50% kwoty tej straty.

Podatek dochodowy od osób prawnych ma charakter podatku liniowy. Stawka podatkowa wynosi 19%.

Podatek od towarów i usług (VAT)

Podatek VAT obciąża jedynie wartość dodaną. W celu obliczenia VAT-u wpłaconego do urzędu skarbowego wyróżnia się:

1. podatek należny - w danej fazie wynika z zastosowania stawki podatkowej do obrotu realizowanego w tej fazie. Jest więc to podatek wynikający z opodatkowania czynności będących przedmiotem tego podatku.

2. podatek naliczony - jest podatkiem zapłaconym w poprzedniej fazie. Jego wysokość wynika z faktu zakupu materiałów, które podatnik otrzymuje w momencie zakupu

3. podatek do zapłacenia - jest różnicą pomiędzy podatkiem naliczonym a należnym. Gdy jest to różnica ujemna podatek do zapłacenia przekształca się w podatek do zwrotu na rzecz podatnika.

Stawka podatku VAT obciąża finalnego odbiorcę. Jest to podatek konsumpcyjny, neutralny w odniesieniu do kosztów użytkowania przychodów. Podatek ten jest neutralny z punktu widzenia wymiany międzynarodowej w odniesieniu do towarów eksportowanych stosuje się bowiem stawkę zerową co oznacza, że nie występuje podatek należny a podatek naliczony podlega zwrotowi.

VAT nie jest podatkiem inflacjogennym, ponieważ nie jest elementem kosztu uzyskania przychodów. Podmiotem opodatkowania są osoby fizyczne, prawne oraz nieposiadające osobowości prawnej, które dokonują sprzedaży towarów lub świadczą usługi.

Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium Polski, eksport i import towarów i usług świadczenie usług na potrzeby własne podatników oraz usługi związane z reprezentacją i reklamą.

Podstawową stawką jest 22%. Dla niektórych towarów i usług przewidziano stawki obniżone 7% np. leki, ksiązki, zabawki i 3% np. produkty rolne. Stawka 0% obejmuje wewnątrz wspólnotową dostawę towarów i eksport towarów.

Podatek akcyzowy

Jest podatkiem pośrednim, nakładany na niektóre wyroby konsumpcyjne. Opodatkowanie akcyzą w Polsce podlegają: paliwa, broń gazowa, urządzenia do gier losowych, wyroby futrzarskie, tytoniowe, spirytusowe i winiarskie, karty do gry, sól i zapałki. Podatek obciąża konsumenta. Jest pobierany u producenta lub importera niezależnie od innych podatków. Stawki sa ustalane kwotowo lub procentowo. Podstawę opodatkowania stanowi obrót artykułami akcyzowymi, a przy imporcie wartość celna powiększona o należne cło. W przypadku wyrobów akcyzowych podstawa opodatkowania podatkiem VAT obejmuje obok kwoty również podatek akcyzowy

17 Przez pojecie wydatków publicznych rozumie się wydatkowanie środków pieniężnych przez państwo i inne związki publicznoprawne w celu zaspokojenia potrzeb publicznych lub też realizacji funkcji państwa i innych związków publicznych. Wydatki publiczne mogą być dokonywane stosownie do omówionej już struktury finansów publicznych ze wszystkich funduszów składających się na finanse publiczne. Najpoważniejszą część wydatków publicznych stanowią wydatki budżetowe, a więc środki pieniężne wydatkowane z budżetu państwowego oraz z budżetów samorządowych. Cechami pozwalającymi na wyróżnienie wydatków budżetowych są także funkcje tych wydatków oraz szczególna rola parlamentu i samorządów w ich ustalaniu, dokonywaniu i kontroli.
Wydatki publiczne mogą być klasyfikowane według tego, z jakiego funduszu składającego się na finanse publiczne są dokonywane. Można więc wśród wydatków publicznych wyróżnić wydatki: budżetu państwowego, budżetów regionalnych, wydatki budżetów samorządowych (gmin, powiatów, województw), funduszów zabezpieczenia społecznego, funduszów parabudżetowych, a nawet przedsiębiorstw publicznych.
Wydatki publiczne mogą być przeznaczone na:
• finansowanie rozwoju społeczno-gospodarczego kraju(wydatki publiczne władz państwowych) i finansowanie rozwoju lokalnego (wydatki publiczne władz samorządowych),
• pokrywanie strat i dofinansowywanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego,
• subwencjonowanie gospodarstw domowych,
• pokrywanie kosztów świadczenia usług społecznych (publicznych), nazywanych także socjalno-kulturalnymi, które są następnie rozdzielane bezpłatnie lub za częściową tylko odpłatnością między użytkowników tych usług,
• zapewnienie bezpieczeństwa zewnętrznego i bezpieczeństwa wewnętrznego,
• utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego wraz z wymiarem sprawiedliwości i więziennictwem,
• obsługę zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego.

