Przemiany prozy Jerzego Andrzejewskiego.
Andrzejewski Jerzy (1909-1983), prozaik, publicysta. Debiutował 1932 jako prozaik opowiadaniem WOBEC CZYJEGOŚ ŻYCIA.
Już pierwszy zbiór opowiadań Drogi nieuniknione (1936) ukazywał tragedie i rozterki człowieka współczesnego, zagrożonego przez własne ułomności i poszukującego wartości duchowych w obliczu przemian historyczno-cywilizacyjnych. W Ładzie serca (1938) zbliżył się do wiary religijnej, w zbiorze opowiadań z okresu okupacji Noc (1945) zaprezentował zarówno świecką etykę, pokrewną twórczości J. Conrada, jak ujęcia groteskowo-absurdalne, które znalazły wyraz także w dalszej jego twórczości (np. zbiór Złoty lis 1955).
Powieść Popiół i diament (1948) ukazywała tragedie i dramaty pokolenia AK. Doświadczenia stalinizmu skłoniły Andrzejewskiego do napisania powieści metaforycznych: Ciemności kryją ziemię (1956) i Bramy raju (1960), pełnych historiozoficznego pesymizmu. Powieść Idzie skacząc po górach (1963) to gorzki pamflet na współczesną kulturę i jej fałsze. Przez wiele lat pisał Andrzejewski powieść współczesną Miazga (fragment w Twórczości 1966, całość 1982), ukazującą społeczno-polityczną dezintegrację w PRL. Także dramat Prometeusz (1973), opowieść o umieraniu wielkiego pisarza Już prawie nic (1979), Nowe opowiadania (1980).
ŁAD SERCA. Traktuje ona o zgubnych namiętnościach, fatalizmie ścigającym człowieka, o potędze zła i darze łaski bożej. Jej bohaterem jest ksiądz z poleskiej wsi, na którą spada fala nieszczęść i zbrodni. Duchowny próbując pomóc podopiecznym sam zostaje poddany ciężkiej próbie.
POPIÓŁ I DIAMENT. Powieść została zdominowana przez wątek Maćka Chełmickiego, młodego żołnierza AK, któremu wydano rozkaz wykonania wyroku śmierci na sekretarzu PPR. Bohater przeżywa rozdarcie pomiędzy koniecznością żołnierskiej wierności przysiędze a pragnieniem powrotu do normalnego życia.
CIEMNOŚCI KRYJĄ ZIEMIĘ, w której za pomocą historycznej metafory (powieść dzieje się w średniowiecznej Hiszpanii i opisuje działania inkwizytorów) przedstawił genezę systemów totalitarnych i w pewien sposób rozliczył się także z własną przeszłością.
BRAMY RAJU, tematem jest średniowieczna krucjata dziecięca. Czytelnik poznaje bohaterów gdy zmierzając do celu i odbywają po drodze ceremonie spowiedzi, z której wynika, że religijna idea wyprawy jest mistyfikacją, a jej uczestników spaja nie chęć oswobodzenia Grobu Pańskiego, lecz skomplikowane więzy uczuciowe.
IDZIE SKACZĄC PO GÓRACH, powieść opowiadającą o starym malarzu, który po latach niemocy odzyskuje natchnienie i tryumfalnie powraca na szczyty popularności, główny bohater wzorowany jest na postaci Picassa. W utworze tym autor stworzył postać człowieka suwerennego, wielkiego artysty, oddanego sztuce i żyjącego poza jakąkolwiek sankcją zewnętrzną, która nadaje sens życiu.
MIAZGA Powieść ta miała przedstawić panoramę polskiego społeczeństwa, losy i postawy polskiej inteligencji. Nowatorska w formie, wprowadzająca autotematyzm, o kompozycji otwartej, łączącej splątane wątki fabularne z publicystycznymi, była śmiałą próbą stworzenia nowej formy powieści.
Postać Jerzego Andrzejewskiego jest jedną z ciekawszych w dwudziestowiecznej kulturze polskiej - niejednoznaczna i zmienna w postawach i sympatiach ideologicznych, swoją zróżnicowaną twórczością poszukująca nowych form, a także odpowiedzi na fundamentalne pytania natury moralnej.
