Pozycja monopolistyczna przedsiębiorstwa, jej możliwe przyczyny i skutki.
Monopol w szerokim znaczeniu oznacza wyłączność osoby lub grupy osób w jakimś zakresie działalności. W ekonomii pojęcie to określa formę rynku będącą przeciwieństwem konkurencji doskonałej, charakteryzującą się występowaniem tylko jednego podmiotu po stronie popytu lub podaży.
Występowanie na rynku tylko jednego producenta lub tylko jednego nabywcy ma różnorodne przyczyny:
Wyłączność prawa własności do określonych surowców,
Posiadanie patentu na dany produkt, który jest chroniony prawnie, co uniemożliwia innym producentom jego kopiowanie,
Wyłączność na sprzedaż danego produktu w pewnym rejonie, oparta na koncesji lub wynikająca z nawyków nabywców, którzy dokonują zakupów w najbliższym sąsiedztwie miejsca zamieszkania lub na trasie do pracy,
Posiadanie praw do marki (nazwy firmowej) produktu,
Prowadzenie produkcji na wielką skalę, która umożliwia innym firmom wejście do branży i rozwinięcie produkcji na opłacalną skalę przy danej pojemności rynku,
Porozumienia producentów, działających jak jedna firma, lub działalność związków zawodowych, stwarzających monopol na rynku pracy,
Polityka protekcyjna państwa, chroniąca krajowego producenta przed napływem zagranicznych produktów na rynek,
Tworzenie sytuacji monopolistycznych przez państwo w celach fiskalnych (tzw. monopole państwowe).
Firma posiadająca monopol podaży nie ma konkurentów - a właściwie nie ma bliskich konkurentów - w tym sensie, w jakim jej produkt nie ma bliskich substytutów. W przypadku czystego monopolu produkt firmy nie ma substytutów, co oznacza, że elastyczność mieszana popytu jest równa zeru; wówczas krzywa popytu na dany produkt jest krzywą popytu firmy monopolistycznej. Oznacza to, że firma monopolistyczna orientuje się w przebiegu krzywej popytu, zatem zna pojemność rynku i elastyczność cenową na swój produkt. Jest to zupełne przeciwieństwo konkurencji doskonałej, gdzie pojedynczy producent postrzegał rynek jako doskonale pojemny, popyt zaś jako doskonale elastyczny.
Krzywa popytu firmy monopolistycznej ma typowe nachylenie ujemne, a jej elastyczność (co do wartości bezwzględnej) jest zawarta w przedziale (0, ∞). W warunkach monopolu producent aktywnie wpływa na cenę i ilość produkcji.