Można dokonać klasyfikacji inwestycji finansowanych z funduszów publicznych, wyróżniając wśród nich inwestycje:
Inwestycje infrastrukturalne to takie inwestycje, w wyniku których powstają urządzenia i obiekty infrastruktury techniczno-produkcyjnej i infrastruktury społecznej. Infrastruktura techniczno-produkcyjna obejmuje między innymi sieć autostrad i dróg, porty morskie i lotnicze, łączność i telekomunikację, energetykę, obiekty i urządzenia gospodarki wodno-ściekowej. Infrastruktura społeczna obejmuje sieć szkół oraz urządzeń i obiektów oświatowych, sieć szpitali oraz urządzeń i obiektów opieki zdrowotnej, sieć urządzeń i obiektów służących zapewnieniu bezpieczeństwa publicznego.
Inwestycje strukturalne to takie inwestycje, w wyniku których następuje przebudowa struktury gospodarki kraju, czyli tzw. restrukturyzacja. Za pomocą inwestycji strukturalnych pragnie się dokonać modernizacji gospodarki po to, aby nowy aparat wytwórczy umożliwił zwiększenie zatrudnienia i wydajności pracy oraz podniesienie efektywności gospodarowania, zapewniając tym samym długookresową tendencję wzrostu produktu krajowego brutto.
Inwestycje produkcyjne oznaczają tworzenie nowych obiektów i urządzeń gospodarczych, głównie w sektorze przedsiębiorstw zarobkowych.
Finansowanie inwestycji infrastrukturalnych z funduszów publicznych uznaje się za właściwe i uzasadnione. Natomiast finansowanie inwestycji strukturalnych z funduszów publicznych jest już dyskusyjne.
Zdecydowanie negatywnie trzeba ocenić finansowanie z funduszów publicznych inwestycji produkcyjnych. Jeszcze bardziej dyskusyjnym zagadnieniem jest pokrywanie z funduszów publicznych strat i dofinansowywanie działalności przedsiębiorstw sektora publicznego, Wydatki publiczne na rzecz przedsiębiorstw sektora publicznego występują zasadniczo w formie dotacji przedmiotowych, a tylko wyjątkowo w formie dotacji podmiotowych oraz pokrywania wprost z funduszów publicznych niektórych kosztów tych przedsiębiorstw.
Dotacje przedmiotowe stanowią dopłaty do cen produktów i usług stanowiących rezultat działalności przedsiębiorstw sektora publicznego. Dotacje podmiotowe natomiast są udzielane wyjątkowo na rzecz określonego, konkretnego przedsiębiorstwa sektora publicznego, w przypadku gdy przedsiębiorstwo to poniosło stratę.
Wydatki publiczne od dawna przeznaczane są na pokrywanie wprost z funduszów publicznych kosztów świadczenia usług społecznych nazywanych także usługami socjalno-kulturalnymi. Usługi te są następnie rozdzielane całkowicie bezpłatnie bądź tylko za częściową odpłatnością między użytkowników tych usług według kryteriów określanych przez władze publiczne.
Wydatki publiczne związane z zapewnieniem bezpieczeństwa wewnętrznego to przede wszystkim wydatki na utrzymanie policji i innych służb zbliżonych swoim charakterem do policji. Wydatki na te cele występują we wszystkich państwach i wszędzie wykazują tendencję do wzrostu.
Wydatki publiczne przeznaczane są w pewnej części na utrzymanie aparatu państwowego i samorządowego oraz organów i urzędów wymiaru sprawiedliwości wraz z więziennictwem. Zakres i poziom tych wydatków często budzi kontrowersje, zwłaszcza wobec oczywistej niewystarczalności środków publicznych na inne cele.
Wydatki publiczne mające na celu obsługę długu publicznego odnoszą się do skupu krótkookresowych bonów skarbowych i obligacji państwowych wyemitowanych w przeszłości głównie po to, aby zapewnić płynność finansową funduszom publicznym, oraz do spłat rat kapitału i spłat oprocentowania średniookresowych i długookresowych pożyczek wewnętrznych i zagranicznych zaciąganych w związku z powiększającym się deficytem budżetowym. Budżety państwowe współczesnych państw charakteryzuje na ogół deficyt, co powoduje, że wydatki publiczne związane z obsługą zewnętrznego i wewnętrznego długu publicznego także przybierają znaczące rozmiary.

20 RUCH OKRĘŻNY KAPITAŁU.

Wskazuje on na przekształcenie się środków z jednej formy na inną,
z różnych stadiów produkcji, usługi i obrotu. To pojęcie abstrakcyjne, ale wyraża rzeczywiste procesy produkcyjne, które zachodzą w przedsięb.
w danym czasie.

Środki obrotowe przedsięb. - są w nieustannym ruchu i przechodzą kolejno przez takie fazy:

• faza zaopatrzenia - czyli strefa produkcji

• faza zbytu.

Te środki obrotowe przybierają postać produkcyjną, naturalną, pieniężną.

~~FAZY w ruchu okrężnym:

I. Przedsięb. wydaje swoje śr. pieniężne na zakup przedmiotów pracy, to przeobraża się w towar, zapasy materialne do produkcji. Śr. obrotowe przyjmują postać rzeczową i ze sfery obrotu przechodzą do sfery produkcji

II. Sfera produkcji - przedmioty pracy znajdują się w następujących postaciach:

• prod. niezakończona -

• nakłady na opanowanie nowej produkcji.

Po zakończeniu tej fazy prod., prod. niezakończona przekształca się
w wyroby gotowe (nowe towary, produkty, usługi). Wartość tych środków zaangażowanych jest mniejsza na początku od środków wytworzonych.

- środki wytworzone zachowują postać rzeczową; opóźniają sferę produkcji i przechodzą do sfery obrotu.

III. Sfera obrotu - sprzedaż wyrobów gotowych - czyli zamiana środków towarowych na pieniężne.

1. Środki trwałe - reprodukcja środków trwałych jest problemem; jest ona realizowana w 3 stadiach:

• zużycie materialne środka - dotyczy produkcyjnego wykorzystania śr. trwałych

• amortyzacja - tworzy rezerwę pieniężną

• odtworzenie - polega na przemieszczeniu wart. śr. trwałych
  w nowe śr. trwałe.

W literaturze może być inny schemat reprod. śr. trwałych; może mówić o inwestowaniu, zużyciu ale i o sprzedaży. Wiele jest pomysłów, interpretacji procesów.

2. ISTOTĄ RUCHU OKRĘŻNEGO KAPITAŁU jest:

• przepływ kapitału - związana jest z tym przepływem:

• płynność finansowa - dotyczy posiadania śr. pieniężnych
  na zakup.

* Dyscypliny naukowe zajmujące się ruchem okrężnym:

• zarządz. kapitałem

• zarządz. finansami przedsięb.

** Zagadnienia związane z kapitałem:

• źródła finansowania składników majątkowych, zgromadzonych
  w przedsięb. (kredyty bankowe, własne, obce);

• kapitał jest związany z charakterem podmiotu własności
  (np. fundusze);

• kapitał, który jest w dyspozycji przedsięb. najogólniej można podzielić na: własny i obcy - wiążą się z tym podziałem następujące zagadnienia: źródła, tworzenie i pozyskanie kapitału; jego struktura; wartość przedsięb.

3. Kapitał własny i obce - tworzenie i pozyskiwanie kapitału.

a) k. własny tworzy się z:

• wkładów właścicieli i wspólników

• opłat udziałowców i akcjonariuszy za nabyte udziały, akcje.

b) k. obcy jest dodatkowym źródłem finansowania majątku;
ma on charakter:

• długoterminowy (np. pożyczki bankowe)

• krótkoterminowy (np. zobowiązania wobec dostawców, ZUS).

10. Przepisy prawa finansowego określają liczbę i rodzaj kapitału
w przedsięb. Kapitał własny składa się z: k. zakładowego
i k. rezerwowego (zapasowego).

a) K. zakładowy - jest to pierwotny wkład właścicieli lub współwłaścicieli, który został wniesiony na uruchomienie przedsięb.; przy jego założeniu przepisy prawa określają min. wkład, ale może yć podwyższony. Zależnie od formy prawnej jednostki gospod. kapitał zakładowy ma różne nazwy:

• w państwowych jedn. gospod. - to Fundusz Założycielski i Fundusz Przedsiębiorstwa.

• w spółdzielniach - tzw. Fundusz Udziałowy

• w przedsięb. prywatnych 1- os. - to kapitał właściciela

• w sp. Z o. o. - k. udziałowy

• w sp. akcyjnych - k. akcyjny.