Andrzejewski - życiorys „w pigułce”:
1909 - 1983, Warszawa,
w 1945-1948 przebywa w Krakowie,
1948 - 1952 w Szczecinie,
studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, ale w 1931 roku przerwał,
1932 - debiut prozatora - w dzienniku ABC,
1934 ożenił się, ale małżeństwo się rozpadło,
zbiór opowiadań Drogi nieuniknione - 1936,
1937 - powieść Ład serca, najpierw drukowana w „Prosto z mostu” - powieść katolicka,
jesień 1938 - złożył datek pieniężny na rzecz żydowskich wygnańców z Rzeszy, rozstanie z „Prosto z mostu”,
wojna - konspiracyjne życie kulturalne, przyjaźń z Czesławem Miłoszem,
schyłek wojny - rozczarowanie polskim państwem podziemnym - z Zagórskim pisze dramat Święto Winkelrida,
od 1942 żyje z Marią Abgarowicz,
1943 - przychodzi na świat jego syn,
1946 - 1947 - opowiadanie o adwokacie, który podczas wojny był kapo w obozie; rozrasta się w powieść Popiół i diament,
samokrytyka (przejście na socrealizm) w 1950 - Notatki. Wyznania i rozmyślania pisarza; przyjęty do PZPR,
1952 Partia i twórczość pisarza,
1952 na jubileuszu Marii Dąbrowskiej,
1953 jesień - Wielki lament papierowej głowy - cezura kolejna - odtąd rezygnuje
z funkcji,
1957 - wydane Ciemności kryją ziemię,
1959 Niby gaj, 1960 wydane Bramy raju, 1963 wydane Idzie skacząc po górach,
1971 dramat Prometeusz,
1975 Teraz na ciebie zagłada,
1976 Już prawie nic.
Miazga
fragmenty pierwszego wariantu - 1966, w 1970 powstała nowa wersja,
od maja 1960 chce stworzyć monografię biograficzną fikcyjnego artysty, inspiracja - Doktor Faustus Manna,
1962 po rozmowie z Wajdą, chcącym nakręcić Wesele - miał pisać scenariusz, ale nie wyszło,
1966 połączył wątek wesela z planowaną monografią,
jesień 1966 - fragmenty Miazgi ukazują się w „Twórczości”,
aluzje do Mickiewicza i Słowackiego (w Przygotowaniu), dialog z tradycją,
podzielona na Przygotowanie, Prolog i Consummatum non est (potem: Non consummatum),
akcja miała się pierwotnie rozgrywać od piątku wieczór 14.05. do sobotniej nocy 15/16.05.1965,
w Przygotowaniu - jakie weselne przyjęcie by mogło być, w Prologu - wydarzenia poprzedzające dzień ślubu, Non consummatum - perypetie po odwołaniu ślubu,
ze wstępu BN - s. L: Mamy więc w „Przygotowaniu” fikcję wielostopniową:
w ramach hipotetycznej fabuły pojawiają się wizje przyszłych wydarzeń o różnym stopniu „realności”,
podczas pobytu w Paryżu Andrzejewskiemu ukradziono teczkę z rękopisem. Porzucił pracę nad powieścią,
jesień 1967 - kuracja odwykowa (niezły był z niego „herbatnik” :D), leczenie wątroby; napisał Apelację,
wiosna 1969 zaczyna pisać prozę Msza za poetę zmarłego na emigracji,
po spotkaniu z Antonim Liberą bierze się do pracy nad Miazgą,
od marca do września 1970 tworzy ostateczny wariant powieści,
akcja z 1970 umieszczona w kwietniu 1969 roku. Tu: Ksawery Panek usunięty
z uniwersytetu po marcu '68, pisarz Nagórski objęty cenzurą,
wszystkie pary w powieści się rozpadają - Konrada i Moniki, Antka i Magdy, Ksawerego Panka z Markiem Kuranem, solistki i akompaniatora,
na koniec- pijatyka, przypadkowe osoby,
w Intermedium czyli Życiorysy Polaków - życiorysy, czasem biogramy bohaterów, nawet tych pojawiających się tylko we wspomnieniach,
w powieści jest Dziennik - pierwsza część - 7-30.03. - tu porządkowanie materiałów powieściowych, 31.03.-09.07 - od Przygotowania do Non consummatum, 12.07-19.09. - korekta tekstu. Przez Dziennik Miazga zaczyna się rodzić na oczach czytelników, na pierwszy plan wysuwa się autotematyzm,
to powieść z kluczem - są tu postacie całkiem fikcyjne, są przypominające osoby autentyczne, są też postacie realne,
7.10.1970 - ukończona powieść,
partia uznaje dzieło za paszkwil antyradziecki, chcą delikatnie odwieść Andrzejewskiego od decyzji wydania, obiecywali publikację, jeśli usunie niektóre fragmenty, Andrzejewski się zgodził. Potem powiedział redakcji „Kultury”, że zgadza się na opublikowanie Miazgi w Paryżu, ale ze zmianami cenzury.
Kto jest kim w powieści?
Adam Nagórski - jak Andrzejewski (wygląd, fragmenty życiorysu),
Piotr Worontow (bohater u Nagórskiego) - jak Borys Pasternak,
Roman Gorbaty - jak Kazimierz Dejmek,
Konrad Keller jak Gustaw Holoubek,
Witold Otocki jak Adam Hanuszkiewicz,
Wojciech Konopka jak Bohdan Czeszko,
Maciej Zaremba jak Zbyszek Cybulski,
Eryk Wanert jak Andrzej Wajda,
Stefan Raszewski jak Zenon Kliszko (sekretarz Komitetu Centralnego PZPR),
Alicja Stamirowska jak Nona Barbara Siekierzyńska (pierwsza żona pisarza),
Elżbieta Kubiak jak Eugeniusz Biernacki (przez którego rozpadło się pierwsze małżeństwo Andrzejewskiego),
Nike - jakiś młody chłopak,
Krzysztof Czaplicki - Krzysztof Kamil Baczyński, największa niespełniona miłość Andrzejewskiego,
Emilia Czaplicka - jak Stefania Baczyńska, matka Krzysztofa,
Prof. Kazimierz Wnuk - jak Kazimierz Wyka,
Antek Raszewski - jak Antoni Libera,
Marek Kuran - jak Marek Hłasko (też niespełniona miłość) albo Ireneusz Iredyński,
Wiktor Kubicki (kucharz) - jak Władysław Kucharski,
Prof. Karol Wanert - jak Władysław Tatarkiewicz i Tadeusz Kotarbiński.
Ciemności kryją ziemię:
stan uśpienia, oddzielenia od jasności i prawdy - wstęp,
przeszłość ukazuje ze względu na cenzurę,
rzeczywistość XIII i XIV wieku - Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński - starania o jedność duchową i religijną, antysemityzm,
1478 - papież Sykstus IV pozwala na inkwizytorów,
1483 - Urząd Wielkiego Inkwizytora powstaje, ma go Tomasz de Torquemada, dominikanin. Diego - postać również wzięta z historii,
zniewolona Hiszpania - jak zniewolenie stalinowskie,
podkreślony egzystencjalny niepokój człowieka,
jak Dostojewski - niepewność rodzi potrzebę wiary,
doświadczenie stalinizmu - wymiana osobowości - oddanie się aż do wyrzeczenia się siebie. Ze wstępu BN, s. XL: Im bardziej człowiek chciał się zabezpieczyć przed podejrzeniami o nieprawomyślność, tym usilniej starał się usunąć ze świadomości niepożądane „resztki”;
jak odda partii życie wewnętrzne, nie ma już niepokoju,
postać Diega - „gorącego” człowieka - takich łatwiej zwieść,
rzecz z intencji naprawy świata tworzy czynienie zła,
„jak człowiek może pełnić zło, oszukując się, że pełni dobro”,
pytanie o naturę człowieka,
wzmaganie poczucia zagrożenia pomoże Inkwizycji,
najgroźniejszy jest wróg w najbliższym otoczeniu,
przyjaźń męska - obdarzona sentymentem, ważna. Gdy Diego zdradza przyjaciela, pozbywa się resztek siebie. Mateo ostrzegał przed utratą podmiotowości- ten głos Diego usuwa przez zdradę,
kreacja Torquemady - nie ma potocznych słabości, odruchów, rozterek, spontaniczności. Zostawił głody cielesne. TO OSKARŻENIE SYSTEMU - nie ma
w nim tolerancji, prywatności, nieobliczalności emocji. Eliminuje empatię, miłość,
miłość to zagrożenie, bo wyznacza człowiekowi własną hierarchię znaczeń; zamiast miłości ma być nienawiść do zła,