Kapitał zakładowy jest trwale związany z jedn. gospod.; ma charakter długoterminowy, statyczny. Stąd bywa też nazywany k. związanym. Daje on doskonałą informację klientom.

b) K. rezerwowy - to rezerwy, czysty zysk; określany jest kapitałem rozporządzalnym, albo dyspozycyjnym.

AKCJE - to papiery wartościowe, emitowane przez przedsięb. Nabywca akcji staje się współwłaścicielem. Cała procedura emisji akcji jest dokładnie określana przez komisję .......... .

ZYSK NETTO - to zysk po zapłaceniu podatku. (różnica pomiędzy wyjściem a wejściem). Dzieli się zawsze na 2 części:

• zysk zatrzymany, przeznaczony na rozwój przedsięb.

• zysk do podziału (zysk, który przypada na 1 akcję do podziału - jest to dywidenda).

*Ze względu na możliwość wypłacenia dywidendy dzieli się akcje na zwykłe
i uprzywilejowane.

• Posiadacz akcji uprzywilejowanych ma pierwszeństwo w wypłacie dywidendy oraz
  w razie likwidacji przedsięb. ma pierwszeństwo w podziale masy upadłościowej.

• Cechą najważniejszą każdej akcji jest jej wartość!

Rozróżniamy:

• wartość nominalną

• wart. emisyjną

• wart. rynkową - po której nabywamy akcje

• wart. księgową.

W gospod. rynkowej przedsięb. emituje także papiery wartościowe
w celu uzyskania i zwiększenia swojego kapitału.

11. Kontrola emisji w systemie akcyjnym jest kontrolą publiczną i wykonywaną przez co najmniej trzy podmioty:

• sprawowana przez państwo - Komisja Papierów Wartościowych

• giełda - przy niej działa komisja, która dopuszcza papiery do obrotu

• społeczeństwo - istnieje obowiązek publikowania bilansów, wyników giełdy, ważniejszych wydarzeń.

21 Czynności bankowe

Wszystkie rodzaje czynności bankowych obejmuje pojęcie operacje bankowe. Operacje dzielimy na:

• operacje bierne (pasywne), polegające na gromadzeniu wkładów i lokat, emitowaniu własnych papierów wartościowych oraz wykonywaniu czynności zmierzających do powiększenia sumy środków znajdujących się w dyspozycji banków,

• operacje czynne (aktywne), w których banki wykorzystują zgromadzone środki, udzielając różnego rodzaju kredytów, lokując kapitały własne i klientów w korzystnych przedsięwzięciach itp.,

• czynności pośredniczące (usługowe), są to czynności wykonywane na zlecenie i ryzyko klientów oraz czynności ewidencyjno-rozliczeniowe, takie jak prowadzenie rachunków bankowych klientów i dokonywanie rozliczeń pieniężnych.

Zgodnie z polskim prawem bankowym, w celu przechowywania środków pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych z działalnością gospodarczą banki prowadzą rachunki bieżące, pomocnicze, lokat terminowych oraz oszczędnościowe. Ponadto klient może mieć wydzielone rachunki (np. dla rozliczeń zagranicznych czy kredytów). Zawierając umowę oddział banku może zastrzec obowiązek zawiadamiania go o otwarciu przez klienta rachunku pomocniczego w innym banku. r-k bieżący - służy do gromadzenia śr., pieniężnych i przeprowadzania rozliczeń związanych i działalnością gosp. R-k pomocniczy - służy do przeprowadzenia określonych operacji lub rozliczeń w innych bankach. R-k lokat terminowych - służy do przechowywania czasowo wolnych środków

Depozyt bankowy jest to kwota pieniężna ulokowana w banku na czas nieoznaczony "na żądanie" (a'vista) lub na czas oznaczony (lokaty terminowe). Banki mogą dysponować zdeponowanymi środkami , udzielając na ich podstawie kredytów, a deponentom płacą odsetki; wysokość oprocentowania terminowych depozytów bankowych zależy od długości okresu deponowania. Depozyty bankowe lokowane na czas nieoznaczony są nie oprocentowane lub oprocentowane na bardzo niskim poziomie.

22 System ELIKSIR jest to system wymiany zleceń płatniczych rejestrowanych na magnetycznych nośnikach informacji oraz rejestracji wierzytelności z tego tytułu z użyciem elektronicznego przetwarzania danych. Przybliża on pełną informatyzację polskich banków na zasadach przyjętych w krajach Unii Europejskiej.

W systemie ELIKSIR przenosi się poszczególne papierowe dokumenty rozliczeniowe na magnetyczne nośniki informacji, a dalsze operacje przebiegają automatycznie. Dokumenty zaksięgowane w oddziale banku zleceniodawcy wywołują elektroniczny zapis księgowy w oddziale banku beneficjenta. Dokumenty papierowe pozostają w oddziale banku zleceniodawcy, a w oddziale banku beneficjenta występuje tylko zapis magnetyczny.

Europejski system rozliczeń TARGET

TARGET (Trans European Automated Real Time Gross Settlements Express Transfer) to transeuropejski zautomatyzowany błyskawiczny system rozrachunku brutto w czasie rzeczywistym, opracowany przez Europejski Instytut Monetarny. Jest to system rozliczeń płatności w Unii Europejskiej, który łączy krajowe systemy rozliczeń międzybankowych. Jest to system zdecentralizowany, łączący systemy rozrachunków poszczególnych krajów Unii Europejskiej, ale nie wykluczający innych form rozrachunków.

23 Operacje banków na rynku lokat międzybankowych

Banki mają obowiązek utrzymania płynności, polegającej na zapewnieniu terminowego regulowania zobowiązań. W tym celu banki utrzymują pewne rezerwy środków płynnych, m.in. w postaci lokat w bankach współpracujących oraz w banku centralnym. Banki lokują środki w banku centralnym (NBP) na rachunku rezerw obowiązkowych i na rachunku bieżącym. Rezerwę obowiązkową stanowi wyrażona w procentach część środków pieniężnych zgromadzonych przez poszczególne banki na rachunkach wkładów a vista i terminowych. Utrzymywanie rezerwy obowiązkowej i dokonywanie odpowiednich operacji należy do podstawowych obowiązków banków. W razie naruszenia tego obowiązku bank musi zapłacić karne odsetki na rzecz NBP.

Utrzymywanie w NBP lokat dobrowolnych zależy od poziomu stopy procentowej płaconej przez NBP i inne banki. Ten rodzaj operacji lokacyjnych wiąże się z funkcjonowaniem międzybankowego rynku pieniężnego.