oskarżenie: niszczy godność - podejrzliwość, donosicielstwo, nieufność, kłamstwo, pogarda,
strach jest narzędziem porządku zbiorowego,
nie ma wyobrażenia o dobrej naturze człowieka,
ład zbiorowy może powstać na ruinach człowieczeństwa jednostkowego,
stosowanie prowokacji, by ukazać zło, herezję, spisek,
w kreacji Torquemady Andrzejewski waha się między demonicznością (wolność od niepokoju sumienia), a ideologiem tracącym poczucie miary, ale z emocjami (sympatia do ucznia),
wstrząs sumienia, brak możliwości udźwignięcia odpowiedzialności za zło, ale nie ma zewnętrznych przesłanek przemiany Torquemady,
szatan ma cechy diabła oświeconego, kuszącego władzą rozumu. Nie udaje mu się przekonać Torquemady, bo ten odwołuje Inkwizycję.
Bramy raju:
1960
święty cel jest osłoną dla miłości ziemskiej,
idea jest ułudą zbiorową, fikcją,
tęsknota człowieka za ideą,
w Bramach raju idea nie rodzi zła, a utwierdza wiarę w wartości,
wędrówka - wyzwanie rzucone podstawom trwania na ziemi,
idea dziecięcej wyprawy krzyżowej - powstaje z poczucia winy + namiętności homoerotycznej,
migotliwość podmiotu (raz spowiednik, raz dzieci),
brak kropek, 1 zdanie:
obcowanie z wieloma ludźmi,
skraca czas czytania, zamienia je w akt uczestnictwa w spowiedzi,
uwalnia się od pierwiastka opisowości, jest obcowaniem z gromadą,
miłość niezaspokojona (Jakub z hrabią Ludwikiem) wyzwala siły psychiczne,
hrabia Ludwik, morderca rodziców Aleksego - powtórzenie wyprawy oczyści rycerstwo chrześcijańskie,
gdyby pokuta wysunięta była na plan I, to nie byłoby analogii z komunizmem, wyprawa jest naznaczona iluzyjnością,
kontrastowanie rzeczywistości i iluzji powoduje gwałtowne obrazy erotyzmu cielesnego,
w miłości ukrywa się kłamstwo,
nie można widzieć świata dychotomicznie,
potrzeba iluzji nie jest oskarżona i wyśmiana,
spowiednik rozgrzesza wszystkich poza niewinnym Jakubem,
Jakub - uwodziciel, powtarza grzech XX-wiecznych ideologii utopijnych.
Zadebiutował w 1927 roku jako autor niewielkiej notki w „Wiadomościach Literackich”. Za debiut właściwy uznaje się zbiór opowiadań Drogi nieuniknione, przed wojną zdążył także wydać powieść Ład serca, która osiągnęła spory rozgłos. Andrzejewski był wówczas uważany za nadzieję literatury chrześcijańskiej, co więcej - sam uważał swoje utwory za katolickie, ale w czasie wojny utracił wiarę, w listach pisanych wówczas do Czesława Miłosza deklaruje się jako niewierzący. Ale nie dajmy się zwieść manowcom interpretacji, ponieważ tematyka katolicka to bodajże jedynie epizod w twórczości pisarza. Temat homoseksualizmu bardzo wcześnie znalazł się w kręgu zainteresowań literackich Andrzejewskiego, począwszy od Bram raju, ten wątek pojawia się regularnie w jego utworach. Ostatnia, nieukończona powieść Heliogabal opowiadać miała o niezwykłym związku tytułowego cesarza ze swoim sługą.
Andrzejewski prezentował w swoich książkach coraz to inne oblicza i możliwości twórcze, zmieniał style i konwencje, krył się pod maskami swych narratorów i bohaterów jak doskonale znający swój fach aktor. Jego przemiany ideowe i artystyczne zniechęcały krytyków, Nowem utwory wymagały przecież przewartościowania dotychczasowych sądów, wymagały się uogólnieniom wcześniej sformułowanym. Sytuacja nie zmieniła się wcale po śmierci pisarza; zamknięcie twórczości nie uruchomiło najmniejszej nawet lawiny podsumowań i syntez. Dorobek autora Miazgi nadal komentowany jest wyrywkowo, niesystematycznie, powiedzieć trzeba, że popada, zwłaszcza jeśli idzie o młodych czytelników w coraz większe zapomnienie. Andrzejewski pozostaje zatem w czyśćcu literatów. Późne dzieła pisarza (Teraz na ciebie zagłada, Już prawie nic, Nikt) są to utwory interesujące w płaszczyźnie ideowej, aczkolwiek nie wnoszą jakichś radykalnych uzupełnień do obrazu przemian. W rekonstrukcji pisarskich „poszukiwań formy” ważnymi wątkami są: powracalność konwencji modernistycznych w różnych etapach twórczości, trwałe zainteresowanie formami parabolicznymi, wynikające z przyjmowania przez Andrzejewskiego wynoszonej nad inne roli moralisty oraz wątek „postmodernistyczny”, rozwinięty w Miazdze i dalszych jej pogłosach.
Jerzy Andrzejewski należy do pisarzy , którzy okazują się najbardziej interesującymi bohaterami swojej twórczości, a samo jej narastanie układa się w fabułę pasjonującą i godną uwagi. „Księga” Andrzejewskiego daleka jest od harmonii. Przewertowana od początku do końca (co wcale nie musi oznaczać: kolejno od pierwszego do ostatniego utworu), objawia swe bogactwo i kapryśność, wieloznaczność i wielostykowość. Nie jest lekturą dla wiernych
i stałych, lecz dla odważnych i skłonnych do przygód. Domaga się ustawicznej czujności estetycznej i moralnej, zgody na zmienność, gotowości do zaprzeczeń, bardziej niż skłonności do utwierdzeń. Andrzejewski wciąż zmienia styl, ton i przedmiot swojego pisarstwa, przeobraża i rewiduje swój światopogląd; stąd twórczość jego tak chętnie poddaje się fabularyzacyjnym zabiegom, narzuca diachroniczną perspektywę swego widzenia i śledzenie jej rozwoju wydaje się bardziej ponętne niż strukturalizacyjny opis.
Tymczasem „księga” Andrzejewskiego istnieje niezależnie od faz swojego wzrostu, jest częścią biblioteki, można ja otwierać i czytać w dowolnym miejscu; „księga” nie ukończona - na szczęście lecz wystarczająco zaawansowana w swym kształcie.