Do tradycyjnych lokat międzybankowych można zaliczyć lokaty krótkoterminowe w rachunkach terminowych (np. lokaty 24-godzinne, 7-dniowe, 14-dniowe, na żądanie itp.) W Polsce rynek lokat międzybankowych powstał w 1990 roku. Początkowo na tym rynku przeważały lokaty 3- i 6-miesięczne, ale już w 1992 terminy lokat wyraźnie się skracały. Obecnie największy udział w rynku mają lokaty krótkoterminowe - do 1 miesiąca. Prasa ekonomiczna publikuje średnie stopy oprocentowania lokat, przy użyciu następujących terminów:

• WIBOR (Warsaw Interbank Offered Rate) - średnia stopa oprocentowania kredytów oferowana w Warszawie,

WIBID (Warsaw Interbank Bid Rate) - średnie oprocentowanie, jakie bank gotów jest zapłacić za pozyskiwany depozyt

Operacje banków na rynku krótkoterminowych papierów publicznych

Najprostsze formy operacji rynku pieniężnego to depozyty i lokaty. Powodują one przepływ pieniądza na określony z góry termin.

Certyfikaty depozytowe - forma inwestowania wolnych kapitałów atrakcyjniejsze niż zwykły depozyt, ze względu na płynność certyfikatu. Jest wystawiany na okaziciela, może być instrumentem obrotu wtórnego.

Weksle (bony) skarbowe - krótkoterminowe zobowiązania skarbu państwa zaciągane dla pokrycia deficytu budżetowego. Instrument o bardzo wysokiej płynności na krajowym rynku pieniężnym. Podstawowe operacje repo i reverse repo.

Weksel skarbowy (bon skarbowy) - T-bill, treasury bill - krótkookresowy, niegwarantowany weksel skarbu państwa emitowany na okresy od tygodnia do roku. Najczęściej wykorzystywany przez bank centralny w operacjach otwartego rynku. Cechą tego instrumentu jest bardzo duża płynność, na okaziciela, o bardzo niskim stopniu ryzyka, dyskontowe (sprzedawane przez emitenta po cenie niższej od ich wartości nominalnej, po jakiej są wykupywane w terminie zapadalności). Emituje je Ministerstwo Finansów, a agentem na rynku pierwotnym jest NBP. Od 1994 roku mają postać niematerialną (występują w formie zapisu elektronicznego w Centralnym Rejestrze Bonów Skarbowych). Okresy zapadalności to: 8, 13, 26, 39 i 52 tygodni. Nominały: 10 tys. 100 tys. i 1 mln zł. Sprzedaż na rynku pierwotnym odbywa się na zasadzie przetargu raz w tygodniu między NBP a bankami komercyjnymi mającymi status market-markera. Są one pośrednikiem dla innych podmiotów.

Akcje - odzwierciedlenie części kapitału akcyjnego banku

Cena akcji:

• nominalna - to, co pisze na akcji x ilość szt. = kapitał akcyjny

• emisyjna - cena sprzedaży nowej emisji, nie może być mniejsza od nominalnej

• rynkowa - na rynku wtórnym

Akcje mogą być gotówkowe i aportowe (najczęściej imienne), zwykłe i uprzywilejowane:

prawo głosu,

dywidenda: wysokość lub pierwszeństwo wypłaty,

likwidacja spółki - pełna kwota akcji

Świadectwo depozytowe = dokument potwierdzający złożenie akcji w banku lub centralnym rejestrze papierów wartościowych.

Świadectwo tymczasowe = potwierdza wniesienie częściowej opłaty akcji na okaziciela

Świadectwo założycielskie = wydawany jest założycielom spółki za założenie spółki, pełne prawa do dywidendy.

Obligacje - dłużne papiery wartościowe, potwierdzające zaciągnięcie pożyczki w określonej kwocie.

skarbowe - skarbu państwa (1 do 4 lat)

komunalne - miasto, gmina (do 10 lat)

przedsiębiorstw - (1 do 3 lat)

krótko (do roku) i długoterminowe.

zabezpieczone i niezabezpieczone

zastawem lub hipoteką

gwarancje skarbu państwa, NBP, banków o kapitale min. 10 mln euro

poręczenie urzędu gminy

częściowo zabezpieczone - dotyczy tylko kwoty obligacji bez odsetek..

Operacja repo - przeprowadzana dla pozyskania kapitału krótkoterminowego. Polega na sprzedaży bankowi centralnemu papierów wartościowych z umownym zobowiązaniem do ich wykupu w określonym terminie.

Operacje reverse repo - polegają na odwróceniu kolejności ich przebiegu, tzn. kupnie papierów wartościowych z ich odsprzedażą w przyszłości. Są to operacje krótkoterminowe, przeważnie dzienne, ale spotyka się również operacje o dłuższym terminie - do 6 miesięcy

24 Rodzaje kredytów:

Konsumpcyjne - dla ludności, na bieżące potrzeby, z rachunków bieżących Obrotowe - dla firm (odpowiednik k. konsumpcyjnego), na finansowanie bieżącej działalności firmy Inwestycyjne - na zwiększenie rozmiarów przedsiębiorstwa, na rozwój infrastruktury, na nowe wyposażenie dyskontowe - polega na wykupie weksla przed terminem jego realizacji akceptacyjne - polega na akceptowaniu weksli ciągnionych (trasowanych) na klienta lombardowe - udzielane pod zastaw papierów wartościowych hipoteczne - ich cechą charakterystyczną jest zabezpieczenie hipoteczne zobowiązaniowe - bank zobowiązuje się do pewnego świadczenia (poręczenia i gwarancji); bank gdy podpisuje umowę nie musi postawić pieniędzy do dyspozycji klienta, zrobi to, gdy klient nie wywiąże się ze swojego zobowiązania. zabezpieczone lub niezabezpieczone

Operacje kredytowe można klasyfikować pod względem płynności i metod udzielania kredytu oraz jego celu.

W przypadku płynności, istotny jest termin, na jaki bank udziela kredytu. Wg tego kryterium banki rozróżniają następujące kredyty:

• krótkoterminowe, udzielane na okres do 1 roku,

• średnioterminowe, z terminem spłaty od 1 do 3 lat,

• długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.

Kredyty mogą być udzielane na wyraźnie określone cele. Np. kredyty inwestycyjne finansują określone zamierzenia inwestycyjne, kredyty obrotowe finansują działalność eksploatacyjną itp.

Podział kredytów konsumpcyjnych i obrotowych:

na rachunku bieżącym - kredyt występuje w ramach istnienia rachunku bieżącego, czyli mamy możliwość zrobienia debetu i kredytu w tym rachunku; kredyt może być odnawialny (otwarty lub inblanco - ustalony limit, do którego możemy zaciągnąć kredyt) lub nieodnawialny (przydzielany jednorazowo)

w rachunku kredytowym - osobny rachunek, na którym ewidencjonowane są obroty dotyczące kredytu: przydzielenie kredytu, spłata kredytu, transze kredytowe, linia kredytowa; kredyty są ściśle celowe; mogą być sezonowe; mogą być zaciągnięte w banku, w którym nie mamy konta

25 Polskie prawo bankowe uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy, rozumianej jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami z umownych terminach. Banki zawiązują z klientami stosunki umowne, w których obie strony mają zagwarantowane prawa i sprecyzowane obowiązki. Kredytobiorcy zobowiązują się do spełnienia warunków określonych przez bank, a także do udostępnienia informacji niezbędnych do oceny przez bank ich zdolności kredytowej oraz wyników działalności. Banki zobowiązują się do obsługi operacji pieniężnych i udzielania kredytów na określonych warunkach.

Umowa kredytowa ma charakter cywilnoprawny i musi być zawarta pisemnie. Prawo bankowe określa jej niezbędne elementy, istotne dla ewidencji operacji kredytowej, jak:

• strony umowy,

• kwota kredytu,

• termin lub terminy (transze) wypłacenia środków pieniężnych kredytobiorcy,

• termin spłaty i oprocentowanie kredytu,

• wysokość prowizji,

Ponadto umowa może określać sposób wykorzystania kredytu, realizowanie zleceń na rzecz osób trzecich itp.

Banki ograniczają ryzyko kredytowe wynikające z ewentualnego opóźnienia zwrotu kredytu i należnych odsetek, dokonując selekcji wniosków kredytowych klientów na podstawie analizy stanu majątkowego kredytobiorcy. Domagają się także od kredytobiorcy złożenia odpowiednich zabezpieczeń zwrotu kredytu.

Stosuje się następujące zabezpieczenia kredytów:

Majątkowe - swoich roszczeń możemy dochodzić do wysokości majątku będącego przedmiotem zastawu, nie możemy dochodzić z majątku osobistego danej osoby (dłużnika)

• hipoteka - zabezpieczenie na nieruchomości np. budynek, grunty; osoba wpisana jako pierwsza na hipotekę dochodzi swoich praw jako pierwsza

• zastaw - ruchomości np. samochód, dzieła sztuki, maszyny, licencje; osoba wpisana jako ostatnia dochodzi swoich praw jako pierwsza

• blokada środków pieniężnych - brak możliwości dysponowania środkami pieniężnymi znajdującymi się na rachunku bankowym (np. gdy zablokuje je syndyk skarbowy)

• przewłaszczenie na zabezpieczenie - najlepsza, ale najkosztowniejsza forma zabezpieczenia; przeniesienie notarialne prawa własności do pewnej rzeczy na czas udzielania kredytu do momentu jego spłaty; po spłacie następuje ponowne notarialne przeniesienie prawa własności na kredytobiorcę; kredytobiorca ponosi wszystkie koszty usług notarialnych

• OSOBISTE (osobowe) - dochodzimy roszczeń z całego majątku dłużnika

• poręczenie - osoba poręczająca ma prawa dłużnika tzn. może dochodzić swoich roszczeń przed sądem; jeśli umowa kredytowa jest nieważna poręczenie dalej jest ważne

• gwarancja - jeśli umowa kredytowa jest nieważna to gwarancja też jest nieważna

• cesja - przelew praw do określonej należności (wierzytelności)

• weksle - (akcepty, weksle inblanco), papier wartościowy, w którym dana osoba potwierdza zaciągnięcie określonej pożyczki.

Metoda credit-scoring stanowi próbę zaktywizowanie metod oceny solidności kredytowej kredytobiorcy. Następuje to poprzez ustalenie tych jego cech, które mają pozytywny wpływ na spłatę kredytu. Następnie ustalane jest ryzyko kredytowe poprzez odpowiednie uszeregowanie punktów „otrzymywanych” przez przyszłego kredytobiorcę za każdą pozytywną cechę. Im mniejsze jest ryzyko, tym liczba punktów jest większa. Jeżeli ogólna suma punktów przekracza ustaloną liczbę minimalną (cut-off score), kredytobiorca otrzymuje kredyt. W przeciwnym wypadku następuje odmowa.

26 W kategoriach ekonomicznych faktoring jest konkurencyjnym wobec kredytu bankowego sposobem zapewnienia przedsiębiorstwu środków finansowych o charakterze obrotowym, a czasem również sposobem zabezpieczenia przed nieściągalnością należności.W kategoriach prawnych natomiast specyficznym stosunkiem prawnym, w którym uczestniczą co najmniej trzy podmioty - faktor, przedsiębiorca (faktorant), który w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej zbywa towary lub świadczy usługi za odroczonym terminem płatności, oraz klienci faktoranta (dłużnicy).Faktoring jest rodzajem specjalistycznego pośrednictwa handlowego, w którym wyspecjalizowana instytucja finansowa (z reguły spółka z udziałem banku)nabywa w drodze cesji od przedsiębiorstw handlowych lub przemysłowych roszczenie o zapłatę należnych im kwot z różnego rodzaju źródeł zobowiązanych, a zwłaszcza sprzedaży.Umowę faktoringu zaliczać należy do tzw. umów nienazwanych. Dopuszczalność zawierania umów faktoringowych wynika z zasady swobody umów (art. 353¹ Kodeksu cywilnego).Faktoring uważany jest za umowę łączącą elementy różnych umów, np. cesji wierzytelności i umowy zlecenia, jednakże bez całkowitego utożsamienia jej z którąkolwiek z tych umów. Faktor w ramach umowy zobowiązuje się do wykonania czynności dodatkowych, niezwiązanych już bezpośrednio z samą cesją.Faktoring może zostać także zdefiniowany na podstawie tekstu Układu Europejskiego podpisanego przez Polskę (ustanawiającego stowarzyszenie między Rzecząpospolitą Polską z jednej strony, a Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi z drugiej), gdzie zaliczany jest do usług finansowych. Zgodnie z brzmieniem tego dokumentu usługą taką jest każda usługa o charakterze finansowym, świadczona przez usługodawcę finansowego.

Faktorant (klient) - przedsiębiorca trudniący się sprzedażą, dostawą towarów lub swiadczeniem usług;.