J. Andrzejewski: Trzy opowieści. Oprac. W. Maciąg. Wrocław - Warszawa - Kraków, Ossolineum I, 288. 1998.
opowieści były publikowane w latach 1957, 1960, 1963. Razem zostały wydane w 1973 za zgodą autora, choć nie są w żaden sposób ze sobą połączone,
powstały po zerwaniu pisarza z komunizmem, jest w nich obecność okresu stalinowskiego,
Andrzejewski:
ur. 19.08.1909, w Warszawie, mieszczanin,
pisał w „Prosto z Mostu” - prawicowonacjonalistycznym, antysemickim, profaszystowskim piśmie, zerwał z nim po proteście przeciwko antysemityzmowi
w czasie wojny - konspirator,
1950 - członek partii komunistycznej,
10.11.1957 - rezygnuje z PZPR (jak władze stłumiły bunt studentów warszawskich),
2 powieści publikuje poza cenzurą w Warszawie (Miazga) i w Paryżu (Apelacja),
zmarł 19.04.1983
jako pisarz - dojrzewa w klimacie zwątpienia - odrębność pokoleniowa, zagrożenie, niepewność co do przyszłości,
Poglądy:
człowiek jest zbyt słaby, by był zdolny do samotności,
desakralizacja świata, nie ma bazy moralnej,
historia rozstrzyga o losach świata i ludzi (Popiół i diament),
po wstąpieniu do partii - deklaracje oddania i wierności (Partia i twórczość pisarza),
komunizm - wybór egzystencjalny,
krytyka duchowych następstw sowietyzmu ( Wielki lament papierowej głowy),
zasłabł, jak czytał referat o Marii Dąbrowskiej i myślał, że urzędnicy partyjni go źle oceniają. Po tym zdarzeniu rezygnuje z partii,
Ciemności kryją ziemię:
stan uśpienia, oddzielenia od jasności i prawdy - wstęp,
przeszłość ukazuje, bo inaczej by cenzura nie puściła,
rzeczywistość XIII i XIV wieku - Izabela Kastylijska i Ferdynand Aragoński - starania o jedność duchową i religijną, antysemityzm,
1478 - papież Sykstus IV pozwala na inkwizytorów,
1483 - Urząd Wielkiego Inkwizytora powstaje, ma go Tomasz de Torquemada, dominikanin. Diego - postać również wzięta z historii,
zniewolona Hiszpania - jak zniewolenie stalinowskie,
podkreślony egzystencjalny niepokój człowieka,
jak Dostojewski - niepewność rodzi potrzebę wiary,
doświadczenie stalinizmu - wymiana osobowości - oddanie się aż do wyrzeczenia się siebie. S. XL Im bardziej człowiek chciał się zabezpieczyć przed podejrzeniami o nieprawomyślność, tym usilniej starał się usunąć ze świadomości niepożądane „resztki,
jak odda partii życie wewnętrzne, nie ma już niepokoju,
postać Diega - „gorącego” człowieka, takich łatwiej zwieść,
rzecz z intencji naprawy świata tworzy czynienie zła,
„jak człowiek może pełnić zło, oszukując się, że pełni dobro”,
pytanie o naturę człowieka,
wzmaganie poczucia zagrożenia pomoże Inkwizycji,
najgroźniejszy jest wróg w najbliższym otoczeniu,
przyjaźń męska - obdarzona sentymentem, ważna. Gdy Diego zdradza przyjaciela, pozbywa się resztek siebie. Mateo ostrzegał przed utratą podmiotowości- ten głos Diego usuwa przez zdradę,
kreacja Torquemady - nie ma potocznych słabości, odruchów, rozterek, spontaniczności. Zostawił głody cielesne. TO OSKARŻENIE SYSTEMU - nie ma w nim tolerancji, prywatności, nieobliczalności emocji. Eliminuje empatię, miłość,
miłość to zagrożenie, bo wyznacza człowiekowi własną hierarchię znaczeń; zamiast miłości ma być nienawiść do zła,
oskarżenie: niszczy godność - podejrzliwość, donosicielstwo, nieufność, kłamstwo, pogarda,
strach jest narzędziem porządku zbiorowego,
nie ma wyobrażenia o dobrej naturze człowieka,
ład zbiorowy może powstać na ruinach człowieczeństwa jednostkowego,