Faktorant (klient) - przedsiębiorca trudniący się sprzedażą, dostawą towarów lub swiadczeniem usług;. instytucje bankowe, wyspecjalizowane spółki faktoringowe

Dłużnik - odbiorca towarów lub usług zobowiązany do zapłaty. Nabywcą towarów i usług w stosunku faktoringowym może być każdy, kto taki towar nabył lub na rzecz kogo wydano usługę. Mogą być nimi w szczególności przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe, czy usługowe, które tym razem były nabywcami określonych dóbr i usług

Funkcja finansowania działalności - polega przede wszystkim na finansowaniu przez faktora cyklu rozliczeniowego transakcji. Oznacza to, że bank (faktor) zaliczkuje posiadaną należność płacąc cenę kupna, pomniejszoną o procent, prowizję i ewentualnie marżę stanowiącą zarobek faktora za wykonanie dodatkowych czynności. Część ceny kupna (20-30%) zatrzymywana jest przez faktora na pokrycie dodatkowych kosztów do czasu wykupienia wierzytelności przez dłużnika. Głównym powodem wypłacenia przez faktora jedynie części wartości należności jest zamiar ograniczenia ryzyka. Jednak zamrożenie środków przedsiębiorstwa na dłuższy czas może doprowadzić do trudności przy finansowaniu kolejnych cykli produkcji i zbytu towarów czy surowców. Dlatego bardzo ważne jest uzyskanie przez niego gotówki na poczet przyszłych rozliczeń, nawet w formie kredytu zaliczkowego, na który faktorant wyraża zgodę podpisując umowę. W zależności więc od momentu zakupu wierzytelności i momentu jej ostatecznego rozliczenia, wyróżnia się dwie metody finansowania faktoranta tzw. metodę awansową i dyskontową

Formy faktoringu Faktoring pełny (bez regresu) - wraz z cesją wierzytelności na faktora przechodzi ryzyko niewypłacalności dłużnika i w przypadku gdy dłużnik nie jest w stanie spłacić wierzytelności, faktor nie ma prawa regresu w stosunku do zbywcy wierzytelności. Ta forma faktoringu jest korzystna dla zbywcy wierzytelności, bowiem po dokonaniu transakcji sprzedaży towaru lub usługi na rzecz dłużnika faktorant od razu dysponuje środkami finansowymi i wyzbywa się odpowiedzialności za ewentualną niewypłacalność dłużnika. Ciężar odpowiedzialności za niewypłacalność dłużnika spoczywa na faktorze, który przy tej formie faktoringu analizuje głównie sytuacją finansową dłużnika, jako zobowiązanego do zapłaty. Faktoring niepełny (z regresem) - dokonanie cesji wierzytelności nie obejmuje przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika wobec faktora. Jest to de facto zaciągnięcie kredytu krótkoterminowego przez faktoranta, bowiem w przypadku nie dokonania zapłaty przez dłużnika, on musi to uczynić na rzecz faktora. Ta forma faktoringu powinna w pierwszej kolejności znaleźć zastosowanie przy finansowaniu kredytów kupieckich udzielanych przez dostawcę dla godnych zaufania odbiorców, kiedy wydłużone terminy płatności wynikają ze specyfiki prowadzonej działalności. Faktorant ponosi odpowiedzialność wobec faktora i musi o tym pamiętać, wnioskując o udzielenie faktoringu niepełnego, bowiem obciążają go skutki niespłacenia kwoty wierzytelności w terminie. Faktoring mieszany - to połączenie faktoringu pełnego i niepełnego. Faktor przejmuje ryzyko odpowiedzialności dłużnika wyłącznie do pewnej kwoty, natomiast odpowiedzialność spoczywa nadal na faktorancie. Rozwiązanie to jest rozłożeniem odpowiedzialności między faktora i faktoranta.

Treść umowy faktoringu obejmuje z reguły dwie części. Część pierwsza, podstawowa, obejmuje postanowienia składające się niejako na "ogólne warunki " takich umów. Są one dlatego nazywane w praktyce "warunkami standardowymi". Część druga umowy faktoringu obejmuje postanowienia szczegółowe. Na ogół bywa tak, że przedmiotem transakcji są jedynie postanowienia szczegółowe. Jeżeli bowiem przedsiębiorcy nie odpowiadają "warunki ogólne" sformułowane w pierwszej części umowy, to po prostu nie przystępuje w ogóle do pertraktacji co do warunków szczegółowych

Forfaiting jest sposobem finansowania rozliczeń pomiędzy eksporterem a importerem. Polega na zbyciu przez eksportera wierzytelności o odroczonym terminie płatności, zabezpieczonych w formie weksla własnego importera lub traty (weksla trasowanego) akceptowanej przez importera.Importer przekazuje eksporterowi weksel jako zapłatę za dostarczony towar. Eksporter odstępuje weksel bankowi i natychmiast otrzymuje od niego zapłatę pomniejszoną o dyskonto, nie ponosi przy tym odpowiedzialności za realizację weksla. Bank - forfaiter dyskontuje weksel bez prawa regresu do eksportera, a więc na własne ryzyko. Weksel importera musi być poręczony przez jego bank, ryzyko banku nie jest więc duże. Kiedy nadchodzi termin płatności weksla, bank - forfaiter przedstawia go do wykupienia bankowi importera.Forfaiting stosowany jest w sytuacjach, gdy sprzedaż przez eksportera produktów lub usług wiąże się z udzieleniem przez niego kredytu kupieckiego, który pragnie zastąpić forfaitingiem. Ważne jest, aby zapłata zabezpieczona była wekslami własnymi lub trasowanymi poręczonymi przez bank importera (zaakceptowany przez bank - forfaitera) lub nieodwołalną akredytywą dokumentową, ewentualnie odrębną gwarancją bankową. Przedmiotem wykupu mogą być wierzytelności: wynikające z transakcji handlowych ,bezsporne, nieprzeterminowane i nieobciążone, których zbywalność nie jest w żaden sposób ograniczona ,zabezpieczone przez wiarygodne banki w formie: awalu bankowego na wekslu, akredytywy z odroczoną płatnością, gwarancji, weksla własnego wystawionego przez bank lub weksla trasowanego zaakceptowanego przez bank ,z terminem płatności liczonym od momentu wykupu krótszym niż 365 dni

Rodzaje forfaitingu Forfaiting właściwy - nabywca wierzytelności przejmuje na siebie całe ryzyko jej ściągalności Forfaiting niewłaściwy - zbywcę obciążają rozmaite rodzaje ryzyka związanego z wierzytelnością Forfaiting poszerzony - instytucja forfaitingowa zawierająca umowę zobowiązuje się do spełnienia dodatkowych świadczeń (np. uzyskania wymaganych zezwoleń lub przeprowadzenia badań rynku) Forfaiting pośredni - instytucja forfaitingowa nie nabywa wierzytelności bezpośrednio od wierzyciela, lecz od innej instytucji forfaitingowej Forfaiting tajny - umowa zostaje zawarta bez wiedzy dłużnika