stosowanie prowokacji, by ukazać zło, herezję, spisek,
w kreacji Torquemady Andrzejewski waha się między demonicznością (wolność od niepokoju sumienia) a ideologiem tracącym poczucie miary, ale z emocjami (sympatia do ucznia),
wstrząs sumienia, brak możliwości udźwignięcia odpowiedzialności za zło, ale nie ma zewnętrznych przesłanek przemiany Torquemady,
szatan ma cechy diabła oświeconego, kuszącego władzą rozumu. Nie udaje mu się przekonać Torquemady, bo ten odwołuje Inkwizycję,
Bramy raju
1960
święty cel jest osłoną dla miłości ziemskiej,
idea jest ułudą zbiorową, fikcją,
tęsknota człowieka za ideą,
w Bramach raju idea nie rodzi zła, a utwierdza wiarę w wartości,
wędrówka - wyzwanie rzucone podstawom trwania na ziemi,
idea dziecięcej wyprawy krzyżowej - powstaje z poczucia winy + namiętności homoerotycznej,
migotliwość podmiotu (raz spowiednik, raz dzieci),
brak kropek, 1 zdanie:
obcowanie z wieloma ludźmi,
skraca czas czytania, zamienia je w akt uczestnictwa w spowiedzi,
uwalnia się od pierwiastka opisowości, jest obcowaniem z gromadą,
miłość niezaspokojona (Jakub z hrabią Ludwikiem) wyzwala siły psychiczne,
hrabia Ludwik, morderca rodziców Aleksego - powtórzenie wyprawy oczyści rycerstwo chrześcijańskie,
gdyby pokuta wysunięta była na plan I, to nie byłoby analogii z komunizmem, wyprawa jest naznaczona iluzyjnością,
kontrastowanie rzeczywistości i iluzji powoduje gwałtowne obrazy erotyzmu cielesnego,
w miłości ukrywa się kłamstwo,
nie można widzieć świata dychotomicznie,
potrzeba iluzji nie jest oskarżona i wyśmiana,
spowiednik rozgrzesza wszystkich poza niewinnym Jakubem,
Jakub - uwodziciel, powtarza grzech XX-wiecznych ideologii utopijnych
3 opowieści:
próbował Andrzejewski przedstawić mechanizmy totalitaryzmu jako modelowane przez naturę umysłu,
świadomość narratora = świadomość postaci,
potem nie ma polemik z konstrukcją ustrojową, krytyki doktryny ideologicznej
J. Andrzejewski: Miazga
Andrzejewski:
1909 - 1983, Warszawa,
w 1945-1948 przebywa w Krakowie, 1948 - 1952 w Szczecinie,
studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim, w 1931 rokuprzerwał,
1932 - debiut prozatora - w dzienniku „ABC”. 1934 ożenił się, ale małżeństwo się rozpadło,
zbiór opowiadań Drogi nieuniknione - 1936,
1937 - powieść Ład serca, najpierw drukowana w „Prosto z mostu” - powieść katolicka,
jesień 1938 - złożył datek pieniężny na rzecz żydowskich wygnańców z Rzeszy, rozstanie z „Prosto z mostu”,
wojna - konspiracyjne życie kulturalne, przyjaźń z Czesławem Miłoszem,
schyłek wojny - rozczarowanie polskim państwem podziemnym - z Zagórskim pisze dramat Święto Winkelrida,
od 1942 żyje z Marią Abgarowicz, 1943 - syn,
1946 - 1947 - opowiadanie o adwokacie, który podczas wojny był kapo w obozie, rozrasta się w powieść Popiół i diament,
samokrytyka (przejście na socrealizm) w 1950 - Notatki. Wyznania i rozmyślania pisarza, przyjęty do PZPR,
1952 Partia i twórczość pisarza,
1952 na jubileuszu Marii Dąbrowskiej zemdlał,
1953 jesień - Wielki lament papierowej głowy - cezura kolejna - odtąd rezygnuje z funkcji,
1957 - wydane Ciemności kryją ziemię,
1959 Niby gaj, 1960 wydane Bramy raju, 1963 wydane Idzie skacząc po górach
Miazga
fragmenty pierwszego wariantu - 1966, w 1970 powstała nowa wersja,
od maja 1960 chce stworzyć monografię biograficzną fikcyjnego artysty, inspiracja - Doktor Faustus Manna,
1962 po rozmowie z Wajdą, chcącym nakręcić Wesele - miał pisać scenariusz, ale nie wyszło,