Forfaiting jest korzystnym dla eksportera i najtańszym sposobem finansowania jego transakcji, ponadto: umożliwia szybkie uzyskanie należności ,umożliwia poprawę płynności finansowej eksportera dzięki wcześniejszemu otrzymaniu należności za dostarczony towar lub wykonaną usługę , pozwala uniknąć ewentualnych strat, jakie mógłby spowodować niewypłacalny dłużnik , umożliwia oferowanie odbiorcom korzystnych form płatności (płatność odroczona), co stwarza możliwość zwiększenia wolumenu sprzedaży i wejścia na nowe rynki zbytu , uwalnia eksportera od ryzyka handlowego, politycznego, kursowego (ryzyko kursu walutowego ogranicza się do okresu od dnia zawarcia kontraktu handlowego do daty dyskontowania) i ryzyka stopy procentowej , pozwala na zwiększenie sprzedaży poprzez bezpieczny eksport na rynki o wysokim stopniu ryzyka , eksporter ponosi odpowiedzialność tylko za autentyczność i poprawność dokumentów handlowych prezentowanych do forfaitingu i poprawne zabezpieczenie się w kontrakcie handlowym oraz wiarygodność żądania zapłaty , pozwala uniknąć potrzeby zaciągania kredytu dla sfinansowania odroczonych wierzytelności oraz ponoszenia skutków zmiany jego oprocentowania i kosztów obsługi

27 Leasing jest to metoda finansowania inwestycji; przedmioty leasingu zostają zakupione przez finansującego (leasingodawcę) w celu oddania ich do użytku korzystającemu (leasingobiorcy) i pozostają własnością finansującego przez cały okres trwania umowy leasingu; korzystający dokonuje wyboru przedmiotu leasingu i jego zbywcy (dostawcy).
Nowe inwestycje w firmie warto rozważyć alternatywną w stosunku do kredytu formę finansowania - leasing. Banki i instytucje finansowe oferują swoim Klientom atrakcyjne warunki finansowe leasingu oraz bezpieczeństwo transakcji gwarantowane przez potężny kapitał akcyjny. Firma może w prosty sposób wzbogacić się o sprzęt lub samochód dzięki rozbudowanym w całej Europie programom współpracy banków z bezpośrednimi dostawcami środków trwałych.

Leasing jest formą umowy cywilno-prawnej, zbliżona do najmu czy dzierżawy. Polega na przekazaniu rzeczy w użytkowanie na czas określony. Leasingobiorca, zobowiązuje się do ponoszenia na rzecz leasingodawcy opłaty leasingowej. Opłata leasingowa jest zwykle ustalana wg określonych uregulowań prawnych, jest rozłożona na raty uzgodnione przez obie strony umowy oraz mieści w sobie obok części lub całości wartości leasingowanego mienia również należne odsetki.
Najczęściej umowy leasingowe dotyczą środków produkcji i są wykorzystywane przez podmioty gospodarcze jako jedna z form finansowania inwestycji, która w porównaniu z kredytowym finansowaniem jest korzystniejsza m.in. z punktu widzenia wysokości opłat leasingowych w porównaniu z oprocentowaniem kredytu. Cechą charakterystyczną leasingu jest to, że w trakcie trwania umowy właścicielem użytkowanego przez leasingobiorcę majątku jest leasingodawca.
W praktyce wyróżnia się kilka typów umów leasingowych, w tym m.in.:
1) leasing bezpośredni - gdy leasingodawcą jest producent określonych składników majątkowych;
2) leasing pośredni - gdy leasingodawcą jest specjalistyczne przedsiębiorstwo zakupujące od producenta określone składniki majątku i oddające je w użytkowanie innym podmiotom gospodarczym;
3) leasing operacyjny - charakteryzuje się tym, że czas trwania jednej umowy leasingowej jest zwykle krótszy od okresu technicznej używalności przedmiotu leasingu. Po wygaśnięciu umowy przedmiot leasingu wraca do leasingodawcy. Zatem w całym okresie technicznej używalności przedmiotu leasingu można zawrzeć kilka umów leasingowych, co jest bardzo korzystne dla właściciela majątku. Przedmiot umowy leasingu znajduje się w ewidencji środków trwałych finansującego, który dokonuje odpisów amortyzacyjnych.
Leasing operacyjny pozwala Leasingobiorcy zaliczyć w koszty uzyskania przychodów następujące opłaty leasingowe:
• opłatę wstępną
• miesięczne czynsze leasingowe
• prowizję
• koszty ubezpieczenia wynajmowanego sprzętu
Korzystającemu przysługuje prawo nabycia przedmiotu po zakończeniu umowy leasingu. Podatek VAT naliczany jest sukcesywnie od miesięcznych czynszów leasingowych w terminach określonych w umowie leasingowej.
4) leasing kapitałowy - polegający na zawieraniu umowy leasingowej na znacznie dłuższy czas, zbliżony do okresu technicznej używalności przedmiotu leasingu. Po upływie okresu umowy leasingu leasingobiorca ma prawo nabycia rzeczy na własność.
Leasing kapitałowy jest doskonałym sposobem na rozłożenie w czasie płatności za środki trwałe, których zakup byłby zbyt dużym obciążeniem finansowym dla firmy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, przedmiot leasingu zaliczany jest w skład majątku Leasingobiorcy.
Koszty uzyskania przychodów Leasingobiorcy stanowią:
• amortyzacja przedmiotu leasingu
• część odsetkowa czynszów leasingowych
• prowizja
• koszty ubezpieczenia wynajmowanego sprzętu.

Podatek VAT płatny jest jednorazowo od całej transakcji wraz z pierwszą wpłatą. Jest on dla Leasingobiorcy podatkiem naliczonym i może być potrącony z podatku należnego.

Zalety leasingu
• leasing pozwala modernizować park maszynowy bez angażowania własnych środków, przeznaczając je na środki obrotowe firmy; korzystający, biorąc przedmioty do używania, ma możliwość alternatywnego wykorzystania środków, które musiałby przeznaczyć na zakup tych przedmiotów,
• skorzystanie z leasingu ułatwia dostęp do nowych technologii, pozwala na rozszerzenie działalności i zwiększenie zdolności produkcyjnych
• korzystający wlicza w koszty uzyskania przychodów raty leasingowe, co pozwala mu racjonalizować strukturę obciążeń podatkowych,
• leasing, dzięki średniemu i długiemu okresowi finansowania oraz elastycznej wartości resztowej umożliwia ustalenie obniżonych rat miesięcznych,
• zastosowanie finansowania zewnętrznego w formie leasingu operacyjnego nie pogarsza zdolności kredytowej firm, które sporządzają bilans - struktura pasywów nie ulega pogorszeniu z punktu widzenia wskaźników oraz oceny wiarygodności finansowej,
• w przypadku leasingu operacyjnego, który nie jest traktowany jako inwestycja lecz jako usługa, istnieje możliwość skorzystania z budżetu przeznaczonego na bieżące koszty działalności, a nie na inwestycje,
• oferta leasingu skierowana do korzystających może być kompleksowa, gdyż poza finansowaniem zapewnia także ubezpieczenie przedmiotu jak również zakup dodatkowego wyposażenia, dotyczącego leasingowanego sprzętu,
Procedura zawierania umowy leasingowej.
Przedmiot leasingu jest wybierany bezpośrednio u dostawcy. Należy wypełnić wniosek o zawarcie umowy leasingowej oraz przedstawić:
• aktualne dokumenty założycielskie (wyciąg z rejestru handlowego lub zaświadczenie o wpisie do ewidencji działalności gospodarczej, umowa spółki, REGON, NIP);
• zaświadczenie o braku przeterminowanych zobowiązań względem urzędu skarbowego i ZUS-u;
• opinię banku prowadzącego rachunek podstawowy wraz z kartą wzorów podpisów;
• dokumenty finansowe za ostatni rok obrachunkowy oraz za 3 ostatnie miesiące.
Po podpisaniu umowy i uiszczeniu opłaty wstępnej przedmiot leasingu jest oddawany do dyspozycji leasingodawcy we wcześniej uzgodnionym terminie i miejscu