1966 połączył wątek wesela z planowaną monografią,
jesień 1966 - fragmenty Miazgi ukazują się w „Twórczości”,
aluzje do Mickiewicza i Słowackiego (w Przygotowaniu), dialog z tradycją,
podzielona na Przygotowanie, Prolog i Consummatum non est (potem: Non consummatum),
akcja miała się pierwotnie rozgrywać od piątku wieczór 14.05. do sobotniej nocy 15/16.05.1965,
w Przygotowaniu - jakie weselne przyjęcie by mogło być, w Prologu - wydarzenia poprzedzające dzień ślubu, Non consummatum - perypetie po odwołaniu ślubu,
s. L. Mamy więc w „Przygotowaniu” fikcję wielostopniową: w ramach hipotetycznej fabuły pojawiają się wizje przyszłych wydarzeń o różnym stopniu „realności”,
podczas pobytu w Paryżu Andrzejewskiemu ukradziono teczkę z rękopisem. Porzucił pracę nad powieścią,
jesień 1967 - kuracja odwykowa, leczenie wątroby, napisał Apelację,
wiosna 1969 zaczyna pisać prozę Msza za poetę zmarłego na emigracji,
po spotkaniu z Antonim Liberą bierze się do pracy nad Miazgą,
od marca do września 1970 tworzy ostateczny wariant powieści,
akcja z 1970 umieszczona w kwietniu 1969 roku. Tu: Ksawery Panek usunięty z uniwersytetu po marcu '68, pisarz Nagórski objęty cenzurą,
wszystkie pary w powieści się rozpadają - Konrada i Moniki, Antka i Magdy, Ksawerego Panka z Markiem Kuranem, solistki i akompaniatora,
na koniec- pijatyka, przypadkowe osoby,
w Intermedium czyli Życiorysy Polaków - życiorysy, czasem biogramy bohaterów, nawet tych pojawiających się tylko we wspomnieniach,
w powieści jest Dziennik - pierwsza część - 7-30.03. - tu porządkowanie materiałów powieściowych, 31.03.-09.07 - od Przygotowania do Non consummatum, 12.07-19.09. - korekta tekstu. Przez Dziennik Miazga zaczyna się rodzić na oczach czytelników, na pierwszy plan wysuwa się autotematyzm,
to powieść z kluczem - są tu postacie całkiem fikcyjne, są przypominające osoby autentyczne, są też postacie realne,
Kto jest kim:
Adam Nagórski - jak Andrzejewski (wygląd, fragmenty życiorysu)
Piotr Worontow (bohater u Nagórskiego) - jak Borys Pasternak,
Roman Gorbaty - jak Kazimierz Dejmek,
Konrad Keller jak Gustaw Holoubek,
Witold Otocki jak Adam Hanuszkiewicz,
Wojciech Konopka jak Bohdan Czeszko,
Maciej Zaremba jak Zbyszek Cybulski,
Eryk Wanert jak Andrzej Wajda,
Stefan Raszewski jak Zenon Kliszko (sekretarz Komitetu Centralnego PZPR),
Alicja Stamirowska jak Nona Barbara Siekierzyńska (pierwsza żona pisarza),
Elżbieta Kubiak jak Eugeniusz Biernacki (przez którego rozpadło się pierwsze małżeństwo Andrzejewskiego),
Nike - jakiś młody chłopak,
Krzysztof Czaplicki - Krzysztof Kamil Baczyński, największa niespełniona miłość Andrzejewskiego,
Emilia Czaplicka - jak Stanisława Baczyńska, matka Krzysztofa,
Prof. Kazimierz Wnuk - jak Kazimierz Wyka,
Antek Raszewski - jak Antoni Libera,
Marek Kuran - jak Marek Hłasko (też niespełniona miłość) albo Ireneusz Iredyński,
Wiktor Kubicki (kucharz) - jak Władysław Kucharski,
Prof. Karol Wanert - jak Władysław Tatarkiewicz i Tadeusz Kotarbiński
7.10.1970 - ukończona powieść,
partia uznaje dzieło za paszkwil antyradziecki, chcą delikatnie odwieść Andrzejewskiego od decyzji wydania, obiecywali publikację, jeśli usunie niektóre fragmenty, Andrzejewski się zgodził. Potem powiedział redakcji „Kultury”, że zgadza się na opublikowanie Miazgi w Paryżu, ale ze zmianami cenzury,
1971 0 dramat Prometeusz,
1975 Teraz na ciebie zagłada
1976 Już prawie nic
9