28 Rodzaje ryzyka bankowego.

Działalność banku w zakresie transformacji środków będących do dyspozycji systemu bankowego jest podstawową przyczyną powstawania ryzyka bankowego, polegającego na niebezpieczeństwie utraty płynności. Konieczność transformacji posiadanych środków (które początkowo były przeznaczane tylko dla określonego klienta) na kredyty dla licznych klientów, stwarza wiele niebezpieczeństw dla działalności banków:

Występuje zagrożenie wcześniejszego odebrania środków z banku przez klientów, niż zostało to ustalone w umowie. Wówczas może okazać się, że bank nie dysponuje dostateczną ilością środków dla tej wypłaty. Naturalnie bank mógłby odmówić tej wypłaty jako niezgodnej z umową. Faktycznie jednak jest to niemożliwe, gdyż podważyłoby to jego dobre imię i mogłoby wywrzeć wpływ na przekonanie społeczne o niezdolności płatniczej tej instytucji. Dlatego też bank z reguły wyraża zgodę na taką operację, obciążając jedynie klienta pewnymi dodatkowymi kosztami.

Istnieje niebezpieczeństwo, że kredytobiorca nie spłaci kredytu w ogóle, albo uczyni to w terminie późniejszym, bądź spłaci kredyt w mniejszej kwocie niż uzgodniono w umowie. To zagrożenie jest zwiększone, gdy transformacja polega na gromadzeniu środków od wielu kredytodawców, a kredyty udzielane są znacznie mniejszej liczbie kredytobiorców.

Ryzyko banku komercyjnego wiąże się nie tylko z ryzykiem udzielenia każdego pojedynczego kredytu, ale także z kształtowaniem się całej globalnej struktury aktywów banku. Ryzyko każdego kredytodawcy (klienta) jest mniejsze, gdy składa pieniądze do banku, niż gdy udziela go pojedynczemu kredytobiorcy. Tym niemniej niewłaściwe zestawienie pasywów i aktywów stanowi określone niebezpieczeństwo dla banku. Właściwe rozwiązanie w tej dziedzinie, a także istnienie gwarancji międzybankowych, może być dodatkowym zabezpieczeniem klienta banku przed stratą majątkową poniesioną przez bank z powodu nieudanej pojedynczej transakcji.

Tak, więc podstawowe ryzyko w zakresie gospodarki wielkością aktywów i pasywów wiąże się z transformacją terminów tych operacji. Inne terminy przyznawania kredytów niż terminy lokowania depozytów oznaczają operacje, które muszą mieć dodatkowe zabezpieczenie w funduszu rezerwowym czy gwarancjach innych banków.

Ryzyko zmiany oprocentowania powstaje wówczas, gdy w operacjach aktywnych i pasywnych zmiany w oprocentowaniu nie są zsynchronizowane pod wzgl. Wysokości procentu jak i terminu. Zależy to także od tego, czy operacje bankowe są związane ze stałą, czy zmienną stopą procentową. Np. ogólne podwyższenie oprocentowania w przypadku, kiedy jednocześnie została zawarta umowa kredytowa o stałym oprocentowaniu, może doprowadzić do trudności finansowych, jeśli równocześnie operacje pasywne będą powiązane z oprocentowaniem zmiennym (dotyczy to zwłaszcza wkładów oszczędnościowych). W celu ograniczenia strat powstałych w takim przypadku bank się zabezpiecza zatrzymując odpowiednie papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu.

Niepożądana zmiana kursu walutowego, która może znacznie pogorszyć wynik osiągany przez bank, jeżeli jest on zobowiązany do wykonania zlecenia klienta po innym kursie, niż to było w momencie powstania umowy. Konsekwencje takiej zmiany kursu walutowego zależą w dużym stopniu od różnicy kwotowej między płatnościami a wpływami w tej walucie. Przy zmieniającym się z dnia na dzień kursie walutowym, w codziennych czynnościach nawet ogólne kompensowanie się operacji z tytułu należności i zobowiązań może doprowadzić bank do strat.

29 Rola Bankowego Funduszu Gwarancyjnego w systemie zabezpieczania wkładów w bankach komercyjnych

W krajach UE obowiązuje dyrektywa zapewniająca ochronę depozytów bankowych. Systemy ubezpieczeń depozytów obowiązujące w krajach członkowskich są zróżnicowane i występują jako wyodrębnione fundusze stowarzyszeń prywatnych banków bądź przyjmują formy mieszanej spółki z udziałem podmiotów prywatnych i Skarbu Państwa lub banku centralnego. W Polsce powołano Bankowy Fundusz Gwarancyjny, a ustawa (ust. O BFG z 14.12.1994) określa zasady tworzenia i funkcjonowania systemu obowiązkowego gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych oraz rodzaje działań, które mogą być podejmowane w celu udzielenia pomocy bankom sytuacjach zagrożenia utratą wypłacalności.

System gwarantowania środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych ma na celu zapewnienie wszystkim deponentom wypłaty środków z tych rachunków w przypadku utraty możliwości ich zwrotu przez bank objęty systemem gwarantowania. Gwarantowane są środki pieniężne zgromadzone na rachunkach bankowych przez tego samego deponenta, na które wystawiono dowody imienne w walucie polskiej oraz w walutach obcych, bez względu na liczbę umów zawartych z tym bankiem. Wysokość gwarancji Funduszu jest ograniczona. Pozostała część wkładów jest zwracana deponentowi w ramach postępowania upadłościowego. Wkłady oszczędnościowe ludności zgromadzone w PKO BP, PKO S.A. oraz BGŻ S.A. są dodatkowo gwarantowane przez Skarb Państwa w wysokości przekraczającej powyższą granicę. Przewiduje się jej podwyższenie w przyszłości, do poziomu obowiązującego w krajach UE.

Gwarancja wkładów w Polsce
Ryzyko niedotrzymania warunków może być zmniejszone poprzez stworzenie systemu gwarancji wkładów oszczędnościowych. W Polsce obecnie umożliwia to gwarancja Skarbu Państwa oraz Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

26

---